234
HAYOT FAOLIYATI XAVFSIZLIGI FANINING INSONLARGA AHAMIYATI
Zoirova Xabiba Xamrokulovna
Samarqand viloyati Favqulodda Vaziyatlar Boshqarmasi Hayot faoliyati xavfsizligi o‘quv
markazi katta oʻqituvchisi
https://doi.org/10.5281/zenodo.10900115
Annotatsiya.
Ushbu maqola hayot faoliyati xavfsizligi fanining ahamiyatini o'rganishga
bag'ishlangan. Tadqiqot usullari sifatida adabiyotlar tahlili va soha mutaxassislari bilan
suhbatlar o'tkazildi. Maqolada hayot faoliyati xavfsizligi fanining jamiyat hayotidagi o'rni,
sohaning rivojlanish tarixi va bugungi kundagi dolzarb muammolari ko'rib chiqilgan.
Shuningdek, masalaning yechimiga doir takliflar ishlab chiqilgan.
Kalit so'zlar:
hayot faoliyati xavfsizligi, texnika xavfsizligi, sanoat xavfsizligi,
mehnatni muhofaza qilish, favqulodda vaziyatlar.
THE IMPORTANCE OF THE SCIENCE OF LIFE ACTIVITY SAFETY TO PEOPLE
Abstract.
This article is devoted to the study of the importance of life safety science.
Literature analysis and interviews with industry experts were used as research methods. The
role of the life safety science in the life of the society, the history of the development of the field
and the actual problems of today are considered in the article. Proposals for solving the problem
have also been developed.
Key words:
life activity safety, equipment safety, industrial safety, labor protection,
emergency situations.
ЗНАЧЕНИЕ НАУКИ БЕЗОПАСНОСТИ ЖИЗНЕННОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ ДЛЯ
ЛЮДЕЙ
Аннотация.
Данная статья посвящена исследованию значения науки
безопасности жизнедеятельности. В качестве методов исследования использовался
анализ литературы и интервью с экспертами отрасли. В статье рассматривается роль
науки безопасности жизнедеятельности в жизни общества, история развития отрасли
и актуальные проблемы современности. Также разработаны предложения по решению
проблемы.
Ключевые
слова:
безопасность
жизнедеятельности,
безопасность
оборудования, промышленная безопасность, охрана труда, чрезвычайные ситуации.
Inson hayot faoliyati uchun tashqi sharoitda boʻladigan oʻzgarishlar haqida yetarli
235
darajada axborotning boʻlishi va bu axborotni qaysi mohiyatda foydalanish imkoniyatini
belgilovchi va unga tayyorgarlik koʻrish uchun tabiiy muhofaza chora-tadbirlariga maʼlum
maʼnoda tayyorgarlik boʻlishi insonning yashash uchun kurash sifatining asosi sanaladi. Atrof-
muhit ko'rinishi haqidagi maʼlumot inson uchun shu sharoitga moslashish imkoniyatini
yaratadi va buni uning yetti muchasi sifatidagi axborot qabul qilish tizimlari yordamida
amalga oshiriladi.
Inson faoliyatining turli-tuman qirralari mavjud boʻlib, turli xil hududlarda yashovchilar
uchun oʻziga xos boʻlgan faoliyat turlari boʻladi. Bu faoliyat turlari eski zamonlardan beri har
xil shaklda takomillashib kelgan. Masalan, shaharlar hududida yashagan aholining faoliyat
tarzi qishloqlarda yashovchilar faoliyatidan ancha farq qilishi maʼlum.
Ma'lumki, keyingi vaqtlarda aholining shaharlashish darajasi oʻsganligi munosabati
bilan va qishloqlarga zamonaviy texnika va texnologiyalar kirib kelishi natijasida bu
tafovut kamayib bormoqda. Ayrim takomillashgan mamlakatlarda bu tafovutlar deyarli
yoʻqoldi deb aytish mumkin. Shuning uchun ham inson faoliyatini bugun taraqqiyotini nazarda
tutib, inson faoliyati ikkita turga: yaʼni jismoniy mehnat va aqliy mehnat turlariga boʻlish
mumkin.
Bunday boʻlinish, albatta, birmuncha umumiy shaklda nisbiy boʻlsa ham, bunday
boʻlib qarash faoliyat turlariga baho berishda ancha yengillik paydo qiladi Inson mehnat
faoliyati jarayonida salomatlikka yomon taʼsir qiladigan omillarga duch keladi, mazkur
omillarni insonga taʼsir darajasini baholash niyatida chegaradagi ruxsat etilgan daraja yoki
aralashma tushunchasi kiritilgan. Bu daraja miqdori yuqori boʻlsa, odam organizmida
xavfli faoliyat paydo bo'ladi va kasb kasalligiga duch keladi.
Hayot faoliyati xavfsizligi fanining ahamiyati kundan-kunga ortib bormoqda.
Bunga
sabab, birinchidan, texnologiyalarning jadal rivojlanishi natijasida yangi xavf-
xatarlarning paydo bo'lishi bo'lsa, ikkinchidan, atrof-muhit muammolari va tabiiy ofatlarning
ko'payishi hisoblanadi. Bunday sharoitda hayot faoliyati xavfsizligi sohasidagi mutaxassislar
va ushbu fanga oid bilimlar yanada dolzarb ahamiyat kasb etmoqda.
Hozirgi kunda hayot faoliyati xavfsizligi fani yanada keng qamrovli bo'lib, global
miqyosdagi muammolarni hal qilishga qaratilgan. Misol uchun, iqlim o'zgarishi va atrof-
muhit ifloslanishi kabi ekologik muammolar shuningdek, terrorchilik va kiberhujumlar
kabi yangi tahdidlar ham hayot faoliyati xavfsizligi sohasi oldida turgan dolzarb vazifalar
hisoblanadi.
236
Tadqiqot natijalari shuni ko'rsatdiki, hayot faoliyati xavfsizligi fani jamiyat
hayotining barcha jabhalarida muhim rol o'ynaydi. Birinchidan, ushbu soha ishchilarning
xavfsiz va qulay mehnat sharoitlarini ta'minlashga xizmat qiladi. Ma'lumotlarga ko'ra, hayot
faoliyati xavfsizligi talablariga rioya qilish natijasida ishlab chiqarishdagi baxtsiz hodisalar
soni sezilarli darajada kamaygan. Misol uchun, AQSHda 1970-yildan beri mehnat bilan bog'liq
o'lim holatlari 62% ga kamaygan.
Ikkinchidan, hayot faoliyati xavfsizligi fani atrof-muhitni muhofaza qilish va tabiiy
ofatlarning oldini olishda ham muhim ahamiyatga ega. Chunonchi, sanoat chiqindilarini
to'g'ri boshqarish va utilizatsiya qilish atrof-muhitning ifloslanishini kamaytiradi. Favqulodda
vaziyatlarga tayyorgarlik ko'rish va ularni boshqarish esa tabiiy ofatlar va texnogen halokatlar
oqibatida yuzaga keladigan zararlarni minimallashtirishga yordam beradi.
Uchinchidan, hayot faoliyati xavfsizligi sohasidagi innovatsiyalar va ilmiy-
tadqiqot
ishlari jamiyat farovonligini oshirishga xizmat qiladi. Yangi texnologiyalar va
usullarni ishlab chiqish natijasida ish sharoitlari yaxshilanadi, ishlab chiqarish samaradorligi
oshadi va atrof-muhitga ta'sir kamayadi. Bunday yutuqlar iqtisodiy o'sishga va aholi
turmush darajasining yaxshilanishiga olib keladi.
Hayot faoliyati xavfsizligi fani bugungi kunda bir qator muammolar va
chaqiriqlarga duch kelmoqda. Birinchi navbatda, soha rivojlanayotgan texnologiyalar va
innovatsiyalar bilan hamnafas bo'lishi lozim. Misol uchun, robototexnika, sun'iy intellekt va
virtual reallik kabi texnologiyalar ishlab chiqarishga jadal joriy etilmoqda. Bu esa hayot
faoliyati xavfsizligi mutaxassislaridan yangi bilim va ko'nikmalarni talab qiladi.
Shuningdek, hayot faoliyati xavfsizligi fani uzluksiz ta'lim va malaka oshirishni
taqozo etadi. Soha standartlari va qonun hujjatlari doimiy ravishda yangilanib turadi, bu esa
Mutaxassislarning bilimlarini muntazam yangilab borishini talab qiladi. Xodimlarning
hayot faoliyati xavfsizligi bo'yicha bilim va ko'nikmalarini oshirish uchun treninglar,
seminarlar va onlayn kurslar tashkil etish maqsadga muvofiqdir.
Yana bir muhim jihat - bu hayot faoliyati xavfsizligi madaniyatini shakllantirish va
ommalashtirish zaruratidir. Ko'p hollarda, baxtsiz hodisalar va jarohatlanishlar xodimlarning
e'tiborsizligi yoki qoidalarga rioya qilmasligi oqibatida yuz beradi. Shu sababli, korxona va
tashkilotlarda xavfsizlik madaniyatini shakllantirish, barcha xodimlarni hayot faoliyati
xavfsizligi qoidalariga rioya qilishga undash muhim ahamiyat kasb etadi.
Inson hayot faoliyati — insonning oʻz manfaatlarini qondirish niyatidagi kunlik mehnat
237
faoliyati va dam olishi, yaʼni insoniyat yashashining asosiy shaklidir. Inson yashash
mobaynida oʻzining moddiy va maʼnaviy manfaatlarini qondirish niyatida yashash makonini,
sharoitini oʻzgartiradi. Darhaqiqat, inson oʻz faoliyatini tabiiy, maishiy, ishlab chiqarish,
shahar muhiti va favqulodda muhitlar sharoitida amalga oshirishi mumkin.
Inson har qanday sharoit muhitida faoliyat yuritmasin inson va muhit orasida oʻzaro
qarama-qarshi taʼsir paydo bo'ladi. Hayot faoliyati xavfsizligi - maqsadga olib boruvchi yoʻl,
uslub va vositalar jamlanmasidir. U atrof-muhit va insoniyatga tahdid qiluvchi xavflarning
tabiatini, ularni paydo bo'lish va taʼsir qilish qonuniyatlarini, xavflarni yuzaga kelishini oldini
olish tadbirlarini, xavflardan himoyalanish usullari va xavf taʼsirida paydo bo'lgan salbiy
oqibatlarni yo'q qilish yoʻllarini oʻrganuvchi ilmiy bilimlar sohasi sanaladi.
Binobarin, issiqlik elektrostansiyalarida, metallurgiya sanoatida, avtomobilsozlikda
yoqilgʻilarni yoqish natijasida hosil boʻladigan zaharli gazlar atmosferani ifloslantirmoqda.
Inson mehnat faoliyatiga taʼsir qiluvchi omillar, inson umrining koʻp vaqtini mehnat egallaydi,
agar inson ish faoliyatida oʻrnatilgan hamma tartib-qoidalarga rioya qilmasa, bu, oʻz vaqtida,
inson mehnat faoliyatiga va sogʻligiga jiddiy taʼsir qilishi mumkin. Ishlab chiqarish sharoiti
-bu insonni oʻrab turgan atrof muhitning bir qismini tashkil etib, uning tarkibiga tabiat-iqlimga
bogʻliq boʻlgan, shuningdek insonning kasbiy faoliyatiga taʼsir qiluvchi xavfli va zararli omillar
kiradi.
Hayot faoliyati xavfsizligi insonning hayotida sodir boʻladigan turli shakldagi
xavflarni bartaraf etish va ulardan himoyalanish yoʻllarini oʻrganishga qaratilgan nazariy
fandir. U keng qamrovli ilmiy-amaliy izlanishlar va tadqiqotlar yordamida shakllanib,
ilmiy-nazariy izlanishlar to'g'risida paydo bo'lgan qonunlar, nizomlar, standartlar, koʻrsatmalar,
qoidalar va sanitar-texnik meʼyorlar, shuningdek ularni oʻrganish haqida uzluksiz taʼlim-
tarbiya tizimini vujudga keltirish, uni rivojlantirish muhim oʻrin tutadi.
Oʻzbekiston
davlatining
ijtimoiy-sotsial
taraqqiyotining
muhim
omilini
fuqarolarning mehnat qilishi va ularning hayotiy faoliyatini muhofaza etish tashkil qiladi. Shu
sababdan ham ishlab
chiqarish
tarmoqlarining
muhim
maqsadi,
nafaqat
yuqori
koʻrsatkichda va sifatda mahsulot ishlab chiqarish, balki ishlab chiqarish sharoitlarini
yaxshilash, ishlab chiqarishda ishlovchilarning jarohatlanishiga va kasb kasalliklariga
uchrashlariga olib keladigan manbalarni yoʻqotishdan iborat.
Xulosa o'rnida shuni aytish joizki, bugungi kunning eng jiddiy masalalari qatoridan biri
-ekologik xavfsizlikni taʼminlash sanaladi. Sababi insoniyat oʻz taraqqiyotining turli vaqtlarida
bu muammolarga duch kelgan, lekin bugungi kecha-kunduzda bu masalalarning yechimini
238
kechiktirmay hal etish joiz sanaladi. Darhaqiqat, atrof-muhitni ifloslantiruvchi bir qator
sanoat, qishloq xoʻjaligi va qurilish materiallari ishlab chiqarish tarmoqlarida foydalaniladigan,
olinadigan, tashiladigan, saqlanadigan zaharli va zararli moddalarning atmosferaga, atrof
muhitga chiqib ketishi, toʻkilishi, tarqalishi yer, suv va havoning ifloslanishiga olib
kelmoqda.
Hayot faoliyati xavfsizligi fani jamiyat hayotining barcha jabhalarida muhim
ahamiyatga ega bo'lib,
insonlarning xavfsizligi va farovonligini ta'minlashga xizmat qiladi.
Ushbu sohaning rivojlanishi uchun quyidagilar zarur:
Hayot faoliyati xavfsizligi fanini yanada rivojlantirish va ilmiy-tadqiqot ishlarini
faollashtirish;
Soha mutaxassislarining malakasini muntazam oshirib borish;
Aholiga, ayniqsa, yoshlarga hayot faoliyati xavfsizligi bo'yicha ta'lim va targ'ibot
ishlarini kuchaytirish.
Ushbu chora-tadbirlar hayot faoliyati xavfsizligi fanining yanada rivojlanishiga va
jamiyat hayotida tutgan o'rnining mustahkamlanishiga xizmat qiladi.
REFERENCES
1.
Yormatov G ‘.Y. «Hayot faoliyati xavfsizligi» ma’ruzalar matni. Т., 2000.
2.
Yormatov G ‘.Y., Isamuxamedov Yo.U. «Mehnatni muhofaza qilish». Darslik.
Т.: « O‘zbekiston», 2002.
3.
Yormatov G ‘.Y., Hamroyeva A. L. «Atrof-muhitni ifloslantiruvchi omillar va ularga
qarshi kurash chora-tadbirlari». O‘quv qo'llanma. Т., 2002.
4.
Yormatov G., Yuldashev О., Hamraeva A. Hayot faoliyati xavfsizligi. - Т., 2009.
5.
Nigmatov A., Muxamedov Sh., Xasanova N. Hayot faoliyati xavfsizligi va
ekologiya menejmenli. -- Т.: “Navro'z”, 2014.
6.
Qudratov A. va boshq. Hayotiy faoliyat xavfsizligi. - Т.: “Aloqachi”, 2005.
