ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
28
FARTLEK USULINI QOʻLLASH ORQALI OʻRTA MASOFAGA
YUGURUVCHILARNI INNOVATSION TEXNALOGIYA YORDAMIDA
TAYYORLASH SAMARADORLIGINI OSHIRISH
F.Ch.Ziyayev
O’ZDJTSU O’qituvchi
A. M.Sapayeva
O’ZDJTSU II-bosqich magistranti
https://doi.org/10.5281/zenodo.7894329
Annotatsiya. Ushbu maqolada uzoq masofaga yuguruvchi sportchilarda tezkor-kuch
sifatlarini rivojlantirishda ularning maxsus tezkor-kuch sifatlarini, ularni rivojlantirish usuliyatini
aniqlashda o’quv-trenirovkalardagi mashq yuklamalarini ishlab chiqish va ularni rivojlantirish
usuliyati bo’yicha trenirovka jarayoni o’rganish yoritilgan.
Kalit so’zlar: Tezkor-kuch, sifat, usuliyat, rivojlantirish, trenirovka, Antropometrik
o’lchovlar.
ПОВЫШЕНИЕ ЭФФЕКТИВНОСТИ ТРЕНИРОВОК БЕГУНОВ НА
СРЕДНИЕ ДИСТАНЦИИ ПО ИННОВАЦИОННОЙ ТЕХНОЛОГИИ МЕТОДОМ
ФАРТЛЕК
Аннотация. В данной статье рассмотрены вопросы развития скоростно-силовых
качеств у спортсменов на длинные дистанции, их специальные скоростно-силовые
качества, методика их развития, разработка физических нагрузок в тренировочных
занятиях, изучение тренировочного процесса по методике их развитие.
Ключевые слова: Быстродействие, качество, методология, разработка, обучение,
Антропометрические измерения.
IMPROVING THE EFFECTIVENESS OF TRAINING MIDDLE DISTANCE
RUNNERS USING INNOVATIVE TECHNOLOGY USING THE FARTLEK METHOD
Abstract. This article discusses the development of speed-strength qualities in athletes for
long distances, their special speed-strength qualities, the methodology for their development, the
development of physical loads in training sessions, the study of the training process according to
the methodology for their development.
Key words: Speed, quality, methodology, development, training, Anthropometric
measurements.
Dolzarbligi:
Bugungi kun sport amaliyotida iste’dodli sportchilarni tayyorlash masalasiga
yangicha nazar bilan yondashish zaruriyatini tug’dirmoqda. Ushbu zaruriyat ayniqsa yugurishda
yaqqol ko’zga tashlanadi. Yuguruvchilarimiz jahon sport maydonlarida muhim g’alabalarni qo’lga
kiritib kelmoqda. Ammo erishilgan yuksak o’rinlarni saqlab qolish uchun trenirovka jarayonini
takomillashtirishga qaratilgan tadqiqotlarni davom ettirish zarur bo’ladi. Yuguruvchilar va zahira
tayyorgarligini takomillashtirishning yangi mashg’ulot yuklamalarini oqilona rejalashtirish,
nazorat qilish muammosini hal etish bilan bog’liq.
Sport fani sohasining taniqli olimlari ta’rificha, sport tayyorgarligi jarayonida
mashg’ulotlarni rejalashtirishda, ayniqsa, sport yugurishida mahoratli sportchilar zahiralarini va
malakali sportchilarni tayyorlashda mashg’ulotlar shiddatini, mashq samaradorligini kuchaytirish
mazmuni bo’yicha har xil nuqtai nazardagi fikrlar farki kuzatilmoqda. Shu nuqtai nazarlarda
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
29
mavjud kamchiliklarni bartaraf etish yuzasidan ilmiy-uslubiy yondashish natijasida
sportchilarning xalkaro musobaqalardagi ishtirokini va yuqori natijalarga erishishlarini
ta’minlashda sport tayyorgarligi mashgulotlarining samaradorligini oshirish bugungi kunda sport
amaliyotida dolzarb masalalardan biri hisoblanadi. Shu jumladan, mutaxassislar tomonidan
o’rganilgan va ishlab chiqilgan maxsus va musobaqaoldi tayyorgarlik mashg’ulotlari yuklamalari
kattaligi va yo’nalishi ilmiy asoslangan mashg’ulotlarga bo’lgan etiyojni ko’rsatmoqda. Sport
mashg’ulotlari jarayonida rasional yuklamalarni bajarish, ish hajmini oshirish borasida
mikrosikllarga asoslangan optimal dasturlar tuzilishi, har bir mashg’ulot vazifasi samaradorligini
takomillashtirish masalasi sport amaliyotida katta o’rin tutadi. Shu singari, malakali yuguruvchilar
guruhlariga rejalashtirilgan mashg’ulotlarni, turli kattalikdagi va yo’nalishdagi yuklamalar bilan
olib boriladigan mashg’ulotlarni rasional darajada muvofiqlashtirish, kuniga bir yoki ikki marta
mashg’ulot o’tkaziladigan mashg’ulotlar bosqichlarining asosiy uslubiy tamoyillarini
rejalashtirish usullari va tuzilishi yetarlicha aniqlanmagan.
Dunyo miqyosida yengil atletika turlarining sur’ati jadal oshib bormoqda. Zero bu yengil
atletikalarning jismoniy tayyorgarlik darajasini doimiy oʻsib borishi bilan bogʻliq boʻlib, shu orqali
sport yutuqlari koʻlami ortib bormoqda. Ushbu omil yengil atletika boʻyicha zaxiralarni ta’minlash
bilan birga yosh yengil atletikalarning jismoniy tayyorgarligiga ham yuqori talablarni qoʻyadi, bu
esa yosh yengil atletikalarning jismoniy tayyorgarlik darajasini oshirish va ularning oʻquv
mashgʻulotlari sifatini yaxshilash talabini keltirib chiqaradi. Shuni inobatga olgan holda
umumta’lim maktablarida yengil atletika toʻgaraklarini tashkil etish va ularda shugʻullanuvchi
oʻquvchilarning jismoniy tayyorgarligini oshirish ham dolzarb masalalardandir. Tashkil etilgan
yengil atletika toʻgaraklarida shugʻullanuvchi oʻquvchilarining harakat samardorligi ularning
jismoniy tayyorgarligining koʻrsatkichi boʻlib xizmat qiladi. Zamonaviy yengil atletikada
jismoniy
tayyorgarlik
darajasini
muntazam
nazorat
qilish
umumta’lim maktablari
oʻquvchilarining jismoniy tayyorgarligining yuqori darajada boʻlishi uchun ham xizmat qilishi
zarur va bunda ularning jismoniy tayyorgarligi va jismoniy rivojlanishi zamon talablariga mos
boʻlishi asosiy omillardan hisoblanadi.
OʻRTA MASOFAGA YUGURUVCHILARDA FARTLEK USULINI QOʻLLASH
Chet el Murabbiylari Fartlek, bu tezkor oʻynash degan manoni anglatadi doimiy
mashgolotlar bilan intervalli mashgulotlar fartlek yugurish bu uzoq masofaga yugurishning juda
odiy shakli .Fartlek mashgulotlari shunchakiy sekin yugurish davrlari bilan aralashtirilgan tez
yugurish davrlari deb ta’riflanadi Sportchining tayyorgarligi beshga boʻlinadi: jismoniy, texnik,
taktik ruxiy va fartlek tayyorgarlikdir. Xar bir boʻlimda ikki tomon (umumiy va maxsus) ajralib
turadi, ularda tayyorgarlik va sistemalarning qoʻllanilishi nazariy va amaliy yoʻnalishlarga ega
boʻlishi mumkin.
Jismoniy tayyorgarlik xarakatli sifatlarini tarbiyalashga bogʻliq boʻlib, u sportchiga zarur
tezlik, kuch xar tomonlama rivojlanishga va sogʻlikni mustaxkamlashga yordam beradi. Shuning
uchun biz quyida UJT-umumjismoniy tayyorgarlik, MJT- maxsus jismoniy tayyorgarlik, texnik,
taktik, nazarit sifatlarni va forma (jismoniy tayyorgarlikning yuqori choʻqqisi) xaqida fikr
yuritamiz:
Fartlekslar yuguruvchilarning tanasi yuqori darajada ushlab turushadi , shunda ular
musobaqada belashishlari mumkin fartlek yugurish mashqlarini odatiy tartibda bajarishi mumkin
yugurishda maksimal darajada foydalanishda maksimal darajada foydalanishda ishlatiladigan
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
30
muskullar tendonlar nervlar va boshqalarni ushlab turadi ,boshqacha qilib aytganda fartlekslarni
muntazam ravishda amalga oshirishda tananggizni musobaqaga qadar oʻz foʻmasini saqlab qolishi
uchun yetarlicha kuchli qiladi .Yugurish paytida yuguruvchilarning tanasi uglevod va yogʻ
birikmasidan foydalanadi tezroq fetabalizimga nisbatan koʻproq uglevod va mashqlar qancha uzoq
davom etsa ,nisbatan koʻp yogʻlar.Farlek mashqlari har ikkala energiya manbalaridan
faydalanishga moslashishga imkon beradi va yog almashuviga kerakli moslashuv sekinroq
vaqtlarda sodir boʻladi bundan tashqari oʻzgaruvchan tezlik yurak-qon tomirlarining
chidamliligini bir xil vaqt va umumiy masofada bir maromda yugurishdan koʻra yaxshiroq
yaxshilaydi.
Faetlekslar har xil turdagi sportchilar ehtiyojlariga mos ravishda maxsus tayyorlangan
bo;liishi mumkun masalan basketbolni oʻz ichiga oladi bu yerda tez tanaffuz paytida maksimal
kuch sarflash kerak fartlek turlari va vaqtini oʻgartirish mumkin va futbol kabi boshqa sport turlari
uchun ham amalga oshirilishi mumkun .Interval qisqa shidatli harakatlar soʻngra tiklanish vaqti
teng yoki biroz koʻproq vaqtga toʻri keladi ,qisqa tezlikda portlash tugagach yuguruvchi bu tempni
zoʻrgʻa ushlab turadi .Fartlekslar farqli oʻlaroq intervalli yugurishlar ancha tuzilgan odatda aniq
va uzoq masofalarda tez va sekin harakatlanishlarni yugurish , intervalli yugurish va templi
yugurishlar shundan iboratki temp yugurishlari belgilangan vaqt davomida biroz tez suratni saqlab
turadi individualli yugurishlar bita tezlikni ushlab turish oʻrniga sprintlar va sekin uchastkalarni
almashtirishdan iborat . Ushbu mashq tezkor undan tezkor qisimlar uzunligi turlicha boʻladi asosan
sportchilar oz miqdordagi mashgʻulotni ogʻir tempda olib boradilar
Umumiy jismoniy tayyorgarlik UJT(xar tomonlama) togʻridan-toʻgʻri musoboqa
patensialiga kirmaydigan xarakatli sifatlar majmuini tarbiyalashga xizmat qiladi. Biroq UJT
evaziga sportchi keyingi texnik tayyorgarlik uchun zarur xarakatli bilim va uquvlar zaxirasiga ega
boʻlgan hamda maxsus jismoniy, texnik va taktik tayyorgarlikning samarali olib borishi uchun
yordam beradigan maxsus bosqichni oʻziga ta’minlaydi.
Maxsus jismoniy tayyorgarlik – MJT sportchiga musoboqa sharoitida samarali qatnashish
imkoniyatini ta’minlovchi xarakatli MJT toʻgʻridan-toʻgʻri sport imkoniyatiga tegishli va tabiiyki,
sport tayyorgarlik natijasiga ta’sir etadi. Tayyorgarlikning bu turi maxsus tayyorgarlik va
musoboqali mashqlar yordamida olib boriladi.
Chidamlilikni rivojlantirish.
Chidamli boʻlish yengil atletikachilarga faqat musoboqalarda
qatnashish vaqtida emas, balki katta hajmdagi musoboqalar ishini bajarish uchn xam kerak. U
organ sistemalarining (ayniqsa markaziy nerv sistemalari va musqul apparatlarining) tayyorganlik
darajasiga sport texnikasining takomillashtirish darajasiga va xarakatlarni tejamli bajara bilishga
bogʻliqdir. .Fartlek mashqlari yuqori intensiv intervallic mashgʻulotlardan farq qiladi,chunki ular
vaqt boʻyich tuzilmagan shuning uchun siz oʻzingizning mashgʻulotlaringizga turli xil tezkor
tezliklarni qoʻshishingiz mumkun yuguruvchilar turli xil fartlek mashqlarni bajarishdan zavq
olishlari mumkun uzoqdan koʻrgan toʻxtash belgisiga yokiy daraxtga yugurish kiradi ,yoki
yaqinlashib kelayotgan tepalikka qanchalik tez yugurishingizni koʻrish kabi oʻzingizga
qiyinchiliklar tugʻdirishi mumkun boʻlgan fartlek mashqlari sizning tezligingiz va
chidamliligingizni yaxshilashga yordam beradi. Maqsad butun mashq davomida ishlashni davom
ettirish booshqa mashgʻulotlarda topishingiz mumkun boʻlgan vaqt oraligʻida yurish yoki toʻxtash
yoʻq ammo koʻproq mslashuvchanlik mavjud boʻladi.Masalan siz butun mashqni 30 soniya
davomida bajarish oʻrniga turli xil masofalarga yugursangiz yoli har bir oraliqa yugurishingiz
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
31
mumkun ushbu doimiy mashgʻulotlar yuguruvchilar uchun foydali boʻlishi mumkun chunki bu
sizning tezligingizni yaxshilashga yordam beradi 2015-yilda 18 yoshdan 30 yoshgacha boʻlgan
sportchilar oʻrtasida oʻtkazilgan bir tadqiqotshuni koʻrsatadiki 6 haftalik fartlek mashgʻulotlari
ularning yaxshilanishiga yordam berdi.
- chidamlilik
- chaqonlik
- qadam chastotasi
- kuch
- mushaklarning elastikligi
Tadqiqotlar shuni koʻrsatidiki siz oʻzingiz yoqtirgan mashqlar bilan shugʻullanishingiz
mukin fartlek mashqlari odatdagi yugurish tartibini almashtirishning qiziqarli usuli boʻlishi
mumkinligi sababli siz odatdagidan koʻra koʻproq yugurayotganingizni sezishingiz mumkun
fartlek mashqlarida siz yugurishingizga qisqa tezlikni qoʻshasiz keyin navbatdagi tezligingizga
qadar qulay tepda yugurasiz
Belgilangan joylarga yugurish individual fartlek
-
Isitish uchun 5-10 daqiqada yugurish yokiy yugurish tezligidan boshlang.
-
Oldinda turgan toʻxtash belgisi yoki bino kabi masofani bosib oʻtib tezlikni koʻtaring 20-
60 soniya tezlikni maqsad qiling lekin har bir portlash aniq vaqtga toʻgʻri kelmasligi kerak.
-
Bundan kabi tashqari, siz oʻzingiz kutib turgan tepalikka yugurish yoki pastga tushush
qiyinchiliklarni ham berishungiz mumkun
-
Tezligigizdan soʻng nafsigizni tinglangunicha yana bir necha daqiqaga qadar yugurib
yuring.
-
Taxminan 20 daqiqa oʻzgaruvchan tezlikni va harakatni takrorlang agar siz uzoqroq
masofaga yugurish boʻyicha koʻproq tajribaga ega boʻlsangiz uzoqroq yugurishingiz mumkin.
-
5 daqiqali yugurish bilan sovub turing.
Rahbarga ergashing guruh fartlek
-
Isitish uchun 5-10 daqiqada yugurish yokiy yugurish tezligidan boshlang.
-
Bitta yuguruvchi tezlikni oshirib yetakchi oʻrinni egallaydi boshqalari esa orqalarida bitta
fayil qatorida yuguradilar
-
Yetakchi yugurish ushbu tezlikni hohlagan vaqtgacha ushlab turishi mumkin ammo bu bir
necha daqiqadan oshmasligi kerak.
-
Yetakchi yugurish bir necha daqiqaga yugurish yoki qulay tezlikni pasaytiradi.
-
Chiziq orqasidagi yuguruvchi oldinga yuguradi va tezlik yetakchisi vazifasini bajaradi.
-
Yuguruvchilar 20-30 minut davomida tezlikni sakrash va yugurish usulini qollashda
davom etmoqdalar /
-
5-10 daqiqalik oson yugurish bilan sovush.
Fartlek yugurish boʻyicha maslahatlar
Fartlek moslashuvchan va tuzilmasiz ishlab chiqilgan barcha darajadagi sportchilar
yuguruvchilar fartlek mashqlarida qatnashishlari mumkun.
Yagi boshlovchilar uchun tezlik bilan mashq qilishniboshlashni istagan yuguruvchilar
uchun fartlek yaxshi imkoniyadir.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
32
-
Tezlikni koʻtaring tezlik oraligʻida toʻliq ishlaydigan sprintda chopish shart emas buning
oʻrniga tezlikni qisqa masofaga koʻtarishni maqsad qiling
-
Masofadan diqqatga sazovor joyni tanlang. Oldingizda daraxt yoki poʻchta qutisini qidirib
toping va unga tezroq yuring
-
Vaqtingizni belgilash uchun musiqadan foydalaning. Siz fartlek mashqingizni tinglayotgan
musiqangiz bilan birlashtirishga harakat qilishingiz mumkun. Masalan, qoʻshiqning xoʻr qismida
tezlikni oshirishni maqsad qiling agar siz eshitish vositasi bilan yugurish yoʻlakchasida
ishlayotgan boʻlsangiz bu yaxshi variant .
Koʻproq tajribali yugururchilar uchun fartlek haliham tezlikni oshirishning ajoyib usuli
boʻlishi mumkun
-
80 foiz tezlikni maqsad qiling tezlik qismida musobaqa tezligingizni kamida 80 foizini
bajarishga harakat qiling
-
Masofadan foydalaning yoki vaqtdan foydalaning fartlek yugurishda oʻzingizni qulay his
qilsangiz siz toʻliq tezlikda yugurayotgan masofani yoki vaqtni koʻpaytirib oʻynashingiz mumkun.
-
Juftlashing va navbat beringsiz doʻstingiz yoki guruhingizbilan mashq qilishingiz va
navbatma-navbat bir-biringizga tezlikni oshirishingiz mumkun.
Fartlek va boshqa tezkor mashgʻulotlar fartlek tezlikni mashq qilishning tepli yugurish va
intervalli mashqlar kabi boshqa turlaridan farq qiladi. Tempo mashqlari ular malum bir poyga
vaqtini yoki tezligini yaxshilashni xohlaydigan yuguruvchilar uchun moʻljalangan . Intervalli
mashq jismoniy mashiqlar paytida yuguruvchilar belgilangan vaqt davomida kuchli harakatlarda
(80-90 foiz harakatlarda) yugurishni maqsad qilishadi soʻngra yugurish yurish yoki nafas olish
uchun toʻxtash masalan 2 minut tezlikda yugurish keyin 2 minut tiklanish siz buni malum bir necha
marta yoki jami 20 daqiqa davomida takrorlaysiz.
Fartlek qanday taqoslanadi,tadqiqotlar shuni koʻrsatadiki ,fartlek mashgʻulotlari vaqt
oraligʻidagi yoki vaqt teplari bilan taqoslanganda ayniqsa muvofiqlashtirishni yaxshilash uchun
yaxshi sinovdan oʻtgan.2014 yilda oʻtkazilgan bir tadqiqotda fartlek mashgʻulotlari koʻllejkararo
erkaklar futbolchilai gurihi bilan doimiy yugurish va intervalli mashgʻulotlar kabi mashqa
mashg;ulotlar bilan taqqoslangan.12 hafta davomida fartlek mashgʻulotlarida qatnashgan
sportchilar doimiy yuguruvchilarga va mashq qilmaganlarga qaraganda tezlik va muvofiqlashtirish
boʻyicha yaxshiroq sinov oʻtkazdilar fartlek guruhiga ham intervalli mashgʻulotlar guruhiga
oʻxshash sinov oʻtkazdi.Qaysi turdagi mashgʻulotlarni eng yaxshi deb aytish qiyin boʻlsada
haftalik mashgʻulotingizda turli xil mashqlarni bajarishga harakat qiling bu sizni barkamol
yuguruvchiga aylantiradi va umumiy jismoniy tayyorgarlikni yaxshilaydi bundan tashqari xilma
xillik sizni ragʻbatlantirishi mumkun.
Chidamlilik deb - qaysidir bir faoliyat davomida charchashni yengish qobiliyatiga aytiladi.
Chidamlilik umumiy va maxsus boʻladi. Umumiy chidamlilik xar qanday sportchining
umumiy jismoniy rivojlanishining tarkibiy qismi boʻlib, avvalo markaziy nerv sistemasidagi yurak
–qon tomir, nafas olish va boshqa sistemalardagi jiddiy ijobiy oʻzgarishlarning natijasidir. Yengil
atletika ayrim turlarining xususiyatiga qarab sportchiga maxsus chidamlilik kerak. Ma’lumki qisqa
masofaga yuguruvchi marafoncha yugurishda, marafonchi esa 400 m yugurishda chidamsizdir.
Koʻp soatli musoboqaga bardosh bera oladigan langarchoʻp bilan sakrovchi 1500 m ga yugurishda
chidamsiz boʻlib chiqishi mumkin. Yengil atletikaning xar bir turida maxsus chidamlilikni oʻziga
xosligi shu qadar zoʻrki, uning xar biri uchun oʻz uslubi boʻlishi zarur.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
33
Tayyorgarlik darajasi yuqori boʻlgan yuguruvchilar umumiy chidamlilikni oshirish uchun
yugurish masofalari 20-30 km gacha yetishi mumkin, ayrim vaqtlarda undan xam koʻproq, bunda
tezlik katta boʻlmasliki kerak albatta. Bunday yugurishlari bor mashgʻulotlari haftada 3 marta, eng
kuchli stayerlarda esa tayyorlov davrining haftada 6-7 marta oʻtkaziladi.
Katta tezlikdagi yugurish paytida energetic moddalar juda tez parchalanib, muskullardagi
xamma biokimyoviy prosesslar qariyb kislorodsiz sharoitda oʻtganligi uchun 100 -200 mga
yugurishdagi chidamlilikni osiradigan organ va sistemalari faqat shu sharoitning oʻzidagina
rivojlantrish mumkin. Demak sprinda zarur bulgan chidamlilikni kichik tezlikda yugurish bilan
toʻliq taraqqiy ettirish mumkin emas.
Bundan koʻrinib turibtki qisqa yoki oʻrta masofalarda mashgʻulot oʻtkazib marafonchining
chidamliligini oshirib boʻlmaydi. Marafonda zarur boʻlgan chidamlilikni katta tezlikda kichik
masofalarga yugurish bilan toʻliq taraqqiy ettirish mumkin emas. Demak oʻrta masofaga
yuguruvchining chidamliligini oshiradigan organ va sistemalari faqat shu sharoitning oʻzidagina
rivojlantirish mumkin.
1. Oʻrta masofaga yuguruvchining umumiy jismoniy tayyorligini xosil qilish va uni
yanada oshira borish.
2. Oʻrta masofaga yugurish (start, startdan keyingi yugurish, masofa boʻylab yugurish,
marraga kelish xamda estafetali yugurish) texnikasini bilib olish.
3. Boshka yengil atletika turlari va jismoniy mashqlarning (uzunlikka, balandlikka
sakrash, gʻovlar osha yugurish, uloqtirish, turli xil umumiy rivojlantiruvchi va maxsus
mashqlar va xokaza)oddiy texnikasini bilib olish.
4.Oʻrta masofaga yuguruvchining tezlik kuch fazilatini (xarakat tezligini oʻrta
masofalarga yugurishga moslab) va muskullar (oyoqlarni yozuvchi muskullar, son koʻtaruvchi
muskullar, son orkasidagi muskullar, qorin muskullari, yelka kamaridagi muskullar) kuchini
rivoj toptirish.
5.Oʻrta masofaga yuguruvchining chidamligini oshirish.
6.Irodaviy tayyorgarlikni yaxshilash va axlokiy fazilatlarni tarbiyalash
7.Taqtik tayyorgarlik va musobaqalarda katnashish tajribasini xosil qilish.
8.Nazariy tayyorgarlik qurish.
Fartlekslar yuguruvchilarning tanasi yuqori darajada ushlab turushadi , shunda ular
musobaqada belashishlari mumkin fartlek yugurish mashqlarini odatiy tartibda bajarishi mumkin
yugurishda maksimal darajada foydalanishda maksimal darajada foydalanishda ishlatiladigan
muskullar tendonlar nervlar va boshqalarni ushlab turadi ,boshqacha qilib aytganda fartlekslarni
muntazam ravishda amalga oshirishda tananggizni musobaqaga qadar oʻz foʻmasini saqlab qolishi
uchun yetarlicha kuchli qiladi,raqobatbardosh yuguruvchilar uchun fartleks va boshqa barcha
intervalli yugurishlar musobaqa kuniga tayyor bolishning kalitidir.
Fartlekslarni belgilovchi nuqtasi boʻlgan oʻzgaruvchan tezliklar yuguruvchilarga
raqobatbardosh yugurish jarayonini va jarayoni aerob va anaerob mashq tizimlarini ishlashiga
imkon beradi. Fartlekslar yuguruvchilarning tanasi yuqori darajada ushlab turushadi, shunda ular
musobaqada belashishlari mumkin fartlek yugurish mashqlarini odatiy tartibda bajarishi mumkin
yugurishda maksimal darajada foydalanishda maksimal darajada foydalanishda ishlatiladigan
muskullar tendonlar nervlar va boshqalarni ushlab turadi ,boshqacha qilib aytganda fartlekslarni
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
34
muntazam ravishda amalga oshirishda tananggizni musobaqaga qadar oʻz foʻmasini saqlab qolishi
uchun yetarlicha kuchli qiladi. Jismoniy mashqlar intensivligini almashtirib siz barqaror tepni
ushlab turgandan koʻra koproq kalorya sarflaydi , yugurish paytida Fartlekslar yuguruvchilarning
tanasi yuqori darajada ushlab turushadi , shunda ular musobaqada belashishlari mumkin fartlek
yugurish mashqlarini odatiy tartibda bajarishi mumkin yugurishda maksimal darajada
foydalanishda maksimal darajada foydalanishda ishlatiladigan muskullar tendonlar nervlar va
boshqalarni ushlab turadi ,boshqacha qilib aytganda fartlekslarni muntazam ravishda amalga
oshirishda tananggizni musobaqaga qadar oʻz foʻmasini saqlab qolishi uchun yetarlicha kuchli
qiladi.
Yugurish paytida yuguruvchilarning tanasi uglevod va yogʻ birikmasidan foydalanadi
tezroq fetabalizimga nisbatan koʻproq uglevod va mashqlar qancha uzoq davom etsa ,nisbatan
koʻp yogʻlar.Farlek mashqlari har ikkala energiya manbalaridan faydalanishga moslashishga
imkon beradi va yog almashuviga kerakli moslashuv sekinroq vaqtlarda sodir boʻladi bundan
tashqari oʻzgaruvchan tezlik yurak-qon tomirlarining chidamliligini bir xil vaqt va umumiy
masofada bir maromda yugurishdan koʻra yaxshiroq yaxshilaydi.
Faetlekslar har xil turdagi sportchilar ehtiyojlariga mos ravishda maxsus tayyorlangan
bo;liishi mumkun masalan basketbolni oʻz ichiga oladi bu yerda tez tanaffuz paytida maksimal
kuch sarflash kerak fartlek turlari va vaqtini oʻgartirish mumkin va futbol kabi boshqa sport turlari
uchun ham amalga oshirilishi mumkun .Interval qisqa shidatli harakatlar soʻngra tiklanish vaqti
teng yoki biroz koʻproq vaqtga toʻri keladi ,qisqa tezlikda portlash tugagach yuguruvchi bu tempni
zoʻrgʻa ushlab turadi .Fartlekslar farqli oʻlaroq intervalli yugurishlar ancha tuzilgan odatda aniq
va uzoq masofalarda tez va sekin harakatlanishlarni yugurish , intervalli yugurish va templi
yugurishlar shundan iboratki temp yugurishlari belgilangan vaqt davomida biroz tez suratni saqlab
turadi individualli yugurishlar bita tezlikni ushlab turish oʻrniga sprintlar va sekin uchastkalarni
almashtirishdan iborat . Ushbu mashq tezkor undan tezkor qisimlar uzunligi turlicha boʻladi asosan
sportchilar oz miqdordagi mashgʻulotni ogʻir tepda olib boradilar.
REFERENCES
1.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 5 мартдаги ПФ-5368-сонли
фармони ―Жисмоний тарбия
2.
ва спорт соҳасида давлат бошқаруви тизимини тубдан такомиллаштириш чора-
тадбирлари тўғрисида‖ги
3.
Фармони. (Халқ Сўзи. 2018 йил 5- март.)
4.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг ПФ 5924-сонли фармони ―Ўзбекистон
Республикасида жисмоний
5.
тарбия ва спортни янада такомиллаштириш ва оммалаштириш чора-тадбирлари
тўғрисида‖ги. Фармони
6.
(Халқ сўзи 2020 йил 24-январ).
7.
Ўзбекистон Республикаси Президентининг ПҚ 3031-сон қарори ―Жисмоний
тарбия ва спортни янада
8.
ривожлантириш чора тадбирлари тўғрисида‖ги (Халқ сўзи 3 июн 2017 йил)
9.
Soliev I.R, Khaydrov B.SH, Mirzatillayev I.I, Khujamkeldiyev G.S, Ziyayev F.CH.
Functional training level of
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 5 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
35
10.
runners student-athletes sprinters. // International Journal of Psychosocial
Rehabilitation,Vol.24,Issue 05,2020,
11.
http://www.psychosocial.com/article/PR201878/17061/ 46-50 бетлар.
12.
Ziyayev F. C. et al. YENGIL ATLETIKA SPORT TURINI RIVOJLANTIRISHDA
UMUMIY O’RTA T’ALIM MAKTABLARINING JISMONIY TARBIYA
DARSLARIDA YENGIL ATLETIKA TURLARINI O ‘RGATISH METODIKASINI
TAKOMILLASHTIRISH SAMARADORLIGI //Central Asian Research Journal for
Interdisciplinary Studies (CARJIS). – 2021. – Т. 1. – №. 3. – С. 348-355.
13.
Xoʻjamkeldiyev G. S. et al. KICHIK RAZRYADLI O’RTA MASOFALARGA
YUGURUVCHILARNING MUSOBAQA OLDI TAYYORGARLIGI //Central Asian
Research Journal For Interdisciplinary Studies (CARJIS). – 2021. – Т. 1. – №. 3. – С. 270-
274.
14.
Ziyayev F. C. et al. O ‘RTA MASOFAGA YUGURUVCHI YENGIL
ATLETIKACHILARNI MUSOBAQA OLDI TAYYORGARLIGI SAMRADORLIGINI
OSHIRISH //Central Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS). –
2021. – Т. 1. – №. 4. – С. 78-90.
15.
Каримов Ф. М. и др. БОШЛАНҒИЧ ИХТИСОСЛИК ГУРУҲИДАГИ УЗУНЛИККА
САКРОВЧИ ҚИЗЛАРНИНГ ДЕПСИНИШ КУЧИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ //Central
Asian Research Journal for Interdisciplinary Studies (CARJIS). – 2021. – Т. 1. – №. 4. –
С. 119-125.
