ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 10 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
561
BANK MUASSASALARIDA MOLIYAVIY NATIJALAR TAHLILINI YAXSHILASH
Mamutova Amina
QDU o’qituvchisi
Ibragimov Anvar
QDU talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.10015133
Annotatsiya.
Maqolada bank muassasalarida daromad va xarajatlarning hisobi,
moliyaviy natijalarning shakllanishi o’rganilgan. Obyekt sifatida olingan bank misolida foizli va
foizsiz daromadlari tahlil qilingan. xarajatlari tarkibi va dinamikasi o’rganilgan, mulohaza
yuritilib, taklif va xulosolar berilgan.
Kalit so’zlar:
daromad, xarajat, foizli daromad, foizsiz daromad, moliyaviy natija, foyda.
СОВЕРШЕНСТВОВАНИЕ АНАЛИЗА ФИНАНСОВЫХ РЕЗУЛЬТАТОВ В
БАНКОВСКИХ УЧРЕЖДЕНИЯХ
Аннотация.
В статье рассмотрен расчет доходов и доходов в банковской сфере,
итоги. Объект получил банковскую прибыль и был проанализирован некоммерческий доход.
изучен состав и динамика производства, даны замечания, предложения и выводы.
Ключевые слова:
доход, себестоимость, процентный доход, непроцентный доход,
финансовый результат, прибыль.
IMPROVING THE ANALYSIS OF FINANCIAL RESULTS IN BANKING
INSTITUTIONS
Abstract.
The article examines the calculation of income and income in banking income,
the results of the results. The object received bank profit and non-profit income was analyzed.
production composition and dynamics were studied, comments were made, suggestions and
conclusions were given.
Key words:
income, cost, interest income, non-interest income, financial result, profit.
Moliyaviy natijalarni hisobga olish, tahlil qilish tijorat banklarining holati va aylanishida
kapitalning holatini va korxonaning o’z vaqtida o’zin o’zi rivojlantirshga qobiliyatin tasvirlovchi
iqtisodiy kategoriya hisoblanadi. Tijorat banklarining moliyaviy holatini baholash iqtisodiyotda
bozor munosabatlarini rivojlantirish bilan borgan sayin katta ahamiyatga ega bo’lmoqda. Hozirgi
vaqtta sifatli va professional tahlil natijalari faqatgina tijorat banklarining adminstratsiyasiga kerak
bo’libgina qolmay, ko’pgina kontragentlari uchun qiziqish uyg’otmoqda.
Prezidentimiz Sh. Mirziyoyev ma’ruzalarning birida «Iqtisodiyot o’sishida bank tizimining
mohiyati katta. Yurtimizda bu sohadagi islohatlar natijasida pxirgi uch yilda banklarning umumiy
kreditlar hajmi 2 baravar, kapital hajmi 1 baravarga oshgan»
1
deb ta’kidlagan edi.
2020 yilda O’zbekiston Respublikasi Prezidentining PF-5992 sonli « 2020- 2025 yillarga
mo’ljallangan O’zbekiston Respublikasining bank tizimini isloh qilish strategiyasi tog’risida» gi
farmoni qabul qilingan.
2
1
https://president.uz/uz/lists/view/6091
2
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining PF-5992-sonli « 2020- 2025 yillarga mo’ljallangan O’zbekiston
Respublikasining bank tizimini isloh qilish strategiyasi tog’risida»gi farmoni, 2020 12 may
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 10 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
562
Moliyaviy natijalar tog’risida ishonchli hamda tog’ri ma’lumotlar axbarotdan
foydalanuvshilar uchun zarur ahamiyatga ega.
Ushbu ma’lumotlarni bilish uchun banklarning moliyaviy natijalarini mamlakatta joriy
etilgan qonunlar, normativ hujjatlar, me’yoriy tartiblar va o’zlarining hisob siyosatlari asosida o’z
vaqtida to’g’ri va aniq tuzishni talab etadi. Jahondagi аmаliyotgа e’tibor qaratsak, mоliyaviy
hisоbdа mоliyaviy nаtijаlаr zarur ahamiyatga ega ekanligini ko`rishimiz mumkin. Bunga sabab
hamma ma’lumot iste’molchilarining e’tibоrini o`zigа qaratadigаn mа’lumоt, bu xo’jalik yurituchi
subyektlаr fаоliyatining mоliyaviy nаtijаsi hisoblanadi.
Hоzirgi kundа hisоb yuritishda аmаlgа оshirilаyotgаn iqtisоdiy islоhаtlаr, korxonalar
fаоliyatining mоliyaviy nаtijаlаri hisobi vа tahlilini bоzоr iqtisodiyoti tаlаblаrigа jаvоb bеrаdigаn
qilib ko`rib chiqishni tаlаb etаdi vа o`z nаvbаtidа bu mаvzuning dоlzаrbligini bеlgilаydi.
Moliyaviy natijalar – bu xo’jalik yurituvchi subyektning belgili hisobot davrida tadbirkorlik
faoliyati jarayonida o’ziga qarashli mablag’ning oshishi yoki kamayishidir. Buxgalteriya hisobida
bunday faoliyat natijasi hisobot davridagi barcha foydalar va zararlarni hisoblash yo’li bilan
aniqlanadi.
Kredit tashkilotlarida moliyaviy tahlil nafaqat erishilgan natijalarni baholashning har
tomonlama tahlili, balki moliyaviy prognozlash va faoliyatni modellashtirish vositasi, tanlangan
yo'nalishlarni o'rganish va baholash usuli sifatida ham ishlaydi. Bu biznes-rejaning asosiy
bo'limlarini, bashoratlash balansini, daromadlar haqidagi hisobotni, pul oqimini bashoratlashda va
kredit tashkiloti va bank mahsulotlarining boshqa ko'rsatkichlarini tayyorlash va baholashda
ishlatiladi.
Bank muassasalarini tahlil qilishda daromadlari va xarajatlari turlarining tarkibini
tahlildan o’tkazamiz Hisobot davrda eishgan haqiqiy natija rejadagi ko’rsaykishlar bilan
solishitiriladi Bank foydasini paydo etuvchi daromad, xarajatlar tarkibi oldingi yillar bilan
solishtiriladi.
1-jadval
ATB «Xalq bank» Beruniy filiali foizli daromadlar tahlili
Moddalar
2021-yil
2022-yil
O’zgarishi
Jismoniy shaxslarga berilgan
qisqa muddatdagi kreditlar
bo’yicha foizli daromadlar
719 575 355,73
638869681,82
-80 705 673,91
Yakka tartibdagi tadbirkorlarga
berilgan qisqa muddatdagi
kreditlar bo’yicha foizli
daromadlar
130 421 988,19
51265148,56
-79 156 839,63
Nodavlat notijorat
tashkilotlariga berilgan qisqa
muddatdagi kreditlar bo’yicha
foizli daromadlar
3 925 271,83
-
-3 925 271,83
Shet el kapitali ishtirokidagi
korxonalarga berilgan qisqa
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 10 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
563
muddatdagi kreditlar bo’yicha
foizli daromadlar
22 433 315,24
217002699,67
194569 384,43
Xususiy korxonalar, xo’jalik
shirkatlari va jamiyatlariga
berilgan qisqa muddatdagi
kreditlar bo’yicha foizli
daromad
798 545600,17
434132747,79
-364412852,38
Nodavlat notijorat
tashkilotlariga berilgan uzoq
muddatdagi kreditlar bo’yicha
foizli daromadlar
16 545 928,77
49074817,20
32 528 888,43
Yakka tartibdagi tadbirkorlarga
berilgan uzoq muddatdagi
kreditlar bo’yicha foizli
daromadlar
347 725789,69
256248369,73
-91 477 419,96
Jismoniy shaxslarga berilgan
uzoq muddatdagi kreditlar
bo’yicha foizli daromadlar
6453672178,40
6604478173,02
150805 994,62
Chet el kapitali ishtirokidagi
korxonalarga berilgan uzoq
muddatdagi kreditlar bo’yicha
foizli daromadlar
43 572 826,27
43255359,66
-317 466,61
Xususiy korxonalar, xo’jalik
shirkatlari va jamiyatlariga
berilgan uzoq muddatdagi
kreditlar bo’yicha foizli
daromad
3497689506,40
2918463517,23
-579225989,17
Boshqa foizli daromadlar
25 444,72
931304109,59
931278 664,87
Jami
12034133205,41
12144094624
109961 418,86
1- jadval ma’lumotlarida ATB «Xalq bank» Beruniy filiali foizli daromadlar 2021 yil jami
fozili daromadlari 12034133205,41 so’mni tashkil etdgan. Jismoniy shaxslarga berilgan qisqa
muddatdagi kreditlar bo’yicha foizli daromadlar 2021 yilda 719 575 355,73so’m bo’lib 2022 yilda
bu ko’rsatkich 638869681,82 so’mni tashkil etgan. 2021 –yilga nisbatan - 80705673,91 so’mga
kamayan. Shet el kapitali ishtirokidagi korxonalarga berilgan qisqa muddatdagi kreditlar bo’yicha
foizli daromadlar 2021 yilga nisbatan 194 569 384,43 so’mga ortganini ko’rishimiz mumkin.
Xususiy korxonalar, xo’jalik shirkatlari va jamiyatlariga berilgan uzoq muddatdagi kreditlar
bo’yicha foizli daromad 2021 yilga nisbatan -579225989,17 so’mga kamaygan. Ko’pgina foizli
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 10 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
564
daromadlar 2021 yilga nisbatan kamayganini ko’rsak ham jami foizli daromad 109 961 418,86
so’mga oshgan. Buning ko’pgina ulushi boshqa foizli daromad moddasining 2021 yilga nisbatan
oshgani sabababli jami foizli daromad ijobiy ko’rsatmoqda.
2-jadval
ATB «Xalq bank» Beruniy filiali foizsiz daromadlar tahlili
Foizsiz daromad turlari
2021-yil
2022-yil
O’zgarishi
Foizsiz daromadlar
4351915705,38
5034988375,94
683072670,6
Kreditlar bo’yicha vositachilik
daromadlari
182 327 047,91
188755039,31
6427991,4
To’lovlar bo’yicha vositachilik
xizmatlari uchun olingan
daromadlar-mahalliy
955691276,98
1515464074,22
559772797,2
To’lovlar bo’yicha vositachilik
xizmatlari uchun olingan
daromadlar -xorijiy
742627111,38
791 277 583,97
48650472,59
Boshqa ko’rsatilgan xizmatlar
vozitachilik uchun olingan
daromadlar
2471270269,11
2539491678,44
68221409,33
Xorijiy valyutalardagi foyda
359378748,23
267 345 547,55
-92033200,68
Spot bitimi bo’yicha xorijiy
valyutadagi foyda
359378748,23
265 300 937,40
-94077810,83
Valyuta qoldiqlarin qayta
baholashdan olingan foyda
-
2 044 610,15
-2 044 610,15
Boshqa foizsiz daromadlar
172635830,47
1714547762,87
1541911932
Bank asosiy vositalarini sotish
yoki dispozitsiya lashdan
olingan foyda
-
56 925 000,00
-56 925 000,00
Hisobdan chiqarilgan
mablag’larning qaytarilishi
143277177,56
1537708238,21
1394431061
Boshqa foizsiz daromadlar
29358652,91
119914524,66
90555871,75
Jami
9767860568
14033763373
4265902805
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 10 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
565
2-jadval ma’lumotlaridan ATB «Xalq bank» Beruniy filiali foizsiz daromadlari 2021 yilda
9767860568 so’mni tashkil etgan. Foizsiz daromadlar 2021 yilda 4351915705,38 so’mni tashkil
etgan bo’lib, 2022 yilda bu ko’rsatkich 5034988375,94 so’mni tashkil etgan. 2021 yilga nisbatan
+683072670,6 so’mga ko’paygan. Jami daromad ham 2021 yilga nisbatan +4265902805 so’mga
ko’paygan.
Bank majburiyatlari strukturasida bu mablaǵlar qanchalik ko’p bo’lsa foizli xarajatlar
shuncha kam bo’ladi va bankning foydasi ko’payadi. Bank foizli xarajatlarini uning umumiy
hajmiga nisbatan o‘sishi, bankning kredit resurslarini oladigan bozor konyunkturasining yaxshi
emasligidan yoki bankning bu bozorlardagi raqobat mavqeyini yomonlashganligidan dalolat
beradi. Foizli xarajatlarning o‘sishi, foizli daromadlarning adekvat o‘sishi bilan yonma-yon borsa,
bu hol normal hisoblanadi. Foizli daromadlarning o‘sish sur’ati foizli xarajatlarning o‘sishidan
o‘zib ketsa, bu hol bank uchun ideal hisoblanadi. Odatda, moliya bozoridagi operatsiyalar bo‘yicha
xarajatlarni alohida guruhga ajratishadi. Bank bu bozorlardan qimmatliklarni realizatsiya qilish
bo‘yicha daromadlar oladi (qimmatli qog‘ozlar, chet el valutalari, qimmatli metallar va boshqalar),
xarajatlarga esa, qimmatliklarni olish uchun ketgan sarflar kiradi. Bank kuponli obligatsiya sotib
olayotganida yig‘ilgan kuponli daromadlarni to‘lashiga to‘g‘ri keladi.
Kuponsiz qimmatli qog‘ozlar odatda, diskont bilan sotib olinadi. Moliya bozori
konyunkturasi yomonlashganda, qimmatli qog‘ozlar, chet el valutasi va boshqa mulklarni qayta
baholash natijasida bank anchagina xarajatlar qilishiga to‘g‘ri keladi. Bevosita aniq bank
operatsiyalari bilan bog‘liq bo‘lgan boshqa xarajatlar: aylanmadan har xil soliqlar (masalan: chet
el valutasini sotib olishga soliqlar), mijozlar to‘lovlari bo‘yicha pochta va telegraf xarajatlari va
boshqalar. Bu xarajatlar boshqa operatsion xarajatlar deyiladi.
Bank faoliyatini ta’minlash bo‘yicha xarajatlar, bankni funksionallashtirishni ta’minlash
bilan bog‘liq, ammo aniq operatsiyalarga to‘g‘ridan to‘g‘ri bormaydigan xarajatlar bu guruhga
kiradi. Iqtisodiy nazariyada ularni egri yoki shartli doimiy xarajatlar deyiladi. Aktivlari hajmi
kichik va o‘rta bo‘lgan banklarda bu xarajatlar summasi unchalik bilinmaydi. Jalb qilingan va
joylashtirilgan resurslari hajmi katta bo‘lgan yirik banklarda bank faoliyatini ta’minlash bo‘yicha
xarajatlar umumiy xarajatlarning 10–12 %ini tashkil etadi.
3-jadval
ATB «Xalq bank» Beruniy filiali xarajatlar tarkibi va dinamikasi
Xarajat turlari
2021 yil
2022 yil
O’zgarishi
Summa
so’m
Salmog’i
%
Summa
so’m
Salm
og’i
%
(+,-)
Talab qilib
qolinadigan
depozitlarga
bog’liq foizli
xarajatlar
66 884 896,52
0,31
27534895,27
0,16 39350001,25
Jamg’arma
1625944086,20
7,44
1430248852,7
8,32 -195695233,50
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 10 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
566
depozitlarga
bog’liq foizli
xarajatlar
Muddatdagi
depozitlarga
bog’liq foizli
xarajatlar
1 646122832,51
7,53
2573394430,67
14,9
7
927 271 598,16
Boshqa foizli
xarajatlar
5 781 132
042,86
26,46
4 216 000
775,29
24,5
3
-1565131267,57
Foizsiz
xarajatlar
176 816 327,75
0,81
234 998 155,21
1,37
58 181 827,46
Xorijiy
valyutalarda
ko’rilgan
zararlar
2 260 686,12
0,01
76 102 941,68
0,44
73 842 255,56
Boshqa foizsiz
xarajatlar
337 800 702,76
1,55
388 497 550,36
2,26
50 696 847,60
Bank
xizmatchilarnin
g ish haqi va
ular uchun
qilingan boshqa
xarajatlar
3 344 108957,40
15,31
4 026 306 622,39
23,4
2
682 197 664,99
Ijara va ta’minot 772 496 956,32
3,54
995 480 629,25
5,79
222 983 672,93
Xizmat safari va
transport sarflari
29 970 192,00
0,14
63 134 420,00
0,37
33 164 228,00
Ma’muriy
xarajatlar
249 176 441,23
1,14
525 210 392,91
3,06
276 033 951,68
Reprezentaciya
va xayriya
6 125 000,00
0,03
13 904 278,07
0,08
7 779 278,07
Eskirish
xarajatlari
433 767 221,31
1,99
495 096 097,04
2,88
61 328 875,73
Sug’urta soliq
va boshqa
xarajatlar
175 530 744,77
0,80
215 689 809,30
1,25
40 159 064,53
Kutilayotgan
zararlarni
baholash
zararlarni
7 200 632746,60
32,96
1 906 708 195,05
11,0
9
-5293924551,55
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 10 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
567
baholash
Jami
21 848 769
834,35
100
17188308045
100
-4660461789,16
ATB «Xalq bank» Beruniy filialida 2021 yil jami xarajatlar 21 848 769 834,35 so’mni
tashkil etgan. Boshqa foizli xarajatlari 176 816 327,75 so’mni tashkil etib, salmog’i 26,46 foizni
tashkil etadi. Bank xizmatchilarning ish haqi va ular uchun qilingan boshqa xarajatlar 15,31 foizni
tashkil etgan. 2022 yil jami xarajatlari 17188308045 so’mni tashkil etib, 2021 yilga nisbatan -
4660461789,16 so’mga kamaygan. 2022 yilda 2021 yilga solishtirganda Jamg’arma depozitlar
bo’yicha foizli xarajatlar -195695233,50 so’mga, Boshqa foizli xarajatlar -1565131267,57 so’mga
ko’rilishi mumkin bo’lgan zararlarni baholash -5293924551,55 so’mga kamayganini ko’rishimiz
mumkin. 2022 yil jami xarajatlardagi katta salmog’i boshqa foizli xarajatlarga tog’ri kelmoqda.
Bizning fikrimizcha, bank keyingi davrlarda o‘zining foiz va kredit siyosatini tubdan qayta
ko‘rib chiqishi, ko‘proq daromad keltiradigan faktoring va lizing operatsiyalarini kengaytirishi va
investitsion siyosatiga ham o‘zgartirishlar kiritishi kerak bo‘ladi.
Shuni alohida qayd etishimiz lozimki, banklarning faoliyati nihoyatda keng qamrovli va
turli tumandir. Yagona bir xolding kompaniyalari ko‘rinishida, bank va uning joylardagi filiallari
ko‘rsatadigan xizmatlarning hilma-hilligiga, iloji borisha o‘z mijozlariga xizmat ko‘rsatishning
qulay hamda arzon turllari joriy etilmoqda.
Bugungi kunda banklarning faoliyatiga kiritilayotgan muhim yangiliklar – kredit
kartochkalarini qo‘llash, korxonalarga monaviy xalqaro andozalar asosidagi buxgalteriya
xizmatlarini ko‘rsatish, faktoring operatsiyalari, ijarani moliyalashtirish, yevrodollar bozoridagi
operatsiyalarda ishtirok etish, favqulodda holatlarda pul hujjatlarini inkasatsiyalash uchun abonent
yashiklari tizimidan foydalanish va boshqa operatsiyalar qo‘llanilmoqda.
REFERENCES
1.
Tijorat banklarida buxgalteriya hisobining hisobvaraqlar rejasini tasdiqlash togrisida
O’zbekiston Respublikasi Markaziy basnki boshqaruvining 2021 yil 18 noyabr 20/4 son
Qarori
2.
Z. Umarov. Banklarda buxgalteriya hisobi. Darslik. Toshkent, 2021
3.
Berdiyarov B.T. Tijorat banklari aktiv operatsiyalari daromadliligi. i.f. n. Dissertatsiyasi-
T. 2002.
4.
Z. Umarov. Banklarda buxgalteriya hisobi. Darslik. T.: «Nihol Print», 2021 yil 355-b
5.
Маҳмудалиева Ё.А. Тижорат банкларининг молиявий барқарорлиги ва уни
баҳолаш: и.ф.н. илмий даражасини олиш учун ёзилган диссертация автореферати. –
Т.: 2001. – б. 33.
6.
https://president.uz/uz/lists/view/6091
7.
lex.uz
