2025
NOVEMBER
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 2
|
ISSUE 11
138
KIBERJINOYATCHILIK VA UNGA QARSHI KURASH TIZIMI
To‘lanboyev Islombek Ilhomjon o‘g‘li
Farg‘ona yuridik texnikumi
“Sud-huquqiy faoliyat” yo‘nalishi 2-bosqich 43-24-guruh o‘quvchisi.
Odilova Bahora Muzaffarjon qizi
Farg‘ona yuridik texnikumi
“Sud-huquqiy faoliyat” yo‘nalishi 2-bosqich 43-24-guruh o‘quvchisi.
https://doi.org/10.5281/zenodo.17592387
Annotatsiya.
Ushbu maqola O‘zbekistonda hackerlik, onlayn firibgarlik, kartalarni
“urish”, Telegram orqali aldash va shaxsni o‘g‘irlash kabi jinoyatlarning qonuniy javobgarligi
va tergov amaliyotini yoritadi. Muqaddimada kiberjinoyatlarning keng tarqalishi va jamiyatga
ta’siri haqida so‘z yuritiladi.
Maqola, shuningdek, O‘zbekiston Respublikasining Jinoyat Kodeksida belgilangan
jazolarni, tergov jarayonlarini va ushbu jinoyatlarga qarshi kurashish usullarini ko‘rib chiqadi.
Kiberxavfsizlikning ahamiyati va shaxsiy ma’lumotlarni himoya qilish masalalari ham muhokama
qilinadi. Umuman olganda, insho kiberjinoyatlarga qarshi kompleks yondoshuv zarurligini
ta’kidlaydi va qonuniy chora-tadbirlarni kuchaytirish zaruriyatini ko‘rsatadi.
Kalit so'zlar:
Hakkerlik, onlayn firibgarlik, kartalarni “urish”, telegram orqali aldash,
shaxsni o‘g‘irlash, qonuniy javobgarlik.
Аннотация
.
В
данной
статье
рассматриваются
вопросы
уголовной
ответственности и следственной практики в Узбекистане за такие преступления, как
хакерство, онлайн-мошенничество, взлом банковских карт, обман через Telegram и кража
личности. Во введении описывается широкое распространение киберпреступлений и их
влияние на общество.
Статья также анализирует наказания, предусмотренные Уголовным кодексом
Республики Узбекистан, особенности расследования и методы борьбы с указанными
преступлениями. Обсуждаются вопросы кибербезопасности и защиты личных данных. В
целом, работа подчёркивает необходимость комплексного подхода к борьбе с
киберпреступностью и усиления правовых мер.
Ключевые слова
: хакерство, онлайн-мошенничество, взлом карт, обман через
Telegram, кража личности, уголовная ответственность.
Annotation
. This article examines the legal liability and investigative practices in
Uzbekistan regarding crimes such as hacking, online fraud, card skimming, deception via
Telegram, and identity theft. The introduction discusses the widespread nature of cybercrimes and
their impact on society.
The article also analyzes the penalties stipulated in the Criminal Code of the Republic of
Uzbekistan, the investigation procedures, and the methods of combating these offenses. Issues of
cybersecurity and personal data protection are also discussed. Overall, the paper emphasizes the
need for a comprehensive approach to combating cybercrime and strengthening legal measures.
Keywords
: hacking, online fraud, card skimming, Telegram deception, identity theft, legal
liability.
2025
NOVEMBER
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 2
|
ISSUE 11
139
KIRISH
Hozirgi kunda internet va raqamli texnologiyalarning rivojlanishi bilan birga, onlayn
firibgarlik, hakkerlik va shaxsiy ma’lumotlarni o‘g‘irlash kabi jinoyatlarning ko'payishi
kuzatilmoqda. Ushbu maqolada, hakkerlik va onlayn firibgarlikning turli turlari, ularning qonuniy
jihatlari, tergov amaliyoti va bunday jinoyatlarga qarshi kurashish usullari haqida so‘z yuritamiz.
Asosiy qism:
Hakkerlik, asosan, kompyuter tizimlariga ruxsatsiz kirish va ma’lumotlarni
o‘g‘irlash, o‘zgartirish yoki yo‘q qilish bilan bog‘liq faoliyatdir. Hackerlar ikki turga bo'linadi:
“oq” (yaxshi) va “qora” (yomon) hackerlar. Oq hackerlar tizimlarni himoya qilish, zaif joylarini
aniqlash va ularni tuzatish uchun ishlaydi. Qora hackerlar esa, shaxsiy ma’lumotlarni o‘g‘irlash,
firibgarlik qilish va boshqa jinoyatlarni amalga oshirish maqsadida tizimlarga kiradilar.
Onlayn firibgarlik, internet orqali amalga oshiriladigan har qanday firibgarlikdir. Bu
firibgarlik turlari ko‘p, jumladan:
1.
Phishing: Foydalanuvchilarni soxta saytga olib borish orqali shaxsiy ma’lumotlarni
o‘g‘irlash.
2.
Kartalarni “urish”: Kredit yoki debit kartalaridan noqonuniy foyda olish.
3.
Telegram orqali aldash: Ijtimoiy tarmoqlarda yoki messenjerlarda odamlarni aldab, pul
yoki ma’lumotlarni o‘g‘irlash.
Hakkerlik va onlayn firibgarlik ko‘plab mamlakatlarda jinoiy javobgarlikni keltirib
chiqaradi. Qonunlar, odatda, bu turdagi jinoyatlarni qamrab oluvchi maxsus qoidalar va kodekslar
orqali belgilangan.
O‘zbekiston Respublikasining Jinoyat Kodeksida kompyuter jinoyatlari va onlayn
firibgarliklarni jazolashga oid qoidalar mavjud. Masalan, 2021 yil 1 yanvardan kuchga kirgan
yangi qonun bilan, internet orqali firibgarlik qilishga oid jinoyatlar uchun jazolar kuchaytirilgan.
1.
Hakkerlik: Ruxsatsiz kirish va tizimlarni buzish uchun javobgarlik.
2.
Onlayn Firibgarlik: Internet orqali pul yoki boshqa qiymatli narsalarni aldash.
Hakkerlik va firibgarlikning xalqaro jihatlari ham muhimdir. BMT va boshqa xalqaro
tashkilotlar, elektron jinoyatlarga qarshi kurashish uchun turli konventsiyalar va protokollarni
ishlab chiqqan. Masalan, 2001 yilda qabul qilingan “Zamonaviy Texnologiyalar orqali Jinoyatga
Qarshi Konventsiya” (Budapest Convention) ko‘plab mamlakatlar o‘rtasida hamkorlikni
kuchaytiradi.
Hakkerlik va onlayn firibgarliklarni tergov qilish murakkab jarayon. Tergovchilar ko‘plab
usullarni qo‘llaydilar:
1.
Raqqaslik: Jinoyat joyidagi dalillarni to‘plash.
2.
Kompyuter Tizimlarini Tahlil Qilish: Buzilgan yoki firibgarlik qilingan tizimlarni tahlil
qilish.
3.
Ma’lumotlarni olish: Shaxsiy ma’lumotlar va moliyaviy operatsiyalarni to’plash.
Tergovchilarga duch keladigan qiyinchiliklar orasida:
Anonimlik: Hackerlar ko‘pincha o‘zlarini yashirish uchun turli usullarni qo‘llaydilar.
Yurisdiktsiya: Turli mamlakatlar o‘rtasidagi qonunlar farq qiladi, bu esa tergov jarayonini
murakkablashtiradi.
Texnologik Rivojlanish: Texnologiyaning tez o‘zgarishi, yangi usullar va vositalarni talab
qiladi.
2025
NOVEMBER
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 2
|
ISSUE 11
140
Bunday jinoyatlarga qarshi kurashish uchun bir qator usullar mavjud:
1.
Ta’lim va o‘qitish: Foydalanuvchilarni onlayn xavfsizlik bo‘yicha o‘qitish.
2.
Texnologik himoya: Antivirus dasturlari, firewalls va boshqa himoya vositalarini qo‘llash.
3.
Qonuniy chora-tadbirlar: Qonunlarni kuchaytirish va jinoyatchilarni jazolash.
Bugungi kunda, internet va raqamli texnologiyalarning rivojlanishi bilan birga, hakkerlik
kabi jinoyatlarning ko‘payishi kuzatilmoqda. O‘zbekiston ham bu tendentsiyadan chetda
qolmayapti. Hakkerlik nafaqat shaxsiy ma’lumotlarni o‘g‘irlash, balki moliyaviy firibgarliklar,
tizimlarni buzish kabi turli jinoyatlarni o‘z ichiga oladi. Ushbu insho orqali O‘zbekistonda
hakkerlikning muammolari, uning oqibatlari va qonuniy jazolari haqida so‘z yuritamiz.
Hakkerlik — bu kompyuter tizimlariga ruxsatsiz kirish va ma’lumotlarni o‘g‘irlash yoki
o‘zgartirish bilan bog‘liq faoliyatdir. O‘zbekistonda hakkerlik faoliyati, asosan, quyidagi turlarga
bo‘linadi:
1.
Ruxsatsiz Kirish: Bu turdagi hackerlar ma'lumotlarni o‘g‘irlash yoki tizimlarga zarar
yetkazish maqsadida ruxsatsiz kirishga urinishadi.
2.
Onlayn Firibgarlik: Internet orqali odamlarni aldab, pul yoki shaxsiy ma’lumotlarni
o‘g‘irlash.
Kompyuter yoki tarmoq tizimlarida buzilishlar yaratish.
O‘zbekiston Respublikasining Jinoyat Kodeksida hakkerlik va kompyuter jinoyatlari uchun
jazolar aniq belgilangan. Ushbu qonunlar quyidagi jihatlarni o‘z ichiga oladi:
Ruxsatsiz Kirish: Boshqa shaxsning kompyuter tizimlariga ruxsatsiz kirganlik uchun jinoiy
javobgarlik mavjud. Bu holatda, qamoq jazosiga olib kelishi mumkin.
Ma’lumotlarni o‘g‘irlash: Shaxsiy yoki moliyaviy ma’lumotlarni o‘g‘irlash ham jinoiy
javobgarlikni keltirib chiqaradi. Bunday jinoyatlar uchun qamoq jazosi belgilangan.
Tizimlarni Buzish: Agar hackerlar tizimlarga zarar yetkazsa, bu ham jinoiy javobgarlikka
olib keladi. Jazolar, odatda, qamoq muddati bilan ifodalanadi.
Hakkerlik va kompyuter jinoyatlarini tergov qilish murakkab jarayon. Tergovchilar
ko‘plab usullarni qo‘llashadi, jumladan, raqamli dalillarni to‘plash, kompyuter tizimlarini tahlil
qilish va jinoyatchilarni aniqlash. Biroq, hackerlar ko‘pincha anonim bo‘lishadi, bu esa ularni
topishni qiyinlashtiradi.
Jazolarni amaliyotda qo‘llashda esa, jinoyatning og‘irligi, jinoyatchining avvalgi faoliyati
va boshqa omillar hisobga olinadi. O‘zbekistonda hakkerlik uchun jazolarni kuchaytirish va
qonunlarni yangilash zarurati har doim mavjud.
Xulosa
Hakkerlik O‘zbekistonda jiddiy muammo hisoblanadi. Shaxsiy ma’lumotlar, moliyaviy
xavfsizlik va jamiyat barqarorligiga tahdid soladi. Bunday jinoyatlarga qarshi kurashish uchun
qattiq qonunlar, samarali tergov usullari va jamiyatda onlayn xavfsizlik haqida ta'lim berish zarur.
Faqat kompleks yondoshuv orqali biz hakkerlik kabi jinoyatlarga qarshi kurashishimiz
mumkin. Hakkerlik va onlayn firibgarlik zamonaviy jamiyatda jiddiy muammo hisoblanadi. Ular
nafaqat shaxsiy ma’lumotlarga, balki moliyaviy xavfsizlikka ham tahdidlarga sabab bo‘ladi.
Ushbu jinoyatlarga qarshi kurashish uchun qonuniy, texnologik va ta‘limiy choralar zarur.
Faqat bunday kompleks yondoshuv orqali biz ushbu muammolarga qarshi samarali
kurashishimiz mumkin.
2025
NOVEMBER
NEW RENAISSANCE
INTERNATIONAL SCIENTIFIC AND PRACTICAL CONFERENCE
VOLUME 2
|
ISSUE 11
141
Foydalanilgan adabiyotlar
1.
O'zbekiston Respublikasi Jinoyat Kodeksi. (2021). O‘zbekiston Respublikasi Qonun
hujjatlari.
2.
Kiberxavfsizlik to‘g‘risida qonun. (2019). O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining qarori.
3.
I.Karimov. Kiberjinoyatlar: Muammo va qarshi chora-tadbirlar. (2020). -T.: O‘zbekiston
Milliy Universiteti nashri.
4.
A.Murodov. Onlayn firibgarlik va uning oqibatlari. “Xalqaro jurnal” (2022). 34(2), 45-56.
5.
D.Rahmonov. Tizimlarni himoya qilish va kiberxavfsizlik. -T.: (2021). Informatika va
axborot texnologiyalari instituti.
6.
O‘zbekiston Respublikasi Ichki ishlar vazirligi. (2023). Kiberjinoyatlarga qarshi kurashish
bo'yicha hisobot.
7.
O‘zbekiston Respublikasining davlat statistikasi. (2022). Internet va kiberjinoyat
statistikasi.
