392
BOSHLАNG‘ICH SINF TEXNOLOGIYA DАRSLАRIDА FАNLАRАRO
BOG‘LIQLIKNI TА’MINLАSHNING NАZАRIY АSOSLАRI
Dilnoz Jo’rayeva Raxmidinovna
Buxoro davlat pedagogika instituti o’qituvchisi
Farmonova Sarvinoz Ulug’bekovna
Buxoro davlat pedagogika instituti talabasi
тел: 91 4039844
juraevadilnoza423@gmail.com
https://doi.org/10.5281/zenodo.10409032
Annotatsiya. Ushbu maqolada boshlang’ich sinf o’quvchilarini texnologiya darslari orqali
fаnlаrаro bog‘liqlikni tа’minlаshning nаzаriy аsoslаri darsliklar asosida yoritib berilgan.
Kalit so'zlar: texnologiya darslari, integrasiya, kasb tanlash, kasb-hunarga yo’naltirish,
modelyer, konstruktor, bichiqchi.
THEORETICAL FOUNDATIONS OF ENSURING INTERDISCIPLINARY
CONNECTION IN ELEMENTARY SCHOOL TECHNOLOGY CLASSES
Abstract. In this article, the theoretical foundations of providing interdisciplinary
connection to primary school students through technology lessons are highlighted on the basis of
textbooks.
Key words: technology lessons, integration, career choice, career guidance, fashion
designer, designer, carpenter.
ТЕОРЕТИЧЕСКИЕ ОСНОВЫ ОБЕСПЕЧЕНИЯ МЕЖПРЕДМЕТНЫХ СВЯЗЕЙ НА
УРОКАХ ТЕХНОЛОГИИ В НАЧАЛЬНОЙ ШКОЛЕ
Аннотация. В данной статье на основе учебников излагаются теоретические
основы обеспечения межпредметной связи учащихся начальных классов посредством
уроков технологии.
Ключевые
слова:
уроки
технологии,
интеграция,
выбор
профессии,
профориентация, модельер, дизайнер, плотник.
Kirish:
Texnologiya fanini umumtaʻlim fanlari bilan oʻzaro integratsiyasi va oʻquvchilarni
kasb-hunarga yoʻnaltirish ishlarini tashkil etish boʻyicha quyidagi tadbirlar amalga oshiriladi: jadal
rivojlanayotgan raqamli asrda innovatsion mahsulotlarni yaratish uchun yangi bilimlarni
oʻzlashtirish va amalda qoʻllashning tobora ortib borayotgan ahamiyati milliy iqtisodiyotning
raqobatbardoshligini va milliy xavfsizlik strategiyalarining samaradorligini belgilovchi omillardan
393
kelib chiqqan holda integratsiyalash tizimini ishlab chiqish va yoʻnalishlarini belgilash;
globallashuv davrida mehnat bozori talablariga mos, nostandart masalalarni ijodkorlik yondoshuvi
asosida yecha oladigan oʻquvchilarni tarbiyalash masalasini amalga oshirish uchun muayyan
fikrlash modellari zarur, oʻquvchilarda bunday fikrlash modellarini shakllantirishda
integratsiyalash funksiyalarini belgilash; yuqori kasbiy kompetentlikka ega, raqobatbardosh
kadrlar tayyorlash, taʻlimda innovatsiyalar, oʻqitishning zamonaviy, interaktiv va ijodiy
uslublarini keng joriy etish oʻquvchilarning motivatsion, kognitiv, operatsion, refleksiv va oʻz-
oʻzini baholash kabi indikatorlar asosida ilmiy izlanishlarni amalga oshira oladigan qobiliyatlarini
rivojlantirishga yoʻnaltirilgan integratsiyalash tendensiyalarini aniqlash; texnologiya fanini
rivojlantirish doirasida zamonaviy texnologik jihozlar, kasblar dunyosi bilan tanishish, oʻquvchi-
yoshlarni turli ijtimoiy sohalarda mustaqil ravishda mehnat qiladigan yoʻnalishini topish, ularni
toʻgʻri kasb tanlashga yoʻnaltirishda integratsiyalash darajalari va amalga oshirish shakllarini
ishlab chiqish. Texnologiya fanini oʻqitishda fanlararo bogʻliqlikni tashkil etuvchi oʻquv modullari
quyidagilarni tashkil etadi:
•
ilmiy-texnik maʻlumotlar va texnologik hujjatlar toʻplami;
•
texnologik jarayonlar va tizimlar;
•
materiallar va ularning tarkibini oʻrganish;
•
modellashtirish va konstruktorlik loyihalash ishlari;
•
konstruktorlik va ixtiro masalalarini yechish;
•
yuqori texnologiyalar;
•
texnologiyalarni boshqarish;
•
loyiha ishlarini rejalashtirish va amalga oshirish.
Texnologiya va tasviriy san’at.
Tasviriy san’at darsi bilan texnologiya darsi chambarchars
bog‘liqdir. Bu ikki fan har doim bir-birini to‘ldirib boradi. Chunki yasalgan narsa va buyum tasviri
avval chiziladi. Shu chiziqlar asosida kerakli shakllar qirqiladi.
Texnologiya darslarda rasmlarning tutgan oʻrni nihoyat kattadir, chunki birorta detal yoki
buyumni yasashdan avval uning rasmi yoki eskizi chiziladi va oʻquvchilarga koʻrsatiladi.
Oʻquvchilar ham ana shu rasmlarni daftariga koʻchirib chizib oladilar.
Oʻquvchilar ana shu rasmlar orqali oʻsha detal yoki buyum toʻgʻrisida tasavvur hosil
kiladilar. Koʻrinib turibdiki, bu erda oʻquvchilarda har xil rasmlar chizish malakasi ham shakllana
boradi. Lekin tajribalardan ma’lumki, rasm chizish oson ish emas. Koʻpgina oʻquvchilar racm
chizishga oid etarli ma’lumot va malakaga ega boʻlmaganliklaridan bu ishni bajarishda
394
qiyinchiliklarga duch keladilar. Shu sababli oʻqituvchi mehnat darslarda oʻquvchilarga
buyumlarning texnik rasmi, eskizi, yaqqol tasviri, perespektiva, rasmlarni chizishdagi ish
ketmaketligi shuningdek, ranglarni farqlash, ularni mutanosib joylashtirish va shu kabilar hakida
ham tushuncha berib borishga toʻgʻri keladi.
Texnologiya va matematika.
O‘quvchilar matematika darslarida o‘rgangan son, sanoq son
yig‘indi, ayirma, mavzularini texnologiya darsida ishlatishi mumkin. Masalan: O‘quvchilar
daraxtda bir necha olma mevalarni sanab chiqib qirqadilar. Mevalarni qirqishda sanoq asosida
doira shakllari chizib qirqiladi. Barcha olingan bilimlar texnologiya darsida mustahkamlanadi.
Texnologiya ta’limi darslarida oʻquvchilarga toʻgʻri burchak, perpendikulyar va parallel chiziqlar,
toʻgʻri burchakli uchburchak va toʻgʻri toʻrtburchak kabi shakllarni hosil qilishga oid tushunchalar
zarur boʻladi. Bulardan tashqari, oʻquvchilar mehnat darslarida simmetriya oʻqi, shakllarni
simmetrik chizish, aylana, urinmalar oʻtkazish chizgʻich, goʻnya, transportir, burchak oʻlchagich,
sirkul kabi turli asboblar yordamida detal yoki buyumlarning burchaklarini, yoy markazlarini,
toʻgʻri va egri chiziqli boshqa oʻlchamlarini aniqlashlariga toʻgʻri keladi. Bunday paytlarda
geometriyaga oid boʻlgan ilmlar zarur boʻladi.
Texnologiya va jismoniy tarbiya.
Mehnat ta’limi darslarining asosiy qismi amaliy
mashgʻulotlardan iborat. Shu sababli oʻkuvchilarning amaliy mashgulotlarda charchab
qolmasliklari koʻp jihatdan ularning jismoniy chiniqishlariga bogʻliqdir. Bundan mehnat va
jismoniy tarbiya mashgʻulotlarini oʻzaro muvofiqlashtirish zarur degan oqilona xulosa kelib
chiqadi.
Texnologiya va adabiyot.
Mehnat ta’limi darslarida adabiyot fanining bogʻglanishi sezilarli
darajada namoyon boʻladi. Chunki adabiy asarlarda mehnat tarbiyasi va mehnatsevarlik gʻoyalari
ufurib turadi. Mehnat ta’limi darslarida bulardan omilkorlik bilan foydalanish, zarur parchalarni
oʻqib berish kerak. Shuningdek, mashhur shoirlar oʻtmishda ustalar tomonidan yasalgan ajoyib
moslamalardan foydalanganliklarini ham eslatib oʻtish mumkin. Masalan, oʻquvchilarga kitob
qoʻyib oʻqish uchun moʻljallangan lavha haqida ma’lumot berish bilan bevosita Nizomiy, Al-
Xorazmiy, Abduraxmon Jomiy, Lutfiy, Alisher Navoiy, Muqimiy, Furqat kabi allomalarimizning
ijodiy faoliyatlariga toʻxtalib, ular mana shu moslamadan, ya’ni lavhdan foydalanib kitob mutoala
qilganliklarini aytib oʻtish oʻrinlidir. Shoir Hisrav esa, mashhur shoir boʻlish bilan birga mohir
duradgor usta boʻlganligini eslatib oʻtish maqsadga muvofiq boʻladi. Bulardan tashqari, nazariy
va amaliy darslarda oʻlchov olishlarini xalq ogʻzaki ijodi bilan bogʻlash ham mumkin. Bu oʻrinda
quyidagi xalq maqollarini keltirish oʻrinlidir: "Etti oʻlchab bir kes", "Rejasiz ish-qolipsiz gʻisht",
"Sanamay sakkiz dema" va boshqalar. Mehnat ta’limi muallimlari oʻz darslarida mehnat,
395
mehnatkash insonlar tugʻrisidagi badiiy asarlar oʻquvchilarga tavsiya qilishlari natijalarni tekshirib
borishlari orqali ulardan mehnatga muhabbat, hurmat tuygʻularini oʻstirish, mehnatga ongli
munosabatda boʻlish, ijodkorlikka intilish kabi xislatlar tarkib topishiga yordam berishlari darkor.
Texnologiya va ona tili.
Ona tili darslarida o‘rgangan mavzular texnologiya darslarida ham
qo‘llash mumkin. Masalan: Sifat mavzusi texnologiya darsining ko‘p mavzularida qo‘llanadi.
Orttirma, qiyosiy daraja, kamaytirma musbat tushunchalar bo‘ladi. Ranglarni bir-biridan farqi:
Qizil, qip-qizil, qizg‘ish, katta, kattaroq, kichikroq. Hayotda nutq va tilning ahamiyati nihoyatda
muhimdir. Hammamizga ma’lumki, sobiq Sovet Ittifoki davrida oʻzbek tiliga, atamalarga, tilning
lugʻat, boyligiga e’tibor susaydi. 1989 yilda Oʻzbekiston Respublikasining "Davlat tili toʻgʻrisida"
Qonunning qabul qilinishi mehnat ta’limini oʻqitish ishlariga ham oʻz ta’sirini koʻrsatdi.
Mavzularni bayon qilishda ona tiliga mos holda ayrim atamalarning oʻzbekcha shaklini koʻrsatish
lozim. Jumladan, verstakni-dastgox, remontni-ta’mir, slesarni-chilangar, lineykani-jazbar,
xolodilnikni-sovutgich kabi oʻnlab atamalarni misol qilib keltirish mumkin. Shular qatorida ayrim
soʻz va atamalar borki, ularni oʻzbekchalashtirish mumkin emas, chunki ular ifodalangan narsa va
bular ilgari bizda ishlatilmagan, shuning uchun oʻsha soʻzlarni oʻzgarishsiz qoʻllash lozim boʻladi.
Bunday soʻzlarga sirkul, otvyorka, rezba, rezina, montaj, plastmassa, agregat, seyalka, borona,
voltmetr, ampermetr, radio, lampa, diod, zubilo, shtangensirkul, transportir, stanok kabi atamalarni
misol qilib koʻrsatish mumkin. Shuningdek, ona tili darslarida ayrim mavzularni oʻrgatish
jarayonda kasbhunarga oid misollarni qoʻllash orqali ham fanlarni bir-biriga bogʻlash mumkin.
Texnologiya va o’qish.
O‘qish darslarida o’quvchilar masal, ertak, sh’er, hikoya o‘qishadi.
O‘rganilganlar asosida texnologiya darsida applikatsiya yasash mavzusi bo‘ladi. Masalan: 1-
sinflarda „Bo‘g‘isoq”, „Sholg‘om“ va yana boshqa o’zbek xalq ertaklari asosida applikatsiya
yasaladi. Applikatsiyani bajarishdan oldin o‘quvchi tomondan ertak so‘zlab beriladi.
Texnologiya va tarix.
Tarix fani bilan bog‘liqligi qog‘oz mavzusini o‘tishda uning kelib
chiqishi tarixi, kulolchilk, naqqoshlik, kashtachilik, misgarchilik, yog‘ochsozlik tarixi haqida
o‘quvchilarga tushuncha beriladi. Bunda o‘quvchilarga milliy an‘analarimizga nisbatan muhabbat
uyg‘otishadi. Koʻhna va navqiron oʻlkamiz koʻp ming yillik tarixga, madaniy merosga ega.
Oʻlkamizda xalq hunarmandchiligi, naqqoshlik, me’morchilik kabi oʻnlab noyob kasblar ravnaq
topgan. Qoʻli gul ustalar tomonidan ajoyib buyumlar yasalgan, muhtasham binolar qurilgan.
Ularning ishlarini fidoiy shogirdlar davom ettirib kelganlar, shuning uchun biz moziyga,
oʻtmishimizga nazar tashlamasdan turib, hozirgi hayotimizni, kelajakdagi turmushini gullatib
yashnata olmaymiz. Zero Birinchi Prezidentimiz Islom Abdugʻanievich Karimov ham "Tarixiy
396
xotirasiz kelajak yoʻq"deb bejiz aytmagan. Barkamol avlodni tarbiyalashda tarix fani maktabdagi
mehnat ta’limi darslarida alohida ahamiyat kasb etadi.
Texnologiya va ekologiya.
Hozirgi kunda bozor iqtisodiyoti sharoitida ish asboblari va
xom ashyolardan tejamkorlik bilan foydalanish kun tartibidagi asosiy talablardan boʻlib qoldi.
Amaliy mashgʻulotlarda xom ashyolardan va asbob-uskunalardan tejamsiz, palapartish
foydalanish pirovard oqibatda ekologiya muammosiga kelib taqaladi. Shuning uchun
oʻquvchilarga yogʻoch, metall, plastmassa kabi materiallarni berayotganda nima uchun bu xom
ashyolarni tejamkorlik bilan ishlatish zarurligini aytib oʻtish lozim. Ularga bu narsalarning uzoq
davrlar mobaynida va qanday yoʻllar bilan vujudga kelishini hamda tabiatga qanchalik ta’sir
koʻrsatkichi yoki bogʻliqligini gapirib oʻtish mumkin.
Texnologiya va tabiatshunoslik.
Texnologiya fanining tabiyatshunoslik fani bilan
bog‘liqligi darslarda o‘quvchilar tabiat in’om etgan barglar, urug‘lar, mevalar, postloq, daraxt
shoxlari, parranda patlari, loylardan o‘yinchoqlar, applikatsiyalar yasashadi.
Yuqorida aytilgan fikrlar mehnat talimidagi fanlararo uzviy bogʻlanishlar ta’lim
samaradorligini oshirishdagi muhim omil ekanligini koʻrsatadi. Bilamizki, bitta darsni birdaniga
hamma fanlar bilan bogʻlab oʻtib boʻlmaydi, balki oʻrganiladigan mavzuga mos keluvchi
tushuncha va ma’lumotlarni tanlab olib, zarur paytda ulardan foydalaniladi. Shuningdek, mehnat
darslarida boshqa fanlar, jumladan chet tili, iqtisod kabi fanlardagi tushunchalardan ham keng
foydalanish mumkin.
REFERENCES
1.
Milliy o‘quv dasturi “Texnologiya”
2.
Karimov I va boshq. Mehnat ta'limi darslarida fanlararo bog'lanishlar.T.:RTM,2008.-37 b
3.
Karimov I.Mehnat ta'limi o'qitish texnologiyalari.-T.:2012
