Хорижий филология
№3, 2019 йил
117
БЎЛҒУСИ ШИФОКОРЛАРНИНГ ЧЕТ ТИЛДА КАСБИЙ КОММУНИКАТИВ
КОМПЕТЕНЦИЯСИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ ЛИНГВОТЕХНОЛОГИЯСИ
Ахмедова Матлуба Ибрагимджоновна,
ФарДУ тадқиқотчиси
Таянч сўзлар:
тиббиѐт олий ўқув юрти талабалари, чет тилда касбий
коммуникатив компетенция, лингводидактик ѐндашув, компьютер технологияси,
информацион- процессуал, таълим жараѐни.
Жамиятимиз
олий
таълим
муассасалари олдига бўлғуси касбий
фаолияти учун пухта назарий билимларга
эга,
олган
билимларини
амалиѐтда
самарали
қўллай
оладиган,
амалий
кўникмаларини иш фаолияти давомида
ижодий татбиқ эта оладиган мутахассис
тайѐрлаш вазифасини қўймоқда. Халқаро
муносабатлар авж олган замонамизда
тилларни
билиш,
кўп
тиллилик
(полиглоссия) тиббиѐт мутахассислари
учун ҳам улкан аҳамият касб этмоқда.
Замонавий тиббиѐт мутахассиси бу-
инглиз тилидаги касбий коммуникатив
компетенцияси
шаклланган,
илғор
хорижий тиббиѐт технологияларини пухта
эгаллаган, компьютер технологияларидан
бемалол фойдаланган ҳолда халқаро
муносабатларда
фаол
иштирок
эта
оладиган шахсдир.
Бўлғуси
шифокорларда
инглиз
тилида
касбий
коммуникатив
компетенцияни
шакллантириш
учун
тиббиѐт соҳасига оид маълумотларни
хорижий
манбалардан
олиш
муҳим
аҳамият
касб
этади.
Ўзбекистон
Республикаси биринчи Президентининг
«Чет тилларни ўрганиш тизимини янада
такомиллаштириш
чора-тадбирлари
тўғрисида»ги қарори (Тошкент шаҳри,
2012 йил, 10 декабрь) бу соҳада изчил
изланишлар олиб бориш имкониятларини
янада кенгайтирди.
Айнан келажак касбий фаолият
таълим мазмунини ва шаклини белгилаб
бергани учун бугунги давр тиббиѐт олий
ўқув
юртларида
чет
тил
ўқитиш
методикасини тубдан ўзгартиришни талаб
этмоқда.
Тошкент
тиббиѐт
академияси
Фарғона филиалида ўтказилган тадқиқот,
талабаларнинг инглиз тилини эгаллаш
даражаси таҳлили,уларнинг фақат 20%
фоизи
кундалик
мавзуларда
гапира
олишини кўрсатди. Аммо, улар ҳам ўз
соҳалари бўйича эркин фикр билдира
олмайдилар,
чунки
уларда
нутқий
малакалар
талаб
даражасида
шакллантирилмаган.
Мавжуд
ўқув
дастурлар, дарсликлар, ўқув соатлари
миқдорининг камлиги чет тилни тўлиқ
ўзлаштириш имконини бермаѐтгани ҳам
чет тил ўқитиш методикасининг долзарб
муаммоларидандир. Шу сабабли, тиббиѐт
олий ўқув юртининг битирувчи талабалари
ўз соҳалари бўйича инглиз тилида фикр
баѐн қила олмайдилар.
Ҳозирда чет тилда касбий фаолияти
доирасида бемалол сўзлаша оладиган,
халқаро миқѐсда ахборот ва тажриба
алмаша оладиган юқори малакали тиббиѐт
мутахассисларига
бўлган
талаб
юқорилигича қолмоқда.
Бўлғуси шифокорнинг чет тилда
касбий коммуникатив компетенцияси - бу
шахснинг интегратив хусусияти бўлиб, чет
тил бўйича эгаллаган билим, кўникма ва
малаканинг ҳажми, тиббиѐт соҳасидаги
мулоқот этикаси билан характерланади
ҳамда
олиб
борилаѐтган
илмий
изланишлар натижасида шифокорнинг чет
тилда
касбий
мулоқот
фаолиятини
моделлаштириш орқали шаклланади [5].
Нотилшунослик
олий
ўқув
юртларининг мутахассис тайѐрлаш тизими
тез ўзгарадиган халқаро муносабатлар
талабларига мос келиши, талабаларда
янгиланаѐтган иқтисодий ва касб соҳалари
бўйича ахборот алмашинувлари учун тез
Хорижий филология
№3, 2019 йил
118
мослаша оладиган, касбий мулоқотга доир
масалаларни мустақил, ижодий ѐндашган
ҳолда
ҳал
этиш
хусусиятларини
шакллантиришни ўз ичига олиши зарур.
Тиббиѐт
олий
ўқув
юрти
талабаларига касбга йўналтирилган чет
тилни ўргатиш самарадорлигини ошириш,
амалда
янги
лингводидактик
технологияларни ишлаб чиқишни ва
амалиѐтга татбиқ этишни талаб этмоқда.
Биз ишлаб чиққан лингвотехнология
бўлғуси
шифокорларнинг
(гигиенист-
эпидемиолог мутахассиси) чет тилда
касбий
мулоқот
компетенциясини
шакллантириш – уларнинг чет тилдаги
касбий
коммуникатив
фаолиятини
моделлаштириш орқали муаммони ҳал
этишга ѐрдам беради.
Бизнинг тадқиқотимизда дастурий-
техник воситаларга асосланган, ахборот-
коммуникацион
технологиялар
таълимнинг
ажралмас
қисми
ҳисобланадиган чет тил ўқитиш тизими
ҳақида гап боради.
Чет тил ўқитишнинг дастурий-техник
воситалари деганда чет тил ўқитишда
фойдаланиладиган компьютер техникаси
Лингвотехнология модели
Воситалари
Аутентик матнлар,
дарслик,
ўқув
қўлланмалар, чет
тилдаги тиббиѐтга
оид
илмий
адабиѐтлар,
шунингдек,
интернет
материаллари,
«MedLine»
маълумотлари
Мақсади
Тиббиѐт соҳасида
мулоқот
олиб
бориш учун зарур
касбий сифатларни
шакллантириш;
ушбу
сифатлар
қуйидагича таркиб
топади:аҳоли
ўртасида
санитария бўйича
тарғибот
ишларини
олиб
бориш;
ҳамкасблари билан
ўзаро
мулоқот
қилиш; тиббиѐтга
оид
адабиѐтлар
билан ишлаш ва
коммуникатив
мақсадларини ѐзма
баѐн қилиш
Мазмуни
Фанлараро
интегратив
ѐндашувни
ҳисобга
олган
ҳолда
тиббиѐт
соҳасига
оид
алоҳида танлаб
олинган
ўқув
материаллари
мустақил ўқиш
учун,
мутахассисликка
оид
ўқув
адабиѐтлари,
чет
тилнинг
тарбиявий
аҳамиятини
ошириш
Методлари
Аудиторияда ва
аудиториядан
ташқари ишлар.
Бўлғуси
шифокорга хос
касбий
коммуникатив
фаолиятни
моделлаштириш,
муаммоли-
ахборот
-
коммуникативли
лик принципига
асосланган
ўқитишни
ташкил этиш
Хорижий филология
№3, 2019 йил
119
ва
дастурий
таъминот
тўпламлари
тушунилади
ва
турли
ахборот-
коммуникация технологияларининг зарур
элементини ташкил этади. Шу нуқтаи
назардан, тадқиқот давомида махсус
―ахборот коммуникацион технологиялар‖
ишлаб чиқилди ва амалиѐтга татбиқ
этилди.
Замонавий таълим парадигмасининг
тиббиѐт олий ўқув юртларида чет тил
таълими тизимига кўрсатаѐтган таъсирини
таҳлил қилиш,ушбу чет тил ўқитиш
тизимини шахсий фаолиятга ѐндашиш,
коммуникатив, ривожлантирувчи, касбга
йўналтирилган
ѐндашувларга
таяниб
ривожлантириш зарурлигини кўрсатди.
Ушбу лингвотехнология интерактив
мулоқот, ўқув жараѐни босқичларининг
қандай бориши ҳақида талабаларни тўлиқ
хабардор қилиш; замонавий коммуникация
муҳитини ҳисобга олган ҳолда, таълим
жараѐнида касбий коммуникатив-когнитив
фаолиятга
доир
вазиятларни
моделлаштиришни
таъминлайдиган
самарали
ўқитиш
методлари;
талабаларнинг бутун ҳаѐти ва касбий
фаолияти
давомида
билим
олишга
қизиқиши, мустақил равишда чет тил
ўрганиш малакасини ривожлантиришни
назарда тутадиган узлуксиз таълимни ўз
ичига олади, ўз-ўзини тарбиялаш ғоясини
илгари
суради
ва
талабалар
ўзларидамустақил
барқарор
шахсни
рефлексив
малакалари
асосида
ривожлантиришини тақозо этади [3]. Шу
билан бирга, талабаларнинг чет тилда
мулоқот қилиш қобилияти ва ахборот-
коммуникацион
технологиялардан
фойдаланиш малакасини коммуникатив
компетенцияни
шакллантириш
билан
бирга ривожлантиришни талаб қилади.
Ушбу малакаларни мутахассиснинг
асосий касбий компетенцияси таркибига
интеллектуал
компетенция
сифатида
киритиш мумкин.
ТОЎЮда
чет
тил
ўқитиш
мазмунининг таркибий қисмлари сифатида
матнлар жанрини ўрганиш қуйидагиларни
кўрсатди.
Маълумотларнинг
тез
суръатларда янгиланиб бориши ва унинг
шу тарзда эскириши тиббий илмий
мақолалар улушини сезиларли даражада
оширишга, иккинчи даражали матнлар
жумласига
киритишга
ва
тиббиѐт
соҳасидаги
умумий
илмий
ва
профессионал
адабиѐтларда
уларнинг
аҳамиятининг ошишига сабаб бўлди.
Уларнинг асосий вазифаси - янги
фактлар,
назариялар,
концепцияларни
тақдим қилиш эмас, балки асосий илмий ва
профессионал ахборотни умумлаштириш
ва талқин қилиш ва шу асосда иккинчи
даражали ахборотни яратишдир.Бундай
ахборотлар талабалар томонидан осон
ўзлаштирилади.
Тадқиқот давомида ажратиб олинган
мақолаларнинг ўзига хос хусусиятлари,
илмий адабиѐтнинг ушбу жанридан ўзаро
бир-бирига боғлиқ бўлган рецептив ва
репродуктив кўникма ва малакаларни
ривожлантиришда ва илмий-профессионал
мулоқотни
моделлаштиришда
асос
сифатида қабул қилишнинг мақсадга
мувофиқлиги
аниқланди.
Чет
тил
ўқитишнинг мазмунига ахборот хатлари
(
CV, medical job resume descriptionsand
objectives,medicaljob
application
forms
),
янги санитария нормалари, қоидалари ва
гигиена
нормативлари
ҳақидаги
маълумотларни,
машҳур
чет
эл
олимларининг
лекциялари
матнлари,
уларнинг аудио ва видео ѐзувларини
киритиш чет тил ўрганишнинг ижобий
самарадорлигини ошириши исботланди.
Халқаро
тиббиѐт
ташкилотлари,
университетлар, университетлар билан
ҳамкорлик қилувчи компаниялар, шу
йўналишдаги мутахассисларни тайѐрлаш
ва бошқа тиббий ташкилотларнинг веб-
сайтлари тиббиѐт олий ўқув юртларида чет
тил
ўқитиш
мазмунининг
зарурий
элементи ҳисобланади.
Биз
ишлаб
чиққан
ахборот-
коммуникацион технологиянинг асосини
коммуникатив
вазиятларнинг
ўқув
муҳитида моделлаштириш ва кўп марта
такрорлаш,
халқаро
тиббий
ассоциацияларнинг материаллари асосида
илмий- конференцияларни тайѐрлаш ва
ўтказиш, шунингдек, дастурий таъминот
воситалари тизимини ривожлантириш
асосида
коммуникациянинг
барча
Хорижий филология
№3, 2019 йил
120
турларини ўзаро боғлиқ ҳолда ўргатишни
ташкил қилади.
Бунга мувофиқ ҳолда малакалар
танлаб олинди, мос келувчи нутқ
воситалари танланди, ушбу турдаги
коммуникацияни
ўзлаштиришга
қаратилган машқлар ишлаб чиқилди ва
зарурий ўқув воситалари учун талаблар
шакллантирилди.
ТОЎЮда чет тил ўқитишнинг якуний
мақсадига эришиш учун талабаларнинг чет
тилда
касбий
коммуникатив
компетенциясини шакллантиришга мос
келадиган турли ахборот-коммуникацион
воситалари
(дастурий
таъминот
ва
техникавий) талаб қилинади.
Тадқиқотда
таълим
жараѐнида
дастурий таъминот воситалари тизимидан
мунтазам фойдаланиш билим, кўникма ва
малакаларни
шакллантиришни
таъминлайдиган аралаш турдаги ўқув
муҳитини
яратиши,
шунингдек,
талабанинг мустақил ўрганиш фаолиятига
босқичма-босқич ўтишини таъминлаши
ҳам исботланди.
Интернетда тақдим этилаѐтган тайѐр
чет тил ўқув воситаларидан ўрганиш
жараѐнида фойдаланиш, тиббиѐт олий
ўқув юртларида ўқитишнинг касбий
йўналтирилганлик
мақсадлари
ва
вазифаларига мос келмаслигини кўрсатди.
Бу эса тиббий профилактика йўналиши
учун мос келувчи дастурий-таъминот
воситалари тизимини ишлаб чиқишнинг
зарурлигини кўрсатди.
Шунингдек,
ТОЎЮда
чет
тил
ўқитишдаги замонавий тизимнинг зарурий
элементи
ва
ахборот-коммуникацион
технологияларига асосланган ўқитишнинг
муҳим элементи сифатида, чет тил
ўрганишнинг
дастурий
таъминот
воситалари
тизими
ишлаб
чиқилди,
жумладан:
1) гапириш, ўқиш ва ѐзишнинг айрим
кўникма ва
малакаларини шакллан-
тиришни таъминлайдиган ўқув дастури;
2) гапириш, тинглаш малакаларини
шакллантиришни таъминлайдиган аудио
машқларни ўз ичига олган ўқув қўлланма;
4) чет тилда касбий мулоқотни
ривожлантиришни
таъминлайдиган
электрон тиббий луғатлар.
Адабиѐтлар
1. И. А. Каримов «Чет тилларни ўрганиш тизимини янада такомиллаштириш чора-
тадбирлари тўғрисида»ги қарори (ПҚ-1875. Тошкент шаҳри, 2012 йил, 10декабрь).
2. Ж. Жалолов. Чет тил ўқитиш методикаси – Тошкент 2012 й.
3. И.А.Зимняя Ключевые компетенции– новая парадигма результата образования//
Высшее образование сегодня. 2003. №5.
4.Higgins J., Johns T. Computers in Language Learning. Collins ELT, Addison-Wesley,
1984.
5. М.И. Ахмедова. Из опыта формирования иноязычной профессиональной
коммуникативной компетенции студентов медиков с использованием компьютерных
технологий. ―Новый взгляд‖. Международный научный Вестник. Город Новосибирск, №
9\MHB 2015. Cтр.161-169.
Ахмедова
М.
Лингвотехнология
формирования
профессиональной
коммуникативной компетенции на иностранном языке у будущих врачах.
Наши
исследования показывают необходимости введение дифференцированно- непрерывное и
профессионально - ориентированное обучения английского языка в неязыковых ВУЗах.
Реализациясистемы обучения, основанная на информационных технологиях, которая
перемещает акцент на самостоятельную работу студента и специфику иноязычной речи
является актуальным и практически значимым.
Axmedova M. Lingual technology of formation of future doctor‟s professional
communicative competence in foreign language.
In this article approaches todeveloping foreign
language teaching system in non- linguistic high schools of Uzbekistan were offered, particularly in
Хорижий филология
№3, 2019 йил
121
medical higher educational institutions, by introduction differentiated - continuous and
professionally orientedEnglish language.Andthe researchaimed atdeveloping self-study skills in
medical students‟ and their professional communicative competence.In this aspect,the realisation of
the trainingsystem, based on information technologies and specification of foreign
languagelearning is actual and practically significant.
