Иқтисодиёт ва таълим / 2020 №
6
46
ПАНДЕМИЯ ШАРОИТИДА ҲУДУДЛАРНИНГ ИЖТИМОИЙ-ИҚТИСОДИЙ
РИВОЖЛАНИШИНИ БАРҚАРОРЛАШТИРИШ ЧОРА-ТАДБИРЛАРИ
(ТОШКЕНТ ВИЛОЯТИ САНОАТ МАЖМУАСИ МИСОЛИДА)
Батирова Нилуфар Шеркуловна -
Ўзбекистон халқаро ислом академияси
Ислом иқтисодиёти ва молияси, зиёрат туризми
кафедраси катта ўқитувчиси,
Файзиева Шахноза Рустамовна
ЎзМУ, Минтақавий иқтисодиёт ва менежмент
кафедраси, иқтисод фанлари номзоди, доцент,
Аннотация.
Мақолада Тошкент вилояти саноати ривожланишининг ўзига хос хусусиятлари ёритилган. Бир
минтақа доирасида саноат мажмуасининг ўрни таҳлил қилинган. Минтақа саноатини ривожлантириш бўйича бир неча
олимларнинг назарий қарашлари берилган. Ушбу олимларнинг минтақа саноатини ривожлантиришга таъсир этувчи
омиллар ҳақидаги фикрлари бирма-бир таҳлил қилинган. Минтақа ҳудудларининг иқтисодий имкониятлари, географик
жойлашувининг турли-туманлиги саноат ишлаб чиқаришида маълум бир ҳудудларнинг яққол ажралиб чиқишига сабаб
бўлиши баён этилган. Тошкент вилоятининг иқтисодий ва саноат салоҳияти баҳоланган. Шунингдек, минтақанинг
иқтисодий салоҳияти бирма-бир таҳлил қилинган. Вилоят иқтисодиёт тармоқларининг республикадаги ўрни кўриб
чиқилган. Туман ва шаҳарларнинг иқтисодий салоҳияти, молиявий ресурсларга эгалик, фан-техника тараққиёти
ютуқларининг ҳаётга татбиқ этилиш даражаси ёритиб берилган. Минтақа саноатини инновацион ривожлантириш
ҳамда самарали ишлаши учун давлат томонидан илмий соҳани тартибга солиш принципларини ўзгартириш лозимлиги
таъкидланган. Шунингдек, минтақа саноатини инновацион ривожланишига таъсир этувчи омиллар таркиби бирма-бир
таҳлил қилинган. Хусусан, инновацияда инсон омили ва фан техника тараққиётига алоҳида урғу берилган. Маълумки,
саноат маҳсулотлари ишлаб чиқаришнинг ўсиши экстенсив омилларни кўпайтириш ҳисобига эмас, балки тизимли бозор
иқтисодиёти шароитида ҳар томонлама ўйланган кетма-кет амалга оширилувчи сиёсат, хорижий инвестицияларни жалб
этиш, иқтисодиётда чуқур тизимли ўзгаришлар, ишлаб чиқаришни модернизациялаш ва янгилаш, янги экспортга
йўналтирилган тармоқлар ва корхоналарни ташкил этиш, хусусий тадбиркорликни ривожлантириш ҳисобига амалга
ошди. Бу ўринда саноат ишлаб чиқаришининг инновацион ривожланишига алоҳида урғу берилади. Бу эса минтақа
саноатини инновацион ривожланишида жаҳон тажрибасини ўрганиш заруриятини талаб этади. Шу туфайли, мақолада
ривожланган мамлакатларнинг бу борадаги тажрибалари натижаси ҳам бурилган. Шунингдек, жаҳон тажрибасида
минтақа саноатининг инновацион ривожланишини қўллаб-қувватловчи ташкилий-иқтисодий чора-тадбирлар мисол
тариқасида келтирилган. Ушбу тадбирлардан мақсадли фойдаланиш бўйича таклифлар берилган. Хулоса ўрнида минтақа
ҳудудларида саноатнинг бир текис ривожланиши бўйича таклифлар берилган.
Калит сўзлар:
Ҳудуд, саноат, инновация, минтақа, технопарк, юқори иқтисодий ўсиш, ишлаб чиқариш, инновацион
кластер.
Аннотация.
В статье описаны особенности промышленного развития Ташкентской области. В рамках одного
региона было анализировано промышленный комплекс. Проанализированы взгляды теоретиков по региональному
развитию. Обобщены взгляды ученых о факторах, влияющих на развитие промышленности региона. Проведена
квалификация регионов по экономическому потенциалу и географическому положению. Был оценен экономический и
промышленный потенциал Ташкентской области. Также анализирован экономический потенциал регион.
Рассматривается роль регионального промышленного сектора экономики в стране. В нем описывается экономический
потенциал районов и городов, наличие финансовых ресурсов и уровень развития научно-технического прогресса. В ней
указывается необходимость изменения принципов государственного регулирования научной сферы для инновационного
развития и эффективного функционирования промышленности региона. Изучен зарубежный опыт проведения
организационно-экономических мер, поддерживающих инновационное развитие промышленности региона. Поочерёдно
анализируется и состав факторов, влияющих на инновационное развитие промышленности региона. В частности, упор в
инновациях делается на развитие человеческого фактора, науки и технологий. Известно, что рост промышленного
производства обусловлен не экспансией экстенсивных факторов, а продуманной последовательной политикой в условиях
системной рыночной экономики, привлечением иностранных инвестиций, глубокими структурными изменениями в
экономике, модернизацией и обновлением производства, новыми экспортно-ориентированными отраслями и
предприятиями. организация, за счет развития частного предпринимательства. Особое внимание уделяется
инновационному развитию промышленного производства. Это обусловливает необходимость изучения мирового опыта
инновационного развития промышленности региона. В связи с этим в статье также использованы результаты опыта
развитых стран в этой области. Мировой опыт также дает примеры организационных и экономических мер по поддержке
инновационного развития промышленности региона. Даны рекомендации по целевому применению этих мер. В заключение
представлены рекомендации по устойчивому развитию промышленности региона.
Ключевые слова:
регион, промышленность, инновация, район, технопарк, высокий экономический рост,
производство, инновационной кластер.
Annotation.
The article describes the features of the industrial development of the Tashkent region. Within one region, an
industrial complex was analyzed. Some views of theorists on regional development are given. The opinions of these scientists on the
factors affecting the development of industry in the region are analyzed. The economic potential and geographical location of the
regions can lead to a clear division of the individual territories in industrial production. The economic and industrial potential of the
Tashkent region was evaluated. It also analyzes the economic potential of the region. The role of regional sectors of the economy in the
country is considered. It describes the economic potential of districts and cities, the availability of financial resources and the level of
ИЖТИМОИЙ-ИҚТИСОДИЙ РИВОЖЛАНИШ
Иқтисодиёт ва таълим / 2020 №
6
47
development of scientific and technological progress. It indicates the need to change the principles of state regulation of the scientific
sphere for innovative development and the effective functioning of the region’s industry, foreign experience is an example of
organizational and economic measures supporting the innovative development of the region’s industry. The composition of factors
influencing the innovative development of the region's industry is also analyzed in turn. In particular, the emphasis in innovation is on
the development of the human factor, science and technology. It is known that the growth of industrial production is not due to the
expansion of extensive factors, but to a well-thought-out consistent policy in a systemic market economy, attracting foreign investment,
profound structural changes in the economy, modernization and renewal of production, new export-oriented industries and enterprises.
organization through the development of private entrepreneurship. Particular attention is paid to the innovative development of
industrial production. This makes it necessary to study the world experience in the innovative development of the region's industry. In
this regard, the article also uses the results of the experience of developed countries in this area. World experience also provides
examples of organizational and economic measures to support the innovative development of industry in the region. Recommendations
are given on the targeted application of these measures. In conclusion, recommendations on the sustainable development of industry in
the region are presented.
Keywords:
Region, industry, innovation, town, technology park, high economic growth, production, innovation cluster.
Кириш.
Коронавирус пандемияси бутун
дунё учун катта синов бўлмоқда. Вужудга
келган глобал инқироз барча мамлакатлар
иқтисодиётига жиддий таъсир кўрсатяпти.
Жаҳон банкининг прогнози бўйича 2020 йил-
да ялпи глобал маҳсулот 5,2 фоизга, АҚШда
ялпи ички маҳсулот 6,1 фоизга, Россияда 6
фоизга, Европа Иттифоқида 9,1 фоизга туши-
ши кутилмоқда. Шу билан бирга, Хитойда 1
фоиз, Ўзбекистонда эса 1,5 фоиз иқтисодий
ўсиш бўлиши тахмин қилинмоқда [1, с.1]. Шу
сабабли, мамлакатда янгича ёндашув ва инс-
трументларни қўллаган ҳолатда иқтисодий
ўсиш суръатларини ошириш бўйича кўпгина
чора тадбирлар амалга оширилмоқда. Бунинг
учун бир нечта асосий йўналишлар танлаб
олинган бўлиб, улар қаторида республика ҳу-
дудларида саноат тармоқларида рақобатбар-
дошликни кучайтириш мақсадида тармоқ-
ларда хом ашёни чуқур қайта ишлаш ва қў-
шимча қийматли маҳсулот ишлаб чиқариш-
нинг яхлит занжирини яратиш, тармоқлар-
аро кооперацияни тўлиқ йўлга қўйиш орқали
саноат тармоқлари самарадорлиги ва рақо-
батбардошлигини оширишга ҳаракат қилин-
моқда.
Мамлакатда “иқтисодиётнинг таркиби-
да саноат улушини кўпайтириш, юқори тех-
нологияли саноат ва қайта ишлаш тармоқла-
рини жадал ривожлантириш, саноатни янада
модернизация ва диверсификация қилиш,
ҳар бир ҳудуднинг саноат салоҳиятидан
комплекс ва самарали фойдаланишни таъ-
минлаш, янги саноат корхоналари ва кичик
саноат зоналарини ташкил этиш[2, c.1]” ва
“Саноатнинг 12 та етакчи тармоғида модер-
низациялаш ва рақобатдошликни кучайти-
риш дастурларини жадал амалга ошириш [3,
c.1]”, шунингдек, “саноат тармоқларини уз-
луксиз хомашё ва замонавий инфратузилма
билан таъминлаш [3, c.1]”га, хусусан кимё,
нефть ва газ, энергетика, электротехника, қу-
рилиш материаллари, заргарлик саноатини
ривожлантириш, аҳолининг ушбу тармоқлар-
да меҳнат бандлигини ошириш масалалари
муҳим аҳамият касб этмоқда. 2019-2021 йил-
ларда Ўзбекистон Республикасини иннова-
цион ривожлантириш стратегиясида “Илм-
фан ва техника ютуқларини кенг қўллаган
ҳолда иқтисодиёт тармоқларига, жумладан,
саноат, ижтимоий ва бошқа соҳаларга замо-
навий инновацион технологияларни тезкор
жорий этиш мамлакат ривожланишининг
асосий шарти деб белгиланиб, илмий тадқи-
қотлар ва ишланмаларнинг илмий салоҳия-
тини мустаҳкамлаш ва самарадорлигини
ошириш, илмий-тадқиқот, тажриба-конст-
рукторлик ва технологик ишлар натижалари-
ни кенг жорий этиш учун таълим, илм-фан ва
тадбиркорликни интеграция қилишнинг
таъсирчан механизмларини яратиш, иннова-
циялар, илмий-тадқиқот, тажриба-конструк-
торлик ва технологик ишларга давлат ва ху-
сусий маблағлар киритилишини кучайти-
риш”[4, c.1] ҳамда Коронавирус пандемияси
даврида аҳоли, иқтисодиёт тармоқлари ва
тадбиркорлик субъектларини қўллаб-қувват-
лашга доир қўшимча чора-тадбирларда
“иқтисодиёт тармоқлари фаолият кўрсати-
шининг барқарорлигини таъминлаш” [4, c.2]
каби вазифалар белгиланди.
Илмий адабиётлар обзори
.
Саноат
мажмуаси-жамиятнинг ишлаб чиқариш куч-
ларини ривожланиш даражасига асосий таъ-
сир кўрсатувчи иқтисодиёт тармоғидир. Са-
ноат мажмуасининг ривожланиши Англияда
бошланган бўлиб, кейинчалик бутун дунёни
қамраб олди. Қадим тарихга назар ташласак,
“Архашастра”да ҳам давлат саноатни ривож-
лантиришга алоҳида харажат қилгани таъ-
кидланади [5, c.18]. Ксенофонт қишлоқ хўжа-
лигини иқтисодиётнинг асосий тармоғи бўл-
гани учун деҳқончиликни пасайиши саноат
фаолияти тармоқларига ҳам салбий таъсир
қилади деб ҳисоблаган[6, c.15]. Феодал жа-
миятнинг намояндаси бўлган Т.Мор саноат
тармоғи ривожланиши бошланиши ҳамда са-
ноат инқилобининг бўлишини асосий сабаби
ИЖТИМОИЙ-ИҚТИСОДИЙ РИВОЖЛАНИШ
Иқтисодиёт ва таълим / 2020 №
6
48
сифатида деҳқончилик қилинаётган ерлар-
нинг тортиб олиниши, деҳқонлар синфи туга-
тилиб, кўчага ҳайдалиши деб ҳисоблаган [5,
c.18]. Меркантализм мактаби намояндолари-
дан бири бўлган М. Блауг фикрича, саноатни
қўллаб қувватлаш учун арзон хом ашёни
импорт қилиш, импорт қилинаётган саноат
тармоқлари учун протекционистик таъриф-
ларни қўйиш, тайёр маҳсулотлар экспортини
рағбатлантириш лозим бўлган [7, c.6]. Томас
Ман эса саноат муҳим тармоқ бўлиб, саноат-
нинг тараққий этиши ўзаро фойдали ташқи
савдони ривожлантиради деб ҳисоблаган
бўлса [8, c.161], Уильям Петти бойликни ман-
баси савдода, алмашувда эмас, балки ишлаб
чиқаришда деб, саноатни рағбатлантиришда
давлатнинг қўллаб-қувватлаши муҳим деб
ҳисоблаган [9, c.49]. Физиократлар мактаби
асосчиси Ф.Кенэ эса саноатни божхона тариф-
лари билан ҳимоя қилиш, давлат қарз мажбу-
риятларини чиқариш йўли билан саноат
мажмуасини ривожлантиришни молиялаш
лозим деб ҳисоблаган. Анн Робер Жак Тюрго
саноатни унумсиз тармоқ деб ҳисоблаб, ушбу
тармоқда ишловчиларни унумсиз синф деб
атаган [9, c.55]. Классик мактаб намояндала-
ридан бўлган А.Смит физиократларнинг са-
ноатнинг “унумсизлиги” тўғрисидаги ғоясига
қарши чиқади, саноатда бойлик яратилиши-
ни кўрсатиб беради [11, c.332].
Ўз навбатида мамлакатимиз иқтисодчи
олимларининг илмий изланишлари ҳам бу
муаммони ўрганишга ўз ҳиссасини қўшиб
келмоқда. Жумладан, маҳаллий олимлардан
Н.Қ.Йўлдошев [12, c.220], Э.Х.Махмудов,
А.А.Ортиқов [13, c.15], Х. Ишбутаев [14, c.71],
А.М.Содиқов [15, c. 15], А.М.Қодиров, Г.П.
Ғуломова, А.Т. Аҳмедиева, Н.Р. Алимова [16,
c.9], М.Маҳкамова [17, c.6], Ш.Зайнутдинов
[18, c.7] ларнинг илмий ишларида саноат
мажмуаси ва уни ривожлантириш масалала-
ри ёритилган. Шунингдек, саноатни ривож-
лантиришда инновациянинг аҳамияти бора-
сидаги илмий қарашлар эса У.Ғофуров [19,
c.17], И.Умаров [20, c.45], Ф.Шакирова [21, c.1],
З. Гаибназарова [22, c.1], Г.Хасанова [23, c.1],
Р.Назарова [24, c.1] ишларида ўз аксини топ-
ган. Хусусан, Э.Х.Махмудов [13, c. 5] саноат
мажмуасини ривожлантиришда қулай макро-
иқтисодий муҳитнинг заруриятини ёритиб
берди. Бу йўналишда солиқ, пул кредит, нарх
ва валюта сиёсатига алоҳида эътибор қара-
тиш лозимлилигини асослаб берди. М. Нарзи-
қулов [25, c.8] эса ўз ишларида саноатни ри-
вожлантиришда таркибий ўзгаришларга ало-
ҳида эътибор қаратди. А. Ортиқов эса мамла-
кат саноатини ривожлантиришда мамлакат-
нинг иқтисодий имкониятлари, географик
жойлашув омиллари муҳим эканлигини таъ-
кидлаган [26, c.55]. Юқоридаги изланишлар
мамлакат ва унинг ҳудудларида саноатни ри-
вожланиши ва уни инновацион баҳоланиши-
га катта ҳисса қўшган бўлсада, минтақа сано-
атини ривожлантиришда интелектуал омил,
инновация ва “ўсиш нуқта”ларига алоҳида
эътибор қаратиш зарурати мазкур мақола
мавзусини танлашга асос бўлиб хизмат
қилди
Қўлланилган материаллар ва услуб-
лар.
Мақолани ёзиш жараёнида минтақада
инновацион ривожланиш ҳолатига баҳо бе-
рилган, шунингдек, очиқ статистика маълу-
мотларини таҳлил қилиш асосида таклиф ва
тавсиялар берилди. Мавзуни ўрганиш жараё-
нида умумиқтисодий усуллар билан бир қа-
торда маълумотларни тизимлаш бўйича мах-
сус ёндашувлар, яъни таққослаш, назарий ва
амалий материалларни жамлаш ҳамда тизим-
ли таҳлил каби усуллар қўлланилган.
Асосий қисм.
Минтақа иқтисодиётини
тузилмавий қайта қуриш ҳамда хом ашё қа-
зиб олишдан юқори технологик маҳсулотлар-
ни ишлаб чиқаришга ўтиши минтақа иқти-
содиётини инновацион ривожланиш йўлига
ўтишини билдиради. Ҳозирги шароитда мин-
тақалардаги технологик қолоқлик муаммоси
янги технологик укладларда тўғри йўналиш
олиш, инновацион ва инвестицион фаоллик-
ни ошириш, иқтисодий динамикага давлат-
нинг таъсирини ошириш ҳамда тараққиёт-
нинг янги сифатига ўтиш билан ечилиши
мумкин. Глобализация ва жаҳон рақобатини
кучайиши шароитида турмуш шароити бўйи-
ча ривожланган мамлакатларга етиб олиш
саноат ишлаб чиқаришини инновацион ри-
вожлантириш жараёнисиз амалга ошиши қи-
йиндир. Ушбу ҳолат минтақаларни аҳоли ўр-
тасида ўзаро меҳнат тақсимотидаги ихтисос-
лашувини, ҳамда юқори технологик саноат
тармоқларини ривожланиш заруриятини
кўрсатади.
Барча вилоятларда саноат соҳасидаги
иқтисодий ислоҳотлар маҳаллий ва хорижий
сармояларни жалб этиб, ишлаб чиқаришни
юқори технологияларга асосланган мураккаб
турларини йўлга қўйишга қаратилмоқда. Шу
ўринда, чет эл инвестициялари ҳамда илғор
технологияларини саноат ишлаб чиқариши-
ни юқори технологик тузилмавий талаблар
асосида амалга ошириш учун йўналтириш
асосий вазифалардан этиб белгиланмоқда.
Саноат ишлаб чиқариши даражаси ва самара-
ИЖТИМОИЙ-ИҚТИСОДИЙ РИВОЖЛАНИШ
Иқтисодиёт ва таълим / 2020 №
6
49
дорлигининг ўсишини таъминлаш мақсадида
импорт ўрнини босувчи тармоқларни кенгай-
тириш, экспорт потенциалини ошириш, са-
ноатни базавий тармоқларини ривожланти-
риш, илм талаб тармоқлар ҳиссасини оши-
риш ишлари амалга оширилмоқда. Ушбу жа-
раёнлар мамлакат учун муҳим вилоятлардан
бири ҳисобланган Тошкент вилоятида ҳам
кўзга ташланмоқда.
Вилоят иқтисодиёти асосини металлур-
гия, қайта ишлаш ва озиқ-овқат саноати ҳам-
да қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини етиш-
тириш ташкил этади.
Тадқиқот объекти бўлган Тошкент ви-
лояти ўзининг географик жойлашувига кўра
катта
иқтисодий салоҳиятга
эга бўлиб, мам-
лакатнинг иқтисодий тараққиётида салмоқ-
ли ўрин эгаллайди. Тошкент вилоятини ало-
ҳида устун жиҳатлари бўлиб, ишлаб чиқариш
омиллари ва табиий ресурсларни ҳамда ўзаро
бир-бирини тўлдирувчи ва қўллаб қувват-
ловчи саноат тармоқларини мавжудлигидир.
Минтақавий нуқтаи назардан барқарор ри-
вожланишнинг назарий ва амалий имкония-
ти вилоятнинг барча саноат тармоқларини
ривожлантириш ҳамда ўзаро минтақавий му-
таносибликни тўғри йўлга қўйиш билан ҳал
этилади. Ушбу вилоятнинг алоҳида жиҳати,
табиат-аҳоли-саноат йўналишида ривожла-
ниш имкониятини мавжудлигидир. Тошкент
вилоятида аҳолининг юқори концентрация-
си, магистрал йўлларнинг кесишмаси, ҳамда
тарихий ривожланиши уни республиканинг
муҳим саноат марказига айлантирган.
Вилоятнинг
республика
саноатида
етакчи ўринни эгаллашида маълум бир сано-
ат маҳсулотлари ишлаб чиқаришида мутлоқ
устунликка эгалиги (қора металл, қора ме-
талл прокат, кортикостероид, сульфат кисло-
та, маданли сувлар, кўмир) алоҳида аҳамият
касб этади.
1-жадвал
Минтақа ҳудудларининг саноат маҳсулотлари ишлаб чиқаришдаги улуши [27, c.2]
(фоиз ҳисобида)
Шаҳар ва
туманлар
2
0
0
0
й
.
2
0
0
1
й
.
2
0
0
2
й.
2
0
0
3
й
.
2
0
0
4
й
.
2
0
0
5
й
.
2
0
0
6
й
.
2
0
0
7
й
.
2
0
0
8
й
.
2
0
0
9
й
.
20
10
й.
2
0
1
1
й
.
2
0
1
2
й
.
2
0
1
3
й
.
2
0
1
4
й.
20
15
й.
20
17
й.
20
18
й.
20
1
9
й.
2
0
0
0
й
и
л
га
н
и
сб
ата
н
2
0
1
9
й
и
л
да
ўз
гариш
и
Тошкент
вилояти
100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100
шаҳарлар:
Нурафшон
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
1,9 1,7 1,9
-
Олмалиқ
20,8 21,6 27,3 27,8 29,0 36,0 45,5 36,2 25,2 26,7 27,1 27,6 27,6 24,23 22,9 21,9 27,8 29,4 35,4 14,6
Ангрен
14,3 13,9 9,9 9,3 7,3 6,09 5,7 5,7 7,6 6,9 6,9 8,0 8,0 8,5 3,7 10,5 7,8 5,9 6 -8,3
Оҳангарон
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
4,0 3,9 2,4
-
Бекобод
8,4 9,2 10,0 11,3 13,9 13,1 11,7 13,8 18,0 15,2 13,9 14,4 14,6 12,3 11,6 9,8 8,4 17,3 11,2 2,8
Чирчиқ
9,4 9,0 8,9 9,5 12,9 13,6 9,9 10,7 13,2 12,3 11,3 9,9 9,7 8,9 8,4 7,1 8,6 8,5 8,6 -0,8
Янгийўл
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
1,7 1,4 1,5
-
Туманлар:
Оққўрғон
0,9 1,0 1,0 0,8 1,0 0,9 0,7 0,6 0,7 0,8 0,7 0,6 0,6 0,6 0,6 0,7 0,8 0,6 1,4 0,5
Оҳангарон
6,6 6,6 6,4 5,3 4,7 5,6 5,1 6,6 5,9 5,4 4,3 4,2 4,0 6,9 7,5 9,1 0,6 0,4 0,3 -6,3
Бекобод
0,9 1,2 1,1 1,0 0,8 0,7 0,7 0,6 0,8 0,9 0,9 0,8 0,8 0,8 0,7 0,9 0,8 0,5 0,5 -0,4
Бўстонлиқ
4,6 4,5 3,4 3,1 3,3 2,8 2,1 2,5 3,1 3,7 3,8 4,0 3,6 2,2 2,1 1,9 4,0 4,3 4,3 -0,3
Бўка
0,6 0,5 0,8 0,9 0,8 0,8 0,6 0,6 0,8 0,8 0,7 0,7 0,7 0,6 0,6 0,8 0,7 0,5 0,4 -0,2
Зангиота
6,0 4,0 5,4 5,0 3,0 3,9 3,6 4,6 5,7 7,3 7,5 7,8 9,0 13,5 14,1 11,8 9,6 8,3 6,2 0,2
Қибрай
8,7 7,9 5,9 6,8 6,7 5,7 5,2 5,7 7,6 7,7 8,5 6,2 7,5 5,98 6,2 12,9 8,5 5,8 6,7 -2,0
Қуйичирчиқ 0,7 0,7 0,8 0,8 0,8 0,7 0,7 0,7 0,8 0,9 0,9 0,9 0,8 0,7 0,7 0,7 0,7 0,5 0,5 -0,2
Паркент
0,4 0,6 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,2 0,2 0,6 0,8 1,1 0,9 1,1 1,0 1,1 0,9 0,7 0,8 0,4
Пискент
0,7 1,0 1,0 0,7 0,6 0,6 0,5 0,6 0,5 0,7 0,6 0,5 0,6 0,5 0,6 0,6 0,9 0,7 0,7 =
Ўртачирчиқ 7,4 8,2 9,0 9,2 7,8 3,1 2,2 4,6 4,3 3,6 5,2 1,9 1,9 1,6 1,7 1,5 1,4 0,8 0,8 -6,6
Чиноз
0,6 1,1 1,6 1,6 1,4 1,0 1,1 0,9 0,1 1,0 1,1 1,2 1,2 1,2 1,1 1,2 1,3 1,0 0,9 +0,3
Юқоричирчиқ 0,7 0,8 0,8 0,8 0,8 0,8 0,8 0,9 0,9 1,1 1,2 1,5 1,5 1,5 2,0 2,7 2,9 2,2 2,0 +1,3
Тошкент
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
0,4 3,2 3,8
-
Янгийўл
8,2 8,1 6,1 5,4 4,9 4,5 3,6 4,3 4,4 4,6 4,9 4,1 3,4 4,1 4,6 4,9 2,8 2,4
-5,8
ИЖТИМОИЙ-ИҚТИСОДИЙ РИВОЖЛАНИШ
Иқтисодиёт ва таълим / 2020 №
6
50
Вилоят 15 та туман ҳамда 7 та шаҳар-
дан иборатдир. Ушбу вилоят туманлари ўзи-
нинг саноат салоҳиятини ривожланганлиги
нуқтаи назаридан республиканинг бошқа ви-
лоятига қарашли туманларидан юқори ҳи-
собланади. Вилоятда жами 8666 та саноат
корхоналари мавжуддир [27, c.1]. Ушбу кор-
хоналар вилоят миқёсида муҳим аҳамиятга
эга бўлган шаҳар ва туманларда жойлашган-
дир (Олмалиқ, Бекобод, Оҳангарон ва Чирчиқ
шаҳарлари, Зангиота ва Қибрай туманлари).
Минтақадаги ҳудудларнинг саноат маҳ-
сулотлари ишлаб чиқаришдаги ҳиссаси тур-
лилиги вилоятда саноат ишлаб чиқаришини
нотекис тақсимланганини кўрсатади. Вило-
ятнинг тўрттагина шаҳри бутун ҳудуднинг
61,2% саноат маҳсулотларини (Олмалиқ,
Ангрен Бекобод ва Чирчиқ шаҳарлари)
ишлаб чиқаради. Ушбу шаҳарларда қишлоқ
хўжалиги маҳсулоти ишлаб чиқариши ҳатто
2 %ни ҳам ташкил этмайди. Саноат ишлаб
чиқаришда кам ҳиссани ташкил этувчи ту-
манлар эса (Оҳангарон, Бўка, Бекобод, Қуйи-
чирчиқ, Оққўрғон, Паркент, Пискент) қишлоқ
хўжалиги ишлаб чиқаришининг салкам
ярмини (43,3%) беради. Ҳудудларнинг йил-
лар давомида минтақа саноати ишлаб чиқа-
ришидаги ҳиссаси деярли ўзгармаган.
Бу эса вилоят туманларининг маълум
бир қисми саноатга, бошқалари эса қишлоқ
хўжалигига ихтисослашганини кўрсатади.
Минтақа туманларининг саноат ишлаб чиқа-
риши ҳиссасида ушбу фарқи меҳнат ресурсла-
ри, табиий хом ашё, молиявий имкониятла-
рининг вилоят бўйлаб турли ҳил тақсимлан-
ганлиги билан изоҳланади.
Вилоят кўп тармоқли ва металлургия
саноатига йўналтирилган саноат тармоғига
эгадир. Юқори технологик саноат маҳсулот-
ларини ишлаб чиқаришда устунлик имкони-
ни берувчи машинақурилиш тармоғи ҳиссаси
ҳам катта эмас. Бу билан вилоят саноати хом
ашёга ихтисослашган ҳудуд эканлигини кў-
риш мумкин.
2 - жадвал
Ривожланган мамлакатлар, Ўзбекистон ва Тошкент вилоятида саноат ишлаб
чиқаришининг технологик тузилмаси
Қайта ишлаб чиқариш
Ривожланган
мамлакатларда
ҳиссаси [28, c.39]
Ўзбекистонда
ҳиссаси [29, c. 68]
Тошкент вилоятида
ҳиссаси [30, c.114]
Юқори технологик ишлаб чиқариш
19
1,6
0,6
Ўрта юқори технологик ишлаб чиқариш
28
29,7
16,1
Ўрта паст технологик ишлаб чиқариш
21
29,8
62,7
Паст технологик ишлаб чиқариш
32
38,9
20,6
Бу эса хом ашё тармоғи улушини кама-
йиш ва машинақурилиш, ахборот техноло-
гиялар ва юқори технологик саноат тармоғи
маҳсулотларини кўпайиши билан характер-
ланувчи глобал иқтисодиётнинг ривожла-
ниш тенденцияларига зид келади. Юқори
технологик ишлаб чиқаришни, шунингдек,
чуқур технологик қайта ишлаб чиқариш тар-
моқларини самарали ривожлантиришнинг
энг муҳим таркибий қисми замонавий ишлаб
чиқариш ускуналарнинг мавжудлиги ҳисоб-
ланади. Вилоятда саноат корхоналари воси-
таларининг эскириши ўртача юқори даража-
да қолмоқда. Бундай фойдаланилган ускуна-
ларда илм талаб ва инновацион маҳсулот-
ларни ишлаб чиқариш имконияти йўқдир.
Шунингдек, 2020 йилнинг январ-июнь ойла-
рида вилоят саноати ўтган йилнинг шу дав-
рига нисбатан бор йўғи 1,8%га ўсди [31, c.2].
Пандемия иқтисодиётда айнан инновацион
фаоллик етакчи корхоналарнинг зарур тар-
кибий қисмига айланиши зарур ҳисобланади.
Вилоятда корхоналарнинг инновацион фаол-
лиги эса жуда паст ҳисобланади. Буни минта-
қанинг иннавацион фаоллик ҳолатига берил-
ган баҳода ҳам кўриш мумкин.
Қуйидаги 3-жадвал кўрсаткичлари мин-
тақанинг инновацион фаоллилик нуқтаи на-
заридан паст кўрсаткичга эгалигини кўрсата-
ди. Бу эса минтақа саноатини инновацион
ривожланиш шаклларини ташкил этиш им-
кониятини пасайтиради. Пандемия шароити-
да “Ҳудуд ва тармоқларда экспорт салоҳия-
тини ривожлантириш” [33, c.1] га алоҳида
эътибор қаратилаётган даврда инновацион
ва юқори технологик маҳсулотлар ишлаб чи-
қаришни ошириш муҳим аҳамият касб этади.
Вилоятнинг бой табиий ресурс ва ишлаб чи-
қариш салоҳияти бу йўналишда саноат тар-
моғини тез суръатларда ривожлантириш им-
конини беради. ЎзР Президентининг яқинда
қабул қилинган “Тошкент вилоятида саноат
ишлаб чиқариш хажмларини янада кенгайти-
риш чора-тадбирлари тўғрисидаги [34, c.2]”
қарори пандемия шароитида вилоят ҳудудла-
ридаги саноат корхоналарини замонавий ус-
куна ва технологияларни қўллаган ҳолда қу-
риш имконини беради.
ИЖТИМОИЙ-ИҚТИСОДИЙ РИВОЖЛАНИШ
Иқтисодиёт ва таълим / 2020 №
6
51
3-жадвал
Минтақада инновацион фаолиятга баҳо бериш индикаторлар чегараси
№
Индикаторнинг номланиши
Методик аниқлик
Чегара
[32, c. 102]
Вилоят
кўрсаткичи
Республика
кўрсаткичи
2018 йил
1
Минтақанинг саноат корхоналари-
ни асосий воситаларини эскириш
даражаси, %
Ишлаб чиқариш соҳасини
хавфсизлик даражасини
белгилайди
<40
35,4
38,3
2
Ҳар 10000та аҳолига нисбатан
ўрта махсус ва олий таълим
муассасалари талабалари миқдори
Минтақанинг маълумотлилик
салоҳият даражасини
ифодалайди
>600
333
302
3
Илмий-тадқиқот ва тажриба кон-
структорлик ишларига корхона-
ларнинг ўз маблағларини йўнал-
тирилиши, ЯҲМга нисбатан %да
Инновацион фаолиятнинг
бошланғич босқичини акс
эттиради
>2,2
0,14
0,17
4
Кашфиётлар фаоллиги
кооффициэнти, дона
Ҳар 10000 киши аҳолига нисба-
тан кашфиёт патентларига
берилган аризалар сони
>500
0,138
0,086
5
Ташкилотларнинг инновацион
фаоллиги, %
Барча турдаги инновация-
ларни амалга оширувчи
корхоналарнинг ҳиссаси
>25
1,2
0,92
6
Технологик инновацияга қилинган
харажатларнинг интенсивлиги, %
Технологик инновацияни
қилинган харажатларни ялпи
ички маҳсулот ҳажмига нисбати
>2
2,75
0,86
7
Саноатда инновацион маҳсулотлар
ҳиссаси
Инновацион фаолиятнинг
натижавийлигини кўрсатувчи
асосий кўрсаткич
>10
4,93
8,77
8
Технологик инновацияларни
амалга оширувчи кичик
корхоналарнинг ҳиссаси, %
Кичик бизнесни инновацион
фаоллигини кўрсатади
>10
0,33
0,33
9
Технологик инновация таркибида
илмий тадқиқот ва тажриба
конструкторлик ишланмаларга
ҳаражатлар ҳиссаси
Технологик инновациядаги
инвестициялар сифатини
кўрсатади
>40
10,8
7,4
10 ИТТКИларига қилинган
харажатларнинг ЯИМ га нисбати
Илм фан ривожланишга
эътибор даражасини кўрсатади
=3
0,14
0,16
Натижалар.
Агар минтақа асосан са-
ноат ва қишлоқ хўжалигидан иборат бўлса,
узоқ муддатли истиқболда қишлоқ хўжалиги
тармоғининг номутаносиблиги (норақобат-
бардош) ёки саноат тармоғидаги етарли да-
ражада бўлмаган рақобат ишлаб чиқарилаёт-
ган саноат товарларининг тузилмавий ўзгар-
маслигига ёки меҳнат миграцияси кўрини-
шида меҳнат ресурсларини фаоллилигига
олиб келади. Бундай жараёнларнинг ривож-
ланиши алоҳида ҳудудларнинг инсон капита-
ли сифатини янада пасайишига олиб келиши
кузатилади. Муайян ҳудудларда эса ишлаб
чиқариш қувватининг концентрацияси, улар-
нинг ҳажми ва ижобий ташқи таъсирлар уш-
бу ҳудудларга устунлик имкониятини бер-
моқда. Узоқ муддатли истиқболда фақатгина
баъзи туман ва шаҳарларни ривожланиши
туман ва шаҳарларни иқтисодий ижтимоий
ҳолати ўртасида мутаносибликни кучайиши-
га, шаҳар ҳудудларида ёлғон урбанизация-
нинг шаклланишига олиб келади. Маҳаллий
агломерация нуқталари бўлмиш Чирчиқ,
Ангрен, Олмалиқ каби саноат марказлари
амалда атрофидаги туманларга синергетик
самара бермаяпти. Бошқа туманларни, авва-
ло, қишлоқ хўжалигига ихтисослашган ту-
манларни орқада қолиши ҳисобига фақатги-
на бир қанча агломерацияларни ривожлани-
ши ижтимоий таранг ҳудудларни юзага
келишига сабаб бўлади. Вилоят ривожланган
қазиб олувчи ва қайта ишловчи саноат тар-
моқларига эгадир. Чирчиқ, Ангрен, Олмалиқ
ва Охангарон каби каби саноат марказлари-
дагина асосий саноат қувватларини жойлаш-
тирилиши юқори дифференцияни юзага кел-
тиради. Қишлоқ жойлари иқтисодиётида
қишлоқ хўжалиги етакчилик қилмоқда. Тош-
кент вилоятини бой кўмир конига эгалиги
ҳамда жаҳон бозорида кимё ва нефт кимё
саноати маҳсулотларига талабнинг ошиши
ёқилғи энергетика саноати мажмуасига то-
вар турлари ва экспортни кенгайтириш
имконини берди. Аммо жаҳон бозорида хом
ашё ресурслари рақобатбардошлиги ва нарх-
нинг тебраниши шароитида, саноат тармоқ-
ларини диверсификациялашмаганлиги ви-
лоят иқтисодиётини жиддий ҳолатларга
ИЖТИМОИЙ-ИҚТИСОДИЙ РИВОЖЛАНИШ
Иқтисодиёт ва таълим / 2020 №
6
52
олиб келиши мумкин. Шу сабабли вилоятда
хом ашё сегментини кенгайтириш билан бир
қаторда ҳом ашёни чуқур қайта ишлаш бўйи-
ча жиддий чоралар кўриш, бу билан саноат-
нинг иккиламчи технологик тармоғини ри-
вожлантириш имкониятини яратиш лозим.
Пахта толасини чуқур қайта ишлаш эса, бир
томондан, вилоятни енгил саноатда ривож-
ланишига, иккинчи томондан эса янги техно-
логияларни тадбиқ этган ҳолда маҳсулотлар-
ни экспорт қилиш имконини бермоқда. Озиқ
овқат саноатида консерва ва сут маҳсулотла-
рини ишлаб чиқариш кенгроқ ўринга эга
бўлмоқда.
Демак, вилоятда инновацион маҳсулот-
ларни ишлаб чиқаришни ривожланишини
қуйидаги тенденциялар бўйича характерлаш
мумкин.
1. Инновацион фаолиятнинг етарли да-
ражада молиялаштирилмаслиги. Минтақада-
ги саноат корхоналарини ресурс имконияти
чекланганлиги инновацион фаолиятни ри-
вожлантиришнинг жиддий омилларидан би-
ри сифатида иштирок этмоқда. Инновацион
харажатларни умумий ишлаб чиқарилган
маҳсулотга нисбатан ҳиссаси жуда паст кўр-
саткични ташкил этмоқда. Молиялаштириш-
ни етарли даражада эмаслиги инновацияни
сифати пасайишига таъсир кўрсатади. Мунта-
зам равишда инновацион фаолиятни амалга
ошиш имкониятини таъминламайди. Бу эса
ишлаб чиқариш циклини тўлиқ қамраб олган
илмий тадқиқот ишларига ихтисослашувдан
то ишлаб чиқариш технологиясига тайёргар-
лик ҳамда янги маҳсулотлар ишлаб чиқариш-
гача бўлган даврни қамраб олган радикал
инновацияларни тадбиқ этиш имкониятини
йўққа чиқаради. Шу сабабли ҳам инновацион
фаолиятни амалга оширувчи корхоналар кам
миқдорни ташкил этади. Агар 2018 йилда
инновацион маҳсулотлар ишлаб чиқарган
жами ташкилотлар сони 373 та [35, c.206] ни
ташкил этган. Вилоятда жами корхоналар
сони 35385 та бўлиб, инновацион маҳсулот-
лар ишлаб чиқарувчи корхоналар ўртача
1%ни ташкил этмоқда. Паст инновацион
фаоллигини сабаблари қуйидагилардир:
-молиявий ресурсларни етишмаслиги;
-инновацияларнинг ўз-ўзини қоплаш
муддатларини узоқлиги;
-юқори даражадаги риск;
-малакали мутахассисларнинг етишмас-
лиги;
-инновацион инфраструктуранинг ри-
вожланмаганлиги;
-инновацион салоҳиятни етарли эмас-
лиги.
2. Инновацион жараёнларнинг кучайи-
шида кичик корхоналарнинг аҳамиятини
ошириш. Улар одатда фаоллик, янги ўзгариш-
ларга тез мослашувчанлик, диверсификация-
нинг чуқурлашуви шароитида ҳамда ишлаб
чиқаришнинг индивидуаллашувида кам се-
рияли инновацион маҳсулотларни ишлаб чи-
қариш ва ўзлаштиришда кўпроқ самарани
таъминлаши мумкин. Аммо минтақада кичик
корхоналар инновацион фаолликни ошишига
жуда катта таъсир кўрсатишининг имкония-
ти мавжуд эмас. Вилоятда ишлаб чиқарилган
инновацион маҳсулотларни ишлаб чиқарув-
чи корхоналарнинг 89%ни кичик корхоналар
ташкил этади. Аммо 11 %ни ташкил этувчи
йирик корхоналар томонидан инновацион
маҳсулотларнинг 51%и ишлаб чиқарилмоқда
[36, c.300]. Амалиёт кўрсатишича, кичик миқ-
дордаги инновацияга ҳам давлат ёки йирик
корхоналардан молиявий, интелектуал ҳамда
ахборот томондан қўллаб қувватлов олган
корхоналаргина амалга оширмоқда. Одатда,
йирик корхоналар ўзларининг бошланғич
босқичдаги таҳлилий жараёнларини кичик
корхоналарда амалга оширмоқда.
3. Инновацияларни паст натижавийли-
ги. Агар илм фан ва саноат ўртасида алоқа
бўлмас экан, юқори технологик тармоқларни
ривожлантириш ҳамда илм талаб маҳсулот-
ларнинг жаҳон бозорида ўз ўрнини мустаҳ-
камлаш имконсиздир. Шу сабабли саноат-
нинг база тармоқларини инновацион страте-
гик ривожлантириш асосида рақобатбардош
ишлаб чиқаришни ривожлантириш учун
ижобий муҳитни шакллантириш зарур. Шу
сабабли давлатнинг инновацион жараёнлар-
ни фаоллаштириш жараёни модернизация ва
диверсификация асосида саноатда тузилма-
вий ўзгаришларни амалга ошириш, мамла-
катда рақобатбардошликни оширишда ол-
динга қўйилган мақсадларга эришишда аҳа-
мияти каттадир.
Муҳокама.
Минтақа саноатини ривож-
лантириш хусусиятларини ўрганиш жараёни-
да минтақани фақатгина унинг туман ва
шаҳарлари нуқтаи назаридан эмас, балки
минтақадаги саноат тармоғи таркибини ҳам
таҳлил қилиш ва бу йўналишда қуйидаги иш-
ларни амалга ошириш мақсадга мувофиқдир.
Бу соҳада биринчи йўналиш инвести-
цион лойиҳаларни давлат томонидан фаол
равишда қўллаб қувватланишидир. Албатта,
бу инвестор корхоналарнинг фойда солиғини
камайтириш билан изоҳланади. Инвестицион
ИЖТИМОИЙ-ИҚТИСОДИЙ РИВОЖЛАНИШ
Иқтисодиёт ва таълим / 2020 №
6
53
лойиҳаларни амалга оширишда юзага кела-
диган мураккаб жараёнлар даврида, айниқса,
пандемия шароитида ташкилий қўллаб қув-
ватлашни таъминлаш мақсадга мувофиқдир.
Анъанавий инвестиция лойиҳаларидан фарқ-
ли равишда, инновацион лойиҳаларни ишлаб
чиқиш ва амалга ошириш билан боғлиқ кре-
дит хавфи анча юқори бўлади. Агар хусусий
сектор инновацион хатарларни ҳаддан таш-
қари деб ҳисобласа, ҳукумат бу хатарларни
қабул қилиши ва янги инновацион лойиҳа-
ларга сармоя киритиши керак. Молиялашти-
ришнинг асосийлари манбалари бюджет маб-
лағлари, бюджетдан ташқари фондлар, кор-
хоналарнинг ўз маблағлари, ссудалар, инно-
вацион инвестициялар, махсус фондлар, ин-
новацион хорижий кредитлар, грантлар, су-
ғурта фондлари (тўғридан-тўғри манбалар),
солиқ имтиёзлари ва чегирмалар, кредит
имтиёзлари, ускуналарни ижарага бериш,
божхона имтиёзлари, амортизацион чегирма
бўлиши мумкин. Ҳозирги вақтда инновацион
молиялаштиришнинг энг истиқболли шакл-
ларидан бири венчур молиялаштириш ҳисоб-
ланади. Ушбу соҳада тижорат банклари, су-
ғурта компаниялари ва бошқаларни жалб
қилган ҳолда венчур молиялаштириш тизи-
мини ривожлантириш мақсадга мувофиқдир.
Шунингдек, илмий-тадқиқот ишларини қўл-
лаб-қувватлаш учун қўшимча имтиёз ва пре-
ференциялар яратиш орқали хусусий сектор
ва ушбу соҳадаги трансмиллий компаниялар-
нинг маблағларини жалб қилиш керак.
Иккинчи йўналиш сифатида илмий тад-
қиқот мажмуаси, инновацион фаолияти ва
корхоналарни ривожланишини таъминлаш
бўлиб, бунинг учун вилоятда барча шароит-
лар мавжуд ҳисобланади. Вилоят халқаро
иқтисодий муносабатларнинг фаол иштирок-
чиси ҳисобланади. Асосий вазифа бўлиб, ви-
лоятдаги корхоналарни халқаро кооперация
жараёнига жалб этиш, энг яхши амалиётлар-
ни жадал алмашинувини рағбатлантириш-
дир. Истеъмолчиларни мамлакат ва маҳалла
бозорларига кириб бориши бир қатор усту-
вор тармоқларни ривожлантириш учун ҳал
қилувчи омил ҳисобланади. Узоқ муддатли
ўсишнинг инновацион омилларини кучайти-
ришнинг устувор чоралари тизимли бўлиши
ва бутун иқтисодиёт учун мултипликатив
таъсир кўрсатадиган учта асосий йўналиш-
ларни қамраб олиши керак, яъни: давлат инс-
титутларининг сифатини ошириш ва иннова-
цион ривожланиш учун зарур инфратузилма-
ни яратиш, инсон капитали сифатини оши-
риш, инновацион лойиҳаларни молиялашти-
ришни такомиллаштириш ва илмий-тадқи-
қот секторини ривожлантириш.
Учинчи йўналиш бўлиб, инновацион
сиёсатни амалга ошириш бўйича шароит яра-
тишдир. Бу ерда асосий вазифа инновацион
лойиҳаларни амалга ошириш учун ресурслар-
ни жалб қилиш, кичик бизнесни қўллаб-қув-
ватлаш инфратузилмасини ривожлантириш-
дир. Бундан ташқари бизнесс маданиятини
яхшилаш, минтақанинг инвестицион жозиба-
дорлигини ошириш, ходимлар, инвестиция-
лар ва ресурсларни жалб қилиш учун инно-
вацион бизнесснинг обрў эътиборини оши-
риш зарурдир. Бинобарин, иқтисодий ўсиш-
нинг инновацион моделига ўтиш чуқур тар-
кибий ва сифат ўзгаришисиз, жумладан, ЯҲМ
таркибида саноат улушининг ва тармоқ тар-
кибидаги янги юқори технологияли махсу-
лотлар турларини кўпайтирмасдан амалга
оширилмайди. Шундай қилиб, вилоятнинг
ривожланиш моделида асосий эътибор маҳ-
сулот хилма-хиллигига эмас, балки ИТТКИга
инвестициялар ва технологиялар трансфери-
ни оширишга қаратилиши керак. Ушбу йўна-
лишда олиб бориладиган сиёсат чораларига
инновацион лойиҳаларни давлат томонидан
молиялаштириш, илмий-тадқиқот лойиҳала-
ри учун солиқ кредитлари бериш, ИТТКИ со-
ҳасида ҳамкорлик шаклида технологиялар
трансфери ташаббусларини қўллаб-қувват-
лаш, қўшма тадқиқотлар, фан ва ишлаб чиқа-
риш ўртасидаги ҳамкорлик ва тадқиқотчи-
ларни жалб қилиш, шунингдек, тартибга со-
лувчи қўллаб-қувватлашлар, шунингдек, ин-
теллектуал мулкни ислоҳ қилиш ва стан-
дартларни белгилашлар киради.
Тўртинчи йўналиш бўлиб, инновацион
ишлаб чиқариш саноат кластерларини яра-
тиш учун шарт-шароитлар яратиш: Страте-
гик муҳим соҳаларда мавжуд корхоналарни
модернизация қилиш ва янги корхоналарни
ташкил этиш; Саноат маҳсулотлари корхона-
ларига ҳудудий буюртмаларни шаклланти-
риш; Юқори технологияли лойиҳаларни
амалга оширишни қўллаб-қувватлаш; ҳуду-
дий инвестицион дастурларига киритиш,
мақсадли молиялаштириш маблағларини
ажратиш; Маҳаллий ва хорижий бозорларга
кластер маҳсулотларини чиқариш учун мар-
кетинг стратегиясини ишлаб чиқиш; Ҳудуд-
нинг транспорт инфраструктурасини ривож-
лантириш.
Ушбу
йўналишларда
тадбирларни
амалга оширилиши мавжуд саноат тузилма-
сини оптималлаштириш, минтақанинг техно-
логик салоҳиятини ривожлантириш, минта-
ИЖТИМОИЙ-ИҚТИСОДИЙ РИВОЖЛАНИШ
Иқтисодиёт ва таълим / 2020 №
6
54
қада
юқоритехнологик
рақобатбардош
саноат мажмуасини шакллантиришга ёрдам
беради. Пировардида, саноат мажмуасини мо-
дернизация қилиш минтақа иқтисодиётини
рақобатбардошлигини ва аҳолининг ҳаёт си-
фатини оширади.
Манба ва адабиётлар рўйхати:
1.
https://uza.uz/oz/politics/i-tisodiyet-bar-arorligini-taminlash-b-yicha-asosiy-y-nalish-09-06-2020
2.
Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг 2017 йил февралдаги ПФ-4947-сонли “Ўзбекистон
Республикасини янада ривожлантириш бўйича Ҳаракатлар стратегияси тўғрисида”ги фармони, 3.2 банди //www.lex.uz
3.
Ўзбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг 2020 йил 24 январдаги Олий Мажлисга
Мурожаатномаси https://president.uz/uz/lists/view/3324
4.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 21 сентябрдаги “2019-2021 йилларда Ўзбекистон
Республикасини инновацион ривожлантириш стратегиясини тасдиқлаш тўғрисида” фармони
5.
Раззоқов А., Тошматов Ш., Ўрмонов Н. Иқтисодий таълимотлар тарихи. Тошкент, “Молия” нашриёти, 2002 йил.-
б.-18.
6.
Ксенофонт. Домострой // Воспоминания о Сократе. М.: Наука, 1993.
7.
Блауг М. Экономическая теория в ретроспективе. М.: Дело, 1994. Гл. 2-6.
8.
Ман Т. Богатство Англии во внешней торговле//Меркантализм. Под ред. И.С.Плотникова. Л.:ОГИЗ-СОЦЭКГИЗ,
1935.-С.-161.
9.
История экономических учений: Учеб. пособие/Под ред. В. Автономова, О. Ананьина, Н. Макашевой. - М.: ИНФРА-
М,2006. - с. -49.
10.
Кенэ Ф. Избранные экономические произведения. М.: Соцэкгиз,1960.
11.
Смит А. Иследование о природе и причинах богатства народов. –М.: Соцэкгиз, 1962. с. 332.
12.
Йўлдошев Н.Қ., Мирсаидова Ш.А., Голдман Й.Д. Инновацион менеджмент-Т.: ТДИУ. Дарслик 2011. 286 бет.
13.
Махмудов Э.Х., Ортиқов А., Каримов Ф. Корхона иқтисодиётнинг асосий бўғини./Ҳамкор. 2010 йил 7 февраль
14.
Элбеков Ў.Н., Ишбетаев Х.М., Исломова Р.А. Ўзбекистон Республикасида тадбиркорлик фаолиятини ташкил
этишни такомиллаштириш механизми. Кончилик хабарномаси илмий-техник ва ишлаб чиқариш журнали №16. 2004 йил.
113 бет. 71-бет
15.
Содиқов А.М. Ўзбекистон минтақаларининг ижтимоий-иқтисодий ривожланишива уни тартибга солиш
механизмлари. Тошкент-2006 йил.
http://diss.natlib.uz/ru-RU/ResearchWork/OnlineView/30517
16.
Қодиров А.М., Ғуломова Г.П., Аҳмедиева А.Т., Алимова Н.Р. Миллий иқтисодиётни модернизациялаш шароитида
саноат корхоналарининг рақобатбардошлигини ошириш. Монография.-Т.: “Iqtisodiyot”, 2013.-436 б. 9 б.
17.
Маҳкамова М.А. Формирование организационно-экономического механизма управления инновационной
деятельностью на промышленных предприятиях республики Узбекистан. Ташкент 2004.
RU/ResearchWork/OnlineView/27238
18.
Зайнутдинов Ш.Н. Инновацион салоҳиятни ошириш стратегияси//Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар
илмий электрон журнали. №1, сентябр 2011.
19.
Ғофуров У. Инновацион ғояларни амалиётга жорий этишда кичик бизнес иштирокини фаоллашти-
риш//Иқтисодиёт ва молия, №2, 2012, 17-23 бетлар
20.
Умаров И., Саидкаримова С., Облоқулова Ш. Саноат корхоналарининг инновацион салоҳияти кўрсаткичлари
таҳлили//Иқтисодиёт ва инновацион технологиялар илмий электрон журнали. №4, июль-август 2016 й.
21.
Шакирова Ф.Б. Инновацион ривожланиш негизида барқарор иқтисодий ўсиш механизмини такомиллаштириш.
Тошкент 2018.
http://diss.natlib.uz/ru-RU/ResearchWork/OnlineView/43264
22.
Гаибназарова З. Инновацион инвестициялаштириш самарадорлигини оширишнинг назарий жиҳатлари. Тошкент
2012.
http://diss.natlib.uz/ru-RU/ResearchWork/OnlineView/38701
23.
Хасанова Г. Саноат корхоналари инновация фаолияти самарадорлигини ошириш. Тошкент 2006й.
http://diss.natlib.uz/ru-RU/ResearchWork/OnlineView/30311
24.
Назарова Р. Управление внешнеэкономической деятельностью в Узбекистане на основе инновационного
развития в условиях глобализации. Тошкент 2011 й.
http://diss.natlib.uz/ru-RU/ResearchWork/OnlineView/38654
25.
Стратегия дальнейшего повқшения конкурентоспособности национальной экономики: материалқ 1-го Форума
экономистов/отв.ред. М.П.Нарзикулов. Ташкент. 2012. С. 8.
26.
Ортиқов А. Саноат иқтисоди. Дарслик. Тошкент. ТДИУ, 2009. Б 236.
27.
2019 йил январ-декабр,
http://toshvilstat.uz/index.php/uz/aloqa/2-uncategorised/4104-sanoat-ishlab-chiqarish
28.
Источник: Акаев, А. А. Исследование сценариев развития России в условиях мирового кризиса [Текст] / А. А. Акаев,
В. А. Садовничий // Век глобализации. – № 2 (4). – 2009. – С. 39–48.
29.
Ўзбекистон Республикасининг ижтимоий иқтисодий ҳолати. 2018 йил январь-декабрь. ЎзРДСҚ. Тошкент 2019
йил. 333 бет. 68 бет.
30.
Тошкент вилоятининг статистик ахборотномаси. Тошкент вилояти статистик бошқармаси. 2018 йил январь-
декабрь. Тошкент-2019. 114 бет. Маълумотлари асосида муаллиф ҳисоб китоби
32.
Митяков С.Н. и другие. Инновационное развитие регионов России: методика рейтингования. Журнал инновация.
№9 (227) 2017. Стр. 97-104. 102-стр.
33.
https://www.lex.uz/docs/4812407?query=%D0%A2%D0%BE%D1%88%D0%BA%D0%B5%D0%BD%D1%82%20%D0%
B2%D0%B8%D0%BB%D0%BE%D1%8F%D1%82%D0%B8
35.
2018 йилда Ўзбекистон Республикасининг илмий-техникавийсалоҳияти ва инновациялар ривожланишининг
асосий кўрсаткичлари”статистик бюллетени.
Давлат статистика қўмитаси, Таълим, соғлиқни сақлаш, фан ва инновация
соҳаларида статистик кузатувлар бўлими. № 15-12. 25.05.2018. 339 б, 206 бет
36.
2018 йилда Ўзбекистон Республикасининг илмий-техникавийсалоҳияти ва инновациялар ривожланишининг
асосий кўрсаткичлари”статистик бюллетени.
Давлат статистика қўмитаси, Таълим, соғлиқни сақлаш, фан ва инновация
соҳаларида статистик кузатувлар бўлими. № 15-12. 25.05.2018. 339 б, 300-360 бетлар асосида муаллиф ҳисоб китоби
ИЖТИМОИЙ-ИҚТИСОДИЙ РИВОЖЛАНИШ
