483
MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARNING RIVOJLANISHIDA OMMAVIY
AXBOROT VOSITALARINING TA’SIRI
To‘raqulova Malohat Bahodir qizi
Guliston davlat pedagogika instituti o‘qituvchisi
Xolboyeva Maftuna
Guliston davlat pedagogika instituti talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.10429074
Annotatsiya.
Ushbu maqolada maktabgacha yoshdagi bolalarni umumiy o‘rta ta’limga
tayyorlash jarayonida ularning ruhiy va aqliy rivojlanishida ommaviy axborot vositalarining
ta’siri, shuningdek hozirgi kunda televideniya orqali namoyish etilayotgan ko‘pgina
multfilmlarning qay darajada ahamiyatli ekanligi va bu haqida ota-onalarda ko‘nikma ham
zarurligi borasida xulosa va tavsiyalar berilgan
Kalit so‘zlar:
Ommaviy axborot vositalari ( kompyuter, telefon, televizor...), axborot,
kommunikatsiya, innovatsiya, texnalogiya, oqim, vertual, informatsiya, glaballashuv.
THE IMPACT OF MASS MEDIA ON THE DEVELOPMENT OF PRESCHOOL
CHILDREN
Abstract.
In this article, the influence of mass media on the mental and intellectual
development of preschool children in the process of preparing them for general secondary
education, as well as the importance of many cartoons currently shown on television, and the skills
of parents about this Conclusions and recommendations are given regarding the necessity
Keywords:
Mass media (computer, telephone, television...), information, communication,
innovation, technology, flow, virtual, information, globalization.
ВЛИЯНИЕ СРЕДСТВ МАССОВОЙ ИНФОРМАЦИИ НА РАЗВИТИЕ ДЕТЕЙ
ДОШКОЛЬНОГО ВОЗРАСТА
Аннотация.
В данной статье рассматривается влияние средств массовой
информации на умственное и умственное развитие детей дошкольного возраста в
процессе их подготовки к общему среднему образованию, а также значение многих
мультфильмов, показываемых в настоящее время по телевидению, и что думают по этому
поводу родители. Сделаны выводы и рекомендации относительно необходимости «никмы»
Ключевые слова:
средства массовой информации (компьютер, телефон,
телевидение...), информация, коммуникация, инновации, технологии, поток, виртуальный,
информация, глобализация.
484
Ommaviy axborot vositalarining jadallik bilan rivojlanishi ta’sirida o‘sayotgan bolalarning
ham ota-onalarning ham qolaversa ta’lim va tarbiya berayotgan tarbiyachilarning ham oldida eng
muhim masala turibdi. Ya’ni “Bizning bolalarimiz qanday multfilimlar tomosha qilayapti?”,
“Maktabgacha yoshdagi bolalarimizni nega vertual o‘yinlar qiziqtirayapti?”. Shu kabi
savollarning javobi vaqtida o‘z yechimini topmasa, keyinchalik: “Farzandim nima uchun injiq,
beparvo?”, ”Farzandimni tushuna olmayapman!”, “Farzandimga nim a ta’sir qilyapti ekan?”, “Bu
masalani qanday yechsam bo‘ladi?” degan savollar va ikkilanishlar ro‘y berishi
mumkin.“Bolalarni ularning sog‘lig‘i va axloqiga zarar yetkazuvchi ma’lumotlardan himoya
qilish” nomli tadqiqotning xorijiy amaliyotni o‘rganishda quyidagi natijalarni ko‘rish mumkin:
Amerikalik psixologlarning ta’kidlashicha, teleko‘rsatuv va multfilmlarni haddan ortiq
ko‘rish bolalarda hadik, hayajon va ko‘rish qobiliyatining ham pasayishini yuzaga keltiradi. Agar
ota-onalar o‘zlari bilan birgalikda 9 oylik bolasi bilan shu tarzda televizor tomosha qilsa , bola
20% rivojlanishdan orqada qoladi. 3 yoshga yetganda esa 1 yilga, 12 yoshga yetganda esa 100
mingta zo‘ravonliklar va qotilliklarning guvohiga aylanib qolar ekan. Shuningdek, ota-onalarning
beparvoligi va uquvsizligi natijasida bolalarning ong jihatdan zaiflashuvi, rivojlanishdan orqada
qolayotganligini sezishimiz mumkin.
Prezidentimiz Shavkat Miromonovich Mirziyavev bu tizmni chuqur tahlil qilib, shu paytgacha
ahamiyat qaratilmagan eng kichik jihatlariga ham e’tibor qaratdi. Bugungi kunda maktabgacha
ta’lim tashkilotining ta’lim dasturlari va o‘quv tarbiyaviy rejalariga qo‘yilgan davlat talablarini
takomillashtirish bilan birga ta’lim tashkilotida tarbiyalanayotgan bolalarning har tomonlama
barkamol shaxs bo‘lib yetishishi, eng avvalo, maktabgacha ta’lim muassasasidan boshlanishi
dolzarb masala ekanligicha qolayotganligi aniqlandi.
Shuningdek, faqat maktabgacha ta’lim tashkilotlarida emas, o‘zimizning ham atrofimizga
qaraydigan bo‘lsak, insonlar hayotini ommaviy axborot vositalarisiz tasavvur qilib bo‘lmaydi.
Axborot texnalogiyalari ta’sirida ta’lim samaradorligini oshirishga bo‘lgan qiziqish va e’tibor
kuchayib borayotganligi hammamizga ma’lum. Ikkinchi tomondan esa bolalarning yengillikka
o‘rganib qolishlari ya’ni bilim olishda, ovqatlanishda, etik va estetik jihatdan, fikrlash va kreativ
qobiliyatlarining ham yuzakilashishini, beparvolikni ko‘rishimiz mumkin.
Maktabgacha ta’lim tashkilotida ommaviy axborot texnalogiyalaridan foydalanish, XXI asr
axborot asrining jadal rivojlanishi bolalarning bilim olishiga bo‘lgan qiziqishlarini sezilarli
darajada oshirish mumkin.Televideniya orqali namoyish etilayotgan videofilm va videoroliklardan
ranglarning uyg‘unlikdagi tasvirlarini, harakatlarini va tovush orqali namoyish etilishi bolalarning
kreativ qobiliyatlarini kengroq ochishga va yetkaza berish qobiliyatiga yordam beradi. Kompyuter
485
bir vaqtning o‘zida matn, garfik tasvir, yozuv, ovoz, nutq va turli ma’lumotlarni tezlik bilan
takrorlay oladigan ommaviy axborot vositasi hisoblanadi. Bu vosita tarbiyachilar uchun
tarbiyalanuvchilar bilan mashg‘ulotlar davomida yangi tasvirlar va turli geometrik shakllardan
foydalangan holda qiziqarli va kulguli videorolik tayyorlash imkonini beradi. Bularning asosida
maktabgacha ta’lim tizmini sifat jihatdan yuksaltirishga va bolalarning kreativ rivojlanishi uchun
ommaviy axborot vositalarining ham o‘rni borligidir.
Hozirgi kunda maktabgacha ta’lim tashkilotlarida turli tajribalar ham o‘tkazilmoqda.
Kanadalik psixolog A.Bandura o‘zining tajribasida ommaviy axborot vositalari orqali 3-7 yoshli
bolalar ishtirokida olib borgan. Ularga katta odamlar tomonidan qo‘g‘irchoqqa negativ munosabati
ifoda etilgan qisqa metrajli multfilm ko‘rsatilgan. Multfilm ko‘rib bo‘lgach, bolalarga 10-20 minut
o‘ynash imkoniyati berilgan. Eng e’tiborli tomoni shundaki, bolalarning aksariyat qismi aktyor
tomonidan ko‘rsatilgan film lavhasidagi agressiyani takrorlashga harakat qilgani kuzatildi. Chunki
u ko‘rgan multfilmdagi qahramon obraziga o‘zini qo‘yib idrok etadi. O‘zini multfilm qahramoni
bilan taqqoslash va andoza olish orqali yaxshi yoki yomon illatlarni o‘ziga singdiradi. Uning
fikriga ko‘ra, g‘arb kino mahsulotlari tufayli juda ko‘p bolalar urushqoq, qahri qattiq, qaysar va
johil bo‘layotganligi, normal insoniy hislardan ancha yiroq bo‘lib qolishlari ko‘rinar ekan.
Bunday hayotiy jarayonlar, tajribalar o‘tkazish juda havfli hisoblanadi. Bu bolaning ong
jihatdan zararlanishi- bu o‘liklik bilan tengdir. Tajriba tufayli kamida 10-15 kishi aqil, ong va
mafkuraviy, ma’naviy jihatdan jarohat olishi mumkin.
Bugungi kunda televideniya orqali namoyish etilayotgan multfilmlarning ham ijobiy ham
salbiy jihatlarini ko‘zdan kechirishimiz mumkin. Ijobiy taraflari: ranglar uyg‘unligini, o‘zaro
mutannosib harakatlanayotgan tasvirlar bolalarning kreativ qobiliyatlarining rivojlanishi,
o‘zgacha yondashuvlarni bundan tashqari “yolg‘onchi bolaning afsuslanishi”, “o‘g‘irlikning
alomatlari”, “qaysar bolaning ahvoli” singari videofilmlar yoki multfilmlar oraqali o‘rnak
olishlarini kuzatishimiz mumkin. Ilk yoshdan boshlab bolalarda gapirish madaniyati, so‘zlarni
vaziyatga qarab to‘g‘ri qo‘llash, etik, estetik va mehnat tarbiyasida ham ta’siri kuzatiladi. Shunday
multfilmlar, videofilmlar borki, bolalarning erkin fikrlashi, o‘ziga ishonchi, lug‘at boyligining
oshishi va yangicha yondashuvlari kuzatiladi. Besh qo‘l barobar bo‘lmaganidek, ommaviy axborot
vositalarining salviy ta’siri ham yo‘q emas, asosan hozirda ota-onalardan o‘rganishi kerak bo‘lgan
ta’lim-tarbiya jarayonlarini, o‘z xohishlarini bajarayotgan ommaviy axborot vositalari
hisoblanadi. Bolaning asosiy kuni oila muhitida kechadi. Shu sababdan ota-onalar mas’uliyatli
bo‘lishi talab etiladi. Ko‘z o‘ngimizda sodir bo‘layotgan ya’ni oilamizda bolalarning
486
yig‘lamasligi, ovunib turishi maqsadida, uhlatish jarayonlarida ham elektron “alla” lar mobil
telefonlar orqali qo‘yib berilayotganligini ko‘rmoqdamiz.
Yuqorida keltirilgan xorij tajribalari va turli ma’lumotlar shuni ko‘rsatadiki, biz ham
globallashuv jarayonida farzandimiz tarbiyasiga ta’sir etuvchi innovatsion oqimlardan ogoh
bo‘lishimiz, bolalar uchun yaratilgan barcha narsalarni psixologik ta’sir quroli sifatida yoddan
chiqarmasligimiz kerak.
REFERENCES
1.
R.Yu. Mehmonov, D.K. Xusniddinova “Bolalar bog‘chasida komputer savodxonligi”.
2.
N.N. Begmatova “Maktabgacha ta’lim muassasalarida multimedia texnologiyasidan
foydalanish uslubiyati”.( o‘quv-uslubiy qo‘llanma)
