Covid-19 пандемияси ва унинг глобал синдикатлашган кредитлар бозорига таъсири

ВАК
inLibrary
Google Scholar
Выпуск:
CC BY f
12-17
15
2
Поделиться
Нормухамедов, С. (2020). Covid-19 пандемияси ва унинг глобал синдикатлашган кредитлар бозорига таъсири. Экономика и инновационные технологии, (4), 12–17. извлечено от https://inlibrary.uz/index.php/economics_and_innovative/article/view/11654
Сардор Нормухамедов, Академия банковского дела и финансов

Исследователь

Crossref
Сrossref
Scopus
Scopus

Аннотация

Мақолада глобал пандемиянинг синдикатлашган кредитлар бозорига таъсири таҳлил қилинган ва баҳоланган. Ўзбекистон Республикасида синдикатлашган кредитлардан фойдаланиш имкониятини янада оширишга қаратилган таклиф ва тавсиялар ишлаб чиқилган.

Похожие статьи


background image

“Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. № 4, iyul-avgust, 2020 yil

12

4/2020

(№

00048)

http://iqtisodiyot.tsue.uz

COVID-19

ПАНДЕМИЯСИ ВА УНИНГ ГЛОБАЛ

СИНДИКАТЛАШГАН КРЕДИТЛАР БОЗОРИГА ТАЪСИРИ

Нормухамедов

Сардор Рифатович

Ўзбекистон Республикаси Банк-молия академияси тадқиқотчиси

E-mail:

s.normukhamedov@trustbank.uz

Аннотация:

Мақолада глобал пандемиянинг синдикатлашган кредитлар

бозорига таъсири таҳлил қилинган ва баҳоланган. Ўзбекистон Республикасида
синдикатлашган кредитлардан фойдаланиш имкониятини янада оширишга
қаратилган таклиф ва тавсиялар ишлаб чиқилган.

Калит сўзлар:

пандемия, синдикатлашган кредитлар,

синдикат,

агент

-

банк, кредит бошқарувчиси, диверсификация

.

Abstract:

The article analyzes and evaluates the impact of the global pandemic on

the syndicated loans market. Proposals and recommendations aimed at further increasing
the access to syndicated loans in the Republic of Uzbekistan have been developed.

Keywords:

pandemic, syndicated loans, syndicate, agent-bank, credit manager,

diversification.

Кириш

Маълумки, глобал пандемия шароитида молиявий воситачилик тизими

салоҳиятидан тўлиқ фойдаланиш имконияти чекланиб қолмоқда. Бу бир томондан

миллий даражада қарз

олувчиларнинг дефолт риски ошганлиги ва шунинг оқибатида

тижорат банкларининг кредит портфели сифатининг ёмонлашганлиги билан
изоҳланса, бошқа томондан, глобаллашган банклар фаолиятининг издан чиқиши ва
натижада трансчегаравий кредитлар ҳажмининг кескин тушиши билан ҳам
тушунтирилади.

Бу ҳолат айниқса ривожланаётган мамлакатларда молия тизими

ривожланиш суръатларининг юқори эмаслиги, ички ресурсларнинг чекланганлиги
шароитида янада жиддий тус олмоқда.

Ўзбекистон шароитида ҳам пандемия келтириб чиқарган иқтисодий

ҳаракатсизлик ва банк тизими капитали чекланган шароитда синдикатлашган
кредитлаш амалиётини ривожлантириш йирик саноат корхоналари қувватларини
тиклаш ва модернизациялашда долзарб аҳамият касб этади.

Мавзуга оид адабиётлар таҳлили

Одатда, кредит синдикатларининг шаклланишининг асосан икки сабаби

мавжуд: 1) кредиторнинг ссуда портфелини диверсификациялаш; 2) банк
капиталининг чекланганлиги

[1].

Бироқ, синдикатлашган кредитларда иштирок дефолт риски туфайли

диверсификация

қилиш

зарурати

билангина

тушунтирилмайди.

Балки

синдикатлашган кредитлар узоқ масофадаги иштирокчи банкларнинг муайян
ресурсларга бўлган эҳтиёжи ёки малакалари орқали мотивацияланиши керак [

3].

Айрим иқтисодчилар фикрича, кредит синдикатида хорижий банклар

иштироки қанчалик

кўп бўлса, хорижий банкларнинг ўз давлатларидаги монетар

сиёсатдаги ўзгаришларга жавобан халқаро кредит оқимларини қайта йўналтириш ва
тақсимлаш осонроқ бўлади [

2].


background image

“Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. № 4, iyul-avgust, 2020 yil

13

4/2020

(№

00048)

http://iqtisodiyot.tsue.uz

Корчминский А.В.

синдикацияни битта қарз олувчига шартнома асосида махсус

яратилган банклар синдикати томонидан бериладиган синдикатлаштирилган
кредитдан кредитни ташкил қилиш усули сифатида ажратишни таклиф қилади.
Синдикатлаштирилган кредитнинг асосий ўзига хос хусусияти шундан иборатки, унинг
ёрдами билан қарз олувчилар жуда катта миқдордаги

маблағни олишади, бунда ҳеч

бир банк хавф туғдирмайди ёки қила олмайди ва кредит беришнинг ушбу шакли
туфайли қарз беради [4

].

Тадқиқот методологияси

Тадқиқот ишини бажариш жараёнида умумлаштириш, гуруҳлаштириш,

таҳлилнинг мантиқий ва таққослама усуллари, абстракт

-

мантиқий фикрлаш,

иқтисодчи олимларнинг соҳага оид ёзма

ва оғзаки фирк

-

мулоҳазаларини таҳлил

қилиш, тизимли ёндашув

каби усуллардан фойдаланилган.

Таҳлил ва натижалар

Синдикатлашган

кредит бозори йирик фирмалар, йирик инфратузилма

лойиҳалари ва ҳатто дунёнинг баъзи ҳукуматлари учун муҳим молиявий манба
ҳисобланади.

Бундан

ташқари,

ушбу

бозорнинг

тенденциялари

умуман

трансчегаравий кредитлаш тенденцияларини акс эттиради. Жаҳон миқёсида
синдикатлаштирилган кредитлар бозори умумий ҳажми 2019 йилда қарийб

4,5 трлн.

АҚШ долларини ташкил этди. Банклар глобал ликвидликни таъминлаш, рискларни
тақсимлаш, комиссион даромад ишлаш

ва капитални тақсимлашни бошқариш учун

синдикатлашган

кредитларда иштирок этишади.

1-

расм. Маҳаллий ва трансчегаравий синдикатлашган кредитлар (2019 ва 2020

йилларнинг январь

-

апрель ойлари)

1

1

Refinitiv. Data

маълумотлари (2020 йил 24 апрелдаги) асосида тузилган.


background image

“Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. № 4, iyul-avgust, 2020 yil

14

4/2020

(№

00048)

http://iqtisodiyot.tsue.uz

Аммо сўнгги ойларда, айтиш мумкинки,

COVID-19

пандемияси таъсирида

синдикатлаштирилган кредитлаш

ҳажми

сезиларли даражада пасайди. 2020 йилнинг

январидан апрелигача бўлган синдикатлаштирилган кредитлар ҳажмини

2019

йилнинг худди шу даври билан таққослаганда, трансчегаравий кредитлашнинг
пасайиши маҳаллий кредитларга нисбатан сезиларли даражада

кескин бўлганлигини

кўриш мумкин

.

Масалан, 2019 йилнинг дастлабки тўрт ойида трансчегаравий

синдикатлаштирилган кредитлар 728 млрд. АҚШ долларидан ошган бўлса,

2020

йилнинг тегишли даврида бу кўрсаткич 615 млрд.

АҚШ долларини ташкил этган.

Демак,

таҳлил этилаётган даврда трансчегаравий синдикатлаштирилган кредитлар

ҳажми

15 фоизга камайган. Айни пайтда, маҳаллий синдикатлашган

кредитлар

ҳажмидаги

пасайиш қарийб

7 фоизни ташкил этган (1

-

расм)

.

2-

расм. Ривожланаётган мамлакатларга ялпи кредит оқимлари

ва трансчегаравий

синдикатлашган кредитлар

2

Трансчегаравий

синдикатлаштирилган

кредитлаш

ривожланаётган

мамлакатлар учун молиялаштиришнинг муҳим манбаи ҳисобланади. 2

-

расмда

маълумотлари кўрсатишича, янги синдикатлаштирилган кредит

келишувлари

ривожланаётган мамлакатларга тижорат кредитларининг реал оқимлари билан
чамбарчас боғлиқ. Иккала кўрсаткич

ҳам 2009 йилдаги глобал молиявий инқироз

даврида кескин тушиб кетган, бироқ кейинчалик тикланган. 2018 йилда
ривожланаётган мамлакатларга янги синдикатлаштирилган кредитлар тахминан 200
млрд.

АҚШ долларини ташкил этган. Бироқ ҳозирда бундан кредитлар ҳажмида

пасайиш тенденцияси кузатилмоқда.

Бундан ташқари, ривожланаётган давлатлар

COVID-19

пандемияси келтириб чиқарган иқтисодий инқирозга жавобан йирик

молиявий дастурларни молиялаштириш қобилиятига эга эмаслар. Чунки уларнинг
ички молиявий тизимлари салоҳияти бунга имкон бермайди. Шу сабабли, мазкур
вазият ривожланаётган

мамлакатлар учун айниқса оғриқли бўлиши мумкин

.

2

Refinitiv ва International Debt Statistics маълумотлари асосида муаллиф томонидан тузилган.


background image

“Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. № 4, iyul-avgust, 2020 yil

15

4/2020

(№

00048)

http://iqtisodiyot.tsue.uz

3-

расм. Россия Федерациясида 2016

-

2019 йилларда маҳаллий қарз олувчиларга

ажратилган синдикатлашган кредитларнинг тармоқ таркиби, млн. АҚШ долларида

3

Синдикатлаштирилган кредитлар савдо ва лойиҳаларни молиялаштириш,

инвестициялар

,

бирлашиш

ва қўшиб

олиш, капитал харажатларни молиялаштириш,

айланма маблағларни тўлдириш, қайта молиялаштириш ва бошқалар

мақсадлар учун

тақдим этилади.

Cbonds

маълумотларига кўра, 2018 йилда Россия синдикат

бозорининг умумий ҳажми 9,4 миллиард долларни ташкил этди.

2016-

2019 йилларда Россияда синдикатлаштирилган кредитларнинг сезиларли

даражада катта қисми нефт ва газ, кимё ва нефт

-

кимё, тоғ

-

кон ва рангли металлургия

саноатларига жалб қилинган. (

3-

расм). Россия иқтисодиётининг хом

-

ашёга узвий

боғлиқлигидан келиб чиқадиган бўлсак, бу ҳолат ажабланарли эмас.

Ушбу статистика, шунингдек, хорижий тижорат банкларидан жалб қилинган

маблағларни ҳам ўз ичига олади. Масалан, биргина алюминий ишлаб чиқарувчи
“РУСАЛ” корхонасининг 2016 йилдан 2019 йилгача

бўлган даврда жалб қилган

синдикатлашган

кредитлари

умумий суммаси 3

,

2 млрд

.

АҚШ долларини ташкил

қилган

.

Мазкур синдикатлашган кредитларга

Commerzbank, Credit Agricole, Intesa,

Nordea, RBI, Societe Generale, Unicredit, Bank of China, Banque Cantonale de Geneve

каби хорижий банклар жалб қилинган

.

Фикримизча,

Россия

Федерациясида

синдикатлашган

кредитлашнинг

оммалашмаганлиги сабаблари

сирасига қарз олувчининг ишончининг йўқлиги,

жараёнларнинг мураккаблиги,

катта миқдордаги маблағ билан боғлиқ рискларни ўз

зиммасига олишга қодир кредиторларни қидиришга оид қийинчиликлар,
банклардан ташқари ташкилотларнинг синдикатларда қатнашишни англатмайдиган
эскирган лойиҳавий синдикатлаштирилган молиялаштириш схемалари

кабиларни

киритиш мумкин.

Маҳаллий синдикатлашган кредитлашни

фаоллаштириш учун ҳали ўз

имкониятларидан тўлақонли фойдаланмаган ривожланиш институтларининг фаол
позицияси талаб қилинади.

3

Россия банки маълумотлари асосида муаллиф томонидан тузилган.

9809

9296

6940

5665

5263

3166

2823

2617

1308

1304

1168

157

100

69

Нефт

-

газ соҳаси

Кимё ва нефт кимёси

Тоғ

-

кон саноати

Рангли металлургия

Энергетика

Банклар

Алоқа ва телекоммуникация

Транспорт

Целлюлоза

-

қоғоз саноати

Қора металлургия

Молиявий институтлар

Қурилиш ва девелопмент

Ахборот ва юқори технологиялар

Машинасозлик

0

2000

4000

6000

8000

10000

12000


background image

“Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. № 4, iyul-avgust, 2020 yil

16

4/2020

(№

00048)

http://iqtisodiyot.tsue.uz

Фикримизча

,

маҳаллий қайта ишлаш саноатида юқори

рентабелли

лойиҳаларнинг мавжуд бўлмаслиги ривожланиш институтларининг мақсадли
йўналишига мос келмайди ва бу ҳолат кредит синдикатларининг суст
ривожланишининг асосий муаммосига айланиб қолган. Агар юқори рентабелли
лойиҳа қайд

этилган соҳаларда

пайдо бўлса ( хом

-

ашё секторида

бўлгани каби

),

маҳаллий банклар якка ўзи ишлашни афзал кўраётган шароитда ҳам

Ғарб

синдикатларининг

бундай лойиҳаларга қизиқиши ортади.

Агар синдикатли кредитлаш

кўрсаткичлар

билан

юридик шахслар

-

резидентлар ва якка тартибдаги тадбиркорларга иқтисодий фаолият турлари ва
маблағлардан фойдаланишнинг айрим йўналишлари бўйича берилган кредитлар
ҳажмини таққосласак, баъзи соҳаларда синдикатлар улуши ҳатто 1% га ҳам етмайди.
Масалан,

нефть

-

газ

саноатида

2016

йилда

Россия

компанияларининг

синдикатлаштирилган кредитлари ҳажми 4

,96

млрд

.

АҚШ долларини ташкил этган

бўлса, 2016 йилда тегишли соҳада юридик шахсларга

-

резидентларга ва якка

тартибдаги тадбиркорларга берилган кредитлар ҳажми 89

,2

млрд

.

АҚШ долларига

етган. Шундай қилиб, 2016 йилда соҳани умумий кредитлаш ҳажмида
синдикатлаштирилган кредитларнинг улуши атиги 5,56% ни ташкил этди. 2018 йил
охирига келиб, бу кўрсаткич 1,16% гача тушиб кетди. Айни пайтда, берилган
кредитларнинг умумий ҳажмида синдикатлаштирилган кредитлар улушининг
пасайиши иқтисодиётнинг барча соҳаларида кузатилмоқда

.

Хусусан, кўчмас мулк

билан боғлиқ операциялар, ижара ва хизмат кўрсатиш билан боғлиқ соҳаларда
синдикатлашган кредитлар улуши 2017 йилдаги 0,62% дан 2018 йилда

0,39% гача

пасайиш кузатилган

.

Шунга

қарамай,

2018

йилда

Райффайзенбанк

Россия

ва

МДҲда

синдикатлаштирилган кредитларни ташкил этувчиларнинг топ бешталигига кирди.
2018 йилда банк бозорда амалга оширилган ҳар бир иккинчи синдикатлаштирилган
операцияларда иштирок этди

4

.

МДҲ ҳудудида молия

бозорида Россия

банклари иштирокида тобора кўпроқ

синдикатлар пайдо бўлмоқда. Хорижий банкларнинг турли саноат компаниялари
учун синдикатлаштирилган кредитларни фаол равишда ташкил этишга бўлган
иштиёқини ҳисобга олиб, Россия кредит ташкилотлари, МДҲ мамлакатлари

банкларига ссудалар тақдим этиб, операцияларни ташкил этишни афзал кўришмоқда

.

Хусусан, Россиянинг "Альфа

-

банки" Ўзбекистоннинг Асака банкига ажратилган

100

млн. евро миқдоридаги синдикатлашган кредит бўйича букраннер ва кредит
бошқарувчиси сифатида иштирок этди.

Альфа

-

банкдан

ташқари, ушбу синдикатда

Ғарбий Европа, Осиё ва МДҲдан яна 19 та кредитор иштирок этган. Ушбу кредит
бўйича маблағлар икки траншда, яъни

12 ва 18 ойга берилган.

Бунга

қадар

2019 йилда Ўзбекистоннинг иккита банки

-

"Қишлоқ қурилиш банк"

(16 млн. ва 3,5 млн. евро миқдорида) ва "Агробанк" (60 млн. ва 13,5 млн. евро
миқдорида) учун синдикатлашган кредитлар бўйича бир нечта битимлар тузилган.
Бунда синдикатлар Россиянинг кредит ташкилотлари Транскапиталбанк ва
Промсвязьбанк томонидан ташкил этилган.

2019 йилда МДҲда синдикатлаштирилган кредит битимлари ҳажми (Россиядан

ташқари) 2,07 млрд. АҚШ долларидан ошган. Cbonds маълумотларига кўра, бу

4

https://www.raiffeisen.ru/about/press/releases/76730/


background image

“Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. № 4, iyul-avgust, 2020 yil

17

4/2020

(№

00048)

http://iqtisodiyot.tsue.uz

кўрсаткич 2018 йилда –

5,38 млрд. АҚШ долларини, 2017 йилда –

1,91 млрд. АҚШ

долларини, 2016 йилда эса –7,89 млрд. АҚШ долларини ташкил этган.

Хулоса ва таклифлар

Глобал пандемия сабабли юзага келган инқироз ва дунё банкларининг халқаро

кредитлаш, хусусан, синдикатларда иштирок этиш бўйича фаоллигининг пасайиши
нафақат ривожланган, балки ривожланаётган мамлакатларда иқтисодий ўсишни
тиклаш жараёнини ортга сурилишига сабаб бўлади.

Аҳоли даромадларининг қисқариши, компаниялар даромадлилигининг

пасайиши кредит ташкилотларининг молиявий ресурс салоҳиятига ҳам салбий таъсир
кўрсатади. Бу эса, тижорат банкларининг индивидуал тарзда йирик инвестицион
лойиҳаларни молиялаштириш имкониятини чекланишига олиб келади.

Шу боисдан, республикамизда ҳам маҳаллий синдикатлашган кредитлар

бозорини ривожлантиришга устуворлик бериш лозим. Фикримизча, мамлакатимизда
синдикатлашган кредитлаш амалиётини ривожлантириш учун қуйидагиларни амалга
ошириш мақсадга мувофиқ:

1.

Банкларнинг синдикатлашган кредитлар ва улар билан боғлиқ рискларни

бошқариш

учун

етарли тузилмавий бўлинмаларга эга бўлишини

таъминлаш зарур.

2.

Хорижий банкларни синдикатларга фаол жалб қилиш учун миллий меъёрий

-

ҳуқуқий ҳужжатларни синдикатлашган кредитлаш бўйича халқаро стандартларга
мувофиқлаштириш зарур.

3. Синдикатда иштирок этувчилар кўламини ошириш мақсадида нобанк

молиявий институтларнинг унда

иштирок этишига рухсат бериш ва буни ҳуқуқий

жиҳатдан мустаҳкамлаш зарур.

4.

Миллий компанияларда молиявий ҳисоботларнинг халқаро стандартларига

ўтишни жадаллаштириш зарур. Чунончи халқаро кредиторларда миллий
компанияларнинг кредит тарихи мавжуд эмас экан, молиявий ҳисоботлар кредит
таҳлили учун муҳим маълумот манбаига айланади.

5.

Синдикатлашган кредитлаш соҳасида кадрлар малакасини ошириш

тизимини шакллантириш зарур.

Фойдаланилган адабиётлар

1. Mar

í

a de las Mercedes Adamuz, Janko Hern

á

ndez Cort

é

s (2014). Endogenous

screening and the formation of loan syndicates/International Review of Economics and
Finance, 2014. (http://dx.doi.org/10.1016/j.iref.2014.12.002)

2.

Asli Demirg¨uc¸

-

Kunt , B´ alint L. Horv´ath , Harry Huizinga

(2020) Foreign Banks

and International Transmission of Monetary Policy: Evidence from the Syndicated Loan
Market/

European

Economic

Review,

2020

(

https://doi.org/10.1016/j.euroecorev.2020.103542

)

3.

Jakob Müllner, Sinziana Dorobantu

(2017) Debt-side governance and the

geography of project finance syndicates/

Journal of Corporate Finance, 2017

(

https://doi.org/10.1016/j.jcorpfin.2017.12.022

)

4. Корчминский А.В. Синдицированные кредиты и еврооблигации как формы

привлечения внешнего долгового финансирования российскими банками: Дисс…
канд. эконом. наук (специальность 08.00.10

-

Финансы, денежное обращение и

кредит). –

Санкт Петербург, 2007. –

220 с.

Библиографические ссылки

Maria de las Mercedes Adamuz, Janko Hernandez Cortds (2014). Endogenous screening and the formation of loan syndicates/lnternational Review of Economics and Finance, 2014. (http://dx.doi.Org/10.1016/i.iref.2014.12.002)

Asli Demirg‘uc,-Kunt, B' alint L. Horv'ath , Harry Huizinga (2020) Foreign Banks

and International Transmission of Monetary Policy: Evidence from the Syndicated Loan Market/European Economic Review, 2020

(https://doi.Org/10.1016/j.euroecorev.2020.103542J

Jakob Milliner, Sinziana Dorobantu (2017) Debt-side governance and the geography of project finance syndicates/Journa/ of Corporate Finance, 2017 (https://doi.Org/10.1016/i.icorpfin.2017.12.022J

Корчминский А.В. Синдицированные кредиты и еврооблигации как формы привлечения внешнего долгового финансирования российскими банками: Дисс... канд. эконом, наук (специальность 08.00.10 - Финансы, денежное обращение и кредит). - Санкт Петербург, 2007. - 220 с.

inLibrary — это научная электронная библиотека inConference - научно-практические конференции inScience - Журнал Общество и инновации UACD - Антикоррупционный дайджест Узбекистана UZDA - Ассоциации стоматологов Узбекистана АСТ - Архитектура, строительство, транспорт Open Journal System - Престиж вашего журнала в международных базах данных inDesigner - Разработка сайта - создание сайтов под ключ в веб студии Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil - ilmiy elektron jurnali yuridik va jismoniy shaxslarning in-Academy - Innovative Academy RSC MENC LEGIS - Адвокатское бюро SPORT-SCIENCE - Актуальные проблемы спортивной науки GLOTEC - Внедрение цифровых технологий в организации MuviPoisk - Смотрите фильмы онлайн, большая коллекция, новинки кинопроката Megatorg - Доска объявлений Megatorg.net: сайт бесплатных частных объявлений Skinormil - Космецевтика активного действия Pils - Мультибрендовый онлайн шоп METAMED - Фармацевтическая компания с полным спектром услуг Dexaflu - от симптомов гриппа и простуды SMARTY - Увеличение продаж вашей компании ELECARS - Электромобили в Ташкенте, Узбекистане CHINA MOTORS - Купи автомобиль своей мечты! PROKAT24 - Прокат и аренда строительных инструментов