Анализ конкурентоспособности Узбекистана на мировом рынке автомобилей

ВАК
inLibrary
Google Scholar
Выпуск:
CC BY f
150-155
28
5
Поделиться
Назарова, Г., & Курбаниёзов, Ш. (2016). Анализ конкурентоспособности Узбекистана на мировом рынке автомобилей. Экономика и инновационные технологии, (1), 150–155. извлечено от https://inlibrary.uz/index.php/economics_and_innovative/article/view/8658
Г Назарова, Ташкентский Государственный Университет Экономики

к.э.н профессор

Ш Курбаниёзов, Ташкентский Государственный Университет Экономики

старший преподаватель

Crossref
Сrossref
Scopus
Scopus

Аннотация

В данной статье проанализированы факторы и проблемы, а также конкуренция на рынке автомобилей, значения автомобильной индустрии в развитии современной национальной экономики. Рекомендованы и предложены пути улучшения конкурентоспособности автопроизводителей в зарубежных странах.

Похожие статьи


background image

“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 1, январь-февраль, 2016 йил

1

www.iqtisodiyot.uz

Г.Ғ. Назарова, и.ф.н проф.,

Ш.К. Курбаниёзов,

катта ўқитувчи, ТДИУ

ЎЗБЕКИСТОННИНГ ДУНЁ АВТОМОБИЛЛАР БОЗОРИДАГИ

РАҚОБАТБАРДОШЛИГИ ТАҲЛИЛИ

This article analyzes the factors and problems, as well as competition in the

car market, the values of the automotive industry in the development of a modern
national economy. Recommend and suggested the ways of improving the
competitiveness of the car manufacturers in foreign countries.

В данной статье проанализированы факторы и проблемы, а также

конкуренция на рынке автомобилей, значения автомобильной индустрии в
развитии современной национальной экономики. Рекомендованы и предложены
пути улучшения конкурентоспособности автопроизводителей в зарубежных
странах.

Калитли сўзлар:

миграция, капитал, интернационализация, молиявий

кўмак, квоталар, автоминоралар.

Бугунги кунда мамлакатимизда автомобилсозлик саноати иқтисодиётнинг

жадал ривожланаётган соҳаларидан бирига айланди. Ушбу соҳа нафақат
Ўзбекистоннинг ташқи иқтисодий алоқаларини кенгайтиришда, экспорт
салоҳиятини оширишда, жаҳон иқтисодиётидаги ўрнини мустаҳкамлашда,
балки иқтисодий ўсишнинг юқори суръатлари ва макроиқтисодий
барқарорликни таъминлашда ҳам муҳим ўринга эга.

Рақамларга мурожаат қиладиган бўлсак, мустақиллик йилларида

республика машинасозлик тармоғида ишлаб чиқариш ҳажми йилдан-йилга
кўпаймоқда. 2011-2013 йилларда машинасозлик тармоғининг ўсиш суръатлари
қуйидаги жадвалда берилган.

1-жадвал

2011-2013 йилларда Ўзбекистон Республикасида саноат маҳсулотлари

ишлаб чиқариш кўрсаткичлари

Жами

2011 й.

Ўтган

йилга

нисбатан,

%

2012 й.

Ўтган

йилга

нисбатан,

%

2013 й.

Ўтган

йилга

нисбатан,

%

1

2

3

4

5

6

7

Ялпи ички маҳсулот

78764,2

108,3

97929,3

108,2

118986,9

108,0

Саноат маҳсулоти

42158,8

106,4

51059,3

107,9

64354,7

109,6

шу жумладан

Электроэнергетика

3323,3

101,1

3954,5

103,0

4594,4

101,3

Ёқилғи

7318,0

100,7

9207,9

104,8

9632,3

101,5

Қора металлургия

1077,3

105,8

1306,3

106,5

1458,9

102,8

Рангли металлургия

4386,2

102,5

5097,3

102,6

5782,6

103,5

Кимё ва нефть кимё

2390,6

110,4

2819,0

106,8

3482,6

104,1


background image

“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 1, январь-февраль, 2016 йил

2

www.iqtisodiyot.uz

1-жадвалнинг давоми

1

2

3

4

5

6

7

Машинасозлик ва металлни
қайта ишлаш

6831,7

112,7

8913,3

113,9

12110,7

124,2

Ёғочни қайта ишлаш ва
целлюлоза-қоғоз

509,1

112,2

642,9

106,5

887,3

123,4

Қурилиш материаллари

2218,8

110,9

2824,8

113,0

4170,6

115,6

Енгил саноат

5640,7

104,0

6566,6

112,9

8469,3

111,9

Озиқ-овқат

5933,7

113,5

6732,7

105,0

10120,0

109,3

Бошқалар

2529,4

113,7

2994,0

111,8

3646,0

113,5

Манба: Ўзбекистон Республикаси Давлат статистика қўмитаси маълумотлари

асосида муаллиф томонидан тузилган.

Жадвал маълумотларига кўра машинасозлик тармоғи энг юқори

суръатлар билан ривожланмоқда. Хусусан, 2014 йилнинг 1-чорагида
республика машинасозлик тармоғида 2933,7 млрд. сўмлик маҳсулот ишлаб
чиқарилди, бу 2013 йилнинг мос даврига нисбатан 126 %ни ташкил қилади.
Ушбу даврда тармоқнинг республика саноатининг умумий ишлаб чиқариш
ҳажмидаги солиштирма оғирлиги ўтган йилнинг мос даврига нисбатан 2,7 %
кўпайиб, 18 % ни ташкил қилди[1].

Фикримизча, мазкур тармоқнинг жадал ривожланишида автомобилсозлик

саноати алоҳида ўринга эга. Ҳозирги кунда миллий автомобилсозлик саноати
ҳам сон жиҳатдан ҳам сифат жиҳатдан ўсиб бормоқда.

Миллий автомобилсозлик саноати дастлабки шаклланиш босқичида атиги

уч хил моделдаги автомобилларни ишлаб чиқаришга мўлжалланган битта йиғув
заводи ва 7 та автомобилларнинг асосий узелларини ишлаб чиқарувчи-йиғувчи
корхоналардан иборат эди. Бугунги кунда тармоқда Асака автомобиль заводи
базасида GM Uzbekistan қўшма корхонаси, Самарқандда «Самарқанд
автомобиль заводи», Самарқанд шаҳри яқинида JV MAN Auto Uzbekistan
қўшма корхонаси ва бошқалар фаолият юритмоқда. Асака шаҳридаги “GM-
Uzbekistan” қўшма корхонасида замонавий стандартларга жавоб берадиган,
қулайлиги, хавфсизлиги, ишончлилиги ва тежамкорлиги билан дунё бўйича
рақобатлаша

оладиган

енгил

автомобиллар

ишлаб

чиқарилмоқда.

Самарқанддаги “СамАвто” заводида тайёрланаётган “Исузу” русумли
автобуслар, юк автомобиллари, ихтисослаштирилган транспорт воситалари –
автофургонлар, сув ташиш, сут ташиш, чиқинди ташиш машиналари,
автоминоралар, эвакуаторлар ишончлилиги ва фойдаланишда қулайлиги билан
харидорларга манзур бўлмоқда. “JV MAN Auto – Uzbekistan” қўшма
корхонасида эса замонавий юк ташиш автомобиллари ишлаб чиқарилмоқда.

Бугунги кунда ушбу тармоқда 250 мингдан ортиқ енгил автомобиллар, 3

мингдан ортиқ юк машиналари ва автобуслар, мингдан ортиқ MAN брендига
эга юк машиналари ишлаб чиқарилмоқда. Ўзбекистонда 2013 йилда енгил


background image

“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 1, январь-февраль, 2016 йил

3

www.iqtisodiyot.uz

автомобиллар ишлаб чиқариш ҳажми 246,6 минг бирликни, ISUZU автобуслари
ва юк машиналари – 3,5 минг бирликни, МАN юк автомашиналари – 1,2 минг
бирликни, шунингдек куч агрегатларини ишлаб чиқариш – 122,9 минг
бирликни ташкил этди[2].

“Ўзавтосаноат” АК заводларида ишлаб чиқариш ҳажми динамикаси 2-

жадвалда берилган.

2-жадвал

“Ўзавтосаноат” АК заводларида ишлаб чиқариш динамикаси

Заводлар

2010

йил

2011

йил

2012

йил

2013 йил

2014 йил 1-

чорак ўтган

йилнинг

мос даврига

нисбатан

ўсиш, %

Ишлаб

чиқариш

ҳажми,

дона

2012

йилга

нисбатан,

%да

1

2

3

4

5

6

7

«GM Uzbekistan» ҚК
(енгил автомобиллар)

217000 222000 236000

246031

104,2

115,7

МЧЖ «JV MAN
AutoUzbekistan» (юк
автомашиналари)

414

534

1018

1200

117,9

120,7

МЧЖ «СамАвто»
(ISUZU автобуслари
ва юк машиналари)

1948

2019

2381

3500

147,0

112,0

«GM Powertrain -
Uzbekistan» ҚК
(автомобиллар учун
куч агрегатлари)

-

-

32000

122900

384,0

132,5

Манба: http://uzavtosanoat.uz интернет сайти маълумотлари асосида муаллиф

томонидан тузилган.

Жадвал маълумотларига кўра, 2013 йилда енгил автомобиллар ишлаб

чиқариш ўтган йилга нисбатан 4,2 %, ISUZU автобуслари ва юк машиналари -
47 %, МАN юк автомашиналари - 117,9 % ва автомобиллар учун куч
агрегатлари - 3, 84 баробар ўсди. 2014 йил 1-чоракда ўтган йилнинг шу даврига
нисбатан юк автомобиллари ишлаб чиқариш 20,7 %, енгил автомобиллар -
15,7%, автобуслар - 12%, автомобил двигателлари - 32,5% ўсди.

Ушбу кўрсаткичлар Ўзбекистоннинг жаҳон автомобиль бозоридаги

ўрнини тобора мустаҳкамламоқда. Халқаро автомобиль ишлаб чиқарувчилар
ташкилоти (OICA - Organisation Internationale des Constructeurs d’Automobiles)
берган маълумотларига кўра Ўзбекистон 2013 йилда автомобиллар ишлаб
чиқариш ҳажми бўйича 48 та автомобилсоз мамлакатлар орасида 32-ўринга
кўтарилди (2010 йилда 33-ўринда турар эди)[3].

Ўзбекистоннинг жаҳон автомобилсозлик саноати бозоридаги мавқеини

таъминлаб турувчи миллий автосаноатимизнинг етакчиси GM Uzbekistan


background image

“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 1, январь-февраль, 2016 йил

4

www.iqtisodiyot.uz

қўшма корхонаси ҳисобланади. Қўшма корхонада 2011 йилда 221,4 мингта
енгил автомобиль ишлаб чиқарилди. Ўсиш ўтган йилга нисбатан 2,1% ни
ташкил қилди.[4] 2012 йилда енгил автомобиллар ишлаб чиқариш ҳажми ўтган
йилга нисбатан 6,4 % ўсиб, 235,5 мингтани ташкил қилди. 2013 йилда енгил
автомобиллар ишлаб чиқариш ўтган йилга нисбатан 4,5 % ўсди ва 246031 минг
автомобилни ташкил қилди.

Шуни таъкидлаш зарурки, ҳозирги кунда GM Uzbekistan қўшма

корхонасида 10 хил русумдаги енгил автомобиллар ишлаб чиқарилмоқда.
Жумладан, 2013 йил ноябрь ойидан бошлаб Chevrolet Gentra, 2014 йил март
ойидан бошлаб - Chevrolet Orlando автомобиллари ишлаб чиқарилмоқда.

Ўзбекистон автомобилсозлигининг нафақат ишлаб чиқариш, балки

экспорт кўрсаткичлари ҳам йилдан-йилга ортиб бормоқда. «Ўзавтосаноат»
акциядорлик компаниясининг сотувлар ҳажми 2011 йилда 2,6 млрд АҚШ
долларини ташкил этган бўлса, 2013 йилда бу кўрсаткич 3,3 млрд. доллардан
ошди. 2014 йилда бу кўрсаткич 3,7 млрд. АҚШ долларини ташкил этиши
мумкин.[5] Хатто жаҳон молиявий-иқтисодий инқирози кўпгина мамлакатлар
автомобилсозлик саноатига ўзининг кучли салбий таъсирини ўтказган пайтда
ҳам Ўзбекистонда бу кўрсаткич пасайгани йўқ.

GM

Uzbekistan

қўшма

корхонасида

ишлаб

чиқарилаётган

автомобилларнинг 60 фоизи экспорт қилинмоқда. Бу дунёдаги энг юқори
кўрсаткичлардан биридир. Корхонада ишлаб чиқарилган автомобилларнинг кўп
қисми Россия ва бошқа МДҲ мамлакатларига экспорт қилинади.

Ўзбекистон автомобилларининг асосий экспорт бозорларидан бири

Россия Федерацияси бозори ҳисобланади. Шу сабабдан ушбу мамлакатга
миллий автомобилларимизни экспорт қилиш имкониятлари ва истиқболларини
кўриб чиқиш мақсадга мувофиқ деб ўйлаймиз.

Сўнгги икки йилда мазкур бозорда пасайиш кузатилади. Хусусан, 2012

йилда Россияда автомобиллар истеъмолига 2 та асосий омил: умумий
иқтисодий вазият ва аҳолининг реал даромадлари; тармоқда истеъмол
кредитлари бозори таъсир кўрсатди.

Россия иқтисодиётининг асосий хусусиятлари шундаки, биринчидан,

мамлакат иқтисодиёти ривожланиб бормоқда ва шу сабабли сармоялаш учун
жозибали ҳисобланади, бозор тўйинмаган истеъмолчилик хусусиятга эга.
Иккинчидан, Россия иқтисодиёти ҳанузгача хомашёвий ихтисослашувга эга
бўлиб, аҳолининг реал даромадлари кўп жиҳатдан энергия ресурсларининг
жаҳон нархларига боғлиқ. Иккинчи омилга келадиган бўлсак, 2012 йилда
бозорнинг ўсиш суръатлари сақланиб қолган ҳолда кредитларни ажратиш
суръатлари уларни қоплаш суръатларидан ортади, 2012 йилда автокредитлар
бўйича қарзлар ҳажми 2008 (инқироз) йилидаги қарз ҳажмидан ортиқ бўлади.


background image

“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 1, январь-февраль, 2016 йил

5

www.iqtisodiyot.uz

Айни вақтда 2013 йилда сотувларни хеч бўлмаганда 2012 йил даражасида
сақлаб туриш учун қарз ҳажми яна ўсиши керак. Шундай қилиб, агар бунинг
учун банкларнинг молиявий маблағлари етишмаса, фақат шу омилнинг ўзи
2013 йилда сотувларнинг пасайишига таъсир кўрсатади.

2013 йилда содир бўлиши мумкин бўлган инқироз ҳолатида молиявий

ресурслар бозорининг ва энергия ресурслари нархларининг пасайиши рўй
берди. 2012 йилдан бошлаб сервис марказларида кафолатли автомобиллар
парки ўсади ва натижада хизматлар кўрсатиш ҳажми ҳам ошади.

Европа бизнес Ассоциациясининг автоишлаб чиқарувчилар қўмитасининг

маълумотларига кўра, GM Uzbekistan ЁАЖ томонидан 2013 йилда Россияда
автомобиллар сотуви ўтган йилга нисбатан 31 % га пасайди ва 60829 бирликни
ташкил қилди (3-жадвал). Бу ҳолат Россия автобозоридаги умумий пасайиш,
шунингдек жаҳон автомобиллар бозоридаги мураккаб вазият билан
тушунтирилади.

3-жадвал

Россияга автомобиллар экспорти кўрсаткичлари

Йиллар

Жами, дона

Ўтган йилга нисбатан ўзгариш,

фоизда

1

2

3

1

2

3

2010 йил

74419

-

2011 йил

85714

115,1

2012 йил

88150

102,8

2013 йил

60829

69,0

Манба: http://uzavtosanoat.uz

Қўмита маълумотларига кўра, Россияда 2013 йил январь-август ойларида

GM Uzbekistan қўшма корхонаси 36585та автомобиллар, яъни 2012 йилнинг
мос даврига нисбатан 38% кам (59,452 минг бирлик) сотган. Бундан ташқари
август ойида ўзбек автомобиллари сотуви 39 % камайган, шу жумладан Nexia
автомобиллари сотуви 51%, Matiz – 18% пасайган. 2013 йилда Россияда
Chevrolet Cobalt, шунингдек Gentra автомобиллари энг оммавий янгилик
бўлди.

2014 йил январда Россияда GM Uzbekistan ҚКнинг автомобиллар сотуви

2013 йил январига нисбатан 35 % - 3718 бирликкача пасайди. Шулардан 2119
таси ёки 57 % Gentra автомобиллари ҳисобланади.

Россия ва МДҲ мамлакатларида GM Uzbekistan ҚКнинг ўртача бозор

улуши 3,9 % ни ташкил қилади. Корхонанинг МДҲ мамлакатларидаги
дилерлик тармоғи – 253 дилер ва 320 та савдо-сервис марказларидан иборат.
Россияда савдо белгиси 100 та шаҳарда тақдим этилган.


background image

“Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар” илмий электрон журнали. № 1, январь-февраль, 2016 йил

6

www.iqtisodiyot.uz

Европа

бизнес

Ассоциациясининг

автоишлаб

чиқарувчилар

қўмитасининг маълумотларига кўра, GM Uzbekistan ўзбек-америка қўшма
корхонаси Россияда енгил ва тижорат автомобилларини сотиш бўйича етакчи
ўнликка киради.

Ўзбекистон машиналари оммавийлиги бўйича дунёдаги машхур Opel,

Peugeot, Renault, Toyota, Nissan, Kia, Suzuki, Hyundai, Skoda каби ишлаб
чиқарувчиларнинг қатор етакчи моделларидан ўзиб кетди. Бу "GM Uzbekistan"
автомобилларининг рақобатбардошлилигидан далолат беради.

Россия автомобил бозори бугунги кунда тахминан 70 млрд. доллар деб

баҳоланади ва у ижобий динамикага эга. 2014 йил учун умумий
макроиқтисодий аҳвол билан боғлиқ ҳолда пасайиш башорат қилинади[2].

Экспорт кўрсаткичларининг ошиб бораётгани юртимизда ишлаб

чиқарилаётган автомобилларнинг хорижий мамлакатлар бозорларидаги
рақобатбардошлигини аниқлайди.

Фойдаланган адабиётлар рўйхати

1.

Ўзбекистон Республикаси Давлат статистика қўмитаси маълумотлари,

Т. 2013й.

2.

http://uzavtosanoat.uz

3.

http://www.oica.net/category/production-statistics/2013-statistics/

4.

www.stat.uz

5.

http://uzavtosanoat.uz

Библиографические ссылки

Узбекистон Республикаси Давлат статистика кумитаси маълумотлари, Т. 2013Й.

http://uzavtosanoat.uz

http://www.oica.net/category/production-statistics/2013-statistics/

www.stat.uz

http://uzavtosanoat.uz

inLibrary — это научная электронная библиотека inConference - научно-практические конференции inScience - Журнал Общество и инновации UACD - Антикоррупционный дайджест Узбекистана UZDA - Ассоциации стоматологов Узбекистана АСТ - Архитектура, строительство, транспорт Open Journal System - Престиж вашего журнала в международных базах данных inDesigner - Разработка сайта - создание сайтов под ключ в веб студии Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil - ilmiy elektron jurnali yuridik va jismoniy shaxslarning in-Academy - Innovative Academy RSC MENC LEGIS - Адвокатское бюро SPORT-SCIENCE - Актуальные проблемы спортивной науки GLOTEC - Внедрение цифровых технологий в организации MuviPoisk - Смотрите фильмы онлайн, большая коллекция, новинки кинопроката Megatorg - Доска объявлений Megatorg.net: сайт бесплатных частных объявлений Skinormil - Космецевтика активного действия Pils - Мультибрендовый онлайн шоп METAMED - Фармацевтическая компания с полным спектром услуг Dexaflu - от симптомов гриппа и простуды SMARTY - Увеличение продаж вашей компании ELECARS - Электромобили в Ташкенте, Узбекистане CHINA MOTORS - Купи автомобиль своей мечты! PROKAT24 - Прокат и аренда строительных инструментов