ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
650
ҚОРАҚАЛПОҚЛАРНИНГ ЕР ЭГАЛИГИ ВА ЧОРВАЧИЛИК ХЎЖАЛИГИ
ҲАҚИДАГИ МАЪЛУМОТЛАР ТАҲЛИЛИ.
Сайфутдинов Феруз Илниёз ўғли
Осиё Халқаро Университети “Тарих ва филология” кафедраси
тарих фани ўқитувчиси
E-mail:
Tel: +998936857755
https://doi.org/10.5281/zenodo.10148523
Аннотация.
Асрлар
давомида Қорақалпоқлар яшаш шароити иқлими ва
фойдаланадиган материалларнинг хусусиятларини мақола устида ишлаётганда этнограф
ва археологларнинг бирламчи манба сифатида фойдаланилаётган асарлари тахлил
қилинди
Калит сўзлар:
Қорақалпоқлар Ўзбеклар Туркий халқлар этногенез турар жой
чорвачилик хўжалиги солиқ
ANALYSIS OF DATA ON LAND OWNERSHIP AND LIVESTOCK FARMING
OF KARAKALPAKS.
Abstract.
The works of ethnographers and archaeologists used as primary sources while
working on the article were analyzed.
Key words:
Karakalpaks, Uzbeks, Turkic peoples, ethnogenesis, housing, livestock
farming, tax
АНАЛИЗ ДАННЫХ О ЗЕМЛЕВЛАДЕНИИ И ЖИВОТНОВОДСТВЕ
КАРАКАЛПАКОВ.
Аннотация.
Проанализированы работы этнографов и археологов, использованные
в качестве первоисточников при работе над статьей.
Ключевые слова:
каракалпаки, узбеки, тюркские народы, этногенез, жилище,
животноводство, налог.
Олинган тарихий маълумотларга кўра XVI аср охири ва XVIII асрларда
қоракалпоқларнинг асосий қисми Сирдарёнинг ўрта ва қуйи оқими худудида яшаганлар.
Сирдарё қоракалпоқлари XVII асрда хамда XVIII асрнинг ярмигача қозоқлар қуршовида
яшаганлар ва уларнинг сиёсий ва иқтисодий ахволи қозоқ хонларига боғлиқ бўлган.
Лекин хўжалик юритиши бўйича қозоқлардан кучли фарқ қилади. Қозоқлар катта
доирада кўчманчи чорвачилик билан шуғулланган бўлсалар, қорақалпоқлар ярим
кўчманчи хаёт тарзига эга бўлиб чорвачилик, дехкончилик хамда балиқчилик билан
шуғулланганлар.
Қорақалпоқлар яшаётган худудни табий шароити хам инжиқ бўлиб бу шароитда
яшаётган қорақалпоқлар қозоқлардан фарқли равишда фақат чорвачилик ёки факат
дехкончилик билан шуғулланиш имкониятига эга эмас эдилар. Уларнинг табий
геогарифик шароити бу ерларда комплекс тарзда дехкончилик-баликчилик-
чорвачиликни бир хилда ривожланиши учун имкон беради
1
.
1
Қуйи Сирдарё, Кувондарё,
1
Толстов С.П. Города гузов. СЭ. 1947. №3, с.100
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
651
хамда Жана-дарё
водийсида
яшаётган
қорақалпоқлар
дехкончилик
билан
шуғулланганлар. Қорақалпоқларда ғаллачилик яхши ривожланган бўлиб улар
етиштирган ғалла нафақат ўз эҳтиёжларини қондирган, улар ғаллани қозоқлар билан
чорвага айирбошлаганлар. Бошқа бир қорақалпоқлар гурухи чорвачилик билан
шугулланганлар. Уларнинг чорвачилиги билан қозоқларни чорвачилиги урасида хам
фарк мавжуд эди. Қозоқларнинг чорвачилиги йилнинг тўрт фаслида хам кўчиб юришни
тақозо килади. Қорақалпоқлар эса фақат туёқли чорва билан шуғулланардилар. Улар ёзда
ўтлоқларда боқилса қиш учун емхашак хозирланарди. Бу эса чорвачиликни деҳқончилик
билан узвий боғлаб турарди. Ўз навбатида ерга ишлов беришда чорвадан
фойдаланиларди.
Балиқчилик
билан
шуғулланувчи
қорақалпоқлар
деҳқончилик
билан
шуғулланадиган қорақалпоқлар билан балиқни ғаллага айирбошлаганлар. Уларнинг
бундай комплекс хўжалик юритишлари халқ мақолларида хам акс этган: «Уш ай саун, уш
ай каун, уш ай кабагым, уш ай шабагым айтеўир тиришилик етермиз». Қорақалпоқлар
хаётида савдо хам асосий ролъ ўйнайди. Улар қозоқлар билан ғаллани чорвага
алмаштирганлар. Қорақалпоқ савдогарлари Бухора билан қозоқ хонлари ўртасида
даллоллик қилганлар Шунингдек орол ўзбеклари ва Хива билан савдо сотиқ ишларини
амалга оширганлар шу билан бирга қорақалпоқ савдогарлари рус шахарларида хам
бўлганлар. Русларнинг баъзи манбаларида ёзилишича XVIII асрнинг 30 йиллари ўзлари
қўрғошин олиб ундан ўқ ясаганлар. Шунингдек қозоқларга сотиш учун порох
таёрлаганлар.
Қорақалпоқ ҳалқи Хоразм территориясига кўчиб келганидан кейин ҳам ўзи
жойлашган ҳосилсиз қуруқ ва ботқоқлик ерларни қуритиб, суғориш каналлари ўтказиб,
тўғонлар ва бошқа сув иншоатлари қуриб, деҳқончилик қорақалпоқ хўжалигининг асосий
тормоғи сифатида ривожланди
2
.
1
Юқорида айтганимиз сингари Қалликул, Қушқана тов ва Кегейлидан иборат учта
воҳаси Амударёнинг чап қирғогида лавзон, Чонлибосув, Шумоной, Қиётжорғон
каналларидан қуйида ташкил топган. Амударёнинг ўнг қирғоғида ҳозирги Чимбойнинг
ғарбий-шимолида, собиқ ўзбек деҳқончилик тумани, Қорабойлининг атрофида
Амударёнинг табиий тармоғи бўлган Қорабойли суви билан суғориладиган Қушқанатов
воҳаси вужудга келди. Унинг суви Чуртонбой, Эшон, Арзибой, Тиллабой, Бийжон,
Элгелдижоб ва бошқа ариқлардан келган А.В. Каульбарсининг айтишича, Қушқанатов
паст текислиги XIX асрнинг 30-50 йиллари шимолий Хоразмнинг қорақалпоқ, қангли,
қипчоқларнинг тумани бўлиб ҳисобланган.
XIX асрнинг охирларида Кегайли воҳаси шимолий Хоразмдаги йирик
дехқончилик тумани бўлиб қолди.
Ўрта Осиёнинг энг йирик феодал давлатларидан ҳисобланган Хива хонлигига
қорақалпоқларнинг қарам бўлиши, уларни хонликнинг иқтисодий- сиёсий системасига
эргашишга мажбур этди. Улардаги аграр муносабатлар ўзгариб борди.
С.К. Камалов XIX асрнинг 20-60 йилларда қорақалпоқларнинг ижтимоий-
2
Жданко Т.А. Очерки исторической этнографии каракалпаков. Ленинград. 1950, с.18-19
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
652
иқтисодий тузумига, ирригация ишлари ва деҳқончилик хўжалигининг ривожланишида
Хива хонлар томонидан ҳокимиятни марказлаштириш билан халқларнинг ўзаро
урушларига барҳом берди, айниқса, уларнинг (қорақалпоқларнинг) қадимдан
деҳқончилик билан шуғулланган ўзбеклар - Хоразмликлар билан қўшничилиги ўша
даврда ерларни зудлик билан ўзлаштиришга ва деҳқончиликнинг ривожланишига сабаб
бўлди
3
.
1
Қорақалпоқларда феодал ер эгалиги Ўрта Осиё хонликлари, асосан, Хива
хонлигида XIX аср ва ХХ аср бошларида ҳукум сурган феодал ер эгалиги билан
мустаҳкам боғлиқдир. Хива хонлигидаги аграр мунособатлар ҳақида рус олим ва
саёҳатчилари - Н.Н.Муравьев, М.И.Иванин, Г.И.Данилевский, Я.Килевейн, А.Л. Кун,
Л.Ф. Костенко, Н.И.Веселовский, Гиршфельд ва М.Н.Галкин, О.Шкапский,
В.Лобачевский, А.В.Каульбарс кабиларнинг асар ва хотираларида баъзи бир
маълумотлар берилган.
Бироқ, у авторлар чор Россиясининг амалдорлари, буржуа синфининг вакиллари
бўлгани учун уларнинг ёзганлари тенденциоз характерда бўлган. Хива хонлиги
ижтимоий-иқтисодий ва сиёсий тарихий жумладан, феодал давлат тузилиши ва ер
эгалиги каби муҳим масалалар тарихини ҳаққоний асосларда ўрганиш тарихчилар,
шарқшунослари томонидан амалга оширилди. Таниқли шарқшунос тарихчи профессор
П.П.Иванов, ЎзССР Фанлар академиясининг академиги М.Й. Йўлдашовлар Хива
хонларининг архивини топиб, ундаги материаллар асосида юқаридаги масалаларни кенг
ёритиб берган муҳим асарлар яратдилар.
Ҳақиқатдан, XIX асрда Хива хонлигида ер эгалиги, ер солиғи тўғрисида яқин
кунларгача О.Шкапскийнинг «Амударё очерклари» номли китобигина мавжуд эди. Мазкур
китоб бой фактик материалларга эгалиги билан характерланади. О.Шкапский Амударё
бўлими, айниқса, Шўрохон участкасининг географик ўрни, табиий шароити деҳқончилик
ишлари, деҳқончилик қуроллари, суғориш иншоотлари тўғрисида кенг маълумот берган
4
.
1
Шўрахон участкасидаги ер эгаликни, подшолик (давлат), хусусий мулк ва вақфдан иборат
формаси бўлганлигини баён этади. Шу аснода бутун Хива хонлигидаги ерга эгалик ва солиқ
системасини ёритиб берган. Шкапский Амударё бўлимидаги деҳқонларнинг оғир аҳволини
қисқача баён этади. Бироқ, у асар муҳим аҳамиятга эга бўлишига қарамай, унда қўйилган
масалалар бўйича камчиликлар мавжудлиги туфайли асарда Хива хонлигидаги ва
қорақалпоқлардаги феодал ер эгалиги масаласи узил-кесил ҳал қилиб берилмаган.
Шкапскийнинг китоби ҳақида М.Й.Йўлдошев ўз асарларини ўқиган ҳар бир бир тадқиқотчи
ундаги камчиликларни кўриши мумкин. Жумладан, у Шўрохон участкасидаги ерга
эгаликни учга ажратса-да лекин уларни тушунтиришда подшолик (давлат) ерларини мулк-
ерлар билан аралаштириб юборади. Мулк ерни, солиқ олиниш олинмаслигига ёки қай
тарзда олинишига қараб, уни отои ва ёрлиқли мулкка ажратади.
Ёрлиқли мулк - ерга хусусий эгалик ҳуқуқи учун давлат томонидан берилган ёрлиғи
бўлган шахслар мулкидир.
3
Камалов С.К
.
Каракалпаки в ХVIII-XIX веках. Ташкент, 1968, с.132
4
Жалилов О. XIX-ХХ аср бошларидаги қорақалпоқ тарихидан Фан. Т., 1985, 20 б.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
653
Ёрлиқли мулк эгалари солиқ тўламас эди. Отом мулк хоннинг қориндошлари, йирик
амалдорлари қўлида бўлган, улар аъло деб ҳисобланса - да, ерига нисбатан арзимаган солиқ
тўлаган.
Умуман, отои мулк эгаларидан олинган солиқ жуда оз эди, аммо баъзи жойларда
улар солиқдан озод бўлиб қолган деб, таъкидлайди. Шкапскийнинг бу маълумотларидан
мулкли ер эгалари умуман солиқдан озод қилинган деган
хулоса келиб чиқади. Шкапский отои мулк деб ҳисоблаган ерларнинг ҳам галарида
(хоннинг қориндошлари ёки амалдорларда) унга эгалиги ҳақида ёрлиғи бўлган. Солиқ
тўламаган шахсларнинг отои мулки бу жиҳатдан ҳам ёрлиқли мулкка ўхшаб кетади. Демак,
ёрлиқнинг бўлиш-бўлмаслиги мулк ерни Шкапский кўрсатганидай категорияларга бўлишга
асос бўла олмайди.
Архив материалларининг кўрсатишича: хоннинг қариндошлари йирик амалдорлар,
айрим руҳонийлар, хонликка хизмат кўрсатган навкарлар (отлиқ аскарлар баъзи шахслар)
солиқлардан озод қилинган
5
.
У ҳақида махсус ёрлиқлари бўлган. Ана шундай шахслар ёрлиқдорлар деб аталган.
Уларнинг эгалигидаги ер ёрлиқли мулк эмас, ё хусусий мулк ери, ёки давлат ери, ё
бўлмаса вақф ери ҳисобланган.
Хива хонлигидаги аграр муносабатлар тўғрисида П.П.Иванов берган маълумотлар
аҳамиятлидир. У биринчи бўлиб Хива хонларининг ўзига тегишли хусусий мулк ерлари
бўлган деган хулосага келади ва у фикрини Хива хонлари архиви Хужжатлари асосида
исботлаб берди. П.П.Иванов мақоласида «Шундай қилиб бизнинг ҳужжатимиз, Амударё
дальтасидаги ҳаммадан кўра муҳимроқ туманларнинг бирида қорақалпоқ аҳолиси
ўртасида уруғжамоа ер эгалигини характерлаб беради» - деб ёзган бўлса,
«Қорақалпоқлар ҳақида янги маълумотлар» номли мақоласида «Хива, бошқа Ўрта Осиё
туманларидаги ўзбекларнинг аграр муносабатларини ўрганар эканмиз, қорақалпоқлар
ўртасидаги сингари уруғ-жамоа формасининг бўлганини кўрамиз. Бироқ бу фарқ
шундаки, ерга эгаликнинг бу формаси ўзбек туманларида XIX асрнинг бошларида деярли
йўқолиб, ўз ўрнини амалдор, йирик ер эгалари ёки давлат эгалигига бўшатиб берди.
Қорақалпоқ туманларида эса уруғ - жамоа ер эгалиги у ёки бу шаклда XIX асрнинг II ярми
бошларигача сақланмоқда эди. XIX асрнинг ўрталарида қабила уруғ жамоасининг ерга
ва яйловларга бўлган эгалик ҳуқуқи фақат қалбаки расмиятчиликдан иборат бўлиб,
амалда барча экин мойдонларига феодал уруғ бошлиқлари эгалик қилар эди» деб ёзади
6
.
Бу маълумотлар Хива хонлиги, жумладан қароқалпоқларда ер эгалигини
характерлаб беришда қимматли маълумотлар ҳисобланади.
Хива хонлигида феодаллик зулмининг уч хил шакли мавжуд эди: моддий, табиий
ва мехнат. Моддий зулмга «солғит» деб номланувчи ер солиғи ва «закот» деб номланувчи
мол-мулк ва чорва солиғи киради. Мол-мулк солиғи катта ва ўрта ер эгалари билан бир
хилда оддий деҳқонларга хам жорий қилинган эди. Солғит тўловчилар уч хил котегорияга
5
Йўлдошев М.Ю. Материалы по истории каракалпаков// Общественные науки в Ўзбекистана 1965 №1, 62-65
б.
6
Иванов П. Очерки истории каракалпаков//Материалы по истории каракалпаков. Москва-Ленинград, 1935,
с.37
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
654
ажраларди: ўн танобдан ортиқ ер эгалари уч тилло тўлашлари керак бўлган, ўн танобгача
ерга эга бўлганлар икки тилло, беш танобгача ерга эга бўлганлар бир тилло шу билан
бирга ерга эга бўлмаганлар хам бир тилло солғит тўлардилар. Ҳудди шу даврда катта
зодагонлар ва дин пешволари солиқдан озод этилган.
Қоракалпоқлар Амударё делътасига келиб жойлашганларидан сўнг улар хали
ерларини ўзлаштириб олмасларидан Мухаммад Рахим хон улардан ҳудди туб аҳоли
билан бир хилда солиқ тўлашларини талаб қилди. Бундай солиқ тўлаш учун
қорақалпоқларни қурби етмасди. Натижада солиқ йиғувчилар билан қорақалпоқлар
ўртасида тўқнашувлар вужудга кела бошлади. Мухаммад Рахим хон бу тўқнашувларга
бархам бериш мақсадида қорақалпоқлар биргаликда ҳар йили 20 минг тилла
тўлашларини талаб қилди. Солғитнинг бу тури «солғит-кесма», шунингдек келишувга
асосан тўлов деб хам номланарди.
Қоракалпоқлар солғит кесмадан ташқари закот хам тўлардилар. Бу туя, от ва
шохли молллардан қирқ бошига беш тилладан ва қирқ бош қўйга 10 аббос (бир аббос 25
кумуш тангага тенг) дан иборат бўлган. Катта чорва эгалари хар-хил йўллар билан
айёрлик қилиб закотни кўп қисмини камбағаллар зиммасига ташлардилар. Хонлик
ерларида деҳқончилик билан шуғулланаётган қорақалпоқлар ернинг хажмидан катъий
назар йиғилган 4-5 ботмон ғалладан икки ботмонини солиқ учун тўлашган, бу табиий
солиқ ҳисобланган. Юқоридаги солиқлардан ташқари қорақалпоқ ер эгалари жойлардаги
дин пешволарига «усир» (хосилни ундан бир қисми), ўрмонлардан файдаланганлик учун
алохида солиқ «тутун пули» (утин учун тулов) йиғилган.
Солиқларнинг бутун оғирлиги меҳнаткаш қорақалпоқлар елкасига тушади,
зодагонлар ва дин пешволари солиқдан озод эдилар
7
.
Қоракалпоқлар мажбурий мехнатга хам жалб қилинган (хонликдаги ариқларни
қазиш, кўприкларни созлаш, Амударёдаги дамбаларни тўғрилаш ва созлаш ва хоказо).
Хар бир уй эгаси бир йилда бир ишчи бошига 12 кундан ишлаб бериши керак бўлган.
Кўприкларни созловчи ишчилар «кўпирчи», каналларни тозаловчилар «қазувчи» деб
номланарди. Бу ишларга бир йилда 27079 одам жалб қилинган бўлса шундан 6000 киши
қорақалпоқлардан бўлган.
Яна бир феодалона мажбуриятлардан бири қорақалпоқ ахолиси хонлик қўшинида
хизмат қилаётган 12000 навкарни боқиши керак бўлган. Бу эса уларга 1874 йилда 100-140
минг тиллага тушган. Урушларда қорақалпоқ харбий отрядларини бийлар, ботирлар ва
юзбошилар бошқарган. Улар уруш даврида қорақалпоқ мехнаткашларининг солиқларини
ортиши хисобига тинчлик давридагидан 4 баробар кўп хақ олганлар. Солиқ йиғиш билан
хон амалдорлари «қушбеги» ва «мехтар»лар шуғулланганлар. Чап қирғоқ
қорақалпоқлардан қушбегилар, ўнг қирғоқликлардан мехтарлар солиқ йиғганлар. Улар
бу хизмати учун Хива хони томонидан тақдирланмаган. Улар солиқ йиғиш давомида
турли хил ёмонликлар билан ўзларига хақ қолдиришга харакат қилганлар ва шулар
ҳисобига яшаганлар. Солиқ йиғувчилар порахўрлик қилардилар. Оқсоқоллар бий ва
оталиққа, бий ва оталиқлар бекларбеги, қушбеги ва мехтарларга пора бериш эвазига
7
Иванов П. Архив хивинских: ханов. Ленинград, 1940, с.142
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
655
солиқ тўлашдан қутулардилар, бунинг эвазига улар тўлаши керак бўлган солиқ улуши
ҳам меҳнаткаш ахоли зиммасига тушарди.
Закотни «божмон» лар йиғишарди ва йиғилган солиқни 10% хон томонидан
уларни ўзларига қолдириларди. Закот йиғишда қозилар хам иштирок этишарди. Ғалла
солиғини «мушриф» лар йигишарди. Улар йиғган ғалла қушбеги ва мехтарларга
берилади, улар эса хон саройига элтишарди. Мажбурий меҳнат солиғини қушбеги ва
мехтарлар назорат қилишарди айниқса каналларни тозалаш жуда оғир бўлади, бунинг
оқибатида одамлар оғир касалликларга чалинардилар. Хонлик томонидан ўтказиладиган
ҳар бир тадбир учун бий ва оталиқлар хонга пора беришарди. Бу эса оддий
мехнаткашлардан йиғиб олинарди. Шунча йиғилаётган солиқларнинг устига бундай
йиғимларнинг кўшилиши мехнаткашларнинг икки томонлама таланиши (Хива хонлари
хамда ўзларининг феодаллари томонидан), уларни янада ғазабга келтирарди.
Хулоса:
Хулоса қилиб айтганда қорақалпоқларнинг Йер муносабатлари алоҳида
ўзига хослик хсусиятлари жудаям кўпдир. Aйниқса қорақалпоқлар яшайдиган географик
ҳудуднинг ноёблиги аҳолини йер муносабатларида минтақанинг бошқа ҳудудларидан
ажралиб туришига сабаб бўлиб келмоқда.
REFERENCES
1.
Sayfutdinov Feruz Ilniyoz o’g’li. (2023). XIX ASRDA XONLIKLARNING O‘ZARO
SAVDO MUNOSABATLARI.
JOURNAL OF SCIENCE, RESEARCH AND
TEACHING
,
2
(8),
111–114.
Retrieved
from
https://jsrt.innovascience.uz/index.php/jsrt/article/view/284
2.
Ilniyoz o'g'li, S. F. (2023). XX ASR 2-YARMI XXI ASR BOSHLARI ZARAFSHON
VOHASIDA ETNOSLARARO MUNOSABATLAR.
TA'LIM VA RIVOJLANISH
TAHLILI ONLAYN ILMIY JURNALI
,
3
(9), 1-5.
3.
Sayfutdinov, F. (2023). THE IMPORTANCE OF DIGITAL TECHNOLOGY IN
TEACHING HISTORY.
Modern Science and Research
,
2
(10), 719–723. Retrieved from
https://inlibrary.uz/index.php/science-research/article/view/24678
4.
Sayfutdinov Feruz Ilniyazovich. (2023). USING GIS SOFTWARE AND THE
IMPORTANCE OF DIGITAL HISTORY IN THE STUDY OF HISTORY .
International
Journal
Of
History
And
Political
Sciences
,
3
(10),
31–33.
https://doi.org/10.37547/ijhps/Volume03Issue10-06
5.
Sadullayev, U. (2023). THE ROLE OF WOMEN IN NEIGHBORHOOD
MANAGEMENT IN UZBEKISTAN.
Modern Science and Research
,
2
(9), 132-135.
6.
Shokir o'gli, U. S. (2023). MILLIY QADRIYATLARIMIZ ASROVCHISI.
Journal of new
century innovations
,
35
(1), 79-80.
7.
Sadullayev, U. (2023). THE ROLE OF THE NEIGHBORHOOD IN THE SOCIAL
DEVELOPMENT OF SOCIETY.
Modern Science and Research
,
2
(10), 755-757.
8.
Shokir O’g’li, S. U. (2023). THE IMPORTANCE OF THE MAHALLA SYSTEM’S
REFORMATIONS IN NEW UZBEKISTAN.
International Journal Of History And
Political Sciences
,
3
(10), 25-30.
9.
Sadullayev, U. (2023). O’zbekistonda xotin-qizlarga berilayotgan e’tibor: mahalla
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
656
boshqaruvida xotin-qizlarning roli. In
Oriental Conferences
(Vol. 1, No. 1, pp. 551-556).
ООО «SupportScience».
10.
Shokir
o’g’li,
S.
U.
(2023).
MAHALLANING
JAMIYAT
IJTIMOIY
TARAQQIYOTIDAGI O’RNI.
Научный Фокус
,
1
(6), 369-371.
11.
Rahmonova, S. (2023). DYNAMICS AND MAIN DIRECTIONS OF SPIRITUAL AND
CULTURAL REFORMS IMPLEMENTED IN UZBEKISTAN. Modern Science and
Research, 2(10), 850-854
12.
Shuhrat kizi, R. S. (2023). The Development of Spiritual and Cultural Reforms in the
Development Strategy of New Uzbekistan. International Journal of Culture and Modernity,
32, 61–66.
13.
Bobohusenov,
A.
(2023).
BUXORO
VOHASINING
ANTIK
DAVRI
YODGORLIKLARI.
SCHOLAR
,
1
(28), 298-302.
14.
Akmal, B. (2023). QADIMGI BAQTRIYA MADANIYATI VA YODGORLIKLARI
TIPOLOGIYASI.
TA'LIM VA RIVOJLANISH TAHLILI ONLAYN ILMIY JURNALI
,
3
(7),
100-102.
15.
Akmal, B. (2023). BUXORO VOHASI QOYATOSH SURATLARINING DAVRIY
TASNIFI.
ОБРАЗОВАНИЕ НАУКА И ИННОВАЦИОННЫЕ ИДЕИ В МИРЕ
,
29
(1),
142-146.
16.
Bobohusenov, A. (2023). QADIMGI VARAXSHA DEVORIY GANCH VA LOY
BEZAKLARI.
SCHOLAR
,
1
(28), 303-308.
17.
Akmal, B., & Ismat, N. (2023). BAQTRIYANING BRONZA DAVRI ARXEOLOGIYA
YODGORLIKLARINING JOYLASHUVI VA MODDIY MADANIYATI.
Innovations in
Technology and Science Education
,
2
(8), 73-80.
18.
Bobohusenov Akmal. (2023). BUXORO VOHSINING ANTIK DAVRI SHISHA
BUYUMLARI.
TADQIQOTLAR
,
25
(2),
208–211.
Retrieved
from
http://tadqiqotlar.uz/index.php/new/article/view/307
19.
Toshpo’latova, S. (2023). ETHNOLOGICAL ANALYSIS OF CALENDRICAL
CALCULATION AND LENGTH MEASUREMENTS OF KHUF VALLEY TAJIKS IN
THE RESEARCHES OF MS ANDREYEV.
Modern Science and Research
,
2
(10), 291-
299.
20.
Toshpo‘latova, S. S. (2023). TOJIKLAR MILLIY KIYIM-KECHAKLARI VA
“BESHMORAK” MAROSIMINING ETNOLOGIK TAHLILI.
SCHOLAR
,
1
(28), 395-
401.
21.
Toshpo’latova, S. (2023). A STUDY OF THE WEDDING CEREMONY OF THE
TAJIKS OF AFGHANISTAN.
Modern Science and Research
,
2
(9), 84-89.
22.
Toshpo’latova, S., & Ashurova, G. (2023). THE HISTORY AND DESCRIPTION OF
THE WORK OF MS ANDREYEV-" ARK BUKHARI".
Modern Science and
Research
,
2
(9), 404-409.
23.
Toshpo‘latova, S. S., & Naimov, I. N. (2023). MS ANDREYEV–O’RTA OSIYO
XALQLARI ETNOGRAFIYASINING YIRIK OLIMI.
Innovations in Technology and
Science Education
,
2
(8), 1214-1222.
24.
Naimov, I., & Toshpo‘latova, S. (2023). MARRIAGE CEREMONY OF TAJIKS IN THE
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 11 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
657
WORK OF MIKHAIL STEPANOVICH ANDREYEV “TADJIKI DOLINI
KHUF”.
International Journal of Intellectual Cultural Heritage
,
3
(1), 12-16.
25.
Muxamedovna, G. M. (2023). INNOVATSION TALIM-BUYUK KELAJAK
POYDEVORI.
World scientific research journal
,
17
(1), 74-76.
26.
Muxamedovna, G. M. (2023). UCHINCHI RENESANS DAVRIDA AJDODLARIMIZ
MEROSINI ORGANISH ORQALI INTEGRATSION TA’LIMNI YANADA
TAKOMILLASHTIRISH
TAMOYILLARI.
ОБРАЗОВАНИЕ
НАУКА
И
ИННОВАЦИОННЫЕ ИДЕИ В МИРЕ
,
22
(1), 35-38.
27.
Muxamedovna, G. M. (2023). KREATIV YONDASHUV ASOSIDA DIDAKTIK
MATERIALLAR YARATISH MEXANIZMLARI.
ОБРАЗОВАНИЕ НАУКА И
ИННОВАЦИОННЫЕ ИДЕИ В МИРЕ
,
21
(3), 12-14.
