ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 9 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
257
MAHKUMLAR HUQUQLARINI TARTIBGA SOLISHNING XALQARO VA
MILLIY-HUQUQIY ASOSLARI
Fayziyeva Dilnoza Abduraximovna
Buxoro viloyati Yuridik texnikumi o‘qituvchisi
https://doi.org/10.5281/zenodo.8371689
Annotatsiya.
Maqolada inson ozodlikda yoki jazoni o‘tashidan qat’i nazar, inson
huquqlarini ta’minlash masalasi o‘z dolzarbligini yo‘qotmaydi. “Mahkumlar va mahkumlar ham
qonun bilan belgilangan muayyan huquqlarga egaligi e’tirof etiladi. Xususan, xalqaro
normalarda va O‘zbekiston Konstitutsiyasining moddalaridan birida ozodlikdan mahrum etilgan
shaxslar insonparvar muomala qilish, insonga xos bo‘lgan sha’ni va qadr-qimmatini hurmat qilish
huquqiga ega ekanligi belgilab qo‘yilgan. Ushbu masala bo‘yicha xalqaro va milliy qonunchilik
asoslari yaratilgan.
Kalit so’zlar
:
mahkumlar huquqlari, inson huquqi, jazoni ijro etish, mahkumlar
majburiyati, mahkumlarni kamsitish, mahkumlarni jazolash, odil jazo tizimi, huquqbuzarlik,
sudlanganlik.
INTERNATIONAL AND NATIONAL LEGAL BASIS OF REGULATING THE
RIGHTS OF PRISONERS
Abstract.
In the article, regardless of whether a person is free or serving a sentence, the
issue of ensuring human rights does not lose its relevance. "Prisoners and convicts are also
recognized as having certain rights established by law. In particular, international norms and one
of the articles of the Constitution of Uzbekistan stipulate that persons deprived of liberty have the
right to be treated humanely and to respect their dignity and dignity. International and national
legal frameworks have been created on this issue.
Keywords:
rights of convicts, human rights, execution of sentence, commitment of convicts,
discrimination of convicts, punishment of convicts, justice system, crime, conviction.
МЕЖДУНАРОДНЫЕ И НАЦИОНАЛЬНО-ПРАВОВЫЕ ОСНОВЫ
РЕГУЛИРОВАНИЯ ПРАВ ЗАКЛЮЧЕННЫХ
Аннотация.
В статье независимо от того, находится ли человек на свободе или
отбывает наказание, вопрос обеспечения прав человека не теряет своей актуальности.
«За заключенными и осужденными также признаются определенные права,
установленные законом. В частности, международные нормы и одна из статей
Конституции Узбекистана предусматривают, что лица, лишенные свободы, имеют право
на гуманное обращение и уважение их достоинства и достоинства. По этому вопросу
созданы международные и национальные правовые рамки.
Ключевые слова:
права осужденных, права человека, исполнение наказания,
привлечение к ответственности осужденных, дискриминация осужденных, наказание
осужденных, система правосудия, преступление, осуждение.
Mahkumlar bilan muomala qilish standartlari bo‘yicha xalqaro hamjamiyat tomonidan
ishlab chiqilgan va qabul qilingan barcha xalqaro hujjatlar jinoiy hukmlarning ijrosini
insonparvarlashtirish va ularning salbiy oqibatlarini minimallashtirishga, shuningdek, sharoitlarga
iloji boricha yaqinroq sharoitlar yaratish orqali tuzatish faoliyatini amalga oshirishni
ta’minlaydigan shunday jazo qonunchiligini yaratishga qaratilgan, ozodlikdan mahrum etish
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 9 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
258
joylarida jazoni o‘tash uchun sharoit yaratish masalasini bevosita tartibga soladi. O‘zbekiston
Respublikasi Jinoyat-ijroiy kodeksiga muvofiq, mahkumlar qonunda belgilangan istisnolar va
cheklashlarsiz, O‘zbekiston Respublikasi fuqarolari uchun ko'zda tutilgan huquqlar, erkinliklar va
majburiyatlarga egadirlar. Mamlakatimiz Konstitutsiyasining yangi tahririda hibsga olish va
qamoqqa olishga faqat sud qarori bilan yo‘l qo‘yilishi hamda shaxsni sud qarorisiz 48 soatdan
ortiq ushlab turish mumkin emasligi haqida alohida band ham kiritilgani alohida ta’kidlanadi.
Shuningdek, inson huquqlari bo‘yicha xalqaro hujjatlarda Miranda qoidasi o‘z aksini topgan, ya’ni
shaxs hibsga olinganda unga uning huquqlari va qamoqqa olinishi sabablarini tushuntirish zarur.
Ushbu normalarning Konstitutsiyada bevosita o‘z ifodasini topgani O‘zbekistonning
mamlakatda inson qadr-qimmati oliyligi, qiynoqlarga qarshi kurash borasidagi qat’iy
pozitsiyasidan dalolat beradi. Bu jarayonlarda davlat tizimni isloh qilish bilan birga ular ustidan
jamoatchilik nazoratini o‘rnatishga intiladi. Darhaqiqat, qiynoqlarga qarshi kurash masalasi butun
dunyoda eng nozik masalalardan biridir. Shu bois xalqaro hamjamiyat ushbu hodisaga qarshi
kurashda kuchlarni birlashtirish, xalqaro miqyosda amal qilinishi kerak bo‘lgan standartlarni
ishlab chiqish yo‘lidan bormoqda.
Sudlangan chet el fuqarolari, shuningdek, o‘z davlatlarining diplomatik vakolatxonalari va
konsullik muassasalari bilan, shuningdek, O'zbekiston Respublikasida diplomatik va konsullik
muassasalariga ega bo‘lmagan davlatlar fuqarolari o'zlarining manfaatlarini himoya qilishni o‘z
zimmalariga olgan davlatning diplomatik vakolatxonalari bilan aloqa qilish huquqiga egadirlar.
Ozodlikdan mahrum etish joylarida saqlanayotgan, ijtimoiy xavfi katta bo‘lmagan va
uncha og'ir bo‘lmagan jinoyati uchun mahkum bo'lganlar saylovda ishtirok yetish huquqiga
egadirlar. Ozodlikdan mahrum etilgan shaxslar O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Inson
huquqlari bo'yicha vakili (Ombudsman) va tadbirkorlik subyektlarining huquqlari va qonuniy
manfaatlarini himoya qilish bo‘yicha O'zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi Vakilga
murojaat etish huquqiga ega. Yozma ravishdagi xatlar va telegrammalar ularning soni
cheklanmagan holda, muassasa ma'muriyati tomonidan ko‘rib chiqilmaydi va yigirma to‘rt
soatdan kechiktirmay tegishli vakolatli shaxsga yuboriladi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Inson huquqlari bo‘yicha O‘zbekiston
Respublikasi Milliy markazining faoliyatini takomillashtirish to‘g‘risida”gi farmoniga muvofiq,
Markaz jazo va qamoq joylarida jazo ijro etilishini nazorat qilish huquqiga ega.
Mahkumlar quyidagi huquqlarga ega:
-
jazoni o‘tash tartibi va shartlari, ularning huquqlari va majburiyatlari to‘g‘risida ma'lumot
olish;
-
o‘z ona tilida yoki boshqa tilda, muassasa ma’muriyatiga yoki jazoni ijro etuvchi organga,
boshqa davlat organlariga va jamoat birlashmalariga taklif, ariza va shikoyat bilan murojaat qilish;
-
O‘zining takliflari, arizalari va shikoyatlariga javoblarni berilgan tilda olish;
-
tushuntirishlar va yozishmalar berish, zarur bo‘lsa, tarjimon xizmatidan foydalanish;
-
o‘quv, badiiy va boshqa axborot materiallaridan foydalanish;
-
sog‘liqni saqlash, shu jumladan tibbiy xulosaga bog‘liq holda ambulatoriya va statsionar
sharoitda tibbiy yordam olish;
-
jismoniy mashqlar bilan shug‘ullanish;
-
penitentsiar muassasaning psixologik xizmati xodimlari tomonidan ko‘rsatiladigan
psixologik yordam olish;
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 9 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
259
-
ozodlikdan mahrum etilgan shaxslarning psixologik yordam ko'rsatish bilan bog'liq
tadbirlarda ishtirok etishi faqat ularning roziligi bilan amalga oshiriladi;
-
mehnat qonunchiligiga muvofiq, xavfsiz mehnat sharoitlari, dam olish, ta’til, shuningdek
ish haqi to‘g‘risida;
-
ijtimoiy ta’minot olish;
-
advokatlardan malakali yuridik yordam olish va boshqalar.
Mahkumlarning huquqlarini himoya qilishga qaratilgan bir qator xalqaro konvensiyalar va
qoidalar mavjud, ularni quyidagilarga bo‘lish mumkin:
Majburiy (imperativ) hujjatlar:
“Fuqarolik va siyosiy huquqlar to‘g‘risidagi xalqaro pakt”
(1966); “Irqiy kamsitishning barcha shakllariga barham berish to‘g‘risidagi konvensiya” (1965);
“Ayollarga nisbatan kamsitishning barcha shakllariga barham berish to‘g‘risidagi konvensiya”
(1979); “Qiynoq va boshqa shafqatsiz, g‘ayriinsoniy yoki qadr-qimmatni kamsituvchi muomala
yoki jazoga qarshi konvensiya” (1984); “Bola huquqlari to‘g‘risidagi konvensiya” (1989);
“Nogironlar huquqlari to‘g‘risidagi konvensiya” (2006).
Tavsiyaviy xarakterga ega bo'lgan aktlar:
“Barcha shaxslarni qiynoq va boshqa shafqatsiz, g‘ayriinsoniy yoki qadr-qimmatni
kamsituvchi muomala va jazolardan himoya qilish to‘g‘risida”gi deklaratsiya (1975); “Balog‘atga
yetmagan bolalarga nisbatan odil sudlovni amalga oshirish bo‘yicha minimal standart qoidalar”
(Pekin qoidalari) (1985); “Qamoq jazosi bilan bog'liq bo'lmagan chora-tadbirlar bo‘yicha Minimal
standart qoidalar“ (Tokio qoidalari) (1990); “Birlashgan Millatlar Tashkilotining mahkumlar bilan
muomala qilishning minimal standart qoidalari” (Nelson Mandela qoidalari) (2015); “BMTning
mahkum ayollarga munosabati va huquqbuzar ayollarga nisbatan qamoqqa olinmaslik choralari
bo'yicha qoidalari” (Bangkok qoidalari) (2010); “BMTning balog‘atga yetmagan bolalar
o‘rtasidagi huquqbuzarliklar profilaktikasi bo‘yicha qo‘llanmasi” (1990); “Ozodlikdan mahrum
etilgan balog'atga yetmagan bolalarni himoya qilish bo‘yicha BMT qoidalari” (1990); “Huquq-
tartibot idoralari xodimlarining axloq qoidalari” (1979); “Shifokorlar mahkumlarni qiynoqlardan
va boshqa shafqatsiz, g'ayriinsoniy yoki qadr-qimmatni kamsituvchi muomala va jazodan himoya
qilishda tibbiy etika prinsiplari” (1982); “Har qanday hibsga olish yoki qamoqqa tashlangan barcha
shaxslarni himoya qilish tamoyillari to‘plami” (1988); “Mahkumlar bilan muomala qilishning
asosiy prinsiplari” (1990); “Jinoiy odil sudlov tizimidagi bolalar uchun harakatlar bo‘yicha
qo‘llanma” (1997); “Jinoyat ishlarida odil sudlovni tiklash dasturlarini qo‘llashning asosiy
prinsiplari” (2002 y.); “Jabrlangan bolalar va jinoyat guvohlarining ishtiroki bilan bog‘liq
masalalarda odil sudlovga oid ko‘rsatmalar” (2005); “O‘lim jazosiga duch kelganlarning
huquqlarini himoya qilishni kafolatlaydigan choralar” (1996).
REFERENCES
1.
“Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasi“ 1948-yil
2.
Barcha shaxslarni qiynoq va boshqa shafqatsiz, g'ayriinsoniy yoki qadr-qimmatni
kamsituvchi muomala va jazolardan himoya qilish to'g'risida”gi deklaratsiya” 1975-yil
3.
“Fuqarolik va siyosiy huquqlar to’g’risida”gi xalqaro pakti” 1966-yil
4.
“Har qanday hibsga olish yoki qamoqqa tashlangan barcha shaxslarni himoya qilish
tamoyillari to'plami” 1988-yil
5.
“O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi” 2023-yil
