213
ASRİY A
N’
ANALAR, TARİXİY VOQEALAR VA MİLLY URF
-
ODATLARNİ İFODALOVCHİ İNGLİZ
FRAZEOLOGİZMLARNİNG
XUS
USİYATLAR
B. B. Napasova (SamDCHTImagistranti)
Abstract: The article provides information about the specifics of the phraseological
units, their etymology.They have been analyezed with several examples.Reaction to
theoretical data.
Keywords: phrase, phraseology, phraseological unit, etymology
Ingliz tilidagi frazeologik birikmalarning kelib chiqishi etmalogiyasi va manbalari
bir-biridan salmoqli darajada farqlanadi. Ingliz tilidagi iboralarini kelib chiqishiga ko‘ra
asosiy uchta katta guruh bo‘yicha tasniflab o‘rganib chiqamiz:
1.
Ingliz tilidagi ko‘hna frazeologik birikmalar
2.
Boshqa tillardan o‘zlashtirilgan frazeologik birikmalar
3.
Ingliz tilining zamon rivojlanishi bilan bog‘liq frazeologik birliklar
Ingliz tilidagi aksariyat frazeologik birikmalarning mualliflari boshqa tillarda ham
uchragni kabi noma’lumdir. Umuman olganda frazeologik birliklar, xususaningliz tilidagi
frazeologik birikmalar ham, millatning lingviatik salohiyatini, donishmandligi namoyish
etadigan xalq tomonidan yaratilgan kichik asarlar hisoblanadi. Ko‘pgina frazeologik
birikmalar o‘zida ingliz xalqining an’analari, odatlari va e’tiqodi, yashash tarzi va inglizlar
tarixining biz bilgan va bilmagan voqealarini aks ettiradi. Deyarli barcha sohalardga oid
frazeologik birikmalarning uchratish mumkin.
Aslini olganda, frazeologik birikmalarning tarkibidagi o‘zaro birikkan so‘zlarning
o‘z ma’nolarini o‘zgartirishi bu – asosiy manbasi hisoblanadi. Ingliz tilidagi frazeologizmlar
fondini boyitishda Bibliya va Shekspir ijodidan olingan iboralar salmoqli o‘rinni egallaydi.
Badiiy asarlardan, turli adabiyot manbalaridan olingan. Yozuvchilarning asarlari, bolalar
she’riyati, ertaklar, karikaturalar ham frazeologizmlarning kelib chiqish manbasi uchun
xizmat qiladi.
Odatlar, tarixiy haqiqatlar, an’analar va boshqalar bilan aloqador frazeologik
birikmalarni ham ko‘plab uchratishimiz mumkin.Aksariyat frazeologik birliklar
qadimgi ingliz tilining so‘z tartibida tuzilgan so‘z birikmalari bo‘lib, muallifi ham
noma’lumdir.
Bunday keng tarqalgan frazeologik birikmalar xalq ijodi namunalaridir. Masalan:
Bang one’s head against a brick wall- ilojsiz narsani amalga oshirishga urinish,
behudaga urinmoq, o‘zini o‘tga-cho‘qqa urmoq, o‘lgan otni behudaga qamchilamoq;
Easy come easy go – oson kelgan oson kelgan, oson ketadi;
Every living soul – har bir tirik mavjudot, har bir tirik inson, hamma;
Ingliz xalqining an’ana va odatlari bilan bog‘liq frazeologik birikmalar.
Keep a civil tongue – odob doirasida gapirmoq, so‘zlashmoq, muloyim muomalada
bo‘lmoq, Put all one’s eggs in one basket – “hamma tuxumni bitta savatga joylashtirmoq”,
bor e’tiborini bitta narsaga qaratmoq, hammasini bitta narsaga tikmoq; From the cradle to
the grave – beshikdan to qabrgacha, tug‘ilgandan o‘lgunga qadar;
Aksariyat ingliz idiomalarining etmalogiyasi tarix va yunon mifologiyalariga borib
taqaladi. T
rojan horse –
dananlarning sovg‘asi (Troyan oti) –tarixda makkorlik yashiringan
sovg‘a nomi bilan mashhur. Yunon afsonalariga ko‘ra bu voqea Troya urushi bilan bog‘liq.
214
Dananliklar Troyani uzoq qamal qilib qo‘lga kiritolmagach ayyorlik yo‘liga
o‘tadilar.Yog‘ochdan ulkan ot yasab, uni Troya darvozasi oldida qoldiradilar.O‘zlar xuddi
mag‘lubiyatni tan olib qaytib ketayotgandek ko‘rsatishadi.
Ruhoniy Laokun danalarning bu otini ko‘rib: “Men dananlardan hatto sovg‘a olib
kelganlardan ham qo‘rqaman!” degan ogohlantirishlariga qaramay troyanlar otni shaharga
sudrab ketishadi.Kech bo‘lganda otning ichiga yashiringan danalar tashqariga chiqishib
soqchilarni o‘ldiradilar, shahar darvozalarini ochib qaytib kelgan o‘rtoqlarini kiritib Troyani
qo‘lga kiritadilar.
Pyrrhic victory –
Pirrik g‘alabasi – bu g‘olib shunchalik katta zarar keltirdik, bu
mag‘lubiyat bilan barobar tushdi.Pirrik g‘alabasi g‘oliblik emas uzoq muddat davomida
rivojlanishga zarar etkazadigan mag‘lubiyat deb tushiniladi. No.I agree.It was more of a
Pyrrhic victory.
Ingliz frazeologizmlari orasida tarixining haqiqatlari bilan bog‘langanlari han
uchraydi.
Red – carpet treatment –
a’lohida e’tibor bilan, shahona e’tibor bilan.Angliya
tarixida oliy tabaqali shaxslar va zodagonlarni poyiga qizil gilam solib alohida hurmat bilan
ko‘tib olishgan. Bu ibora mana shu udumga bori taqaladi. Ingliz xalqining milliy
o‘yinlaridan birining nomi
an aunt Sally –
Sally xola dir. Bu o‘yin qoidasiga ko‘ra
yog‘ochdan yasalgan ayol kishining boshu ustunga osilib, uning og‘zidagi trubkani urib
tushirish kerak bo‘ladi.Tilshunoslarning taxminicha, Sally xola obrazi haqqiqatda mavjud
bo‘lgan.Shu sababdan mahalliy bolalar tomonidan bu o‘yin nomi aynan o‘sha ayol nomiga
qo‘yilgan.
Maxsus tekshiruvlar natijasida badiiy asar qaharmonlari, munajjimlar bashoratlari,
odamlarining tashqi qiyofasi, ikki hadli va boshqalarning nomlari bilan bog‘liq
frazeologizmlar guruhi ajratilgan. Bunday qayta ishlangan guruhlarda quyidagi
guruhchalarni belgilashimiz mumkin:
1; Binomial – ikki so‘z odatda va bog‘lovchisi bilan birikadigan idioma turi.
Buda ikki so‘zning tartibi aniq bo‘ladi.
Heads or tails
– heads – Britaniya tangasining monarxning boshi tushirilgan tomoni;
dumlari esa boshqa tomoni.
Ikki hadli iboralarni qurilshiga ko‘ra sinonimlar, antonimlar, omonimlar,
ohangdoshlik, to, or, by so‘zlari bilan bitta so‘z ikkinichi marta kelishi kabi gurularga
ajratish mumkin;
Sara’s work is always very neat and tidy;
If you go for cheaper speakers, the sound quality may be a bit hit and miss. (ba’zan
yaxshi ba’zan yomon) Insoniyat taraqqiyot bosqichlaridan o‘tar ekan tilga ham rivojlanishi
bilan birgalikda transport, biznes, pul, reklama, e’lonlar mavzularida ham bir qancha
iboralar kirib keldi.Ko‘pincha jurnalistlar biznes haqida yozayotganida e’tiborni tortish
uchun bosh sarlohalarga iboralardan tez-tez foydalanishadi.
The bottom drops/falls out of the market –
odamlar nimadir sotib olishni to‘xtatdilar
A ballpark figure –
taxminiy narx What’s a ballpark figure for replacing the office
furniture?
Shoot sky –high – keskin ko‘tarildi.
Oil prices shot sky-high last month.
Receive a windfall –
kutilmagan pul olmoq
Zamonaviy iboralarni orasida reklamalar bilan bog‘liqlari ham uchraydi. Bunday
iboralar ko‘pincha e’lonlarda o‘quvchilarni tortish uchun xizmat qiladi:
Stand out from the crowd –
boshqalardan farqli va yaxshiroq bo‘ling!
Ingliz frazeologik birliklarning kelib chiqish etimalogiyasi muhim ahamiyatga ega.
Jahon tilshunoslari bu borada ko‘plab ilmiy izlanishlar olib borganlar. Ushbu maqolada
aksariyat ingliz iboralari qadimiy tarix bilan aloqadorligini bilib oldik. Shu bilan birga
215
frazeologik birikmalarning paydo bo‘lish yo‘llari ancha muammoli bo‘lib uning hali
ochilmagan qirralari bor.Zamon rivojlanishi bilan frazeologik birliklar safiga yangilari kirib
kelmoqda.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI:
1.
Little W. The Shorter Oxford Dictionary, Clementon. Press 1933.
2.
Macmillan English Dictionary. New-York, 2010.
3.
Mamatov A. Antonimiya asosida frazeologik shakllanish masalalari. // O‘zbek tili
va adabiyoti. O‘zFAN., T., 1998, 6-son, 56-58-betlar.
4.
Mednikova E.M.. Seminars in English Lexicology. M., 1978.
5.
Oliver Goldsmith. She Stoops to Conquer. Toronto, 2003
6.
Rahmatullayev Sh. O‘zbek tilining izohli frazeologik lug‘ati. T., 1978.
7.
Sodiqov A., Abduazizov A., Irisqulov M.. Tilshunoslikka kirish. T., “O‘qituvchi
8.
Ашуров, шахобиддин, and фарида шукурова. "инглиз ва ўзбек тилларидаги
фразеологик бирликлар этимологиясига оид айрим мулоҳазалар." международный
журнал искусство слова 3.2 (2020).
