«Yangi O‘zbekiston: Moliyaviy hisobotning xalqaro
standartlarini joriy etishda muvaffaqiyatli
xalqaro tajriba» 16 dekabr, 2022 yil.
154
Аннотация.
Mazkur maqolada kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni
takomillashtirish-
da
biznes inkubatorlarning innovatsion ilmiy, texnologik ishlanma loyihalarni (dasturlar)
yaratish, biznes rejalar ishlab chiqish hamda ularning faoliyatini moliyaviy qollab-quvatlash
asosida g
‘
oyalarini tijoratlashtirish mexanizmlari va yangi ish joylarni tashkil etishning iqti-
sodiy afzalliklari yoritilgan.
Таянч сўзлар:
kichik biznes, tadbirkorlik, biznes inkubator, moliyaviy,
raqobatbardosh-
lik,
YaIM,
SWOT tahlili, ulush, budjet, moliya, barqarorlik
,
infratuzilma,
muvaffaqiyat
,
mint-
aqa,
katalizator, tijoratlashtirish.
Bugungi kunda biznes sohasida innovatsion g‘oyalarga asoslangan jamiyatning
ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishidagi barqarorligi, boshqaruvning yangi shakllarini,
xususan, kichik va o‘rta biznesni rivojlantirishni talab qiladi. Hozirgi vaqtda kichik
va o‘rta biznes sektorlari kengayishi hayotning barcha jabhalarini o‘sishi uchun
jiddiy katalizator bo‘lishi mumkinligi tan olingan.
Borgan sari biznes inkubatorlarlarni davlat tomonidan moliyaviy qo‘llab-
quvvatlanishi va ushbu sohani rivojlantirish istiqbollari mavjudligiga qaramay,
uning iqtisodiyotdagi o‘rni, o‘sish sur’ati, kichik va o‘rta biznes yo‘nalishlarining
o‘zgarayotganligi va rivojlaninishini ta’minlash ahamiyatlidir. Mamlakatimizda
ishbilarmonlik muhitini yanada faollashtirish uchun iqtisodiyotning ushbu sektorini
YaIMga qo‘shgan hissasi 21 foizdan oshmayapti va uni qulay ishbilarmonlik muhitini
yaratish orqali yaxshilash kerak.
Mutaxassis va iqtisodchi olimlarning fikriga ko‘ra – kichik va o‘rta biznes,
mamlakatimiz iqtisodiy kompleksining muhim qismidir u ma’lum sharoitlarda yirik
monopolistlar uchun jiddiy raqobatchiga aylanishi mumkin. Kichik va o‘rta biznesni
rivojlantirishga moliyaviy ta’sir qiluvchi omillar qatoriga quyidagilar kiradi:
- tegishli moliyaviy qo‘llab-quvvatlash infratuzilmasini yaratish, ya’ni «kichik
korxonalarning samarali ishlashi uchun qulay shart-sharoitlar yaratadigan o‘zaro
bog‘liq tuzilmalar majmuasi»
- kichik va o‘rta biznesning raqobatbardoshligini oshirish;
- ushbu sohaga investitsiyalarni jalb qilish
NARZULLAYEV SHODIYOR ESHPO‘LATOVICH
Toshkent Davlat iqtisodiyot universiteti,
Biznes boshqaruvi va logistika kafedrasi
mustaqil tadqiqotchisi
KICHIK BIZNES VA
XUSUSIY TADBIRKORLIKNI
MOLIYALASHTIRISHDA
BIZNES INKUBATOR
FAOLIYATI MEXANIZMLARINI
TAKOMILLASHTIRISH
https://doi.org/10.47689/STARS.univer-
s i t y - 5 - p p 1 5 2 -1 57
STARS International University
155
- kommunal hududlarni rivojlantirish tashkil etish va biznes-inkubatorlar bilan
tarmoqlararo qoplash va boshqalar.
- moliya va halqaro moliya fondlaridan foydalanish;
- davlat byudjeti mablag‘laridan foydalanishni kengaytirish;
Oxirgi pozitsiya alohida qiziqish uyg‘otadi, chunki u yangi boshlayotgan
tadbirkorlarni qo‘llab-quvvatlash uchun sinovdan o‘tgan texnologiyaga tegishli va
mablag‘laridan foydalanishni kengaytirish uzoq vaqt davomida o‘zini muvaffaqiyatli
isbotlaydi.
O‘zbekiston Respulikasiga biznes – inkubatorlar tushunchasi 1995-yilda kirib
kelgan bo‘lsa-da., hozirgi kunga qadar haqiqiy natijalarga yetarli darajada
erishilmadi, bu, aslida bir tomondan, yangi tadbirkorlik tuzilmalarini yaratish vositasi
sifatida biznes-inkubatorlardan faol foydalanish zarurligini va boshqa tomondan,
mavjud tadbirkorlik sub’yektlari uchun har xil turdagi moliyaviy qo‘llab-quvvatlash
manbai ekanligini tushunish mumkin.
Biznes-inkubator bu yosh tadbirkorlarning boshlang‘ich loyihalarini rivojlanishning
barcha bosqichlarida qo‘llab-quvvatlashga qaratilgan tashkilot hisoblanadi: Ya’ni
g‘oyani ishlab chiqishdan tortib, uni tijoratlashtirishgacha ko‘ mak berish[8].
«Yangi O‘zbekiston: Moliyaviy hisobotning xalqaro
standartlarini joriy etishda muvaffaqiyatli
xalqaro tajriba» 16 dekabr, 2022 yil.
156
Asosan biznes-inkubator o‘z binolarini ijaraga berish va pullik xizmatlar ko‘satish
orqali moliyalashtiriladi. Katta qismi mintaqaviy budjet subsidiyalaridan foydalanadi,
ularning yordami bilan mintaqaviy hokimiyat tadbirkorlikni rivojlantirishni
rag‘batlantirib boradi.
Inkubatorning asosiy maqsadi o‘z navbatida yangi ish o‘rinlari va qadriyatlarni
yaratadigan, iqtisodiyotni mustahkamlaydigan, yangi texnologiyalarni uzatishni
amalga oshiradigan va mamlakat iqtisodiyotini optimallashtiradigan kichik
innovatsion kompaniyalarni jadal rivojlantirish uchun sharoit yaratishdir.
Aniq, yangi tadbirkorlikni boshlayotganga o‘z vaqtida yordam berish, biznesni
boshlash bilan bog‘liq asosiy muammolar va vazifalarga e’tibor qaratish hamda
imkoniyat berish lozim. Shuningdek, biznes inkubatorlar ijobiy obro‘ga ega
bo‘lishga va mijozlar bazasini yaratishga yordam beradi. Biznes-inkubatorning
o‘zi tomonidan nomlangan boshqa manbaalarga ixtisoslashtirilgan tanlovlar orqali
tarqatiladigan grantlar, shuningdek, tashkilotlar-universitetlar yoki texnoparklar
budjetlari kiradi (1-rasmga qarang).[11].
Biznes-inkubatorni yaratish va rivojlantirishning foydaliligi va maqsadga
muvofiqliligi statistika tomonidan tasdiqlangan: uch yil ichida o‘z faoliyatini
mustaqil ravishda boshlagan kichik korxonalar orasidan atigi 14-30% omon qoladi,
biznes-inkubatorda esa bu ko‘rsatkich 85-86% ga yetadi[5].
Biznes inkubator rivojlanishining imkoniyatlari va istiqbollarini aniqlash uchun
ushbu sohaning sonini ko‘paytirish hamda ularning profillarini kengaytirishga
yordam beradigan omillarni, sharoitlarni o‘rganish lozim. Bunda to‘sqinlik
(cheklaydigan) qiladigan sabablar, omillar va sharoitlarni SWOT tahlilini o‘tkazish
orqali ko‘rishimiz mumkin (1-jadval).
Biznes inkubatorning rivojlanish strategiyasini ishlab chiqish lozim bo‘lgan
SWOT tahlilining natijalari quyidagi 1-jadvalda keltirilgan.
Biznesni rivojlantirishning kuchli tomonlari
Biznesni rivojlantirishning zaif tomonlari
1. Kichik biznesning harakatchanligi.
1. Biznes-inkubatorga ko‘rib chiqish uchun
yuborilgan istiqbolli biznes-rejalarning
yetishmasligi.
2. Innovatsiyalarni joriy etish jarayonini
tezlashtirish imkoniyatlarini kengaytirish.
2. Biznes-inkubator xodimlarining natijalariga
yetarlicha motivatsiya va e’tibor bermaslik.
3. Yuqori tashabbus va biznes faoliyati.
3. Biznes-inkubatorning aniq tuzilgan harakat
dasturining yo‘qligi va natijada xodimlarning
o‘z vazifalarini yetarlicha aniq tushunmasligi.
4. Hokimiyatdan mustaqillik.
4. Biznes-inkubator va boshqa sub’yektlar
(davlat, yetkazib beruvchilar, mijozlar va
boshqalar) o‘rtasidagi zaif aloqalar.
5. Bozorda boshlang‘ich korxonalarning yuqori
darajada omon qolishi.
5. Biznesning turli sohalarida samarali
ishlash uchun moslashtirilgan xonalar va
laboratoriyalarning yetishmasligi.
STARS International University
157
6. Ilmiy laboratoriyalarga kirishni kengaytirish
va maqsadli faoliyat uchun biznes-
inkubatorlarga ixtisoslashtirilgan binolarni
ajratish.
6. Biznes-inkubatorning yuqori malakali
xodimlarini yetishmasligi.
7. Xodimlar va boshlang‘ich tadbirkorlarni
o‘qitish imkoniyatlarini kengaytirish
8. Boshlang‘ich tadbirkorlarning katta qismi
uchun zarur ta’lim, ko‘nikma va tajribaning
yetishmasligi.
Biznesni rivojlantirish imkoniyatlari
Biznesni rivojlantirish tahdidlari
1. O‘zbekiston Respublikasida yaxshi
rivojlangan oily ta’lim tizimi.
1. Bozorda raqobatning yuqori darajasi.
2. Boshlang‘ich tadbirkorlar uchun kurslar,
seminarlar, konferensiyalar va maqsadli
treninglarni tashkil etish.
2. Davlat tomonidan tegishli qo‘llab-
quvvatlashning yetishmasligi.
3. Davlat tomonidan biznes-inkubator tizimi
faoliyati samaradorligiga qiziqishni oshirish,
moliyaviy, huquqiy va resurslarni qo‘llab-
quvvatlashni kengaytirish.
3. Biznes-inkubator ishini boshlash uchun
tegishli hujjatlarni rasmiylashtirishning
murakkab tizimi.
4. Boshqa davlatlarning tajribalaridan
foydalanishni joriy etish.
Ushbu
SWOT
tahliliga ko‘ra quyidagilar aniqlandi:
1. Imkoniyatlarning kuchli tomonlari, shuningdek, biznes-inkubator rivojlanishiga
kuchli tahdidlar raqobatbardosh korxonalarni rivojlantirishga qaratilgan bo‘lib, bu
sanab o‘tilgan kamchiliklar va tahdidlarning ko‘payishi darajasini qat’iy nazorat
qilish va ularni yetarli darajada tekislash harakatlari bilan amalga oshirish zarurligini
ko‘rsatadi.
Bundan tashqari, tanlangan rivojlanish strategiyasini amalga oshirish
mamlakatning har tomonlama rivojlanishiga ta’sir ko‘rsatadigan innovatsion
loyihalarni ishlab chiqishni o‘z ichiga oladi.
2. Zaif imkoniyatlar va tahdidlar biznes-inkubator xodimlarining ish tajribasi
yo‘qligiga qaratilgan.
Yangi iqtisodiy islohotlar sharoitida o‘sgan va tadbirkorlik faoliyatini moddiy
farovonlikka erishishida kasbiy o‘sishning asosi sifatida qabul qiladigan yosh
istiqbolli mutaxassislarga pul tikish kerak[9]. Shu bilan birga, birinchi navbatda
biznes-inkubator o‘zini o‘zi moliyalashtirish natijasida kelib chiqadigan moliyaviy
xatarlarni, shuningdek, yosh, tajribasiz tadbirkorlar tomonidan ijodiy va innovatsion
loyihalardan voz kechish xavfini unutmaslik lozim.
Shunday qilib, biznesni inkubatsiya qilish mobaynida kichik va o‘rta biznesni
rivojlantirish sohasida juda yosh, ammo muvaffaqiyatli tashkil etilgan mamlakatda
tadbirkorlikni rivojlantirishni har tomonlama moliyaviy qo‘llab-quvvatlashga,
hokimiyat hamda tadbirkorlik tuzilmalari o‘rtasidagi iqtisodiy munosabatlarni
«Yangi O‘zbekiston: Moliyaviy hisobotning xalqaro
standartlarini joriy etishda muvaffaqiyatli
xalqaro tajriba» 16 dekabr, 2022 yil.
158
o‘rnatish uchun asos bo‘lishga qodir. Biroq, rivojlanishning samarali vositasi
sifatida biznes inkubator o‘zi ikkinchisining qattiq aralashuvisiz davlatning ma’lum
bir yordamiga muhtoj.
Biznes inkubatorlar o‘z faoliyatini amalga oshirishi kerak bo‘lgan standartlarni
ishlab chiqish va ishlab chiqilgan loyihalarni moliyalashtirish mexanizmlarini
takomillashtirib borish zaruriyati hozirgi davrdagi eng dolzarb vazifalardan biri
bo‘lib hisoblanadi.
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. Sh.M.Mirziyoev. Milliy taraqqiyot yo‘limizni qat’iyat bilan davom ettirib, yangi
bosqichga ko‘taramiz /SH.M.Mirziyoev.–Toshkent: O‘zbekiston, 2017.592b.
2. Sh.M.Mirziyoev, Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik – har
bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo‘lishi kerak. Mamlakatimizni 2016-yilda
ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning asosiy yakunlari va 2017-yilga mo‘ljallangan
iqtisodiy dasturning eng muhim ustuvor yo‘nalishlariga bag‘ishlangan Vazirlar
Mahkamasining kengaytirilgan majlisidagi ma’ruza, 2017-yil 14-yanvar //Toshkent
: O‘zbekiston, 2017. – 104 b.
3. O‘zbekiston Respublikasining 2020-yil 24-iyulda «Innovatsion faoliyat
to‘g‘risida” gi O‘RQ-630-sonli Qonuni. https://lex.uz› docs.
4. «Innovatsion infratuzilmani (texnologiya parklari, texnologiyalarni tarqatish
(texnologiyalar transferi) markazlari, innovatsion klasterlar, venchur jamg‘armalari,
biznes-inkubatorlar va boshqalarni) rivojlantirish” O‘zbekiston Respublikasining
2019-yil 29-oktabrda “Ilm-fan va ilmiy faoliyat to‘g‘risida”gi O‘RQ-576-sonli Qonuni,
https://lex.uz› docs
5. “Hududlarda tadbirkorlik loyihalarini moliyalashtirish mexanizmlarini yanada
kengaytirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining
qarori. Toshkent shahri, 2022-yil 19-aprel. https://yuz.uz
6. “Ilmiy va innovatsion faoliyatni rivojlantirish bo‘yicha davlat boshqaruvi
tizimini takomillashtirish to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining PF-
6198-sonli Farmoni, 01.04.2021 yil. //www.lex.uz
7. Artamentova O.A. Kichik va o‘rta biznesning raqobatbardoshligini oshirish
muammolari//kichik va o‘rta biznesni rivojlantirishning ijtimoiy-iqtisodiy
muammolari: iqtisodiyot fakulteti o‘qituvchilarining ilmiy ishlari to‘plami – 2015 yil.
- S. 8-10.
8. Bakalyagin G.B. kichik biznesning raqobatbardoshligi//Iqtisodiyot va
tadbirkorlik. – 2010. – № 1. – 88-93 betlar.
9. Bludov A.M. Rossiyada tadbirkorlik faoliyatini rivojlantirish infratuzilmasining
elementi sifatida biznes-inkubatorning roli to‘g‘risida//iqtisodiyot va menejmentning
dolzarb masalalari.–2012–№ 7-8.–S.7-11.
10. Kalashnikov K.L. innovatsion biznes uchun issiqxona innovatsion tadbirkorlikni
qo‘llab-quvvatlash usullari va vositalari // ijodiy iqtisodiyot. – 2010. – № 3. 44-48
betlar.
11. Tormysheva T.A. Rossiya innovatsion iqtisodiyotini qurish sharoitida biznes-
inkubatorlarning rivojlanishi: muallif. dis. fanlar. – M., 2013 yil. – 24 p.
12. Narzullayev Sh.E. Iqtisodiyotni modernizasiyalashtirish sharoitida biznes
inkubatorlarning innovatsion salohiyatini boshqarish // Maqola. - Jurnal: “Iqtisodiyot
va ta`lim” ilmiy jurnali. № 5 son, 2021 yil.
STARS International University
159
13. Elektron entsiklopediya. Vikipediya [elektronresurs]. URL: https://
ru.wikipedia.org/wiki/ Бизнес-инкубатор (kirish: 9.05.2016).
14. “Gosreg” electron ilmiy jurnali. 2016. № 4.
15. [Elektron resurs].URL: http://gosreg.amchs.ru/pdffiles/ 12 number/ articles12
/ Rogacheva_Mikryukov_12.pdf (kirish: 11.05.2016).
16. Bandlik va mehnat munosabatlari vazirligi rasmiy sayti www.mehnat.uz.
17. Gafurov U.V. Kichik biznes sub’ektlarining bandlikni ta’minlashdagi ishtirokini
rag‘batlantirish // Maqola. - Jurnal: “Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar”
ilmiy elektron jurnali. № 2, aprel, 2018-yil. - http://www.iqtisodiyot.uz/son/2018/2
