ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 8 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
290
NEMIS TILIDA FRAZEOLOGIZMLARNING MATNLARDA QO'LLANISH
XUSUSIYATLARI HAMDA FRAZEOLOGIK BIRLIKLAR HAQIDA
Musurmonova Sarvinoz Muzaffarovna
Mirza Ulug’bek nomidagi O'zbekiston Milliy Universitet Xorijiy filologiya fakulteti nemis
tili kafedrasi Lingvistika (nemis tili) mutaxassisligi 1-kurs magistranti
https://doi.org/10.5281/zenodo.8272915
Annotatsiya.
Ushbu maqolada nemis tilida frazeologizmlarning matnlarda qo'llanish
xususiyatlari hamda frazeologik birliklarni nemis tilidan o‘zbek tiliga tarjima qilish
masalalariga bag‘ishlangan. Maqolada frazeologik birliklarning tilda tutgan o‘rni
yoritilgan.
Kalit So'zlar:
matn,
frazeologik birliklar, tarjima, ma’no, tahlil, xalq, obraz, usul, birlik.
CHARACTERISTICS OF USE OF PHRASEOLOGISTS IN GERMAN LANGUAGE
IN TEXTS AND ABOUT PHRASEOLOGICAL UNITS
Abstract.
This article is devoted to the features of the use of phraseological units in the
German language and the translation of phraseological units from German to Uzbek. The role
of phraseological units in the language is highlighted in the article.
Keywords:
text, phraseological units, translation, meaning, analysis, people, image,
method, unity.
ХАРАКТЕРИСТИКА ИСПОЛЬЗОВАНИЯ ФРАЗЕОЛОГОВ НЕМЕЦКОГО
ЯЗЫКА В ТЕКСТАХ И О ФРАЗЕОЛОГИЧЕСКИХ ЕДИНИЦАХ
Аннотация.
В данной статье рассматриваются особенности употребления
фразеологизмов в текстах на немецком языке и перевода фразеологизмов с немецкого на
узбекский язык. В статье освещается роль фразеологизмов в языке.
Ключевые слова:
текст, фразеологизмы, перевод, значение, анализ, люди, образ,
прием, единство.
Frazeologizmlarning tilshunoslikdagi ahamiyatini e’tirof etib, ularni nemis tilidan o‘zbek
tiliga tarjima qilish muhimligini alohida ta’kidlamoqchimiz. So‘z birikmalarini tarjima qilishda
qisman moslashish, to‘liq moslashish va mos kelmaslik kabi muammolar topiladi.
Frazeologik birliklarning tarjimasi nemis tilidagi frazeologik birliklarning o‘zbek tiliga
tarjimasi tarjima tadqiqoti jarayonida yuzaga keladigan ayrim qiyinchiliklarni keltirib chiqaradi.
Nemis frazeologik birliklarini o‘zbek tiliga tarjima qilishning turli usullari mavjud. Nemis tilidagi
ayrim iboralar o‘zbek tilidagi frazeologik birliklar ma’nosiga mos keladi. Bunday uyg'unlik
holatlari tarjima jarayonini osonlashtiradi va ma'noni aniqlaydi. Vaziyatlarning mos kelishining
bu turi frazeologik birlikni osongina tarjima qilish va to'liq ma'nosini berishga yordam beradi. Zero,
tarjimonning asosiy maqsadi frazeologik birlikni oxirida bir xil frazeologik birlik bilan bir tilga
tarjima qilishdir. Tarjimada bu maqsadga har doim ham erishib bo‘lmaydi, chunki bu
tarjimondan katta mahorat talab qiladi. Ta’kidlash joizki, tarjimon asarni tarjima qilishdan
oldin uni to‘g‘ri tarjima qila oladimi yoki yo‘qmi o‘zi ham qaror qilishi kerak.
Nemis tili matnlarida frazeologizmlar, ifodaviy odatlarning ma'nosini mazmunlashgan
xususiy ifodalar hisoblanadi. Bu, biror bir so'z yoki so'z birliklaridan iborat bo'lib, kelgusidagi
o'zbek tilida bir majmuga o'zaro bog'liq ma'noni o'zlashtiradi. Masalan, "Zungenschlag haben"
(tilizcha gapirish) deyilgan frazeologizm nemischa matnda qo'llanilib, ammo uni bitta so'z va
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 8 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
291
so'zlarning tarqatish imkoniyatiga bog'liq tarzda o'zbek tilida yetkazib berish mumkin emas.
Bundan tashqari, nemis tilida bir necha frazeologik so'z va ifodalarning uchun mos holatda,
ularning ma'nolari ham o'zaro bog'liq bo'lishi mumkin.
Bu frazeologizmlar matngacha xoslik kiritishga, tarjimaga va tarjimasiz matnlarni fahm
qilishga yordam beradi. Nemis tili matnlarida frazeologizmlarning taklifni aniqlash, tarjima qilish,
yoki ularni o'zbek tiliga o'zlashtirish bo'limining mavjudligini hisobga olib tushungan holda
foydalanish muhim. Umuman olganda, nemis tili matnlariga oid frazeologizmlarning ma'nosini
aniqlash, ulardan foydalanish va ularni o'zbek tiliga tarjima qilish uchun nemis tilini boshqarishga
ega bo'lingan chorakli bilim va ko'nikmalarga ega bo'lish kerak.
O’zbek va nemis madaniyati uchun ahamiyatli bo'lgan, maqollar tizimini
shakllantirish uchun muhim bo'lgan qiymat sub'ektlari tushunchalari va madaniy
tushunchalarni farqlash;
Maqol va matallar xalq madaniyatini o'rganish uchun ajralmas materialdir. V.Fon
Gumboldt har bir tilning oziga xosligi xalq hayotida aniq va tabiiy tarzda namoyon bolishini
takidlagan. Taniqli xorijiy paremiolog A. Teylorning yozishicha, maqollar bizga odamlarni
harakatga keltiradigan g'oyalar va ideallar haqida fikr beradi.
A. Szemerkenyi maqollar xuddi oyna kabi jamiyat hayoti va axloqiy asoslarini aks ettiradi,
deb hisoblaydi. Vada Dahl maqolga quyidagicha ta'rif beradi: Maqol -bu qisqa gap, saboq,
ko'proq tanqid, allegoriya yoki umrbod hukm shaklida. Maqol to'g'ridan-to'g'ri yoki ko'chma
ma'noga ega bo'lib, fikr ifodasini bir oz noaniq qiladi. Maqol, bir tomondan, chuqur
milliy, ikkinchi tomondan, xalqaro ifodaga ega.
Bu
qarama-qarshilikni
quyidagicha
tushunish kerak: turli xalqlarning maqollarida hukmlar ifodalanadi.
Nemis tilidagi frazeologik birliklarni o‘zbek tiliga tarjima qilishda bir qancha
qiyinchiliklar mavjud. Ana shunday holatlardan biri nemis tilidagi frazeologik birliklarning
tarjimasidagi nomuvofiqlikdir. Bu nemis frazeologiyasining ichki tarkibiy qismlarining
ma'nosini to'g'ridan-to'g'ri tarjima qila olmaslikni aks ettiradi. Nemis tilidagi frazeologik
birliklarning ichki komponentlari to‘g‘ri ma’noga ega bo‘lsa, frazeologiyaning umumiy
ma’nosi juda kuchli obrazga qurilgan. Bunday iboralarni so'zma-so'z talqin qilmasdan
qochish kerak. Agar bu sodir bo'lsa, frazeologiya asl ma'nosini yo'qotadi. Shu bilan birga,
frazeologizmlar to'g'ridan-to'g'ri ma'noda ishlatilmaydi.
Tarjimada
frazeologik
birliklarning
boshqa
birliklar
tomonidan
ko‘chirilishi
tarjimashunoslikda tarjima usullaridan biridir. Shu bilan birga, nemis tilidan boshqa birlik
tomonidan frazeologiyaga yaqin, lekin frazeologizmlarsiz tarjima qilingani tarjimada ana shu
holatning aksidir. To‘g‘ri, nemis frazeologiyasi o‘zbek tiliga tarjima qilinganda o‘z qiyofasini
yo‘qotadi. Umuman olganda, tarjima yoki boshqa
birliklar
tomonidan
ifodalangan
nomuvofiqliklar tarjimaning bir xil bo‘lmasligini ta’minlaydi. Yana bir muhim iboralar guruhi
juda kam o'rganilgan maqol va matallardir. Ammo shuni aytish kerakki, xalq tilining
boyligi
frazeologik qatlamning boyligi, rang-barang so‘zlari bilan o‘lchanadi. Chunki
odamlarning hayot muammolari, mehnati, qayg‘usi, baxti, muvaffaqiyati va mag‘lubiyati ibora,
matal, matallarda o‘z aksini topgan.
Ularni yaratish va o‘quvchiga yetkazishda nafaqat odamlar, balki olimlarning ham
xizmati katta. Qizig'i shundaki, turli tillarda shakli va ma'nosi jihatidan bir xil bo'lgan ko'plab
maqol va maqollar mavjud. Masalan, o‘zbek xalqi dunyoning 100 dan ortiq tillarida mavjud
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 8 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
292
bo‘lgan “Yetti marta o‘lchab, kes” kabi maqollarni qo‘llaydi. Frazeologik birliklar so‘z yoki iboralar
qo‘llanilgan nutqda emas, balki so‘zlar bilan bir tilda hosil bo‘ladi. Demak, frazeologizmlar nutq
hodisasi emas, balki til hodisasidir. Frazeologik tadqiqotlarning asosiy yo‘nalishlari.
Frazeologik tadqiqotlarning asosiy yo'nalishlaridan biri qiyosiy tadqiqotlarni rivojlantirish bo'lib,
bu ikki davlat tili: rus va o'zbek tillari bilan ikki tilli vaziyatga bog'liq bo'lishi mumkin.
REFERENCES
1.
Hans Shemann. Deutsche Idiomatic. Shtutgart, Drezden, 1993. Chernischewa
II Feste Wortkomplex des Deutschen in Sprache und Rede. Moskva, 1980 yil. Iskos
A., Lenkova A. Deutsche Lexicology. Leningrad, 1970 yil. Imyaminova Sh . nemis
leksikologiya ( matn ma'ruzalar ). - T .: Universitet, 2000 yil.
2.
Reformatskiy A.A. Tilshunoslikka kirish. - Moskva: Aspect Press, 2004
3.
Rudi Konrad. Lexikon der sprachwissenschaftliche Termini, VEB.
Bibliografiya Institut, Leyptsig, 1988.
4.
Axmanova O.S. Lingvistik atamalar lug'ati. - M: Entsiklopediya, 1969
