473
STEAM TEXNOLOGIYASINI MAKTABGACHA TA’LIM YOSHIDAGI BOLALARGA
TADBIQ ETISHDA O‘YIN FAOLIYATINING AHAMIYATI
To‘raqulova Malohat Bahodir qizi
Guliston davlat universiteti tayanch doktoranti
Telefon: +99899 474 67 92
https://doi.org/10.5281/zenodo.10425643
Annotatsiya.
Steam texnologiyasi, maktabgacha ta’lim muassasalariga interaktivlik va
o‘quv jarayonini yanada qulaylashtirish uchun qo‘llanilishi mumkin. Quyidagi yo‘llar orqali
Steam texnologiyasi maktabgacha ta’lim tashkilotlariga foydali bo‘lishi mumkin: Faollashtiruvchi
o‘yinlar va ta’lim o‘yinlar orqali: Steam, tarbiyalanuvchilarning o‘zlashtirilgan o‘yinlar orqali
o‘rganishini ta’minlaydi. Tarbiyalanuvchilar o‘zlashtirilgan o‘yinlar orqali ilmiy va amaliy
bilimlarni oshirishadi. Bu o‘yinlar orqali bolalar motivatsiyalangan bo‘lib, o‘rganish jarayonini
qiziqarli va interaktiv qilishadi.
Kalit so‘zlar:
Steam Workshop, interaktivlik, Virtual reality, Steam platformasi,
kreativlik, integratsiya.
THE IMPORTANCE OF GAME ACTIVITY IN THE APPLICATION OF STEAM
TECHNOLOGY TO CHILDREN OF PRESCHOOL AGE
Abstract.
Steam technology can be applied to pre-school institutions to make interactivity
and educational process more convenient. Steam technology can benefit preschools in the
following ways: Engaging games and learning through games: Steam enables students to learn
through personalized games. Pupils increase scientific and practical knowledge through mastered
games. Through these games, children are motivated and make the learning process interesting
and interactive.
Keywords
: Steam Workshop, interactivity, Virtual reality, Steam platform, creativity,
integration.
ЗНАЧЕНИЕ ИГРОВОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ ПРИ ПРИМЕНЕНИИ ТЕХНОЛОГИИ
STEAM ДЕТЯМ ДОШКОЛЬНОГО ВОЗРАСТА
Аннотация.
Технология Steam может быть применена в дошкольных учреждениях
для повышения удобства интерактивности и образовательного процесса. Технология
Steam может принести пользу дошкольным учреждениям следующим образом: Вовлечение
в игры и обучение с помощью игр: Steam позволяет учащимся учиться с помощью
персонализированных игр. Учащиеся расширяют научные и практические знания
474
посредством освоенных игр. Благодаря этим играм дети мотивируются и делают процесс
обучения интересным и интерактивным.
Ключевые слова:
Мастерская Steam, интерактивность, Виртуальная реальность,
платформа Steam, творчество, интеграция.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019-yil 8-maydagi “O‘zbekiston Respublikasi
maktabgacha ta’lim tizimini 2030-yilgacha rivojlantirish Konsepsiyasini tasdiqlash to‘g‘risida”gi
PQ-4312-sonli Qarorida ta’lim-tarbiya jarayonini takomillashtirish bolalarning rivojlanganligi
darajasini va ularning umumiy boshlang‘ich ta’limga tayyorligini, shuningdek, ularning ijtimoiy,
shaxsiy, hissiy, nutqiy, jismoniy va ijodiy rivojlanishini baholash asosida amalga oshirilishi
lozimligi qayd etilgan. Qarorda belgilangan ushbu vazifalarni amalga oshirishda maktabgacha
ta’lim sohasida bugungi kunda eng samarali texnologiya sifatida qo‘llanilayotgan STEAM ta’lim
texnologiyasini har bir maktabgacha ta’lim tarbiyachisi yaxshi bilishi va o‘z faoliyatida qo‘llay
olishi lozim.[
1
]
Steam Workshop: programmasi steam, tarbiyalanuvchilarning o‘zlarining o‘yinlarini
yaratish va ulardan foydalanish imkoniyatini beradi. Bu, tarbiyalanuvchilarga kreativlik va
muhokama qobiliyatlarini rivojlantirishga yordam beradi. Bolalar o‘zlarining o‘yinlarini yaratib,
ulardan foydalanish orqali bolalar o‘zlashtirilgan ta’lim materiallarini yaratish va ulardan
foydalanish imkoniyatiga ega bo‘ladi. Steam Workshop: Steam platformasida mavjud bo‘lgan
Steam Workshop bolalarga tayyor tavsiya etilgan o‘yinlarni o‘zlashtirish va ulardan foydalanish
imkoniyatini ham beradi. Bu, tarbiyalanuvchilarni o‘yin qoidasini tezlikda o‘zlashtirish hamda
o‘yin natijasida rivojlanishi mumkin bo‘lgan tarbiya turlarini rivojlantirishga imkon beradi.
O‘yinlar orqali o‘rganish: Steam platformasida bolalar uchun ta’lim o‘yinlari va o‘quv materiallari
mavjud. Bu o‘yinlar tarbiyalanuvchilarning kreativlik va muhokama qobiliyatlarini
rivojlantirishga yordam beradi. Tarbiyalanuvchilar o‘yinlar orqali steam texnologiyasidan ilmiy
va amaliy bilimlarni oshirishadi, muhokama qilish va yechim topish jarayonlarini o‘rganishadi.
Shuningdek Steam texnologiyasi mashg‘ulotlarda qo‘llanilganida tarbiyalanuvchilarning
ijodkorlik va muhokama qobiliyatlarini rivojlantirishga yordam beradi, ularda o‘yinlar yaratish,
o‘yinlar natijasini muhokama qilish, o‘yinlardan ta’lim va tarbiya jarayonlarida foydalanish va
o‘yinlar orqali o‘rganish imkoniyatlarini beradi. Bu, esa bolalarda xulosalarni o‘zlari chiqarish,
tezkor fikrlash va o‘rganish jarayonlarini yanada boyitadi.
475
Tarbiyalanuvchilar orasida hamkorlik: Steam, tarbiyalanuvchilar orasida hamkorlikda va
jamoa bo‘lib o‘rganishga imkon beradi. Tarbiyalanuvchilar o‘zlarining o‘yinlarini bir-biriga
ulashish, o‘yinlar haqida fikrlar almashish va bolalar o‘rtasida kommunikatsiyani rivojlantirish
imkoniyatini
beradi.
Shuningdek
bu
texnologiyaning
yana
bir
samarali
jihati
tarbiyalanuvchilarning kreativlik va muhokama qobiliyatlarini rivojlantirishidir: Steam,
tarbiyalanuvchilarning ijodkorlik, topqirlik qobiliyatlarini rivojlantirishga yordam beradi. Nazariy
olgan bilimlarini didaktik o‘yinlar davomida amaliy sinab ko‘radi. Bu jarayon uchun esa albatta
kreativ fikrlovchi pedagogning rahbarligi, hamda steam bilimdonligi kerak bo‘ladi. Bu vaqtda
pedagog o‘yinlar orqali tarbiyalanuvchilarning o‘rganishini baholab hamda rag‘batlantirib turishi
kerak bo‘ladi.
M. Montessorining zamonaviy ilm-fan tomonidan tasdiqlangan kuzatishlariga
ko‘ra, yetti yoshga kelib bolaning aql-zakovati 2/3 qismi shakllanadi, uning ijtimoiy ko‘nikmalari
esa 2,5 yoshdan 6 yoshgacha bo‘lgan davrda eng oson shakllanishini inobatga olgan holda mening
fikrimcha maktabgacha yosh davridan boshlab bolalarda steam savodxonligini rivojlantirib
borsak. Vaqtlar o‘tib biz tarbiya qilgan bolalar zamonaviy talab darajasidagi kadr bo‘lib yetishadi
degan umiddaman.
Virtual realiti (VR) va aralash texnologiyalar: Steam, virtual realiti va aralash
texnologiyalarni ham taqdim etadi. Bu, tarbiyalanuvchilarning o‘zlarini o‘quv materiallarining
ichida his qilishlarini va o‘rganish jarayonini yanada interaktiv qilishlarini ta’minlaydi. Steam
texnologiyasi, maktabgacha ta’lim tashkilotlarida tarbiyalanuvchilarning pedagog olima M.
Montessori aytganidek “Menga o‘zim qilishimga imkon bering” g‘oyasiga asoslanadi bu esa
tarbiyalanuvchilarning o‘zlarini o‘rganish va rivojlantirish jarayonini yanada qulaylashtiradi.
Haqiqatan ham, Steam bolalarning kreativlik va muhokama qobiliyatlarini rivojlantirishga yordam
berishi aniqlanilgan.
Quyidagi vositalardan foydalanib bu amalga oshiriladi: O‘zlari tomonidan yaratilgan
o‘yinlar: Steam platformasi tarbiyalanuvchilarga o‘yin yaratish imkoniyatini beradi. Bolalar
o‘zlarining o‘yinlarini yaratib, ularning dizaynini, qayta ishlashini va funksiyalarini belgilashlari
476
mumkin. Bu bolalarni ixtirochilik qobilyatini namoyish etish va o‘yinlar ustida ishlash orqali
o‘zlarini ifodalash imkoniyatini beradi. O‘yinlar ustida muhokama qilish: Steam orqali
tarbiyalanuvchilar o‘yinlar ustida muhokama qilish va ulardan foydalanish imkoniyatiga ega
bo‘ladi. Tarbiyalanuvchilar o‘zlari ixtiro qilgan o‘yinlarini o‘ynash orqali bilimlarni amalda
tekshirib ko‘rish, eng maqbul yechimni o‘zlari izlab toppish va muhokama qilish imkoniyatlariga
ega bo‘ladilar. Masalan o‘yinda mashina yasash kerak bo‘lsa mashinani g‘ildiragini harakatga
keltirish uchun ham bolar tomonidan bir nechta variantlar ko‘rib chiqiladi. Ularning o‘yinlar ustida
fikrlash, o‘yinlar haqida baholash va ulardan foydalanish orqali bolalar o‘zlarini rivojlantirishlari
va o‘rganishlarini rag‘batlantirishlari mumkin.
STEAM (Science, Technology, Engineering, Arts, and Mathematics) — bu o‘quv
sohasidagi bir qisqartma, hamda tarbiyalanuvchilarga ilmiy fanlar, texnologiya, injinering, san’at
va matematika sohalarida integrativ, amaliy va tajribaviy o‘rganishni ta’minlaydigan bir o‘quv
uslubi. STEAM, ilmiy fanlarni, texnologiyalarni, injineringni, san’atni va matematikani
birlashtirib, tarbiyalanuvchilarga ixtirochilik, jamoa bilan ishlash qobilyatlarini rivojlantirishga
yordam beradi. STEAM o‘quv uslubi, bolalarni amaliy, interaktiv va bilimlarni mustahkam
egallash jarayonlariga tayyorlaydi. Bu usul tarbiyalanuvchilar, o‘quvchilar, talabalar hamda
pedagog xodimlarni kreativliklarini rivojlantirish, muhokama qobiliyatlari va muhokama
jarayonlarini oshirish, texnologiyalardan foydalanishni o‘rganish, ilmiy fanlar va matematikani
amaliyotga o‘tkazish va san’at bilan bog‘liq ifodalar berishga imkon beradi. STEAM, bolalarning
kritikal fikrlash, o‘rganib chiqish, yechim topish, barpo qilish va yangilik yaratish qobiliyatlari
hamda hamkorlikda ishlash qobilyatlarini rivojlantirishga qaratilgan. Bu texnologiya
tarbiyalanuvchilarni amaliyot jarayonida o‘rganish, muhokama va yechim topish jarayonlarini
tashkil etadi, bu qobilyatlarni rivojlantiruvchi o‘yinlar, loyihalar, texnologiyalar va san’at
asboblaridan foydalanishni ta’minlaydi. STEAM o‘quv uslubi, tarbiyalanuvchilarning 21-asr
muammolarini hal qilish, innovatsiyalar va texnologiyalar sohasidagi kengaytirilgan talablar bilan
muloqot qilish, ilmiy fanlar va matematikani amaliyotga qo‘llash, san’atdan foydalanish.
Haqiqatan ham, STEAM o‘quv uslubi tarbiyalanuvchilarda ilmiy fanlar, texnologiya, injiniring,
san’at va matematika sohalarida integrativ, amaliy va tajribaviy o‘rganishni ta’minlaydi. Bu usul
tarbiyalanuvchilarni bu sohalarda integrativ o‘rganish jarayonlariga jalb qiladi va ularga
amaliyotga asoslangan, asosiy konseptlarni tushunish va ularni amaliyotda qo‘llash imkoniyatini
beradi.
477
STEAM o‘quv uslubi, tarbiyalanuvchilarga integrativ o‘rganish usullari orqali bir nechta
bilimlarni o‘rgatadi. Quyidagi usullar bilan tarbiyalanuvchilarga integrativ o‘rganish
imkoniyatlarini beradi:
Ilmiy fanlar: STEAM o‘quv uslubi, tarbiyalanuvchilarga ilmiy fanlarni o‘rgatishda
integrativ usullarni qo‘llaydi. Misol uchun, tarbiyalanuvchilar matematikani injineriya va
texnologiyaga bog‘liq masalalarni hal qilishda qo‘llaydilar. Ular matematikani amaliyotda
ishlatish orqali muammolarni yechish va yaratuvchanlikni rivojlantirishadi.
Texnologiya: STEAM o‘quv uslubi, tarbiyalanuvchilarga texnologiyani o‘rganishda
integrativ usullarni qo‘llaydi. Tarbiyalanuvchilar texnologiyalarni ilmiy fanlarni o‘rganishda,
o‘yin yaratishda, model qurishda va injinering masalalarni yechishda qo‘llashadi. Ular o‘zlarining
o‘yinlarini yaratish, robotikani o‘rganish, kompyuter grafikasi va dizayn bilan ishlash kabi
texnologiyalarni o‘rganishlari mumkin.
Injineriyani: STEAM o‘quv uslubi, tarbiyalanuvchilarga injineriyani o‘rganishda integrativ
usullarni qo‘llaydi. Tarbiyalanuvchilar injinerlik prinsiplarini ilmiy fanlarni o‘rganishda, dizayn
va model qurishda, texnologiyalardan foydalanishda qo‘llashadi. Ular o‘zlarining loyihalarini
yaratish, kompyuterni ishlatish, elektronik ustunliklar va texnika bilan ishlash kabi injinering
asoslarini o‘rganishlari mumkin.
San’at: STEAM texnologiyasida tarbiyalanuvchilar san’at asboblarini, dizayn
prinsiplarini, estetikani ilmiy fanlarni o‘rganishda, texnologiyalardan foydalanishda va injiniring
masalalarni yechishda qo‘llashadi. Ularning o‘zlarining tasvirlarini yaratish, multimediyalarni
ishlatish, teatrlar va kinoteatrlar ustida ishlash kabi san’at bilan bog‘liq usullarni o‘rganishlari
mumkin.
STEAM konsepti ilk bor 2000-yillarda Amerikadagi bir nechta texnologiya va san’at
institutlarida rivojlanib, 2000-yillardan boshlab o‘quv dasturlarida va maktab o‘quvchilarni
tayyorlash jarayonlarida qo‘llanilgan. Bu konseptning asosiy jihati, ilmiy fanlar, texnologiya,
injineriya va san’at sohalarining bir-biriga bog‘liqligini tushuntirish va ularni integrativ usullar
orqali o‘rganish va amaliyotga tatbiq etishning o‘quvchilarda yaratuvchanlik va muhokama
qobiliyatlarini rivojlantirishga yordam berishi.
STEAM texnologiyasi bugun dunyoda bir nechta ta’lim muassasalarida va dasturlarida
qo‘llanilmoqda. Bu usul,
tarbiyalanuvchilarni, o‘quvchilarni 21-asrning talablariga javob berishda,
texnologik rivojlanishga mos keluvchi bilimlarni o‘rganishda va ularning kreativlik va yechim
topish qobiliyatlarini rivojlantirishda muhim ahamiyatga ega. STEAM o‘quv uslubi,
tarbiyalanuvchilarni ilmiy fanlar, texnologiya, injineriya va san’at, matematika sohalarini
478
integrativ usullar orqali o‘rganishga yo‘naltirib, ularda amaliyotga asoslangan bilimlarni
rivojlantirishda yordam beradi.
Shu o‘rinda maktabgacha yoshdagi bolalarning hamma o‘yin faoliyatlari o‘yin mazmuni,
tashkil etilishi, xususiyatiga ko‘ra ikki katta turkumga bo‘linadi:
1. Ijodiy o‘yinlar.
2. Qoidali o‘yinlar.
Ijodiy o‘yinlarni bolalarning o‘zlari o‘ylab topadilar. Unda oldindan belgilab qo‘yilgan
qoidalar bo‘lmaydi. Qoidalar bolalar tomonidan o‘yin jarayonida o‘ylab topiladi.
Ijodiy
o‘yinlarga:
– syujetli-rolli o‘yinlar; (STEAM tarkibidagi beshta sohaga nisbatan bolalarda qiziqish
uyg‘otadi )
– sahnalashtirilgan o‘yinlar;( barcha sohaga nisbatan qiziqish paydo qiladi)
– qurish va yasashga doir o‘yinlar kiradi.(injinerlik, matematika, texnologiya-sohalarini
rivojlantiradi)
Qoidali o‘yinlar kattalar tomonidan o‘rnatilgan maxsus qonun qoidalar asosida tuziladi.
O‘yin davomida bu qoidalarga amal qilinishi shart.
– didaktik; (barcha sohalarga bo‘lgan bilimlarini rivojlantirib beradi)
– harakatli;(“A”-soha, san’at)
– musiqaviy;(“A”, “T” san’at va texnologiya sohalarni rivojlantiradi)
– ermak o‘yinlar.(barcha sohalarni)
Mashg‘ulotlar davomida o‘yinning ikki turkumi ichiga kiruvchi o‘yinlardan foydalaniladi
bu faoliyat turi bolalarda STEAM texnologiyasiga bo‘lgan qiziqishni oshishiga hamda ta’lim
tashkilotida bo‘lgan vaqtida mazmunli vaqt o‘tkazishiga olib keladi. Maktabgacha ta’lim
yoshidagi bolalarda eng ko‘p qo‘llaniladigan faoliyat turi bu o‘yin faoliyati hisoblanadi. Shuning
uchun ham kichik yoshdagi bolalarimizda STEAM texnologiyasiga doir qiziqishni
shakllantirishda bu faoliyat turidan foydalanish maqsadga muvofiq bo‘ladi.
REFERENCES
1.
To‘raqulova Malohat Bahodir qizi STEAM rexnologiyasi asosida maktabgacha ta’lim
tashkiloti tarbiyalanuvchilarining kreativ fikrlash qobilyatlarini shakllantirish “SIFATLI
TA’LIM VA INTERDISSIPLINAR YONDASHUV: MUAMMOLAR, YECHIMLAR VA
HAMKORLIK” Xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya
479
2.
Y.R. Maxmutazimova “Maktabgacha ta’limda STEAM texnologiyalari” T.: “Tamaddun”
2022 y O‘quv qo‘llanma
3.
”Ilk qadam” davlat dasturi (takomillashtirilgan), -T.: 2022 y.
4.
Montessori M. Buni o‘zim qilishimga yordam bering. M. Karapuz. 2005 yil.
5.
N.Kayumova “Maktabgacha pedagogika” -T.: TDPU 2017 yil
