Noyabr, 2025-Yil
136
AYOLLARNING MEHNAT HUQUQLARI VA ULARNI HUQUQIY HIMOYA QILISH
To‘lanboyev Islombek Ilhomjon o‘g‘li
Farg‘ona yuridik texnikumi
“Sud-huquqiy faoliyat” yo‘nalishi 2-bosqich 43-24-guruh o‘quvchisi.
Odilova Bahora Muzaffarjon qizi
Farg‘ona yuridik texnikumi
“Sud-huquqiy faoliyat” yo‘nalishi 2-bosqich 43-24-guruh o‘quvchisi.
https://doi.org/10.5281/zenodo.17584326
Annotatsiya.
Ushbu maqolada ayollarning mehnat huquqlarini ta’minlash, ish joyida teng
imkoniyatlarni yaratish, diskriminatsiyaga qarshi kurashish va ona bo‘lish bilan bog‘liq huquqiy
kafolatlar tahlil qilinadi. O‘zbekiston Respublikasining amaldagi qonunchiligi hamda xalqaro
mehnat konvensiyalari asosida ayollar mehnat huquqlarini himoya qilish mexanizmlari
o‘rganiladi. Shuningdek, mamlakatimizda gender tengligini ta’minlash sohasidagi islohotlar,
onalik ta’tili (dekret) kafolatlari va ularning amaliy ahamiyati yoritilgan.
Kalit so‘zlar:
ayollar huquqlari, mehnat qonunchiligi, teng imkoniyatlar, diskriminatsiya,
dekret, xalqaro konvensiyalar, gender tenglik.
Аннотация.
В статье рассматриваются вопросы обеспечения трудовых прав
женщин, создания равных возможностей на рабочем месте, борьбы с дискриминацией и
юридических гарантий, связанных с материнством. На основе действующего
законодательства Республики Узбекистан и международных трудовых конвенций
анализируются механизмы защиты трудовых прав женщин. Также раскрываются
проводимые в стране реформы по обеспечению гендерного равенства и практическое
значение декретных гарантий.
Ключевые слова:
права женщин, трудовое законодательство, равные
возможности, дискриминация, декрет, международные конвенции, гендерное равенство.
Abstract.
This article analyzes the protection of women’s labor rights, the creation of
equal opportunities in the workplace, the fight against discrimination, and legal guarantees
related to motherhood. Based on the current legislation of the Republic of Uzbekistan and
international labor conventions, mechanisms for safeguarding women’s labor rights are studied.
The article also highlights ongoing reforms to promote gender equality and the practical
significance of maternity leave guarantees.
Keywords:
women’s rights, labor law, equal opportunities, discrimination, maternity
leave, international conventions, gender equality.
Kirish (Introduction)
Zamonaviy jamiyatda ayollarning mehnat huquqlarini ta’minlash nafaqat ijtimoiy adolat,
balki iqtisodiy taraqqiyotning muhim shartidir. Ayollar har bir sohada faol ishtirok etayotgan
bugungi kunda ularning mehnat sharoitlarini himoya qilish, teng imkoniyatlar yaratish va
diskriminatsiyani bartaraf etish davlat siyosatining ustuvor yo‘nalishiga aylangan.
1
O‘zbekiston Respublikasida ayollar huquqlarini kafolatlash masalasi Konstitutsiyada
mustahkamlangan bo‘lib, 46-moddaga ko‘ra, “Ayollar va erkaklar teng huquq va erkinliklarga ega
1
O‘zbekiston Respublikasi Mehnat kodeksi, 1996-yil (so‘nggi tahrirlar bilan).
Noyabr, 2025-Yil
137
hamda ular amalda teng imkoniyatlardan foydalanishlari uchun davlat sharoit yaratadi”. Ushbu
norma mamlakatda gender tengligi siyosatini yuritish uchun asos bo‘lib xizmat qiladi.
Shuningdek, O‘zbekiston BMTning
“Ayollarga nisbatan barcha shakldagi
kamsitishlarni bartaraf etish to‘g‘risidagi konvensiya (CEDAW)”
,
Xalqaro mehnat
tashkilotining (XMT)
bir qator konvensiyalarini ratifikatsiya qilgan. Bu esa ayollarning mehnat
huquqlarini xalqaro me’yorlar asosida himoya qilishga imkon beradi.
Maqolada aynan shu masalalar —
dekret ta’tili, ish joyida teng imkoniyatlar,
diskriminatsiyaga qarshi kafolatlar va O‘zbekiston amaliyoti
asosiy tahlil obyekti sifatida
o‘rganiladi.
Metodlar
Tadqiqot jarayonida quyidagi ilmiy usullar qo‘llanildi:
Huquqiy tahlil metodi
– O‘zbekiston Respublikasining Mehnat kodeksi, Konstitutsiya,
“Gender tenglikni ta’minlash to‘g‘risida”gi qonun va xalqaro mehnat konvensiyalari o‘rganildi.
Taqqoslama tahlil
– O‘zbekiston tajribasi xalqaro amaliyot, xususan Yevropa va Osiyo
mamlakatlarining gender siyosati bilan solishtirildi.
Sotsiologik yondashuv
– ayollar o‘rtasida mehnat huquqlaridan xabardorlik darajasiga oid
tadqiqot natijalari tahlil qilindi.
Tizimli yondashuv
– ayollarning huquqiy himoyasi davlat siyosati, ijtimoiy institutlar va
mehnat bozori mexanizmlari orqali ko‘rib chiqildi.
Ushbu yondashuvlar ayollar mehnat huquqlarining huquqiy asoslarini hamda ularning
amalda qay darajada ta’minlanayotganini tahlil qilish imkonini berdi.
2
Natijalar
Tadqiqot natijalariga ko‘ra, O‘zbekiston Respublikasida ayollar mehnat huquqlarini
himoya qilish bo‘yicha keng ko‘lamli islohotlar amalga oshirilmoqda.
Dekret va onalik ta’tili kafolatlari.
Mehnat kodeksiga muvofiq, homilador ayollar va bola parvarishlayotgan onalarga bir qator
ijtimoiy kafolatlar beriladi. Ayol 126 kalendar kunlik (homiladorlik va tug‘ish davri) hamda 3
yoshgacha bola parvarishi uchun qo‘shimcha ta’til olish huquqiga ega. Bu davrda ayolning ish
joyi va lavozimi saqlanadi.
Ish joyida teng imkoniyatlar.
Konstitutsiya va Mehnat kodeksi erkaklar bilan ayollarning teng mehnat huquqlarini
kafolatlaydi. Ishga qabul qilish, lavozimda ko‘tarilish, mehnatga haq to‘lashda jinsiy tafovutlarga
yo‘l qo‘yilmasligi belgilangan.
Diskriminatsiyaga qarshi kurash.
“Gender tenglikni ta’minlash to‘g‘risida”gi qonun va XMTning 111-sonli Konvensiyasi
diskriminatsiyaning barcha shakllarini taqiqlaydi. Ish beruvchilar uchun ayollarga nisbatan
adolatsiz munosabat, mehnat shartlarida cheklovlar yoki maoshda farq kiritish qonunbuzarlik
hisoblanadi.
2
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. –T.: “O‘zbekiston”, 2023 y.
Noyabr, 2025-Yil
138
Xalqaro konvensiyalar va milliy amaliyot.
O‘zbekiston xalqaro huquqiy majburiyatlarini bajarish maqsadida CEDAW, XMTning
100, 111, 156-konvensiyalarini ratifikatsiya qilgan. Ular ayollar mehnat huquqlarining kafolatlari,
oilaviy majburiyatlari bilan bog‘liq mehnat masalalarini hal qilishga qaratilgan.
3
Munozara
Tadqiqot davomida aniqlanganidek, O‘zbekiston so‘nggi yillarda ayollar huquqlarini
himoya qilish borasida sezilarli yutuqlarga erishgan. “Ayollar daftari” tizimi, “Gender tenglik
komissiyasi” faoliyati, “Oila” ilmiy-amaliy markazi kabi tashabbuslar bu yo‘nalishda muhim o‘rin
tutmoqda.
Shunga qaramay, amaliyotda ba’zi muammolar saqlanib qolmoqda. Ayrim joylarda
ayollarni yuqori lavozimlarga tayinlashda ijtimoiy stereotiplar, mehnat bozorida noaniq
munosabatlar, homilador ayollarni ishga qabul qilmaslik holatlari uchrab turadi. Bunday
muammolarni bartaraf etish uchun davlat organlari, nodavlat tashkilotlar va ommaviy axborot
vositalarining hamkorligi zarur.
4
Shuningdek, ayollarning o‘z huquqlaridan xabardorligi darajasi ham muhim omil
hisoblanadi. Ko‘plab ayollar qonuniy huquqlarini bilmagani uchun diskriminatsiyaga duch
kelganda o‘z manfaatlarini himoya qila olmaydi. Shu bois, huquqiy madaniyatni oshirish, kasbga
qayta tayyorlash dasturlarini kengaytirish va ayollar uchun onlayn huquqiy maslahat tizimini joriy
etish zarur.
5
Xulosa
Xulosa qilib aytganda, ayollarning mehnat huquqlarini huquqiy himoya qilish O‘zbekiston
jamiyatida ijtimoiy barqarorlik va adolatni ta’minlashning muhim tarkibiy qismidir.
Davlat tomonidan yaratilgan huquqiy asoslar — Konstitutsiya, Mehnat kodeksi, “Gender
tenglikni ta’minlash to‘g‘risida”gi qonun, xalqaro konvensiyalar — ayollar mehnat huquqlarini
ishonchli kafolatlaydi.
Kelgusida bu tizimni yanada mukammallashtirish uchun quyidagilarga e’tibor qaratish
maqsadga muvofiq:
ish beruvchilarning gender siyosati bo‘yicha javobgarligini oshirish;
homilador ayollar va onalarning ijtimoiy himoyasini kuchaytirish;
ayollarni yuqori lavozimlarga tayyorlash uchun maxsus dasturlarni kengaytirish;
xalqaro tajriba asosida gender ekspertizasini davlat dasturlariga joriy etish.
Shu tariqa, O‘zbekistonning ayollar mehnat huquqlarini himoya qilishdagi tajribasi
mintaqada ijobiy namunaga aylanishi mumkin.
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati
1.
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. –T.: “O‘zbekiston”, 2023 y.
2.
O‘zbekiston Respublikasining Mehnat Kodeksi. – T., “Yuridik adabiyotlar publish”, 2023-y.
3.
CEDAW – Ayollarga nisbatan barcha shakldagi kamsitishlarni bartaraf etish to‘g‘risidagi
BMT Konvensiyasi, 1979-y.
3
CEDAW – Ayollarga nisbatan barcha shakldagi kamsitishlarni bartaraf etish to‘g‘risidagi BMT Konvensiyasi, 1979.
4
Xalqaro mehnat tashkiloti (ILO) 100, 111-sonli konvensiyalar, 1951–1958.
5
Karimova D., “Ayollar huquqlari va ularni mehnat sohasida himoya qilish” – Toshkent: Huquqiy Tadqiqotlar, 2021.
Noyabr, 2025-Yil
139
4.
Xalqaro mehnat tashkiloti (ILO) 100, 111-sonli konvensiyalar, 1951–1958-y.
5.
D.Karimova. “Ayollar huquqlari va ularni mehnat sohasida himoya qilish” – T.: Huquqiy
Tadqiqotlar, 2021-y.
