ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 7 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
21
NEGATIVIZM SHAXS XUSUSIYATI SIFATIDA.
Yaxyoyeva Muhayyo Hikmatullo qizi
Termiz davlat universiteti 2-bosqich talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.8105972
Annotatsiya.
Maqolada Negativizmning namoyon bo'lish xususiyatlari temperament
turiga bog'liq. Temperamentning zaif turi bolaning injiqliklari kabi kamroq intensiv va ta'sirchan
salbiy ko'rinishlari bilan tavsiflanadi: yig'lash, izolyatsiya, begonalashish, qochish. Kuchli
temperament turi uchun o'jarlik xarakterlidir, ya'ni bolaning yanada qizg'in va ta'sirchan salbiy
ko'rinishlari: qo'pollik, dürtüsel faol rad etish, aksincha harakat qilish istagi, histerik reaktsiyalar,
tajovuzkorlik. Bolalarning negativizmi nafaqat kattalar yoki tengdoshlar bilan o'zaro
munosabatda, balki oddiy ijtimoiy me'yoriy rejimli vaziyatlarda ham o'zini namoyon qiladi.
Kalit so'zlar:
O'smirlik, ontogenez, deviant, xulq-atvor, xarakter aksentuatsiyasi,
negativizm, o'z-o'ziga baho berish, mardlik, jasurlik, tantiqlik.
НЕГАТИВИЗМ КАК ЧЕРТА ЛИЧНОСТИ.
Аннотация.
В статье особенности проявления негативизма зависят от типа
темперамента. Слабый тип темперамента характеризуется менее интенсивными и
впечатляющими отрицательными проявлениями, такими как капризы ребенка: плач,
замкнутость, отчуждение, избегание. Для сильного типа темперамента характерно
упрямство, то есть более интенсивные и впечатляющие негативные проявления ребенка:
грубость, импульсивный активный отказ, стремление действовать наоборот,
истерические реакции, агрессия. Детский негативизм проявляется не только во
взаимодействии со взрослыми или сверстниками, но и в ситуациях с нормальными
социальными нормами.
Ключевые слова:
подростковый возраст, онтогенез, девиантность, поведение,
акцентуации характера, негативизм, самооценка, смелость, смелость, критичность.
NEGATIVISM AS A PERSONALITY TRAIT.
Abstract.
In the article, the features of the manifestation of negativism depend on the type
of temperament. The weak type of temperament is characterized by less intense and impressive
negative manifestations, such as the whims of the child: crying, isolation, alienation, avoidance.
For a strong type of temperament, stubbornness is characteristic, that is, more intense and
impressive negative manifestations of the child: rudeness, impulsive active refusal, the desire to
act the other way around, hysterical reactions, aggression. Children's negativity manifests itself
not only in interactions with adults or peers, but also in situations with normal social norms.
Key words:
adolescence, ontogenesis, deviance, behavior, character accentuations,
negativism, self-esteem, courage, courage, criticality.
Negativizm - bu bolaning tengdoshlari yoki kattalar tomonidan unga nisbatan haqiqatan
ham mavjud (yoki haqiqiy deb qabul qilingan) salbiy munosabatiga qarshi norozilik shakli.
Bolalarning negativizmi turli yo'llar bilan namoyon bo'lishi mumkin: qo'pollik, o'jarlik,
izolyatsiya, begonalashuv. Barcha holatlarda salbiy reaktsiyalarning psixologik asosi bola uchun
ba'zi o'ta muhim ehtiyojlarning qondirilmasligidir. ijtimoiy xarakter: muloqotga bo'lgan ehtiyoj,
ma'qullash, hurmat qilish, ehtiyoj hissiy aloqa- muhim boshqa (tengdosh yoki yaqin kattalar) bilan
hissiy uyg'unlik.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 7 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
22
Bugungi kunda amalga oshirilayotgan choralar tarkibida, xususan o'smirlarning ta'lim
jarayonidagi faolligini oshirish, shaxslararo munosabatlarga kirishishda empatiya hissini
rivojlantirish, shaxs sifatida o'zini to'g'ri baholash, jamiyatda o'z o'rnini topishida yordam berish
hamda axloqiy ko'nikmalar shakllantirilishining psixologik mexanizmlarini takomillashtirish
dolzarb masalalar hisoblanadi.
Inson onogenezida o'smirlik balog'atga etish davri bo'lib, yangi xislar, sezgilar va jinsiy
xayotga taalluqli chigal masalalarning paydo bo'lishi bilan xam xarakterlanadi. O'z davrida
L.S.Vigotskiy bunday holatni psixik rivojlanishdagi krizis deb nomlagan. O'smirlik yoshida
ularning xulq-atvoriga xos bo'lgan alohida xususiyatlarni asosan jinsiy yetilishning boshlanishi
bilan izohlab bo'lmaydi.
Jinsiy yetilish o'smir xulq-atvoriga asosiy biologik omil sifatida ta'sir ko'rsatib, bu ta'sir
bevosita emas, balki ko'proq bilvositadir. O'smirlik davriga ko'pincha so'zga kirmaslik, o'jarlik,
tajanglik, o'z kamchiliklarini tan olmaslik, urushqoqlik, yig'loqilik, kabi xususiyatlar xos.
O'smirlar va bolalar psixikasining yosh davrlarida o'ziga xos xususiyati mavjud bo'lib
adabiyotlarda emotsional yetuk emaslik, kattalar avtoritetiga bo'ysunish, ishonuvchanlik, jinsga
oid munosabatlar haqida xabardorligi va hayotiy tajribasining yetarli darajada emasligi, boshqa
insonlarni mavjud harakatlarini oldindan ayta olish va murakkab vaziyatlarda tanqidiy hamda
to'liq baholay olmaslik kabi sifatlar namoyon bo'ladi.
Ehtiyojni to'sib qo'yish (xafagarchilik) chuqur his-tuyg'ularning manbai bo'lib, ular bola
tomonidan anglab etilganidek, unda salbiy xulq-atvor tendentsiyalarining paydo bo'lishiga ko'proq
yordam beradi. Muvaffaqiyatsizlikka reaktsiya sifatida (istalgan narsaga erishishda) teskari zarba
kompensatsion, himoya qiluvchi hisoblanadi. Bu bolaga u uchun qiyin, ziddiyatli hayotiy
vaziyatga chidashga yordam beradi: ba'zi hollarda unga bo'lgan muhim ehtiyojni tashqi ta'minlash
tufayli, boshqa hollarda - o'zini "har qanday holatda ham" da'vo qilish orqali - qasddan
intizomsizlik, soxtalik va boshqalar. O'jarlik ko'pincha 2,5-3 yoshdagi bolalarda namoyon bo'ladi,
kelajakda xatti-harakatlar normallashadi va faqat ba'zida o'jarlikning ikkinchi to'lqini kuzatiladi -
taxminan 5 yoshda. Psixologiya fanlari doktori Muxina V.S. "Negativizm - bu bola va kattalar
o'rtasidagi munosabatlarning rivojlanishidagi hodisa, deb hisoblaydi.
Bola o'z ehtiyojlarini o'z-o'zini qondirishga moyilligini ko'rsatadi va kattalar eski
munosabatlar turini saqlab qoladi va shu bilan bolaning faolligini cheklaydi. normal, to'g'ri
rivojlanayotgan bola oldingi munosabatlarga qarshi. U o'jarlik bilan buning aksini qiladi.
Negativizm - bu bolalar xatti-harakatlarining salbiy xususiyati bo'lib, u boshqa odamlarning
so'rovlari, maslahatlari, talablari, ko'rsatmalariga asossiz va mantiqsiz qarshilik ko'rsatishda,
boshlangan harakatni istalgan natijaga olib kelmasa ham, har qanday holatda ham davom ettirish
istagida namoyon bo'ladi.
Qaysarlik deganda bolaning vaqtinchalik holati, ko'pincha haddan tashqari
hayajonlanganligi nazarda tutilgan asab tizimi bola, ortiqcha ish, og'ir affektiv tajribalar, hissiy
qo'zg'aluvchanlik. Negativizm kattalarning talablari va harakatlariga salbiy munosabat deb
hisoblaydi. Zaxarovning so'zlariga ko'ra A.I. Negativizm kelishmovchilikni ifodalash usullaridan
biri bo'lib, u ko'pincha mag'rur odamlarda uchraydi. tuyg'u kuchaygan qadr-qimmat, va ayni
paytda tabiatan faol va baquvvat bolalar. Bola hamma narsani o'z yo'lida qilishni xohlaydi, u ilgari
yoqtirgan narsadan bosh tortadi, sizni xafa qilish uchun hamma narsani qiladi, hamma narsada
itoatsizlikni ko'rsatadi, hatto o'z manfaatlariga zarar etkazadi.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 7 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
23
Negativizm (inkor) - sub'ektning boshqa shaxslar yoki ijtimoiy guruhlarning talablari va
kutishlariga qasddan qarama-qarshi bo'lgan harakatlarida namoyon bo'ladigan motivsiz xatti-
harakati. Negativizm vaziyatli reaktsiya yoki shaxsiy xususiyat sifatida (bema'ni qarshilikning
klinik holatlari bundan mustasno) sub'ektning o'zini o'zi tasdiqlash, o'zining "men" ni himoya
qilish zarurati bilan bog'liq, shuningdek, shakllangan egoizmning natijasidir. Sub'ekt va uning
boshqa odamlarning ehtiyojlari va manfaatlaridan begonalashishi.
Negativizmning psixologik asosi sub'ektni kelishmovchilikka qo'yish, ma'lum talablarni,
murojaat shakllarini, ma'lum bir ijtimoiy guruh a'zolarining kutishlarini, ushbu guruhga qarshi
norozilik bildirish va ma'lum bir shaxsni rad etishni rad etishdir. Yosh inqirozlari davrida bolalarda
negativizmning eng aniq reaktsiyalari. Ular o'z ifodasini namoyishkorona xulq-atvorda, o'jarlikda,
ziddiyatda topadilar. Bunday bolalar bilan ishlashning psixokorreksiya usullari xulq-atvor shakli
sifatida negativizmni yo'q qilishga imkon beradi.
Inqirozning boshlanishini tavsiflovchi birinchi alomat negativizmning paydo bo'lishidir.
Biz bu erda nima xavf ostida ekanligini aniq tushunishimiz kerak. Bolalarning negativizmi haqida
gapirganda, uni oddiy itoatsizlikdan ajratish kerak. Negativizm bilan bolaning barcha xatti-
harakatlari kattalar unga taklif qilgan narsaga ziddir. Agar bola biror narsa qilishni xohlamasa,
chunki u o'zi uchun yoqimsiz bo'lsa (masalan, u o'ynayapti, lekin u uyquga ketishga majbur bo'lsa,
uxlashni xohlamaydi), bu negativizm bo'lmaydi.
Bola o'ziga jalb qilingan narsani qilishni xohlaydi, unga xohish bor, lekin u taqiqlangan;
agar u hali ham shunday qilsa, bu negativizm bo'lmaydi. Bu kattalar talabiga salbiy munosabat
bo'ladi, bu bolaning kuchli istagidan kelib chiqadigan reaktsiya. Negativizm bolaning xatti-
harakatlaridagi bunday ko'rinishlarni, agar u kattalardan biri tomonidan taklif qilingani uchungina
biror narsa qilishni xohlamasa, ya'ni bu harakat mazmuniga emas, balki kattalar taklifining o'ziga
bo'lgan munosabatdir. Negativizm, oddiy itoatsizlikdan ajralib turadigan xususiyat sifatida,
boladan buni qilishni so'raganligi sababli qilmasligini o'z ichiga oladi.
Bola hovlida o'ynayapti va xonaga kirishni xohlamaydi. U uyquga chaqiriladi, lekin onasi
undan so'rashiga qaramay, u itoat qilmaydi. Salbiy reaktsiyada bola biror narsani aniq qilmaydi,
chunki undan buni qilishni so'rashadi. Harakatning asosiy motivi teskarisini qilishdir, ya'ni. unga
aytilgan narsaning mutlaqo aksi.
Bolalarning negativizmi bilan biz bolaning sog'lig'i va xulq-atvori holatini tushunamiz,
bunda u ongsiz ravishda kattalar yoki tengdoshlarning direktiv ta'siriga qarshi turishga harakat
qiladi. Bunday qarama-qarshilikning sababi uning istaklari va o'zini-o'zi tasdiqlashini hisobga
olish, o'zini shaxsiy da'volar chegaralariga kirishdan va yaqin kattalar tomonidan salbiy ta'sirlardan
himoya qilishning qondirilmagan ehtiyoji bo'lishi mumkin. Bolalarning negativligining belgilari
temperament turiga qarab, o'jarlik va injiqlik bo'ladi. Negativizmning namoyon bo'lish sabablarini
bolaning ichida joylashtirish mumkin emas, ular doimo tashqaridan paydo bo'ladi: tarbiya uchun
mas'ul bo'lgan kattalarning ta'lim ta'sirining psixologik va pedagogik qobiliyatsizligi tufayli.
Uchinchidan, bolalarda negativizmni aniqlash uchun maxsus diagnostika vositalari topilmadi. Biz
negativizm belgilarini aniqlashga qaratilgan diagnostika usullarini ishlab chiqmoqdamiz. Biz
bunday belgilarni o'z vaqtida - erta yoshda aniqlash maqsadga muvofiq deb hisoblaymiz.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 7 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
24
REFERENCES
1.
Eng yangi psixologik-pedagogik lug'at / komp. E. S. Rapatsevich; jami ostida ed. A.P.
Astaxova. - Minsk: zamonaviy maktab, 2010. - 928 b.
2.
Tadjieva S.X., Sabirova D.G'. "Tanglik vaziyatida qolgan bolaga psixologik yordam
ko'rsatish". T.: RBIMM, 2011 y. 142 b
3.
Kamolova, S. (2021). THE ROLE OF UNIVERSAL AND SCIENTIFIC VALUES IN THE
SPIRITUAL DEVELOPMENT OF FUTURE TEACHERS. Журнал Педагогики и
психологии в современном образовании, (2).
4.
Ganieva, M. (2023, June). EMPOWERING LOGICAL THINKING IN PRIMARY SCHOOL
STUDENTS THROUGH TIPS TECHNOLOGY. In Academic International Conference on
Multi-Disciplinary Studies and Education (Vol. 1, No. 12, pp. 62-63).
5.
Ganiyeva, M. (2021). Effective Methods of TRIZ.
