ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 7 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
359
TALABALIK DAVRIDA O‘ZINI O‘ZI RIVOJLANTIRISHNING PSIXOLOGIK
XUSUSIYATLARI
Oskinbaeva Gulziba Davletbaevna
Berdaq nomidagi Qoraqalpoq davlat universiteti San`atshunoslik fakulteti
Pedagogika va psixologiya kafedrasi
assistent o`qituvchisi
https://doi.org/10.5281/zenodo.8187434
Annotatsiya.
Ushbu maqolada talabalik davrida o‘zini o‘zi rivojlantirishning psixologik
xususiyatlari shuningdek talabalarda o'z-o'zini tarbiyalashni tashkil etishning asosiy
yo'nalishlari, o`z-o`zini tarbiyalash, boshqarish mexanizmlari, talaba shaxsini shakllantirishda
o'z-o'zini takomillashtirishning ahamiyati xususida so‘z yuritildi.
Kalit so‘zlar:
rivojlanish, psixologiya, fenomen, tarbiya, inson, shaxs, ideal, shaxsiyat,
Men obrazi.
PSYCHOLOGICAL CHARACTERISTICS OF SELF-DEVELOPMENT DURING
THE STUDENT PERIOD
Abstract.
In this article, the psychological characteristics of self-development during the
student period, as well as the main directions of organizing self-education in students, self-
education, management mechanisms, self-development in the formation of a student's personality
the importance of improvement was discussed.
Key words:
development, psychology, phenomenon, education, person, person, ideal,
personality, self-image.
ПСИХОЛОГИЧЕСКИЕ ОСОБЕННОСТИ САМОРАЗВИТИЯ В
СТУДЕНЧЕСКИЙ ПЕРИОД
Аннотация.
В данной статье рассмотрены психологические особенности
саморазвития в студенческий период, а также основные направления организации
самовоспитания у студентов, самовоспитание, механизмы управления, самооценка в
формировании личности студента. обсуждалась важность самосовершенствования.
Ключевые слова:
развитие, психология, феномен, воспитание, человек, личность,
идеал, личность, образ самого себя.
Huquqiy davlat va demokratik jamiyat taraqqiyoti sharoitida zamonaviy shaxsga
qo'yiladigan talablarni kuchaytirishning ob'ektiv ehtiyoji vujudga keldi, bu ijtimoiy faol, mustaqil,
ijodiy shaxsga bo'lgan talabni ko'rsatdi. Shu munosabat bilan, yosh avlodni tarbiyalash va o'qitish
uchun mas'ul bo'lgan davlat muassasalari faoliyatini takomillashtirish muammosi dolzarb bo'lib
qolmoqda. O'z-o'zini tarbiyalash fenomeni insonning rivojlanishi va shakllanishi bilan bog'liq
ko'plab fanlarni tadqiq qilishda keng namoyon bo'ladi. Ular orasida umumiy, maktab va ijtimoiy
pedagogika (V.I. Andreev,N. F. Kapterev,A. G. Kovalev,A. I. Kochetov,P.F.Lesgaft,A. V.
Mudrik,A. S. Novoselova, K. D. Ushinskiy); umumiy, rivojlanish va ijtimoiy psixologiya (A.Ya.
Aret,L. S. Vigotskiy,I. S. Kon,V. G. Maralov,L. I. Ruvinskiy, N. P. Chesnokov); sotsiologiya (N.
Smelzer); valeologiya (A.A. Dubrovskiy,V. V. Kolbanov, SV. Popov); jismoniy tarbiya va sport
psixologiyasi va nazariyasi (A.I.Babakov,E. P. Ilyin,A. Ts.Puni, M. I. Stankin); gigiena (S.N.
Popov, D.A. Farber) katta ahamiyatga egadir.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 7 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
360
Shaxsning o'zini o'zi takomillashtirish muammosiga e'tibor shaxsning ichki faoliyatini,
uning zaxiralarini o'rganish, ulardan rivojlanish jarayonida shaxsning mustaqilligini oshirish
uchun ulardan maksimal darajada foydalanish bilan bog'liq masalalarning dolzarbligi bilan bog'liq.
Rivojlangan shaxs o'zini o'zi anglash, jamiyat ideallarini ongli ravishda chuqur shaxsiy qadriyat
yo'nalishlari va e'tiqodlariga aylantirish istagini o'z ichiga olgan faoliyat bilan tavsiflanadi. Ichki
aqliy faoliyatning sababi aqliy rivojlanish xususiyatini belgilaydi, bu o'zini o'zi rivojlantirish,
o'zini o'zi faollashtirish, o'zini takomillashtirishda namoyon bo'ladi. O'z-o'zini tarbiyalash - bu
shaxs tomonidan shaxs sifatida uni maksimal darajada amalga oshirishga qaratilgan ongli faoliyat.
O'z-o'zini boshqarish mexanizmlarini faollashtirishga asoslanib, u aniq amalga oshirilgan
maqsadlar, ideallar va shaxsiy ma'nolarning mavjudligini taxmin qiladi. Bu nafaqat ta'limni
mustahkamlash, balki shaxsni shakllantirish jarayonini rivojlantirish bilan ham uzviy bog'liqdir.
O'z-o'zini tarbiyalashning zaruriy tarkibiy qismlari shaxsiy rivojlanishni o'z-o'zini tahlil qilish,
o'zini o'zi hisobot qilish va o'zini o'zi boshqarishdir. O'z-o'zini tarbiyalash texnikasi o'z-o'zini
tartibga solish, o'zini o'zi tasdiqlash va o'z-o'zini gipnoz qilishni o'z ichiga oladi. O'z-o'zini
tarbiyalashning zaruriy sharti - bu o'zi haqida haqiqiy bilimlarning mavjudligi, to'g'ri qadrlash, o'z-
o'zini anglash va boshqalardir. O'z-o'zini tarbiyalash bir qator sub'ektiv va ob'ektiv sabablar bilan
shartlangan:
- yaxshiroq bo'lishga intilish,
-jamiyatning fuqarolarga bo'lgan talablari,
- ularning ma'lumotlari va fazilatlari;
-ta'lim va tarbiya jarayonida o'quvchiga ta'sir ko'rsatadigan pedagogik ta'sirlar. Ushbu
sabablarning ta'siri ostida o'z-o'zini tarbiyalashning ichki old shartlari yaratiladi. Ehtiyojlar,
qarashlar va e'tiqodlar shakllanadi, hayotiy ideallar va maqsadlar aniqlanadi yoki shakllanadi. O'z-
o'zini boshqarish mexanizmlarini faollashtirish asosida o'z-o'zini tarbiyalash aniq qabul qilingan
maqsadlar, shaxsiy ma'nolarning mavjudligini taxmin qiladi. Talaba shaxsini shakllantirishda o'z-
o'zini takomillashtirishning ahamiyati ko'plab zamonaviy pedagogik va psixologik fan rahbarlari
tomonidan tan olingan. A.G.Kovalevning tadqiqotlarida o'zini o'zi boshqarish va o'zini
takomillashtirish jarayonlarining mohiyatini asoslash berilgan. V. G. Kutsenko, A. A. Bodalev va
boshqa olimlarning asarlarida bolalarni tarbiyalash va o'z-o'zini tarbiyalashning o'zaro bog'liqligi,
o'z-o'zini tarbiyalash jarayonini tashkil etish usuli ko'rib chiqilgan. P. M. Yakobson asarlarida
hissiyotlarni o'z-o'zini tarbiyalash muammosi, hissiyotlar sohasidagi o'zini o'zi boshqarishning
psixologik xususiyatlari tahlil qilingan.
"O'z-o'zini tarbiyalash" tushunchasida pedagogika
talabaning ichki ma'naviy dunyosini, uning mustaqil ravishda rivojlanish qobiliyatini tavsiflaydi.
Tarbiya jarayonida talabani o'z-o'zini tarbiyalashga undash zarur. O'z-o'zini tarbiyalash shaxsiyat
rivojlanishining ma'lum bir darajasini, uning o'zini anglashini, o'z harakatlarini boshqa
odamlarning harakatlari bilan ongli ravishda taqqoslash bilan birga uni tahlil qilish qobiliyatini
nazarda tutadi. Shaxsning potentsial imkoniyatlariga munosabati, o'zini o'zi qadrlashning
to'g'riligi, kamchiliklarini ko'rish qobiliyati insonning yetukligini tavsiflaydi va o'z-o'zini
tarbiyalashni tashkil etish uchun zarur shartdir deb hisoblanadi. Insonning fe'l-atvori va xulq-
atvoridagi ba'zi kamchiliklarni bartaraf etish zarurati tug'ilganda, aniq maqsadni belgilash va unga
erishish zarurligini asoslash muhimdir. Ushbu maqsadni ongga mahkam o'rnashguncha bir necha
kun baland ovozda yoki o'zingizga aytish foydalidir. Bundan tashqari, siz o'zingizni o'qitishning
batafsil dasturini tuzishingiz va aniq nimaga erishish kerakligini aniqlashingiz kerak. Albatta,
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 7 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
361
oddiy dasturlardan boshlash yaxshidir, masalan: shoshma-shosharlik qilmang, suhbatdoshingizga
xalaqit beradigan yomon odatni engib chiqing, so'zingizga rioya qiling. O'z-o'zini tarbiyalash
bo'yicha tajriba orttirganingizda, dasturlar yanada murakkablashishi, takomillashtirilishi va uzoq
muddatli bo'lishi kerak.
O'z-o'zini tarbiyalash inson ongida u amalga oshirmoqchi bo'lgan harakatlar va xatti-
harakatlarning taxminiy aks etishi, u o'zida rivojlantirmoqchi bo'lgan xislatlari va fazilatlarini
aniqlash tamoyiliga asoslanadi. Agar shunday "aqliy dastur" shakllantirilgan bo'lsa, u odamni uni
amalga oshirish uchun amaliy harakatlar qilishga undaydi, irodaviy harakatlarning namoyon
bo'lishi uchun rag'bat yaratadi. Shu sababli, odamning fe'l-atvori yoki xulq-atvoridagi ba'zi
kamchiliklarni bartaraf etish zarurati tug'ilganda, aniq maqsadni belgilash va unga erishish
zarurligini asoslash muhim, ba'zida muddatlarni belgilash ham foydalidir.
O'z-o'zini tarbiyalash shaxsiyat rivojlanishining ma'lum darajasini, uning o'zini anglashini,
o'z harakatlarini boshqa odamlarning harakatlari bilan ongli ravishda taqqoslash bilan birga uni
tahlil qilish qobiliyatini nazarda tutadi. Shaxsning potentsial imkoniyatlariga munosabati, o'zini
o'zi qadrlashning to'g'riligi, kamchiliklarini ko'rish qobiliyati insonning etukligini tavsiflaydi va
o'z-o'zini tarbiyalashni tashkil etish uchun zarur shartdir. O'z-o'zini tarbiyalash talaba tomonidan
shakllangan maqsadlar, harakatlar dasturi, dasturning bajarilishini nazorat qilish, olingan
natijalarni baholash va o'z-o'zini tuzatish asosida qurilgan o'zini o'zi boshqarish jarayonida amalga
oshiriladi.
Talabalarda o'z-o'zini tarbiyalashni tashkil etish uchta asosiy yo'nalishda amalga oshiriladi:
1) talabalarda o'z-o'zini tarbiyalashning zarurligi va alohida ahamiyati to'g'risida qat'iy
ishonchni shakllantirish;
2) ushbu jarayonni amalga oshirish uchun talabalarni jihozlash maqsadida o'z-o'zini
tarbiyalash usullari va usullarini tushuntirish;
3) talabalarga yordam berish va o'z-o'zini tarbiyalash jarayonini tartibga solish.
Xulosa qilib aytganda, hozirgi vaqtda ilm-fan o'z-o'zini tarbiyalash jarayonining
mohiyatiga kirib borish uchun yetarli miqdordagi haqiqiy materiallarni to'plagan. O'z-o'zini
tarbiyalash mexanizmi quyidagi xususiyatlarga egadir. Unda talaba ijtimoiy mezonlarga muvofiq
hayot maqsadlarini, ideallarini tanlaydi, o'zini jamiyatdagi hayotga tayyorlaydi, atrofdagi dunyoni
yaxshilash bo'yicha jamoaviy faoliyatda takomillashadi.
REFERENCES
1.
Berezovin, N.A. Psixologiya va pedagogika: O'quv qo'llanma o'rta va yuqori talabalar
uchun ta'lim muassasalari: 2 soat ichida - 2-qism: Pedagogika / N.A. Berezovin, N.A.
Tsirelchuk, M.I. Chexovskix - Minsk: MGVRK, 2002. - 336 p.
2.
Bordovskaya, N.V. Pedagogika. Universitetlar uchun darslik / N.V. Bordovskaya, A.A.
Rean. - SPb: Piter, 2006. - 304 p.
3.
Beetle, O. L. Pedagogika: Darslik.Usul. ped talabalari uchun kompleks. mutaxassisliklar /
O.L. Xato. - Minsk: BDU, 2003. - 383 p.
4.
Malenkova, L.I. Ta'lim nazariyasi va usullari. Darslik. nafaqa / L.I. Malenkov. - M.:
Rossiya pedagogika jamiyati, 2002. - 480 p.
5.
Pedagogika asoslari: Darslik. nafaqa / A.I. Juk, I.I. Kazimirskaya, O. L. Juk, E.A.
Konovalchik; Hammasi bo'lib. tahrir. A.I. Qo'ng'iz. - Minsk: Aversev, 2003. - 349 p.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 7 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
362
6.
Ostrovskiy, E.V. Psixologiya va pedagogika: darslik. qo'llanma / E.V. Ostrovskiy, L.I.
Chernishev; Ed. E.V. Ostrovskiy. - M.: Universitet darsligi, 2007. -384 b.
