ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 2 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
911
ZARAFSHON VOHASI AHOLISI TO‘G‘RISIDAGI MA’LUMOTLAR
TARIXSHUNOSLIGI. (XX ASR)
Sayfutdinov Feruz Ilniyazovich
Osiyo Xalqaro Universiteti Tarix va filologiya kafedrasi o’qituvchisi.
E-mail:
Tel: +998936857755.
https://doi.org/10.5281/zenodo.10684791
Annotatsiya.
Zarafshon
vohasida
XX
asr
mobaynida
ko’plab
tarixchi
tadqiqotchilartomonidan etnologik tadqiqotlar olib borildi olimlar o’z asarlarida voha etnologik
tarkibi haqidagi qimmatl ma’lumotlarni keltirishgan maqolamiz davomida shu taqiqotlarning
tarixshunoligi haqida fikr yuritamiz
Kalit so’zlar: Etnologiya, tarixshunoslik, etnologik tadqiqotlar, Zarafshon vohasi, urug’,
qabila, millat.
HISTORIOGRAPHY OF INFORMATION ABOUT THE POPULATION OF THE
ZARAFSHAN OASIS. (20TH CENTURY)
Abstract. Ethnological studies were carried out by many historians and researchers in the
Zarafshan oasis during the 20th century. In our article, scientists provided valuable information
about the ethnological composition of the oasis.
Key words: Ethnology, historiography, ethnological research, Zarafshan oasis, clan, tribe,
nation.
ИСТОРИОГРАФИЯ СВЕДЕНИЙ О НАСЕЛЕНИИ ЗАРАВШАНСКОГО
ОАЗИСА. (20 ВЕК)
Аннотация. Этнологические исследования проводились многими историками и
исследователями Зарафшанского оазиса на протяжении XX века.В нашей статье ученые
предоставили ценные сведения об этнологическом составе оазиса.
Ключевые слова: Этнология, историография, этнологическое исследование,
Заравшанский оазис, род, племя, народ.
XX asr Zarafshon vohasi aholisining etnik tarkibini tadqiq etish bo‘yicha olib borilgan
izlanishlarning mazmun-mohiyatiga nazar tashlaydigan bo‘lsak, bu borada keng qamrovli ishlar
olib borilmagan bo‘lsa-da, bevosita mavzu doirasida turli rakurslarda tadqiqotlar amalga
oshirilganligi ko‘zga tashlanadi.
Aslida Zarafshon vohasi aholisining etnik tarkibi bo‘yicha dastlabki ilmiy izlanishlar XIX
asrning so‘nggi choragida boshlangan bo‘lib, asosan rus sharqshunos va etnograf olimlari vohaga
tashrif buyurib, bu borada o‘zlarining dastlabki fikr-mulohazalarini bildirgan edilar.
Bundan ancha oldin N. Xanikov tomonidan boshlangan bu tarzdagi izlanishlar A.D.
Grebenkin tomonidan yanada izchillik bilan davom ettirildi. Vohaga tashrif buyurgan mashhur rus
turkologi V.V. Radlov bir qator viloyat va tumanlarda bo‘lib, mahalliy aholining etnik tarkibi, til
va lahja xususiyatlari masalalarni o‘z asarlarida ancha batafsil yoritdi
1
Радлов В.В. Из Сибири. Страницы дневника. – М.: 1989. – С. 532.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 2 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
912
XX asrning 20-yillaridan O‘rta Osiyo aholisini etnografik jihatdan tadqiq etishning yangi
bir bosqichi boshlandi. Bu davrda etnografik tadqiqotlar xarakteri va ahamiyati haqida
tarixshunoslik tadqiqotlarida tahlil etilgan. Bu tadqiqotlar XIX asr oxiri–XX asr boshlarida olib
borilgan ko‘plab tadqiqot natijalariga tayangan, yangi ilmiy materiallar to‘plashga katta ahamiyat
berilgan bo‘lib, asosan, Turkistonning milliy-hududiy chegaralanishi bilan bog‘liq keng qamrovli
tadqiqotlardan iborat bo‘lgan, shuningdek, Zarafshon vohasini o‘rganishda XIX asrning ikkinchi
yarmidan boshlab nashr etila boshlagan “Samarqand viloyatini maʼlumot kitobi” nomli statistik
jurnal alohida manba sifatida muhim ahamiyat kasb etadi.
Ushbu statistik maʼlumotlar jurnalida ko‘pgina tarixiy, etnik va etnografik maʼlumotlar
berib borgan tadqiqotchilardan V.L. Vyatkin, jurnal muharriri M.M. Virskiy
, M.Andryev
tadqiqotlari o‘z aksini topgan. V.L. Vyatkin
tomonidan Abu Tohir Hojaning “Samariya” kitobi
tarjimasi, Samarqandning tarixiy obidalari, jumladan “Afrosiyob” qadimiy shaharning o‘rganilishi
asnosida “Afrosiyob” nomli kitobini nashr qilgan.
XX asrning 20- yillarida o‘zbeklar etnogenezi va urug‘-qabilaviy tuzilishi, ijtimoiy va
oilaviy turmushi, xo‘jaligi va boshqa masalalarga oid bir necha etnografik asarlar paydo bo‘ldi.
Ilk nashrlardan professor YE.D. Polivanov
va etnograf A.P. Potapovlarning
diqqatga sazovordir.
Bu davrdagi statistik maʼlumotlarda nafaqat Zarafshon vohasi balki Turkiston o‘lkasining
barcha hududlaridan to‘plangan aholi etnik tarkibi, turli etnoslar hamda etnik jamoalar soni,
joylashuv xususiyatlari, aholining barcha okrug, uyezd, volost, qishloq jamoalari bo‘yicha
taqsimlanishi to‘g‘risidagi maʼlumotlar umumlashtirilgan.
XX asr boshlarida Turkistondagi etnik holat, shu jumladan, Zarafshon vohasining etnik
tarkibi, turmush-tarzi, xo‘jaligi bo‘yicha M.S. Andryev
tomonidan amalga oshirilgan tadqiqotlar voha tarixshunosligi uchun muhim manbadir.
I.I. Zarubinning “Samarqand viloyati aholisi” nomli kitobida viloyatda istiqomat qiluvchi
axolining soni, etnik tarkibi va joylashuvi taxlil qilgan bo‘lsa, M.S. Andryev viloyatdagi tarixiy
obidalardagi rang-tasvir, yodgorliklardagi yozuvlarni o‘rganish orqali aholining etnografiyasini
tahlil etgan. I.P. Magidovich esa nafaqat vohaning balki O‘rta Osiyo mintaqasining geografik
xaritasini tarixiy manbalar bilan qiyosiy tahlil etib, ularning joylashuv o‘rni, aholi punktlari o‘rnini
ko‘rsatib bergan.
2
Вирский М.М. Волости Зерафшанского округа по сведениям 1873-1874 гг. // МСТК. Под. ред. Н.А. Маева.
Вып. 4. – СПб, 1876. – C. 261.
3
Вяткин В.Л. Материалы к исторической географии Самаркандского вилаета // СКСО. 1912. Вып. VII. –
Самарканд, 1902. – C. 309.
4
Поливанов Е.Д. Этнографическая характеристика узбеков. Вып. 1. Происхождение и наименование узбеков.
– Т. 1926. – C. 198.
5
Потапов Л.П. Материалы по семейно-родовому строю у узбеков «кунград». 1930. – C. 98.
6
Андреев М.С. Некоторые результаты этнографической экспедиции в Самаркандской области в 1921 году. –
Ташкент: “Наука”, 1922. – C. 200.
7
Зарубин И.И. Население Самаркандской области. (Численность этнографический состав и территориальное
распределение с этнографической картой). – Ленинград: Изд. Акад. наук, 1926. – С.8-25.
8
Магидович И. Население // Материалы по районированию Средней Азии. Книга 1. Территория и население
Бухары и Хивы. Часть 1. Бухара. – Т., 1926. – C. 211.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 2 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
913
Sovet davri tarixshunosligida dastlab V.V. Bartold
, O.A. Suxareva, B.X. Karmisheva
kabi tadqiqotchilar Buxoro, Samarqand viloyatlari va Janubiy O‘zbekiston hududi etnik qiyofasini
o‘rganish jarayonida Zarafshon vohasiga birmuncha to‘xtalib o‘tganlar. Garchi V.V. Bartold
Zarafshonning etnik tarixi masalasiga maxsus to‘xtalmagan bo‘lsa-da, mintaqa tarixiga bag‘ishlab
yozgan bir qator maqolalarida voha tarixi uchun muhim materiallar keltirgani diqqatni jalb qiladi.
Xulosa qilib XX asr mobaynida yurtimiz va xorijilik ko’plab tarixch, etnograf olimlar
tomonidan Zarafshon vohasi etnologik tarkibi haqida izlanishlar olib borildi va ularni shartli
ravishda ikkiga bo’ldik mahalliy va xorijiy tadqiqotchilar izlanishlari shu asosda bu
taqdqiqotlarning tarixshunosligini tuzishga harakat qildik. Zarafshon vohasi Markaziy Osiyo
mintaqasining qoq markazida joylashganligi sabab ko’plab izlanuvchilarni o’ziga jalb etib kelgan
shu sababga ko’ra hudud etnografik tadqiqotlari tarixshunosligini o’rganish muhim masala
hisoblanadi.
REFERENCES
1.
Ilniyoz o’g’li, S. F. (2023). XIX ASRDA XONLIKLARNING O ‘ZARO SAVDO
MUNOSABATLARI. JOURNAL OF SCIENCE, RESEARCH AND TEACHING, 2 (8),
111–114.
2.
Sayfutdinov Feruz Ilniyazovich. (2023). USING GIS SOFTWARE AND THE
IMPORTANCE OF DIGITAL HISTORY IN THE STUDY OF HISTORY.
International
Journal Of History And Political Sciences
,
3
(10), 31–33.
https://doi.org/10.37547/ijhps/Volume03Issue10-06
3.
Sayfutdinov, F. (2023). THE IMPORTANCE OF DIGITAL TECHNOLOGY IN
TEACHING HISTORY.
Modern Science and Research
,
2
(10), 719–723. Retrieved from
https://inlibrary.uz/index.php/science-research/article/view/24678
4.
Sayfutdinov, F. (2023). ANALYSIS OF DATA ON LAND OWNERSHIP AND
LIVESTOCK FARMING OF KARAKALPAKS.
Modern Science and Research
,
2
(10),
650–657. Retrieved from
https://inlibrary.uz/index.php/science-research/article/view/25727
5.
Sayfutdinov Feruz Ilniyoz o’g’li. (2023). XIX ASRDA XONLIKLARNING O‘ZARO
SAVDO
MUNOSABATLARI.
JOURNAL
OF
SCIENCE,
RESEARCH
AND
TEACHING
,
2
(8), 111–114. Retrieved from
http://jsrt.innovascience.uz/index.php/jsrt/article/view/284
6.
Sayfutdinov F. (2024). ETHNIC COMPOSITION OF THE ZARAFSHAN OASIS (2ND
HALF OF THE 20TH CENTURY).
Modern Science and Research
,
3
(1), 577–581.
https://inlibrary.uz/index.php/science-research/article/view/28335
7.
Sayfutdinov Feruz Ilniyozovich. (2023). STUDY OF THE KARAKALPAK PEOPLE IN
ETHNOLOGICAL SCIENTIFIC WORKS HISTORY.
International Journal Of History
And Political Sciences
,
3
(12), 61–68.
https://doi.org/10.37547/ijhps/Volume03Issue12-11
9
Бартольд В. В. Двенадцать лекций по истории турецких народов Средней Азии // Сочинения. T. II. Ч. 2– М.:
Наука, 1964. – С. 195.
10
Кармышева Б.Х. Очерки этнической истории южных районов Таджикистана и Узбекистана (по
этнографическим данным). – М.: Наука, 1976. – C. 21.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 2 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
914
8.
Sayfutdinov, F. (2023). ILLUMINATION OF KARAKALPAK PEOPLE IN
ETHNOGRAPHIC STUDIES.
Modern Science and Research
,
2
(12), 910–917. Retrieved
https://inlibrary.uz/index.php/science-research/article/view/27281
9.
Bobojonova, D. (2023). THE IMPORTANCE OF UZBEK FOLK PROVERBS.
Modern
Science and Research
,
2
(10), 670–675. Retrieved from
https://inlibrary.uz/index.php/science-research/article/view/25751
10.
More Citation Formats
11.
Bobojonova Dilnoza Okhunjonovna. (2023). A Proverb is a Product of Folk
Wisdom.
American Journal of Language, Literacy and Learning in STEM Education
(2993-2769)
,
1
(9), 333–338. Retrieved from
https://grnjournal.us/index.php/STEM/article/view/1509
12.
Akmal B. (2024). THE GREAT WALL OF THE EARLY MIDDLE AGES - KANPIRAK
WALL.
Modern
Science
and
Research,
3(1),
694–698.
Retrieved
from
https://inlibrary.uz/index.php/science-research/article/view/28381
13.
Bobohusenov Akmal. (2023). BUXORO VOHSINING ANTIK DAVRI SHISHA
BUYUMLARI.
TADQIQOTLAR
,
25
(2),
208–211.
Retrieved
from
http://tadqiqotlar.uz/index.php/new/article/view/307
14.
Bobohusenov Akmal Ashurovich. (2023). THE MATERIAL CULTURE OF THE
TOMBS OF THE ANCIENT AND EARLY MEDIEVAL PERIOD.
International Journal
Of History And Political Sciences
,
3
(11), 24–29.
https://doi.org/10.37547/ijhps/Volume03Issue11-06
15.
Srojeva, G. (2024). EFFECTIVE FORMS OF SPIRITUAL AND MORAL EDUCATION
AND EDUCATIONAL WORK IN A PRESCHOOL EDUCATIONAL INSTITUTION.
Modern
Science
and
Research,
3(2),
247–253.
Retrieved
from
https://inlibrary.uz/index.php/science-research/article/view/29010
16.
Vahobovna, S. G. (2021). Khoja Abdulkhaliq Ghijduvani And Its Method.
European
Journal of Humanities and Educational Advancements
,
2
(10), 39-40.
17.
Хасанова, Ш. (2024). https://doi.org/10.5281/zenodo.10651477. MODERN SCIENCE
AND RESEARCH, 3(2), 425–435. https://doi.org/10.5281/zenodo.10651477
18.
Xasanova, S. (2023). USING EXPRESSIVE VOCABULARY IN RUSSIAN
PROVERBS.
MODERN
SCIENCE
AND
RESEARCH,
2(11),
403–408.
https://doi.org/10.5281/zenodo.10107320
19.
Xasanova, S. (2024). DIFFERENCE BETWEEN PROVERB AND SAYING. Modern
Science and Research, 3(1), 140–147. Retrieved from
https://inlibrary.uz/index.php/science-research/article/view/27853
20.
Sadullayev Umidjon Shokir o’g’li. (2023). The History of the Creation and Formation of
the Neighborhood. American Journal of Language, Literacy and Learning in STEM
Education (2993-2769), 1(10), 480–485. Retrieved from
https://grnjournal.us/index.php/STEM/article/view/2142
21.
O’gli, S. U. S. (2023). ELUCIDATION OF ISSUES OF THE HISTORY OF BUKHARA
GUZARS IN OA SUKHAREVA AND HER STUDIES.
International Journal Of History
And Political Sciences
,
3
(11), 30-35.
