Хорижий филология.
№1, 2017 йил
91
«СИНШИН» ВА «КОКОРО» БАДИИЙ МИЛЛИЙ КОНЦЕПТЛАР ВА УЛАРНИНГ
ХАРУКИ МУРАКАМИНИНГ “ТУССИЗ ЦКУРУ ТАДЗАКИ ВА УНИНГ
ЖАҲОНГАШТАЛИК ЙИЛЛАРИ” РОМАНИДАГИ ТАЛҚИНИ
Амануллаева Камола,
СамДЧТИ катта илмий ходим-изланувчиси
Калит сўзлар
: концептнинг талқиний майдони, “кокоро”, “синшин”, индивидуал-
муаллифона концептосфера, матн концептосфераси, концептларнинг бинар оппозицияси.
“Туссиз Цкуру Тадзаки ва унинг
жаҳонгашталик йиллари” романи (2013) –
Харуки Муракамининг Д. Коваленин
томонидан 2015 йилда рус тилига
ўгирилган сўнгги асари. Ушбу роман
адибнинг ѐлғиз қаҳрамон, “юрагида дарди
бор ҳамда оғриқли қалбга эга” киши
тўғрисида ҳикоя яратишга мойиллигини
тасдиқлайди.
Шу
сабабли
Харуки
Мураками
ижодида
етакчи
концептларнинг роли ва вазифалари,
уларнинг талқин майдонлари, “мазкур
матн
концептосфераси”
(Стернин)
хусусида
ѐзишга
асос
бор
деб
ҳисоблаймиз. Қуйидаги таърифни асос
сифатида қабул қиламиз: “...индивидуал-
муаллифона концепт-тасаввур ѐки борлиқ
парчаларининг
ѐзувчи
томонидан
концептлаштириш
ўзига
хосликлари
натижасида калит концептларга тоифасига
ўтган, яъни муаллиф идрокида алоҳида
маданий-аҳамиятли қадрга эга бўлган ва
бунинг оқибатида шахсий аҳамият касб
этган муаллиф индивидуал онгидаги
хаѐлий образ”[1,36]. “Кокоро” концепти
Харуки Мураками ижодининг иккинчи
даврига оид барча романларида энг кўп
қўлланилади
(танқидчилар
ушбу
чегараларни “Норвег ўрмони” романининг
нашр этилиши билан белгилашади – К.А).
Харуки
Мураками
романларининг
индивидуал-муаллифона концептосфераси
мазмуни адибнинг дунѐни кўра олиш ўзига
хослиги
орқали
очиб
бериладиган
концептлар йиғиндисидан иборат. И.А.
Тарасова таъкидлаганидек “...концептнинг
ўзи бадиий ижод тарихи давомида намоѐн
бўлувчи моҳиятларнинг яширин тавсифи
сифатида тушунилади” [2,33].
“Туссиз Цкуру Тадзаки ва унинг
жаҳонгашталик йиллари” романида ҳам
матнда энг кўп учрайдиган калит сўзлар
“руҳ-юрак” бўлади. Шу боис нафақат бир-
бирини тўлдирадиган, балки матнни узвий
боғлайдиган (сюжет, образ, эмоционал ва
бошқа жиҳатлардан), юқорида айтиб
ўтилган концептларнинг вазифаларини
комплекс ўрганиш аҳамиятлидир. Ушбу
концептларнинг Д. Коваленин томнидан
ўгиришда айрим семантик ва образли “мос
келиш/мос келмасликлар”ни ҳам таҳлил
қилиш муҳим.
“Туссиз Цкуру Тадзаки ва унинг
жаҳонгашталик йиллари” романи қолган
барча
романлардан
муаллиф
ҳикоя
қилишни “биринчи шахс тилидан” олиб
бормаслиги билан фарқ қилади. Бироқ 36
ѐшли Цкуру Тадзаки – ҳар томонлама
ѐлғиз қаҳрамон тоифасига тегишли. Тўғри,
у бошқалардан фарқли ўлароқ тўлақонли
оилада вояга етади. Цкуру 20 ѐшида
дўстларидан ажралиб қолган раддимаърака
одамга айланаиб, бу бутун романнинг
асосий сюжет чизиғини ташкил этади.
Роман қаҳрамони – ѐзувчининг олдинги
асарлари
қаҳрамонлари
каби
“ѐлғиз
руҳ(қалб)”.
Харуки
Муракамининг
анъанавий қоидаси бор: ѐлғиз киши
“дилкашлик қилиш” мумкин бўлган
инсонни қидиради. “Хорижий тилни
ўқитиш жараѐнида оламнинг япон ва рус
лисоний манзараларининг қиѐсланиши”
мақоласида
У.П.
Стрижак
миллий
дунѐқарашдаги миллий бир хилликни
тушунишга ѐрдам берадиган ўхшашлик
ҳамда
фарқланиш
нуқталарини
белгилайди.
Шуниси
аҳамиятлики,
муаллиф “рус православиясининг ўзига
Хорижий филология.
№1, 2017 йил
92
хосликларидан
келиб
чиқувчи
қадриятларга оид тасаввурларнинг русча
қутбланиши (масалан, “тана” ва “руҳ”
“тубан ва юксак ибтидолар” сифатида)
тўғрисида билиш” нинг муҳимлигини
алоҳида таъкидлайди. Японларда, гарчи
“руҳ танада мавжуд эди”, яъни ҳаѐт
маъносидаги
универсал
тасаввурдан
фойдаланилса-да,
бундай
қутбланиш
йўқ[3,254].
Ушбу фикрлар
「心身」
“синшин”
истилоҳининг
учбирлигида
мужассамланган
японларнинг
тасаввурлари тўғрисидаги маълумотларга
муҳим қўшимчалар бўлиб, бу ҳақда Е.
Бакшеев “Кокоро – Япония маънавий
маданияти” тадқиқотида ѐзади. Таъкидлаш
лозимки,
учинчи
чиқиши
“Япон
кишисининг учта руҳи бор” деб номланиб,
унда
「心」
“Кокоро” тушунчаси кенг
тушунтириб берилган.
Т.М. Гуревичнинг “Оламнинг япон
лисоний
манзарасида
“Инсон”
концептосферасининг
лингвомаданий
таҳлили” номли диссертацион тадқиқотида
“руҳ”
каби
моҳият
тўғрисидаги
тасаввурларнинг миллий ўзига хосликлари
кўрсатиб
берилган:
“Япон
миллий
анъаналарида руҳ ва танани қарама қарши
қўйиш йўқ, аммо синшин - “қалб-руҳ-тана”
учбирлиги мавжуд”. Шундай қилиб, инсон
анатомик аъзолар эмас, балки ўзига хос
маконлар, баъзида эса у ѐки бу руҳий ва
ахлоқий
сифатларнинг
синонимлари
сифатида англашиладиган унинг юраги,
жигари, қорни ва ичаклари қандай бўлса,
шунинг ўзидир. “Руҳ”ни англатувчи
истилоҳнинг бундай кенглиги японлар
дунѐни тушунишида инсоннинг моддий ва
маънавий қисмлари ажралмаслигининг яна
бир исботидир” [4]. Шунингдек, “синшин”
тушунчаси таркибига инсондаги вужудга
оид юксак моҳиятлардан бири сифатида
“ақл” ҳам киришини таъкидлаб ўтмоқ
даркор. Ўз романларида Харуки Мураками
ўзаро чамбарчас боғланган моддий ва
маънавий ибтидолар орасидаги алоқага
алоҳида
урғу
беради,
чунки
қаҳрамонларидаги руҳий ўзгаришлар ѐки
инқирозлар тана сатҳида намоѐн бўлади.
Цкуру Тадзакининг йигирма ѐшидаги
руҳий инқирози унинг руҳий ва жисмоний
ҳолатларига қаттиқ таъсир қилади: “...ҳаѐт
ва ўлим чегарасида осилиб қолганди,
шундан кейин қанчалик жиддий ўзгарди –
ҳам руҳан, ҳам жисмонан” [5,65].
「どれほど死に近接して生きていたか、
その体験が自分の心身にどれほど大きな
変更を加えたか」
[6,р.71]
Аслиятда
қаҳрамоннинг
“онг
ва
танада”ги
эврилишлари
таъкидланган.
Харуки
Муракамининг Цкурунинг руҳий ҳолатини
тавсифлашда айнан “синшин” билан
ишлашга
қатъий
қарори
“тана”
концептини
метафоралаштиради:
「鏡を見ると、自分が自分ではない別の
入れ物に入れられてしまったような気が
した」
[6,289].
Муаллиф, Цкурунинг
ичидаги руҳий бўшлиққа урғу бераркан,
“контейнер” сўзидан фойдаланади. Д.
Коваленин
моддий
ва
маънавийни
ажратади: “Қисқа вақт мобайнида унинг
руҳий изтироблари танасини тарошлаб,
ўзгартириб юборди. Кўзгудан бошқа одам
қараб турарди. Афтидан, бу, мен “ичимда”
айланган кимса эди” [5,247].
Таъкидлаш муҳимки, айнан руҳий
изтироблар
қаҳрамонни
кейинчалик
қуйидаги хулосаларга олиб келади: “Ўз
фикрларинг эгаси бўлиш – бу вужудинг
соҳиблигига эришмоқ ва ундан истаган
вақтинг чиқмоқ демак”, яъни ўз жонига
қасд
қилишга
интилмоқ.
Харуки
Муракамининг “синшин” учбирлигининг
аҳамиятини Цкуру Тадзакига, унинг руҳий
жароҳати сабабли ишқий алоқа таклифига
Саранинг рад жавоби бериши билан
кучайтирганлиги
ҳам
муҳим:
「でもあなたはたぶん心の問題のような
ものを抱えている」
[6,104]. Яна бир бор
япон Харуки Муракамининг рус тилига
таржимада мантиқсиз бўладиган “ақл”
сўзига ментал мурожаатини таъкидлаб
Хорижий филология.
№1, 2017 йил
93
ўтамиз. “Бироқ сенинг руҳинг дардманд”
[5,92].
“Руҳ” аксиологик концепти Харуки
Муракамининг дунѐқараши учун ниҳоятда
муҳим. Адиб “руҳ” лексемасидаги барча
лексикологик
тавсифларда
“жонли”
архисемасини алоҳида ажратади. Мазкур
мақола доирасида “руҳ” концептининг
структурасига тавсиф бериш мумкин.
Унинг ядросини қуйидаги маъноларга эга
“руҳ” лексемаси ташкил қилади – ахлоқий,
изланувчан инсоннинг ҳаѐтий моҳияти.
Харуки Мураками учун инсондаги моддий
ва маънавий ибтидолар орасидаги алоқа
ажралмас
экан,
роман
контекстида,
бизнингча,
“синшин”
концептининг
этнолингвистик
хусусиятлари
намоѐн
бўлади.
1.
Дўстлардан маҳрум бўлиш ҳисси ва
йўқотиш азоби моддий ифодаланади:
“...бундай зарба оғриғи қалбда абадий
қолади”
[5,63]
「痛みは彼の中に常に変わらずある」
[6,6
9].
2.
“Руҳ” концепти инсоний масрурлик
рамзи, маънавий юксалиш лаҳзаси демак:
“Руҳлари ғоят омадли мос келган лаҳзалар
узоқ
чўзилмасди”
[5,270]
「そのように心がぴったりと寄り添う期
間は、それほど長くは続かなかったので
はないか」
[6,315].
Айтиш лозимки, Харуки Мураками
“қалбан
юлдузларга
эш
бўлмоқ”
метафораси билан бахтиѐрлик лаҳзаларини
эмоционал жиҳатдан кучайтиради. Бу
ҳолда аслият матни ва таржима орасида
ментал мақсадга кўра концептлардан
фойдаланишда оппозиция мавжудлиги
кўзга ташланади. Бироқ образлиликка бу
ўринда путур етмайди. Худди шу планда
концептнинг қиѐслаш ѐрдамидаги тавсифи
ҳам келтирилади: “Инсонларнинг руҳлари
–
тунги
ѐлғиз
қушлардир”
[5,224
「人の心は夜の鳥なのだ
[6,240].
Харуки
Мураками
янада
“моддий”
тасаввурдан фойдаланади: “Инсон юраги
тунги қушлар мисоли”. Аслият матни ва Д.
Коваленин таржимасини таҳлил қила
туриб, шуни кўриш мумкинки, Харуки
Мураками “юрак,
қалб” концептига
жуфтлик сифатида “ақл” концептини
киритади. Д. Коваленин учун ушуб
жуфтликнинг барча оттенкалари “руҳ”
концептининг одатий кўрсаткичларида
тажассумланади. Таъкидлаш мумкинки,
концептдан
фойдаланиш
баъзан
кутилмаган
ҳолатларни
келтириб
чиқаради. Мисол учун, “Руҳ” аллақандай
маънавий мавжудот сифатида романда
муаллифона метафорада акс эттирилган
“маконий” хусусиятларига эга. Финн
Эдвард рассом нуқтаи назаридан ўз
рафиқаси ижодига баҳо беради (юқорида
зикр этилган концепт метафора марказини
ташкил
этади):
「彼女の作るものには、狭さがありませ
ん。心の広さが感じられます」
[6,278].
Аслиятда “ақл кенглиги – қалб кенглиги”.
Таржимада: “...у қилаѐтган ишларда
кенглик...Қалб учун поѐнсизлик” [5,239].
“Руҳ, қалб” концепти замонга оид
кўрсаткичларга
эга,
зеро
“Қалбни
тўлдириб турганларнинг барини тушуниб
олиш
учун
вақт
даркор”[5,283].
「心の中にあるものを整理するのに、今
しばらく時間が必要だった」
[6,332].
Харуки Мураками учун “ақлни тўлдириб
турган” деб ўтишнинг ўзи етарли, аммо
рус контексти учун “қалб, руҳ” концепти
зарур, шу сабабли таржимани бадиий тенг
маъноли ҳисоблаш мумкин.
“Туссиз Цкуру Тадзаки ва унинг
жаҳонгашталик йиллари” романида “қалб,
руҳ” концептининг марказий базавий
қатламини қуйидаги маъноларга эга
лексемалар воқелантиради:
1.
Қўл бериб кўришишдан нигоҳ
ташлашгача, ҳар кунги “бажону дил
ишлашдан”
-
ижодий
“қалбсиз
куйламоқ”қача қандайдир жараѐн билан
бирга
кечувчи
ҳислар,
кайфиятлар,
кечинмалар жамланмаси.
2.
Тийнатга оид хусусиятлар ѐки
ижобий ѐхуд салбий модалликка эга
Хорижий филология.
№1, 2017 йил
94
қаҳрамон
тийнати
хусусиятларининг
жамланмаси: “қалби очиқ” ѐки “қалби
дардманд”.
Ўз қаҳрамонларини Харуки Мураками
моддийликдан маънавийлик устуворлиги
сезилиб турадиган хусусиятлар билан
тавсифлайди:
「アオーあいつもまだ純粋な心を持ち続
けている」
[6,320].
бу
ерда
Харуки
Мураками
“пок
қалб”
кўчимидан
фойдаланади. Д. Коваленин “қадрдон
қалб”
концепти
тушунчасини
кенгайтиради: “Кўк - унинг қалби пок-
покиза”[5,273].
3.
“Қалб, руҳ” концепти қаҳрамон
ички дунѐсининг мезонидир. “Ўз-ўзидан”
қочишга
уринаѐтган
радди
маърака
кимсанинг образли тавсифини келтириб
ўтамиз:
「エリだってある意味では人生の亡命者
だと言えるかもしれない。彼女もやはり
心に傷を負い、その結果いろんなものを
置き去りにし、故郷を捨てた」
[6,358].
Харуки Мураками “юрак” концептидан
фойдаланади, лекин такрорлар билан
фожиавий
маънони
кучайтиради:
“юракдаги
жароҳат”.
Д.
Коваленин
марказида “қалб-руҳ” концепти турган яна
битта образли иборани беради: “Эри,
бундоқ ўйлаб кўрилса, ўз ҳаѐтидан
қочганлардан бири. Ватанини мажақланган
қалб билан тарк этди”[5,306]. Бутун роман
контекстида шундай иборалар ҳосил
бўлаверади: “улар истаган жойларида
қалблари истагандек ўйнаб куларди”, яъни
қалб инсон учун аллақандай гедонистик
(ҳузурланишни хуш кўрадиган) аъзодир.
4.
“Қалб-руҳ” концепти қандайдир
анча катта ҳажмли макон-идиш, чунки
бунга
аниқлик
ҳам
киритилади:
[
あなたは何かしらの問題を心に抱えてい
る
] [6,106]. “Қаеридадир, қалбининг энг
тубсизликларида
бениҳоя
кўп
азоб
тўпланганди”[5,93]. Бу Харуки Мураками
учун “қалб туби” деярли барқарор
тушунчасига айланади. Қалбининг ўлчов
билмас чуқурлиги “тубсизлиги” сўзи
билан кучайтирилади ва бу машъум маъно
оттенкасини беради. Ушбу тушунчадан
Харуки Мураками қаҳрамонларининг оғир
ҳолатларини тасвирлашда фойдаланади:
｢ただじっと深く自分の内奥を見つめてい
れば、心臓はやがて自然に停止してしま
いそうに思えたものだ｣
[6,362]. Муаллиф
“юрак” концептидан фойдаланаркан, унинг
“тубсизликларини”
яна
бир
бор
таъкидламоқчи бўлади. Д. Коваленин учун
эса
тушунчалардаги
семантик
фарқланишларни кўрсатиб ўтиш учун
бинар оппозицияни белгилаб олиш муҳим:
“У ўз қалбининг қоп-қора тубсизликларига
синчков ва чуқур назар ташлар экан, юраги
тўхтаб қолишига бир баҳя қоларди”[5,310].
Биринчидан,
“қалб”
ва
“юрак”ни
тушунишдаги
фарқларни
таъкидлаб
ўтамиз.
Иккинчидан,
қаҳрамоннинг
маънавий инқирози метафорик жиҳатдан
тўла ифодаланган – “қалб тубсизлиги”. Бу
салбий ҳиссиѐтлар билан боғлиқ. Романда
қаҳрамоннинг ижобий кайфиятини яратиш
учун “қалб” концептидан фойдаланишнинг
биргина
мисоли
кузатилади:
｢みんな光景をただ見ているだけで、彼は
満ち足りた穏やかな気持ちになることが
できた｣
[6,352]
“Ҳатто ушбу саҳнани
кузатишнинг ўзи Цкуру қалбини уйғунлик
ва ҳаловатга тўлдирарди”[5,300].
Мазкур матн доирасида концептнинг
сарҳадлари қуйидаги маъноларга эга
“қалб” лекcемаси билан берилган:
1.
“Қалб” муҳим ниманингдир кўчма
маъносини белгилайди. Масалан, Кўкнинг
бамайлихотирлиги ва дилкашлигимуаллиф
томонидан қуйидаги концептни қўллаш
орқали
ифодаланган:
「場をまとめるのが得意だった」
[6,9]Тенг маънода: “у исталган давранинг
жону дили эди”[5,11].
2.
“Қалб” инсон ички дунѐсини
тавсифлайди – қалб ижобий ѐки салбий
ҳис-туйғуларни бошқарувчи эмоционал
Хорижий филология.
№1, 2017 йил
95
марказга айланади. Шу боис, қуйидагича
иборалар
вужудга
келади:
「好きなペースで心ゆくまで泳ぐことが
できた」
[6.121].
Харуки
Мураками
“қалбингиз
мазмуни”
тушунчасининг
индивидуал-муаллифона
идрокини
таъкидлаб, қаҳрамон учун имконлининг
жараѐнини кучайтиради. Рус тилига
таржимада
одатий
иборадан
фойдаланилган: “улар истаган жойларида
қалблари
истагандек
ўйнаб
куларди”[5,105].
3.
“Қалб” концепти Харуки Мураками
романларида
коммуникатив
мулоқот
уйғунлигининг
унсурига
айланади.
Муаллиф
метонимиядан
фойдаланган
ҳолда мулоқотда яқин кишининг ўрнига
“ҳис-туйғуларнинг
юксак
намоѐни
сифатидаги унинг қалби”ни тасвирлайди:
｢それは一人の心と、もう一人の心とのあ
いだの問題なのだ｣
[6,370]. “Синшин”нинг
ажралмаслигини ҳисобга олган ҳолда
бошқа бир боғлиқлик юзага келади:
“бошқа юрак билан ақл”. Таъкидламоқ
лозимки, “Ақл қалб билан келишмас”
ҳикматини ѐдда тутсак, русча контекстда
бундай диалог имконсиз. Шу сабабли рус
тилига
таржимада
ментал
муқояса
келтирилади:
“Савол
икки
қалб
оралиғидаги
бўшлиқда
муаллақ
қолади”[5,317].
Харуки Мураками романларининг
контекстида узундан узоқ суҳбатлар
юритилади ѐки қаҳрамонларнинг ўз
ўтмиши тўғрисидаги киритма новелла-
ҳикоялари, албатта, учрайди. Цкуру
Тадзаки ўзининг собиқ маъшуқаси Эри
билан гаплашиб олиш ҳамда уни тушуниш
учун Финляндияга боради. Муаллиф
Эрининг
иқрори
олдидан
ўша
коммуникатив ѐндашувдан фойдаланади:
｢それは一人の心と、もう一人の心とのあ
いだの問題なのだ｣
[6,316].
Харуки
Мураками сермазмун “юракни виждонан
бўлаклаш” метафорасини келтиради.
Рус тилидаги таржимада яна одатий
ибора
жаранглайди:
“Кимнингдир
қаршисида қалбингни қанчалик очма, ҳар
доим, айтиш мумкин бўлмаган нимадир
қолади”[5,270].
Худди шу жиҳатдан таъкидлаб
ўтиш зарурки, “қалб” концепти ѐрдамида
Харуки Мураками уйғун ва самимий
мулоқотнинг
бир
неча
ҳолатларини
тасвирлайди:
1.
Ўзинг учун асосийсини айтиб олиш
– “қалбни очиш”.
2.
Суҳбатдош
учун
асосийсини
эшитиш – қалбига кириб бориш. Цкуру
Тадзакига Эри билан гаплашиб олишни
Сара тавсия қилиши тасодиф эмас:
｢そして正直に胸を開いて話しをしなさい
｣
[6,228]. Муаллиф яна “сандиқни очиш” м
етафорасидан
фойдаланади.
Бундай
образлилик
русча
таржимада
ҳам
тушунарли бўларди: “У билан очиқ-ойдин
гаплашиб ол”[5,196].
3.
“Қалб”
концептининг
коммуникатив аҳамияти қаҳрамонларнинг
эмоционал сатҳига ҳам чиқа олади. Севиб
қолганлик
ҳолатини
муаллиф
оқиб
бораѐтган сув товуши билан одатий ментал
муқобил ѐрдамида кўчма маънода
тасвирлайди:
｢どこかから水のように音もなく押し寄せ
てきた｣
[6,329]. Д. Коваленин эмоционал
ҳолатни оддий ифодалайди: “Бироқ Сара
билан учрашув фикридан унинг кўнгли
ѐришди”.
4.
Эмоционал маъқуллаш ѐки салбий
муносабат
романда
ушуб
концепт
ѐрдамида
ифодаланган:
“Кўнглим
тортмайди”, “воқеаси кўнгилга таъсир
қилди”, “қалбидан жой олди”. Романда
Сара ўз дўстига пафосли савол билан
мурожаат қилади: “Натижада у сенинг
қалбингни яралагани учунми?”
Мисоллар контексти таржимон Д.
Коваленин томонидан “қалб” ва “юрак”
концептларини қўллашда катта тафовут
борлигини кўриш имконини беради.
Харуки Мураками тушунишида “Юрак”
Хорижий филология.
№1, 2017 йил
96
кўкрак қафаси бўшлиғида осилиб турган
жисмоний аъзодир.
1.
“Қалб ва юрак” турли вазифаларни
бажаради ва ҳар хил ҳолатлар билан
боғлиқдир:
｢しかしそれでも、自分がいつかその親密
な共同体がらこばれ落ち、あるいははじ
きだされ、一人あとに取りの残されるの
ではないかという怯えを、彼は常に心の
底に持っていた｣
[6,16]. Муаллиф оғриқ
тўпланган жойни таъкидлаб айтади –
“юрагимнинг
пастки
қисмида”.
Д.
Коваленин “қалб ва юрак” чегараларини
ажратиб кўрсатади: “Аммо қалб тубида
қўрқув қутқу соларди... унинг юрагида
безовталик уйғонарди...”[5,17].
2.
“Қалб” қўлланилган контекст ҳар
ҳолда метафорикдир, юрак – оғриқ сезувчи
жисмоний
аъзо:
｢その眺めは彼の心の痛みを和らげてはく
れなかった｣
[6,149].
Роман
аслиятида
таъкидланган: “юрагидаги оғриқ” ва бу
ерда таржима тенг маъноли: “Кўрганлари
юрагидаги оғриқни ҳеч ҳам босолмасди”
[5,129]. Роман матнида юракнинг аниқ
жойлашувига
яна
бир
мисол
бор:
｢胸の左側が、とがった刃物で切られたよ
うにきりきりといたんだ｣
[6,241]
“кўксининг чап қисмида”. Бу ҳолда рус
тилига таржима аниқ бўлиши лозим:
“Кўксининг
чап
қисмида
шундай
оғрирдики, гўѐ у ердан ниманидир ўткир
тиғ билан кесиб олишарди”[5,207].
3.
Руҳий
ўнғайсизлик,
қаҳрамон
айбдорлиги ҳолати роамнда кўчма маънода
келтирилади:
｢おれが背負っているもののことを、おま
えに知っておいてほしい｣
[6,204].
“Ташиши керак” Д. Коваленин томонидан
“юрагимда
оғир
тош”
билан
алмаштирилган, яъни ушбу “юк”нинг
салмоғи кўрсатилган[5,207].
“Туссиз Цкуру Тадзаки ва унинг
жаҳонгашталик
йиллари”
романидаги
айрим вазиятларда “юрак ва қалб” бинар
бўлиб,
қаҳрамоннинг
руҳий
изтиробларини
кучайтириш
учун
жуфтликда
ишлашади.
Юқорида
таъкидланганидек, Харуки Муракамининг
барча романларида маънавий изтиробнинг
кўрсаткичи сифатида моддий (танага
оид)лик кузатилади. Ушбу муаллиф
матнларида
ҳамиша
бўлгани
каби
“синшин” концепти ижобий ва салбий
планларда намоѐн бўлаверади.
“Кокоро” концептининг мазмун
салмоғи Цкуру Тадзаки ўзининг узоқ
давом этган жаҳонгашталиги ниҳоясида
ҳис этадиган деярли жисмоний оғирлик
ҳолатини
кучайтиради:
｢その頃は、ただじっと深く自分の内奥を
見つめていれば、心臓はやがて自然に停
止してしまいそうにおもえたものだ｣
[6,36
2].
Харуки
Мураками,
“синшин”
концептининг мазмун салмоғини образли
изоҳларкан, “кўнгил сири ва юрак”. Д.
Коваленин бутун ҳикоя давомидаги
концептларнинг
одатий
бирикувига
мурожаат қилади ва бу рус менталлиги
учун ҳақлидир: “У ўз қалбининг қоп-қора
тубсизликларига синчков ва чуқур назар
ташлар экан, юраги тўхтаб қолишига бир
баҳя қоларди”[5,310].
Ушбу ҳолатда аслият матни ва
таржима матни орасида концептлардан
ментал мақсадларда фойдаланиш бўйича
оппозиция мавжуд. Бироқ образлиликка
путур етмайди ва бу бадиий асар
таржимасида асосий жиҳатдир.
Шундай қилиб, “Туссиз Цкуру
Тадзаки ва унинг жаҳонгашталик йиллари”
романи концептосферасининг аосий
концептлари “синшин” ва “кокоро”нинг
барча маъно оттенкалари ҳисобланади.
Уларнинг кўп вазифавийлиги Харуки
Мураками “идиоуслубини”, романнинг
образли структурасини ва “қадрдон қалб”
қидираѐтган ѐлғиз-қаҳрамоннинг ўзига хос
турини яратади. “Кокоро” концептининг
талқин майдони анча кенг ва дунѐни
индивидуал муаллифона кўришни акс
эттиради.
Харуки
Муракамининг
Хорижий филология.
№1, 2017 йил
97
“идиоуслуби” кўчимлар бойлиги билан
ажралиб туради. Таъкидлаш лозимки,
“ментал ҳосилалар” сифатида “кокоро” ва
“синшин” концептларининг образли ва
семантик мазмундорлиги аслият матни
ҳамда унинг таржимаси мисолларида япон
ва
рус
лисоний
маданиятларида
фарқланади.
Адабиѐтлар
1.Рудакова А.В. Когнитология и когнитивная лингвистика.-Воронеж, 2004.- .192 с.
2.Тарасова И.А. Поэтический идиостиль в когнитивном аспекте. -М:2012.-196 с..
3..Стрижак У.П. Сопоставление японской и русской языковых картин мира в процессе
обучения иностранному языку. [Электронный ресурс]
4.Гуревич Т.М. Лингвокультурологический анализ концептосферы «Человек» в
японской языковой картине мира. [Электронный ресурс]
5.Харуки Мураками. Бесцветный Цкуру Тадзаки и годы его странствий. Роман / Пер.с
яп. Д.Коваленина. -М.-ИздательствоЭКСМО. 2015.-320c.
6.
春樹村上「色彩を持たない多崎つくると彼の巡礼の年」
Printed in Japan. 2013
[Электронный ресурс] http:
Амануллаева К. Художественные национальные концепты «Синшин» и «Кокоро»
и их репрезентация в романе Харуки Мураками «Бесцветный Цкуру Тадзаки и годы его
странствий».
В статье анализируется, с точки зрения когнитивной поэтики,
интерпретационное поле концептов «кокоро» и «синшин» в различных дискурсах романа
Харуки Мураками «Бесцветный Цкуру Тадзаки и годы его странствий». Рассматривается
художественная идентичность перевода концепта «душа-сердце» c японского на
узбекски
й
язык. Подчеркивается, что наполняемость концепта как «ментального образования»
разняться в японской и
узбекской языковых культурах.
Amanullayeva K. The literary concepts “Sinshin” and “Kokoro” and their representations
in the novel by Haruki Murakami “Colorless Tsukuru Tazaki and his years of pilgrimage”.
This
article provides achievements of modern cognitive poetics, the analyzes the interpretative field of
concepts «kokoro», «sinshin» in various discourses in the novel by Haruki Murakami “Colorless
Tsukuru Tadzaki and His Years of Pilgrimage”. The author outlines literary identity of the artistic
translation of the concept “soul-heart” in translation into
Uzbek
language, and notes the fullness
of the concept as a mental formation differing in the Japanese and
Uzbek
linguistic cultures.
