Иқтисодиёт ва таълим / 2021 йил, 3-сон
131
Маденова Эльмира Нзаматдиновна -
Иқтисодиёт кафедраси доценти PhD,
Корақалпоқ давлат университети
СТРАТЕГИК РЕЖА СЦЕНАРИЙЛАРИНИ ИШЛАБ ЧИҚИБ МИНТАҚАЛАРНИ
РИВОЖЛАНТИРИШ ИСТИҚБОЛЛАРИ
Аннотация:
Маколада Қорақалпоғистон Республикасини барқарор ривожлантириш стратегик
режасининг сценарий ва вариантларини ишлаб чиқишда амалга оширилган ижтимоий-иқтисодий тараққиёт
тенденциялари таҳлили, тизимли муаммолар, номутаносибликлар, хавф-хатарлар мавжудлиги, ички ва
ташқи талабнинг ўзгариши, табиий-иқтисодий салоҳиятдан самарали фойдаланиш зарурати чегараланган
ресурсларнинг таъсири сингари омилларга асосланади.
Калит сўзлар:
минтақа, экология, иқлим, стратегия, тахлил, прогноз, демография
Маденова Эльмира Нзаматдиновна -
Каракалпакский государственный университет
Доцент кафедры экономики, PhD
ПЕРСПЕКТИВЫ РЕГИОНАЛЬНОГО РАЗВИТИЯ ЧЕРЕЗ РАЗРАБОТКУ
СЦЕНАРИЕВ СТРАТЕГИЧЕСКОГО ПЛАНА
Аннотация:
Статья основана на анализе тенденций социально-экономического развития при
разработке сценариев и вариантов стратегического плана устойчивого развития Республики
Каракалпакстан, системных проблем, дисбалансов, рисков, изменения внутреннего и внешнего спроса,
необходимости эффективного использования природных ресурсов.
Ключевые слова:
регион,экология,климат,стратегия,анализ,прогноз, демография.
Madenova Elmira Nzamatdinovna -
Karakalpak State University
Assistant professor department of Economics PhD
PROSPECTS FOR REGIONAL DEVELOPMENT THROUGH THE
DEVELOPMENT OF STRATEGIC PLAN SCENARIOS
Abstract:
The article is based on the analysis of socio-economic development trends in the development of
scenarios and options for the strategic plan of sustainable development of the Republic of Karakalpakstan, systemic
problems, imbalances, risks, changes in domestic and external demand, the need for efficient use of natural resources.
Keywords:
region, ecology, climate, strategy, analysis, forecast, demography.
Қорақалпоғистон Республикасини барқа-
рор ривожлантириш стратегик режасининг сце-
нарий ва вариантларини ишлаб чиқишда амал-
га оширилган ижтимоий-иқтисодий тараққиёт
тенденциялари таҳлили, тизимли муаммолар,
номутаносибликлар, ҳавф-хатарлар мавжудли-
ги, ички ва ташқи талабнинг ўзгариши, табиий-
иқтисодий салоҳиятдан самарали фойдаланиш
зарурати чегараланган ресурсларнинг таъсири
сингари омилларга асосланади.
Ўзбекистонда иқтисодий барқарорликни
таъминлаш ва юқори ўсиш суръатларига эри-
шишда минтақаларнинг бой табиий-иқтисодий
салоҳияти ва рақобатбардошлик афзалликлари-
дан самарали фойдаланиш муҳим аҳамият касб
этади.
Шу сабабли 2017-2021 йилларда Ўзбекис-
тон Республикасини ривожлантиришнинг беш-
та устувор йўналиши бўйича Ҳаракатлар страте-
гиясида “Ҳудудлар, туман ва шаҳарларни комп-
лекс ва мутаносиб ҳолда ижтимоий-иқтисодий
тараққий эттириш”га[2] алоҳида урғу берилган.
Мамлакатимиз минтақалари орасида Қорақал-
поғистон Республикаси ўзининг бой минерал
хомашё ресурслари, ер ва сув захираларининг
чекланганлиги, халқаро аҳамиятга эга Орол ден-
гизи муаммолари билан ажралиб туради. Бу ҳо-
лат минтақада мавжуд табиий-иқтисодий сало-
ҳият афзалликларидан самарали фойдаланиш,
ижтимоий-иқтисодий ривожланишга салбий
омиллар таъсирини камайтиришга йўналтирил-
ган узоқ муддатли стратегияни ишлаб чиқиш ва
уни изчиллик билан амалга оширишни тақозо
қилади. Шунингдек, Қорақалпоғистон Респуб-
ликасини 2020-2023 йилларда комплекс ривож-
лантириш дастури ишлаб чиқилди. Минтақада
йилига 2,5 миллиард куб метр сувни тежаш чо-
ралари кўрилади. Бунинг учун 14 минг 200 ки-
лометр каналларни таъмирлаш, 45 минг гектар
экин майдонида сув тежовчи технологиялар жо-
МИНТАҚА ИҚТИСОДИЁТИ
Иқтисодиёт ва таълим / 2021 йил, 3-сон
132
рий этиш, сув ажратиш нуқталарида ҳисобла-
гичлар ўрнатиш, 38 минг гектар майдонни ла-
зер ёрдамида текислаш жуда муҳим.
Дастурда ижтимоий-иқтисодий ривож-
ланиш даражаси нисбатан паст бўлган Тахта-
кўпир, Бўзатов, Шуманай туманлари бўйича
алоҳида чоралар назарда тутилган. Хусусан,
бу туманларда ишлаб чиқариш ва ижтимоий
инфратузилмани яхшилаш учун 2021-2023
йилларда 409 миллиард сўмлик 172 та лойиҳа
амалга оширилиши белгиланганди.
Қорақалпоғистон
Республикасининг
ўзига хос хусусиятларини эътиборга олган
ҳолда стратегик режанинг сценарийларини
ўзаро боғлиқ асосий йўналишлар бўйича иш-
лаб чиқиш мумкин (1-расм).
1-расм. Қорақалпоғистон Республикаси стратегик режасининг асосий
йўналишлар бўйича сценарийлари
Орол денгизи сценарийлари.
Орол ден-
гизи муаммоси глобал халқаро аҳамиятга эга
бўлиб, у планетамиз аҳолисининг келажаги ва
тараққиётига хавф солиб турибди. Дунёда энг
нуфузли Бирлашган миллиатлар ташкилоти ҳам
расмий Орол денгизи фожиасининг жаҳон миқё-
сидаги йирик экологик муаммо эканлигини тан
олган. Шу сабабли ҳозирги кунда ва келажакда
Орол денгизи фожиаси ва экологик оқибатлари-
дан қутилиш йўлини қидириш дунё, Ўрта Осиё,
Ўзбекистон ва Қорақалпоғистон Республикаси
ҳамжамиятига тегишлидир. Орол фожиаси
инсоният тарихида энг йирик экологик ва гума-
нитар ҳалокат бўлиб, унинг бевосита таъсирида
яшовчи аҳоли сони 50,0 млн. кишини ташкил
этади. Денгиз қуриши натижасида мураккаб
экологик, ижтимоий-иқтисодий, демографик
муаммолар юзага келган.
Бугунги кунда денгиз қирғоқларининг че-
киниши натижасида кўплаб чучук сувли кўллар
йўқолди, тўқайлар майдони икки марта, қамиш-
зорлар майдони олти марта, яйловларнинг маҳ-
сулдорлиги икки марта қисқарди. Туз-қум кўчи-
шининг таъсири натижасида ҳайдаладиган ер-
лар ва яйловларнинг шўрланиш даражаси ку-
чайди. Бу эса ўсимлик қопламининг йўқолиши
ва кўчиб юрувчи қумларнинг пайдо бўлишига
олиб келди. Мутахассисларнинг фикрича,кўра
йилига ҳавога кўтариладиган қум миқдори 15-
75 млн.тн.ни ташкил қилади. Орол қум чанглари
Европа давлатларида ҳам топилган.
Охирги 57 йил давомида Орол денгизи чу-
қурлиги 27 метрга камайиб кетган (1-жадвал).
1-жадвал
Орол денгизи кўрсаткичларининг ўзгариш динамикаси
Кўрсаткичлар
1960 й.
1990 й.
2010 й.
2019й.
Денгизнинг чуқурлиги, м
53,4
38,2
28,0
26,0
Сув ҳажми, км
3
1083,0
323,0
70,0
65,0
Сув сатҳи майдони, минг км
2
68,9
36,8
17,0
16,0
Сувнинг минераллашув даражаси, %
9,9
29,0
100,0
100,0
Қуйилаётган сувнинг миқдори, км
3
/йил
63,0
12,5
2,0
2,0
Манба:
Бирлашган миллатлар ташкилоти томонидан амалга оширилган лойиҳа ва дастурлардан олинган
маълумотлар асосида ҳисобланган, 2019 йил эксперт баҳолаш.
БМТнинг Ўзбекистон Pecпyбликаси бўйи-
ча лойиҳаси (экологик индикаторларни шакл-
лантириш асосида табиий муҳит мониторинги)
маълумотларига кўра денгиздаги сув миқдори
1083 км
3
дан 70 км
3
гача тушиб кетганини куза-
тиш мумкин. Сувнинг шўрланиш даражасини
денгизнинг ғарбий қисмида 110-112 грамм/
литр, шарқий қисмида 280,0 грамм/литрга ет-
ган. Орол денгизи ҳақиқатда ҳаётсиз сув омбо-
рига айланиб қолди. Қурган денгиз сатҳи 4,0
Ижтимоий-иқтисодий ривожлантириш сценарийлари
Орол денгизи ва экологиянинг ўзгариш сценарийлари
Иқлимнинг ўзгариш сценарийлари
Сценарийлар
Демографик ўзгаришлар сценарийлари
МИНТАҚА ИҚТИСОДИЁТИ
Иқтисодиёт ва таълим / 2021 йил, 3-сон
133
млн.га ошиб кетди.
Юқорида келтирилган индикаторлар ди-
намикаси, шунингдек Орол денгизи муаммола-
рини ҳал қилиш бўйича ҳалқаро ташкилотлар,
олим ва мутахассисларнинг таклиф ва мулоҳа-
заларини таҳлил қилиб, денгиз майдонининг
узоқ муддатли истиқболида ўзгариши сцена-
рийлари ишлаб чиқилган (2- жадвал).
Биринчи сценарийда сўнгиги йилларда
денгиз сатҳининг камайиш тенденцияси давом
этиши асос қилиб олинган. Ушбу инерцион сце-
нарийда 2030 йилда денгиз сатҳи 13 минг кв.км,
2040 йилда эса 7,0 минг кв.кмгача камайиши
прогнозлаштирилган.
2-жадвал
Орол денгизи сатҳининг ўзгариш сценарийлари (минг км
2)
Йиллар
I сценарий
II сценарий
III сценарий
2017
16,0
16,0
16,0
2030
13,0
5,0
14,0
2040
7,0
0,0
12,0
Манба:
Муаллиф томонидан Гидрометрология маркази, Архитектура ва қурилиш қўмитаси, Интернет
маълумотлари асосида ишлаб чиқилган.
Иккинчи сценарийда, Европа космик
агентлиги олим ва мутахассисларининг космос-
дан олинган Орол денгизи фотосуратлари ва
унинг таҳлили 2040-2050 йилларга бориб, Орол
денгизининг қуриб қолиши прогноз қилинган.
Учинчи сценарийда иқлим ва ёғингарчи-
ликнинг даврий ўзгариши, маълум даражада
Амударё сувининг айрим йилларда Орол денги-
зига етиб бориши кенг кўламда чора-тадбир-
ларни амалга оширишни ҳисобга олиб, денгиз
сатҳи 2040 йилда 16 минг кв.кмдан 12 минг
кв.кмга камайиши мумкин.
Ҳалқаро ташкилотларнинг ҳисоб-китоб-
ларига кўра, Орол денгизини сақлаб қолиш
жуда қийин масала ҳисобланади. Агар Сирдарё
ва Амударё сувлари ишлатилмай, тўла келиб
қуйилган ҳолда ҳам Орол денгизидаги илгари
мавжуд сув миқдорига етиш учун 200 йил керак
бўлади.
Орол денгизини сақлаб қолишга қаратил-
ган бир қатор лойиҳалар мавжуд бўлишига қа-
рамай, уларни амалиётда қўллаш жуда мушкул
ва йирик моддий ва молиявий харажатларни
талаб этади. Ушбу лойиҳалар қаторига Россия-
нинг Сибирдаги Обь дарёси сувларини Ўрта
Осиёга олиб келиш, Каспий денгизи сувларини
Устюрт орқали Орол денгизига қуйиш, мавжуд
барча сув омборларидаги сувни Орол денгизини
тўлдириш учун юбориш ва ҳаказо киради.
Мутахассисларнинг фикрича, Орол денги-
зини амалий жиҳатдан сақлаб қолиш жуда му-
раккаб. Асосий мақсад шу ерда яшаётган аҳоли
ҳавфсизлигини таъминлашдан иборат. Шу са-
бабли Орол денгизининг қуриши ва экологик
вазиятнинг оқибатларини камайтиришга қар-
ши чора-тадбирлар ишлаб чиқиш зарур. Маса-
лан, қуриб қолган денгиз тубида кичик сув ҳав-
заларини яратиш, туз ва қум бўронларини ка-
майтириш учун ҳавзада ўсимликларни экиш
лозим.
Бу борада ҳозирда амалга оширилаётган
кенг кўламли чора-тадбирларни қайд этиш ло-
зим. Улар ҳалқаро трест жамғармаси тузилиши,
Орол бўйи халқаро инновацон маркази ташкил
этилиши, қуриган денгиз тубида ҳимоя ўрмон-
зорларини яратиш, Амударё дельтасида кичик
сув ҳавзаларини бунёд этиш ишлари бошлаб
юборилган.
Юқорида қайд этилган Орол денгизи
қуриш сценарийларининг салбий оқибатлари
қуйидагилардан иборат бўлади:
- намликнинг ёмонлашуви ва атмосферада
намликни сақлаб туришнинг камайиши;
- қум ва туз кўчкиларининг ҳавога қўта-
рилиш даражаси ошиши ва қуриган денгиз ту-
бидан уларнинг атрофга тарқалиши кучайиши;
- чўллашув жараёни кучайиши.
Айниқса салбий оқибатларнинг даражаси
биринчи ва иккинчи сценарийларда нисбатан
юқори бўлиши кутилмоқда.
Қабул қилинган учинчи сценарийда ол-
диндан чора-тадбирлар тизимини амалга оши-
риш натижасида Орол денгизи сатҳи тезда ка-
майиб кетишига йўл қўймаслик сабабли эколо-
гик, ижтимоий ва иқтисодий салбий таъсир-
ларни юмшатиш мумкин.
Иқлим ўзгариши сценарийлари.
Гидро-
метрология хизмати маркази томонидан Қора-
қалпоғистонда иқлим ўзгаришининг иккита
сценарийси (варианти) ишлаб чиқилган[11].
Сценарийларни ҳисоблаш ва асослашда Бирлаш-
ган Миллатлар Ташкилотлари томонидан тақ-
дим этилган математик моделлардан фойдала-
нилган. Шу асосда ўртача йиллик ҳаво ҳарора-
тининг кузатилаётган ўзгаришлари аниқланган
(3- жадвал).
МИНТАҚА ИҚТИСОДИЁТИ
Иқтисодиёт ва таълим / 2021 йил, 3-сон
134
3-жадвал
Ўртача йиллик ҳаво ҳарорати ўзгаришининг иқлимий сценарийлари (
0
C)
Кўрсаткичлар
I сценарий
II сценарий
2030 й.
2050 й.
2080 й.
2030 й.
2050 й.
2080 й.
Ўзбекистон Республикаси
1,2
2,2
4,0
1,5
2,2
3,3
Қорақалпоғистон Республикаси
1,1
2,0
3,7
1,3
2,0
3,2
Манба:
Муаллиф томонидан Ўзбекистон гидрометрология хизмати маркази маълумотлари асосида
тайёрланган.
Биринчи сценарий 1995 йилдан бошлаб
кузатилаётган иқлимнинг ўзгариш тренденция-
лари ва атмосферада углевод диоксиди концен-
трациясининг ўзгаришига асосланади. Ушбу
сценарийга мувофиқ Қорақалпоғистон Респуб-
ликасида 2030 йилда ҳаво ҳароратини 1,1
0
Cra
2050 йилда 2,0
0
Cra, 2080 йилда 3,7
0
C ортиши
кутилмоқда. Мавжуд ҳолат, ўз навбатида, ёғин-
гарчилик миқдори камайиши, қурғоқчиликнинг
маълум даражада ошишига олиб келади. Ушбу
сценарийнинг салбий оқибатлари чўллашув жа-
раёни кучайиши, сув сифати ва ернинг бонитети
камайишига олиб келади.
Иккинчи иқлимий сценарийга мувофиқ,
иқтисодиётни модернизациялаш, мавжуд хавф-
хатарларни юмшатиш чоралари натижасида СО
газлари ҳажмининг 10 % гача пасайиши кўзда
тутилган.
Мавжуд сценарийда ҳаво ҳароратининг
2080 йилга келиб, 3,2
0
C эҳтимоли мавжудлиги-
ни борлигини кузатиш мумкин. Иқлимнинг бун-
дай ўзгариши Орол денгизи бўйидаги мураккаб
экологик вазиятга ўз таъсирини кўрсатади.
Амударё ҳавзасида 2030 йилга келиб, сув оқи-
мининг 10-15 %га, кейинчалик 20 %га камайиш
тенденцияси кутилмоқда.
Асосий сценарий сифатида қаралаётган
II иқлим сценарийсининг натижалари қуйидаги-
лардан иборат:
- юқори табиий ўзгарувчанлик шароити-
да, ҳаттоки ёғинлар миқдори ортган тақдирда
ҳам сув оқимининг ҳажми ошиши кутилмайди;
- 2030 йилгача бўлган даврда ҳозирги сув
оқим меъёрлари сақланиб қолиши таҳмин қи-
линмоқда;
- ҳаво ҳарорати кўтарилган сари дарёлар-
нинг оқими камаяди. Амударё ҳавзаси айниқса
иқлим ўзгаришига таъсирчанлиги кутилмоқда;
- вегетация даврида сув оқимининг кама-
йиши прогноз қилинган.
Иқлим ўзгаришлари айниқса Қорақалпо-
ғистон Республикасида қишлоқ хўжалигини
барқарор ривожлантириш учун унинг таркиби-
ни ўзгартиришига қаратилган чора-тадбирлар
тизимини ишлаб чиқишни тақозо этади.
Демографик сценарийлар.
Сценарийлар-
ни тузишда икки хил ёндашувдан фойдаланил-
ган. Сценарий Ўзбекистон Республикаси Иқти-
содиёт Вазирлиги ҳузуридаги Прогнозлашти-
риш ва макроиқтисодий тадқиқотлар институ-
ти томонидан амалга оширилган демографик
прогнозларга асосланади.
Сценарийда Қорақалпоғистон Республи-
касида аҳолининг ўртача йиллик ўсиш суръат-
лари 1,2 %ни ташкил қилади (4-жадвал). Мав-
жуд сценарийнинг асосий оқибатлари меҳнат
ресурслари сонининг юқори даражада ошиши,
иш жойларини ташкил этиш муаммосининг
янада кескинлашувига олиб келиши мумкин.
4-жадвал
Қорақалпоғистон Республикасида демографик ривожланиш сценарийлари
Кўрсаткичлар
2030 йил
2040 йил
I сценарий
II сценарий
I сценарий
II сценарий
Аҳоли сони, жами
1985,0
1900,0
2400,0
2500,0
Шаҳар аҳолиси
1009,5
1015,0
1449,0
1500,0
Қишлоқ аҳолиси
975,5
885,0
960,0
1000,0
Манба:
Прогнозлаштириш ва макроиқтисодий тадқиқотлар институти маълумотлари асосида тайёрланган.
Иккинчи сценарий, ер ва сув ресурслари-
нинг танқислиги, экологик вазиятнинг ноқу-
лайлигидан келиб чиққан ҳолда аҳолиси сони-
нинг ошиш суръати 1,2 %га тенг бўлиб, шаҳар
аҳолиси сонининг қишлоққа нисбатан тезроқ
ошиши кўзда тутилган. 2040 йилда Қорақалпо-
ғистон Республикаси аҳолисининг сони 2,5 мил-
лион, яъни биринчи сценарийга нисбатан
1000 минг кишига камроқ бўлиши прогнозлаш-
тирилган.
Аҳоли ўсиш суратлари камайиши айрим
ижтимоий муаммоларни ҳал қилишда ижобий
натижаларни бериши билан бир қаторда банд-
лик ва янги иш жойларини ташкил этиш дол-
зарблиги янада кучайишига олиб келади.
Таклиф этилган сценарийлар, уларнинг
оқибатлари маълум даражада минтақани ижти-
моий-иқтисодий ривожлантиришнинг ички ва
ташқи омилларини белгилаб беради. Ушбу сце-
нарийлардан бевосита ижтимоий-иқтисодий
МИНТАҚА ИҚТИСОДИЁТИ
Иқтисодиёт ва таълим / 2021 йил, 3-сон
135
сценарийларни ишлаб чиқишда фойдаланиш
мумкин.
Тизимга мувофиқ ишлаб чиқилган ижти-
моий-иқтисодий ривожлантиришнинг сцена-
рийлари Орол денгизи, иқлим, демография
сценарийларига асосланган.
Қорақалпоғистон Республикасини ижти-
моий-иқтисодий сценарийлари барқарор ри-
вожланиш мақсадларига келажакда иқтисодиёт
таркибини шакллантиришнинг устувор йўна-
лишлари, ташқи ва ички хатарларни (Орол ден-
гизи фожиаси, иқлимнинг ўзгариши, демогра-
фик ва экологик жараёнлар) олдиндан аниқлаш
ва оқибатларини юмшатиш ҳамда аҳоли турмуш
даражасини юксалтиришга қаратилган.
Биринчи сценарий, охирги ўн йил давоми-
да ижтимоий-иқтисодий ривожланиш трендла-
ри, яъни инерцион стратегиясига асосланган.
Ушбу сценарийга мувофиқ, Орол денгизи фо-
жеаси, иқлим ўзгариши, демографик жараёнлар-
нинг салбий оқибатларини кучайиши натижа-
сида иқтисодий ўсиш суръатларининг камайиб
кетиши кўзда тутилган. Маълум маънода бу сце-
нарийни ноқулай ёки пассив деб айтиш мумкин.
Айниқса қишлоқ хўжалигини ривожлан-
тиришда бир қатор тўсиқларнинг пайдо бўлиши
ва кучайиши (чўллашув жараёни кучайиши, сув
захиралари ва экиладиган ер майдонларининг
камайиши), уни барқарор ривожланишини таъ-
минлай олмайди.
Инвестицион фаолликнинг паст даражада
сақланиб қолишида, салбий оқибатларнинг пай-
до бўлиши ва кучайиши (чўллашув жараёни ку-
чайиши, сув захиралари ва экиладиган ер май-
донлари камайиши), уни барқарор ривожлани-
шини таъминлай олмайди. Инвестицион фаол-
ликнинг паст даражада сақланиб қолиши, мин-
тақада саноатни ривожлантириш, мавжуд мине-
рал хомашё захираларини ўзлаштириш секинла-
нишига сабаб бўлади. Шунингдек ушбу сцена-
рийда янги газ конларини топиш ва ўзлашти-
риш кўзда тутилган юқори натижаларни бер-
маслиги ҳам прогноз қилинган.
Умуман, биринчи сценарийнинг асосий
натижаси ва оқибати иқтисодий ўсишнинг ка-
майиши (2040 йилда 4-5 %), иқтисодиёт тарки-
бини диверсификациялашнинг нисбатан мав-
жуд табиий-иқтисодий салоҳиятга мувофиқ
кел-маслиги (саноат ва хизматларнинг улуши
ошиши талаб даражасида бўлмаслиги, қишлоқ
хўжалигининг иқтисодиётдаги ўрни кескин ка-
майиб кетиши), минтақанинг келажакда ҳам
ижтимоий-иқтисодий ривожланиш даражаси
энг паст бўлиб қолишидир (5-жадвал).
5-жадвал
Узоқ истиқболда Қорақалпоғистон Республикасини ижтимоий-иқтисодий
ривожлантириш стратегиясининг сценарийлари
Кўрсаткичлар
I сценарий (инерцион)
II сценарий (модернизацион)
Ялпи худудий маҳсулотнинг ўртача йиллик
ўсиш суръатлари, %
109,0
106,0
110,0
109,0
Минтақа иқтисодиёти таркиби шаклланиши:
- саноат
27,0
29,0
33,0
38,0
- қишлоқ хўжалиги
20,0
15,0
16,0
10,0
- хизматлар
51,2
52,0
51,0
52,0
Манба:
Ўзбекистон Республикаси Иқтисодий тараққиёт ва камбағалчиликни қискартириш вазирлиги маълумотлари
асосида муаллиф тайёрлаган.
Иккинчи сценарий, нисбатан қулай ва
фаол бўлиб, ижтимоий-иқтисодий ривожланиш
ва экологик муаммоларни ўзаро мувофиқлаш-
ган ҳолда ҳал этиш орқали барқарор ўсишни
таъминлайди. Асосий эътибор мавжуд ва кела-
жакда кутилаётган тўсиқлар, хавф-хатарларни
олдиндан аниқлаш, ўз вақтида уларнинг салбий
оқибатларини юмшатишга қаратилган чора-
тадбирлар ишлаб чиқиш ва инвестицион фаол-
ликни кескин оширишга қаратилган.
Ушбу сценарий мамлакатимизни ривож-
лантиришнинг устувор йўналишларига мос ке-
лаган ҳолда Қорақалпоғистон Республикаси
иқтисодиётини янада юқори даражага кўтариш,
аҳоли турмуш даражаси ва сифатини оширишга
мўлжалланган.
Қорақалпоғистон Республикасини барқа-
рор ва мувофиқлашган ҳолда ривожланиши
асосан саноат ва хизматларни нисбатан тез
суръатлар билан ривожлантириш ҳисобига
амалга оширилади. Иқтисодиётнинг барча тар-
моқларини минтақанинг ўзига хос табиий ва
экологик хусусиятларидан келиб чиққан ҳолда
модернизациялаш, техник ва технологик қурол-
лантириш энг замонавий инновацион ютуқлар-
ни қўллашга асосланади.
Минтақанинг ўзига хос хусусиятлари, нис-
бий афзалликлари, ривожланишнинг хавф-ха-
тарларини ҳисобга олган ҳолда демографик,
экологик, иқлим ва ижтимоий-иқтисодий сцена-
рийлар ишлаб чиқилган. Ушбу сценарийлар ти-
зимли стратегиянинг мақсадли режасини, кела-
МИНТАҚА ИҚТИСОДИЁТИ
Иқтисодиёт ва таълим / 2021 йил, 3-сон
136
жакдаги салбий оқибатларини олдини олишга
қаратилган. Қиёслаш орқали танлаб олинган
сценарийга мувофиқ 2040 йилгача минтақа иқ-
тисодиёти таркибини такомиллаштириш, жум-
ладан, саноат ва қишлоқ хўжалигида амалга
оширилиши керак бўлган ислоҳотлар, рақобат
афзалликлари, иқлим ва экологиянинг салбий
таъсирини камайтириш, барча соҳаларда инно-
вацион ва рақамли технологиялардан кенг фой-
даланиш бўйича чора-тадбирлар натижасида
барқарор иқтисодий ўсишни ва аҳоли ҳавфсиз-
лигини таъминлаш кўзда тутади.
Умуман хулоса қиладиган бўлсак, минтақа
табиий-иқтисодий салоҳиятининг кучли томон-
лари (афзалликлари) ривожланиш стратегияси-
ни илмий асослашда, юқори иқтисодий ўсиш
суръатларини таъминлашда, аҳоли турмуш да-
ражасини янада оширишда асосий туртки бўлиб
хизмат қилади.
Манба ва адабиётлар рўйхати:
1.
“Ўзбекистон Республикасида маъмурий ислохотлар концепциясини тасдиқлаш тўғрисида ”Ўзбекистон
Республикаси Президентининг фармони. Тошкент, 2017 йил 8 сентябр, ПФ-5185-сон.
2.
“Ўзбекистон Республикасини янада ривожлантириш бўйича харакатлар стратегияси тўғрисида
”Ўзбекистон Республикаси Президентининг фармони. Тошкент, 2017 йил, 7 феврал.
3.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг “Қорақалпоғистон республикасини 2020-2023 йиллар комплекс
ривожлантириш давлат дастури”2020 й 10-ноябрь.
4.
Проведение социально-экономического обследования потребностей и нужд в регионе Приаралья. Краткий
отчет ПРООН, 2017, с-14.
5.
Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2017 йил январ-июнда қабул қилган қарорлари. (2017-
2018 йилларда Қорақалпоғистон Республикасини комплекс ривожлантириш чора-тадбирлари дастури тўғрисида).
6.
Солиев А. “Ўзбекистон иқтисодий ва ижтимоий географияси”. –Ташкент. Университет 2014 й. 404-б.
7.
Егоршин A.JI. Теория и практика стратегического планирования в регионе. М.2004, - 163 стр.
8.
Қорақалпоғистон Республикасини ижтимоий-иқтисодий ривожлантириш стратегияси. –Т.: IFMR, 2013, -
252 6.
9.
Минтақани барқарор ривожлантиришнинг стратегик режасини ишлаб чиқиш йўллари. Монография. Э.Н.
Маденова, О. Назарбаев 2019 й.
10.
Социально-экономическое положение Республики Узбекистан за 2018 год. –Ташкент. Госкомстат. -198 с.
11.
Иқлим ўзгариши бўйича Ўзбекистон Республикасининг миллий ахбороти, БМТ.-Тошкент, 2016 йил. 75 б.
Маъмуров Бахтиёр Холматжанович –
ТДИУ ҳузуридаги “Ўзбекистон иқтисодиётини
ривожлантиришнинг илмий асослари ва муаммолари”
ИТМ докторанти
РАҚАМЛИ ТРАНСФОРМАЦИЯНИНГ МОҲИЯТИ ВА ҲУДУДЛАР
ИҚТИСОДИЁТИНИ РИВОЖЛАНТИРИШДАГИ РОЛИ
Аннотация.
Ушбу мақолада рақамли трансформациянинг моҳияти ҳамда рақамли иқтисодиётни ягона
тизим сифатида ҳудудларнинг ва мамлакатнинг иқтисодий ривожланишига таъсири тадқиқ этилган. Бундан
ташқари Ўзбекистонда рақамли иқтисодиётни шаклланиши, рақамли трансформация жараёни ва унинг
ривожланишига ҳисса қўшадиган ахборот коммуникация технологияларини қўллаш бўйича назарий ва амалий
тавсиялар келтирилган.
Асосий тушунчалар.
рақамли иқтисодиёт, рақамлаштириш, трансформация, рақамли трансформация,
ахборот коммуникация технологиялари, ҳудудий иқтисодиёт, рақамли инфратузилма, интернет.
Маъмуров Бахтиёр Холматжанович -
докторант, НИЦ “Научные основы и проблемы
развития экономики Узбекистана” при ТГЭУ
СУЩНОСТЬ ЦИФРОВОЙ ТРАНСФОРМАЦИИ И ЕЕ РОЛЬ В РАЗВИТИИ
ЭКОНОМИКИ РЕГИОНОВ
Аннотация.
В статье исследуется природа цифровой трансформации и влияние цифровой экономики на
экономическое развитие регионов и стран как единой системы. Также сформулированы теоретические и
практические рекомендации по формированию цифровой экономики в Узбекистане, использованию ИКТ,
способствующих ее развитию регионов и ускорению цифровой трансформации в Узбекистане.
Ключевые слова.
цифровая экономика, цифровизация, трансформация, цифровая трансформация,
информационно-коммуникационные технологии, региональная экономика, цифровая инфраструктура, интернет.
МИНТАҚА ИҚТИСОДИЁТИ
