Жаҳон кутубхоналари, музейлари ва архивларида сақланаётган қўлёзмалар цивилизацияларнинг кўп асрлик тарихини акс эттириб, ўзининг фалсафий ва диний аҳамияти билан ҳам ўзига жалб этади. Жаҳон маданий меросининг бир қисми бўлган туркий-ислом маданияти илм-фан тарихига катта ҳисса қўшган. Шу муносабат билан мусулмон қўлёзмаларининг фалсафий-диний, ахлоқий ва эстетик қадриятларини очиб бериш ва уларни тадқиқотга жалб этиш долзарб бўлиб туюлади.
Туркий халқлар томонидан яратилган қўлёзма асарлар хаттотлик, миниатюра ва безак
намуналарига бой. Мукаммал канселярия воситаларидан фойдаланган ҳолда ёзилган
қўлёзма китобларда миниатюра, безак ва тазхиблар, безакларнинг нафислик даражаси
айниқса юқори бўлиб, шарқона услубда ясалган жиловнинг умумий гўзаллигини оширган. Бугунги кунда бу асарлар нафақат илмий нуқтаи назардан ўрганилмоқда, балки
ўтмишнинг маънавий мероси бўлиб, музей ёдгорликлари сифатида сақланиб келмоқда.
Илмий-тадқиқот ишларидан келиб чиққан ҳолда шуни таъкидлаш керакки, мавзу илмий-
назарий, фалсафий ва диний аҳамиятга эга бўлиб, жаҳон архивларида кўп асрлик тарихга оид қимматли маънавий мероснинг сақланишидан далолат беради. Ушбу мақола туркий-ислом қўлёзмалари санъатининг фалсафий, диний, ахлоқий ва эстетик қадриятларини ўрганишга бағишланган. Кириш қисмида мавзунинг долзарблиги
кенг талқин қилинади. Сўнгра муаллиф туркий ва бошқа алломаларнинг ислом маданияти таъсирида яратган асарларини тарихий манбалар ва шу мавзуга оид қўлёзма китобларда ўрганади. Тадқиқот ишининг якуний қисмида мавзунинг илмий янгилиги
умумлаштирилади, асосий илмий натижалар мақолада акс эттирилади. Мақолада тадқиқотдан келиб чиқадиган асосий хулосалар ва қоидалар ҳам келтирилган.
Тадқиқот предмети - глобаллашув, маданиятлар диалоги жараёнларида кўриб чиқиладиган Хитойнинг эстетик маданий анъаналари, дунёни рамзий идрок этиш. Тадқиқот мавзусининг долзарблиги: биринчи навбатда, замонавий дунё ривожланиш динамикаси, интеграция жараёнлари, очиқ дунё тамойилларини мустаҳкамлаш, ахборот-коммуникация маконини кенгайтириш билан боғлиқ; иккинчидан, Хитойнинг эстетик маданияти доирасида дунёнинг рамзи ва рамзий инъикосини англашнинг турли моделларини таҳлил қилиш билан боғлиқ муаммоларга ижтимоий ва гуманитар билимларнинг қизиқиши ортди, ҳам назарий жиҳатдан, ҳам ўзига хос синишларга; учинчидан, замонавий Хитойнинг ишбилармон доиралари билан маданиятлараро алоқаларни кучайтириш, уларни миллий маданиятнинг ўзига хос хусусиятлари ҳақидаги ғояларни ҳисобга олмасдан самарали амалга ошириш мумкин эмас. Тадқиқотнинг қиймати Хитой фалсафасининг дунёдаги рамзий ва рамзий инъикосининг асоси бўлиб хизмат қиладиган услубий ролини асослаш билан белгиланади. Тадқиқотнинг мақсади ва муаммони ўрганиш даражаси. Белгининг назарий асосларини тизимли таҳлил қилиш, дунёни рамзий идрок этиш, фалсафанинг эстетик қадриятларининг моҳиятини очиб беришда услубий ролини асослаш, хитой маданияти анъаналари доирасида рамзий фикрлаш, унинг Шарқ-Ғарб диалогидаги ўрнини аниқлаш. Хитой фалсафасининг рамзийликнинг, анъанавий эстетик маданиятнинг методологик асоси сифатида тутган ўрни А.М.Карапетянтс, А.И.Кобзев, В.В. Малявин; рамзнинг фалсафий ва онтологик жиҳатлари Р.А. Борисенко, А. Лосев, Т. Протс; рамзларни талқин қилишнинг културологик, фалсафий ва ҳерменевтик моделлари Э. Кассирер, Г. Гадамер асарларида ишлаб чиқилган; рамзийликнинг семиотик парадигмаси Ю.М. Лотман, Н.С. Лебедев тадқиқотларида концепция қилинган. Мақсадга эришиш учун қуйидаги вазифалар қўйилди: эстетик маданий анъаналарнинг фалсафий ва услубий базаси эволюциясини, тарихийлик, узлуксизлик ва логизм тамойилларига асосланган Хитойнинг рамзий дунёқарашини кўриб чиқиш; Конфутсийлик ва даосизм таъсири остида гўзаллик, инсон ва табиат уйғунлиги ҳақидаги эстетик ғояларнинг ўзгаришини кўрсатиш; шахснинг маънавий ҳолатининг ички контсентратсияси шарти сифатида "бўшлиқ", "тарқоқлик" тоифаларининг асосий ролини асослаш; хитойликларнинг дунёқарашида сезги ўрнини аниқлаш; қадимги Хитой рамзийлигидаги хаттотлик ва иероглифлар жараёнининг шахсий моҳиятини тушунишни ўрганиш. Тадқиқот усуллари. Тадқиқотнинг асосий усуллари - бу уларнинг бирлигидаги герменевтик, мантиқий ва тарихий усуллар, таққосланган таҳлил қилиш усуллари, янги нуқтаи назардан изоҳланган материалларнинг комбинацияси сифатида умумлаштириш ва синтез, бу эса баъзи хулосалар чиқаришга имкон беради. Тадқиқот натижалари. Ўтказилган тадқиқотлар натижалари қуйидаги хулосаларни чиқаришга асос беради: Хитой - конфутсийлик, даосизм ва буддизм таъсири остида ўзига хос эстетик ва ахлоқий қадриятларни яратган цивилизатсия ва маданиятнинг ўзига хос тури. Ушбу детерминантлар махсус миллий характерни, шахснинг ўзига хос турини, рамзлар ва белгиларга асосланган ғайриоддий дунёқарашни шакллантириш ва шакллантиришга ҳисса қўшди. Хитой фалсафаси фалсафа, фан, адабиёт, эстетика ўртасидаги чегара бузилганлиги сабабли рамзий маънога эга эди. Бу рамзий дунёқараш "ексенел вақт" давомида емириланмаганлиги айнан Хитой маданиятининг бой рамзий тили, хаттотлик ва иероглиф ёзувлари туфайли исботланган.