ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
523
FAVQULODDA VAZIYATLAR XAVFI TUG‘ILGANDA YOKI SODIR BO‘LGANDA
AHOLINI HARAKATLANISHGA O‘RGATISH
Abdurahmonova Sayyoraxon Ro'zaliyevna
Farg'ona viloyati Favqulodda vaziyatlar boshqarmasi hayot faoliyati xavfsizligi o'quv markazi
o'qituvchisi
https://doi.org/10.5281/zenodo.10362079
Annotatsiya.
Ushbu maqolada favqulodda vaziyatlar xavfi tug'ilganda yoki sodir
bo'lganda aholini harakatlanishga o'rgatish, favqulodda vaziyatlar soni va ko‘lami ortib
borayotgan hozirgi sharoitda aholini tabiiy va texnogen xususiyatli favqulodda vaziyatlarda
harakat qilishga tayyorlash masalasining dolzarbligiga e’tibor qaratilgan. Aholini favqulodda
vaziyatlarda harakat qilishga tayyorlash masalasida O‘zbekiston Respublikasi Favqulodda
vaziyatlar vazirligining o‘rni katta bo‘lib, maqolada vazirlikning aholini tayyorlash borasidagi
vazifalari yoritilgan.
Kalit so‘zlar:
favqulodda vaziyatlar, tabiiy va texnogen favqulodda vaziyatlar,
aholini tayyorlash.
TRAINING THE POPULATION TO MOVE IN THE EVENT OF EMERGENCIES
Abstract.
this article draws attention to the relevance of the issue of educating the
population to act in the event of emergency situations, preparing the population for actions in
emergency situations of a natural and man-made nature in modern conditions, when the number
and scale of emergency situations are increasing. The Ministry of Emergency Situations of the
Republic of Uzbekistan plays an important role in the issue of preparing the population for actions
in emergency situations, the article highlights the tasks of the Ministry for training the population.
Keywords:
emergency situations, natural and man-made emergencies, training of the
population.
ОБУЧЕНИЕ НАСЕЛЕНИЯ К ПЕРЕДВИЖЕНИЮ В СЛУЧАЯХ
ЧРЕЗВЫЧАЙНЫХ СИТУАЦИЙ
Аннотация.
данная статья обращает внимание на актуальность вопроса обучения
населения действиям при возникновении или возникновении чрезвычайных ситуаций,
подготовки населения к действиям в чрезвычайных ситуациях природного и техногенного
характера в современных условиях, когда количество и масштабы чрезвычайных ситуаций
возрастают. В вопросе подготовки населения к действиям в чрезвычайных ситуациях
большую роль играет Министерство по чрезвычайным ситуациям Республики Узбекистан,
в статье освещаются задачи Министерства по подготовке населения.
Ключевые слова:
ЧС, ЧС природного и техногенного характера, подготовка
населения.
Ma’lumki, jamiyat taraqqiy etgani sari sanoat ob’ektlarining soni va qazilma
boyliklarning o‘zlashtirish miqdori ortib boradi. Bu tabiiy va texnogen xususiyatli favqulodda
vaziyatlar soni ham ortib boraverishiga sababchi bo‘ladi. Bunday sharoitda aholini
favqulodda vaziyatlarda harakat qilishga tayyorlash muhim ahamiyat kasb etadi.
Aholini evakuatsiya qilish
- bu xavfli yong'in omillari ta'sir qilish ehtimoli mavjud
bo'lgan hududdan odamlarni majburiy ko'chirish jarayoni.
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
524
Evakuatsiya chiqish
- yong'in sodir bo'lganda xavfsiz hududga olib boradigan
chiqish.
Qochish yo'li
- favqulodda chiqish joyiga olib boradigan odamlarni evakuatsiya
qilishning xavfsiz usuli.
Qochish yo'llari binolarning binolaridagi barcha odamlarni evakuatsiya chiqishlari
orqali xavfsiz evakuatsiya qilishni ta'minlashi kerak.[1]
Chiqish evakuatsiya hisoblanadi, agar u olib keladi:
- birinchi qavatning binolaridan to'g'ridan-to'g'ri tashqarida yoki yo'lak orqali, vestibyul
(foye), yo'lak va vestibyul (foye) orqali, zinapoyadan, yo'lak va zinapoyadan;
- har qanday qavatning binolaridan (birinchi qavatdan tashqari) to'g'ridan-to'g'ri
zinapoyaga yoki tashqi ochiq zinapoyaga, to'g'ridan-to'g'ri zinapoyaga yoki tashqi ochiq
zinapoyaga chiqish imkoniyati bo'lgan zalga;
- xuddi shu qavatdagi qo'shni xonaga, agar u yuqorida ko'rsatilgan chiqishlarga
ega bo'lsa va xonaning o'zi yong'in va portlash xavfi bo'yicha A yoki B toifali texnologik
jarayonlarga ega bo'lgan ombor yoki ishlab chiqarish xonasi bo'lmasa.
Yuqoridagilardan kelib chiqib, mavjud me’yoriy-huquqiy hujjatlar bilan aholining
barcha qatlamlarini favqulodda vaziyatlarda harakat qilishga va fuqaro muhofazasi
sohasida tayyorlash tartibi belgilab berilgan. Bunda aholini tayyorlashda asosiy vazifalar
qilib quyidagilar belgilangan:
-
davlat boshqaruvi organlari, mahalliy ijroiya hokimiyati organlari va boshqa
tashkilotlar rahbarlari, ishchi va xizmatchilarining favqulodda vaziyatlarning oldini olish va
bartaraf etish hamda fuqaro muhofazasi bo‘yicha bilimlarini izchil oshirib borish va
ko‘nikmalarini hosil qilish;
-
qutqaruv xizmatlari va qutqaruv tuzilmalari, shuningdek, fuqaro muhofazasi
tuzilmalarini favqulodda vaziyatlarni bartaraf etishga tayyorlash;
-
aholini, shu jumladan, ishlab chiqarish va xizmat ko‘rsatish sohasida band
bo‘lmaganlarni, maktabgacha ta’lim muassasalari tarbiyalanuvchilari, umumiy o‘rta ta’lim
maktablari o‘quvchilari, o‘rta maxsus, professional va oliy ta’lim muassasalari talabalarini
favqulodda vaziyatlarda muhofazalanish, jabrlanganlarga birinchi yordam ko‘rsatish, jamoaviy va
shaxsiy himoya vositalaridan foydalanish qoidalari va usullariga o‘rgatish.[2]
Ushbu vazifalarni bajarish, ya’ni aholini favqulodda vaziyatlarda harakat qilishga va
fuqaro muhofazasi sohasida tayyorlash tadbirlariga metodik rahbarlik qilish, ularni
muvofiqlashtirish va nazorat qilish uchun mas’ul organ qilib O‘zbekiston Respublikasi
Favqulodda vaziyatlar vazirligi belgilangan bo‘lib, vazirlik tomonidan quyidagi ishlar amalga
oshiriladi:[3]
-favqulodda vaziyatlar vazirligi aholini tayyorlash sohasida:
-tashkiliy-metodik rahbarlikni amalga oshiradi, tadbirlarni muvofiqlashtiradi va
nazorat qiladi;
-tashkiliy ko‘rsatmalar va o‘quv dasturlarini ishlab chiqadi va kelishadi;
-o‘quv mashqlari, mashg‘ulotlari va boshqa tadbirlarni tashkil etadi va o‘tkazadi;
-zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini joriy qiladi va keng
foydalanilishini tashkil etadi;
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
525
-tizimidagi aholini tayyorlashga ixtisoslashtirilgan muassasalarning tinglovchilar bilan
jamlash rejalarini tegishli davr uchun shakllantiradi va tasdiqlash uchun O‘zbekiston
Respublikasi Fuqaro muhofazasi boshlig‘iga kiritadi.
Favqulodda vaziyatlar vazirligi tomonidan aholini tayyorlashning eng samarali usuli va
oliy shakli deb o‘quv mashqlari e’tirof etilib keng miqyosda har xil toifadagi ob’ektlar,
tashkilotlar va fuqarolarni jalb etgan holda o‘tkaziladigan o‘quv mashqlari tan olingan. Shu
sababli joylarda kompleks o‘quv mashqlari, qo‘mondonlik-shtab o‘quv mashqlari, maxsus-
taktik o‘quv
mashqlari,
ob’ekt
o‘quv
mashg‘ulotlari
o‘tkazish belgilab qo‘yilgan.
O‘tkazilib kelinayotgan bunday o‘quv mashqlariga Favqulodda vaziyatlar vazirligi tomonidan
metodik yordam ko‘rsatib kelinmoqda.[4]
Aholini favqulodda vaziyatlarda harakat qilishga tayyorlashning ahamiyati katta
ekanligi hisobga olinib Favqulodda vaziyatlar vazirligi tomonidan O‘zbekiston Respublikasi
Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi, Xalq ta’limi vazirligi va Maktabgacha ta’lim vazirliklari
bilan kelishgan holda hayotiy faoliyat xavfsizligi va fuqaro muhofazasi yo‘nalishlaridagi
o‘quv dasturlarini zamonaviy talablar asosida takomillashtirilib borilmoqda.
Binolarning qavatlaridan evakuatsiya chiqishlari soni, agar ular kamida ikkita
evakuatsiya chiqishlari bo'lgan binolarni o'z ichiga olgan bo'lsa, kamida ikkita bo'lishi kerak.
Ba'zi binolar, hatto qavatlarida bitta favqulodda chiqish joyi bo'lishi mumkin bo'lgan xonalar
mavjud bo'lsa ham, ikkita (yoki undan ko'p) avariya chiqishlari bo'lishi kerak.
Bunday binolarga quyidagilar kiradi: maktabgacha ta'lim muassasalari binolari,
qariyalar va nogironlar uylari, shifoxonalar, maktab-internatlar yotoqxonalari va bolalar
muassasalari; maktablar, maktabdan tashqari va o‘rta maxsus ta’lim muassasalari, kasb-hunar
maktablari, oliy o‘quv yurtlari va malaka oshirish muassasalari binolari; stantsiya binolari.[5]
Shuningdek, mehmonxonalar, yotoqxonalar binolari kiradi; sanatoriylar, dam olish
uylari, lagerlar, motellar va pansionatlar yotoqxonalari binolari; maishiy xizmat ko'rsatish
korxonalari, davlat muassasalari, loyihalash, axborot, tahririyat, nashriyot, ilmiy-tadqiqot
tashkilotlari, banklar va idoralar binolari.
Turar-joy binolari (odatda) bitta favqulodda chiqish joyiga ega bo'lishi mumkin. Ammo
agar qavatdagi kvartiralarning umumiy maydoni (qismning qavatida) 500 m 2 dan ortiq bo'lsa,
bunday uyning har bir qavatida kamida ikkita favqulodda chiqish joyi bo'lishi kerak.
Barcha holatlarda kamida ikkita evakuatsiya chiqishlarida 300 m 2 dan ortiq yoki bir
vaqtning o'zida 15 dan ortiq odam bo'lgan yerto'la va podvallar bo'lishi kerak.
Aholini
tayyorlash
ishlarini
yanada
takomillashtirish
maqsadida
Favqulodda
vaziyatlar vazirligi tomonidan budjet va budjetdan tashqari mablag‘lar hisobiga Favqulodda
vaziyatlar boshqarmalari Hayotiy faoliyat xavfsizligi o‘quv markazlarida zamonaviy
ko‘rgazmali materiallar, interaktiv o‘qitish vositalari bilan jihozlangan favqulodda vaziyatlarda
harakat qilishga tayyorlash majmualarini tashkil etish ko‘zda tutilgan.[6]
Ish bilan band bo‘lmagan aholi toifasini tayyorlashning eng maqbul yo‘li mahallalar
vositasida aholini tayyorlashni yo‘lga qo‘yish ekanligidan kelib chiqib Favqulodda vaziyatlar
vazirligi vositachiligida mahallalarda ish bilan band bo‘lmagan aholini tayyorgarlikdan o‘tkazish
uchun zarur bo‘lgan moddiy bazani yaratish (xona ajratish, uni ko‘rgazmali o‘quv-
uslubiy materiallar, plakatlar, broshyuralar, eslatmalar, tashkiliy texnika hamda boshqalar
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 12 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
526
bilan jihozlash) aholi bilan turli favqulodda vaziyatlarda to‘g‘ri harakatlanish bo‘yicha
amaliy mashq va o‘quv mashg‘ulotlari o‘tkazish ishlari olib borilmoqda.[7]
Bunda “Mahalla fuqaro muhofazasi” boshqaruv organlarini va kuchlarini sodir
bo‘lishi ehtimoli bo‘lgan favqulodda vaziyatlar oqibatlarini, jumladan, terroristik hurujlar
natijasida radioaktiv, zaharlovchi moddalar, biologik vositalar qo‘llanishining oqibatlarini
bartaraf etish uchun tayyorgarlik ko‘rishga, mahalla fuqarolarini birinchi yordam ko‘rsatishga,
tabiiy va texnogen xususiyatli favqulodda vaziyatlarning ta’sir qiluvchi omillaridan, shuningdek
harbiy harakatlar
yoki
ushbu
harakatlar
oqibatida
yuzaga
keladigan
xavfdan
himoyalanishga, ekstremal holatlarda darhol va aniq harakatlanishiga, o‘zlari yashaydigan
hududda yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan favqulodda vaziyatlarning oqibatlari to‘g‘risida
tassavurga ega bo‘lishiga va har birining shaxsiy tayyorgarlik holatiga hamda oila a’zolarini
himoya qilish mas’uliyatini shakllantirishga, ma’naviy va ruhiy holatga ahamiyat qaratilmoqda.
Shunday qilib, Favqulodda vaziyatlar vazirligi aholini favqulodda vaziyatlarda
harakat qilishga tayyorlash borasida keng qamrovli vakolatlarga ega bo‘lib, ushbu vakolatlar
aholining keng qatlamlarini favqulodda vaziyatlarda harakat qilishga tayyorlash uchun yetarli
bo‘la oladi.
REFERENCES
1.
Abidova
F.A.,
Abidov A.B.
“Kuchli ta’sir etuvchi zaharli moddalarning
hususiyatlari”. - O‘zR FVV FMI: 2013 y.
2.
Boymirzaev A. “Hayot xavfsizligi va birinchi tibbiy yordam”. - T: “Zilol buloq”.
2019 y.
3.
Gazinazarova S., YUldoshev O. “Avariya qutqaruv ishlari, o‘quv qo‘llanma”. - Toshkent
irrigatsiya va melioratsiya instituti: 2013 y. - 160 b.
4.
Hasanov, A. (2021). SEMANTIC-ASYMMETRIC INTERPRETATION OF THE "FOOD"
FRAME (Using synonymy as an example).
5.
Olimqulov, Y., Xo‘shboqova, M., & Hasanov, A. (2022). METHODOLOGICAL
QUESTIONS OF THE NATURAL GEOGRAPHICAL REGION OF THE TERRITORY OF
UZBEKISTAN. Science and Innovation, 1(6), 114-118.
6.
Ruzmatovich, U. S. (2022). ANALYSIS OF THE RESULTS OF PHYSICAL TRAINING OF
FERGANA STATE UNIVERSITY STUDENTS. ASIA PACIFIC JOURNAL OF
MARKETING & MANAGEMENT REVIEW ISSN: 2319-2836 Impact Factor: 7.603, 11(09),
85-96.
7.
Ruzmatovich, U. S. (2022). Organization And Content Of Professional And Practical Physical
Training Of Students Of Pedagogical Higher Education Institutions. INTERNATIONAL
JOURNAL OF RESEARCH IN COMMERCE, IT, ENGINEERING AND SOCIAL
SCIENCES ISSN: 2349-7793 Impact Factor: 6.876, 16(06), 29-35.
