Boshlang‘ich sinf darslarida STEAM ta’lim texnologiyasini
qo‘llashning metodik ahamiyati
Alimova Dilorom Xudoyqulovna
Toshkent amaliy fanlar universiteti Pedagogika fakulteti Boshlang’ich ta’lim nazariyasi
va metodikasi kafedrasi o‘qituvchisi
https://doi.org/10.5281/zenodo.10442440
Annotatsiya
. Ushbu maqolada boshlang‘ich ta’limda STEAM ta’lim texnologiyasining o‘quvchilarni kreativ fikrlashga
o‘rgatishda muhim ahamiyat kasb etishi haqida so‘z yuritilgan.
Kalit so‘zlar:
Ta‘lim texnologiyalari, zamonaviy ta‘lim, integratsiya, STEAM yondashuvi, kreativlik.
So‘nggi
yillarda
mamlakatimizda
amalga
oshirilayotgan islohotlar natijasida barcha sohalarda
malakali kadrlar va yetuk mutaxassilarga bo‘lgan
talabni
yanada
oshirmoqda.
Bu
o‘z-o‘zidan
o‘quvchilarimizning darslarga qiziqishlarini va turli
fanlarga
bo‘lgan
qobiliyatlarini
oshirish
va
o‘qituvchilarning har tomonlama ta’lim tarbiyaga
bo‘lgan e’tiborini kuchaytirishini talab etadi.
Jahonda ta’limni modernizatsiya qilish va
yangilash yo‘llaridan biri bu STEAM ta’lim tizimini
rivojlantirishdir. Uni amalga oshirishning asosiy
maqsadi o‘qituvchi va talabalarning tanqidiy va ijodiy
fikrlash qobiliyatlarini rivojlantirish zarurligini hisobga
olgan holda STEAM tarmoqlari o‘rtasidagi aloqalarni
o‘rnatish asosida, texnik va tabiiy fanlar ta’limini
rivojlantirish orqali bo‘lajak boshlang‘ich ta’lim
o‘qituvchilar imkoniyatlarini kengaytirishdir.
STEAM ta’lim texnologiyasi ilk bor Amerikada
ishlab chiqilgan. Ba’zi ta’lim bitiruvchilarning
martabalarini e’tiborga olishdi va fan, texnologiya,
muhandislik
va
matematika
kabi
fanlarni
birlashtirishga qaror qilishdi va STEM tizimi shu
tarzda shakllandi.
STEAM xalqaro baholash dasturi tadqiqoti
o‘quvchilarning quyidagi sohalarda hamda fanlarda
ko‘nikmalarni tekshiradi:
a) o‘quvchilarning tabiiy fanlar bo‘yicha yetuk
bilimga egaligi;
b) o‘quvchilarning texnologiyalarni o‘zlashtirish
ko‘nikmasiga egaligi;
v) o‘quvchilarning qurilish hamda muhandislik-
ixtirochilik uquviga egaligi;
g) o‘quvchilarning san’atni tushunishi va ijodiy
layoqatga egaligi;
d) o‘quvchilarning matematik savodxonligini
yuqori darajaga ega ekanligi.
Shu sababli oliy pedagogik ta’lim jarayonida
o‘quvchilarda ana shu asoslar bo‘yicha bilim,
ko‘nikma va malakani shakllantirish asoslari bo‘lajak
boshlang‘ich
sinf
o‘qituvchilari
tomonidan
o‘zlashtirilishi maqsadga muvofiq bo‘ladi.
Ushbu yo‘nalishlar zamonaviy dunyoda eng
mashhur bo‘lib kelayotganini unutmang. Shuning
uchun
bugungi
kunda
STEAM
tizimi
asosiy
tendentsiyalardan biri sifatida rivojlanmoqda. STEAM
ta’limi yo‘nalishi va amaliy yondashuvni qo‘llash,
shuningdek, barcha beshta sohani yagona ta’lim
tizimiga integratsiyalashuviga asoslangan.
Uning asosiy g‘oyasi shundan iboratki, amaliyot
nazariy bilimlar singari muhimdir. Ya’ni, o‘rganish
paytida biz nafaqat miyamiz bilan, balki qo‘limiz bilan
ham ishlashimiz kerak. Faqat sinf devorlarida
o‘rganish tez o‘zgaruvchan dunyo bilan hamqadam
emas. STEAM yondashuvining asosiy farqi shundaki,
bolalar turli xil mavzularni muvaffaqiyatli o‘rganish
uchun ham miyani, ham qo‘llarini ishlatadilar. Ular
olgan bilimlarni o‘zlari «uqib oladilar».
Agar biz an’anaviy ta’limning asosiy maqsadi
bilimlarni o‘rgatish va bu bilimlardan fikrlash va ijod
qilish uchun foydalanish deb aytsak, STEAM
yondashuvi bizni olgan bilimlarni haqiqiy ko‘nikmalar
bilan
birlashtirishga
o‘rgatadi.
Bu
maktab
o‘quvchilariga nafaqat ba’zi bir g‘oyalarga ega bo‘lish,
balki ularni amalda qo‘llash va amalga oshirish
imkoniyatini beradi. O‘sha haqiqatda ishlatilishi
mumkin bo‘lgan bilimgina haqiqatan ham qadrlidir.
Pedagog har bir darsni qiziqarli qilib o‘tishga
harakat qilishi lozim. Har bir darsni hayotga bog‘lab
va dars yakunida xulosalar chiqarib olishlari uchun
talabalarga imkoniyatlar yaratish muhim ahamiyatga,
ega. Maktab bilan bog‘lash kerak, chunki ular ertaga
shu maktab ostonasiga borib bolalarga olgan
bilimlarini berishadi. Endi tabiatshunoslik darslarida
mavzularni STEAM yondashuvi asosida o‘tish yo‘llari
haqida to‘xtalib o‘tsak.
“Tabiatshunoslik” fanini o‘qitishda STEAM
texnologiyasini qo‘llasak, bolalar tabiatni tushunib,
dunyoni muntazam o‘rganishadi va shu bilan
qiziqishlarini, muhandislik fikrlash uslubini, tanqidiy
vaziyatlardan chiqish qobiliyatini, jamoaviy ish
qobiliyatini rivojlantirish va liderlik, o‘z-o‘zini
namoyon qilish asoslarini o‘rganishadi, o‘z navbatida,
bolalar rivojlanishining tubdan yangi darajasini
ta’minlaydi.
STEAM texnologiyasidagi
S
harfi fanni bildiradi.
Bunda o‘quvchilar nazariy ma’lumotlar bilan
tanishtiriladi. 2-sinf tabiiy fanida Yer – sayyora
mavzusi berilgan. Bu mavzuni o‘rganishda o‘quvchilar
nazariy bilim bilan birga amaliy mashg‘ulot ham
o‘tkazishadi. O‘quvchilar yer shari, quyosh modelini
yasashadi. Bu bilan ular yer shari quyosh atrofida
aylanishini amaliy bilib oladilar shu bilan birga yer
sharining
global
muammolarini
bartaraf
etish
choralarini o‘ylab topishadi. Biz shu mavzu asosida
o‘quvchilarni bilishga, fikrlashga, mustaqil ishlashga,
ijodkorlikka qobiliyatlarini ochishimiz ham mumkin.
Nazariy ma’lumot: Yer shari va uning ichki
tuzilishi Yer sharining diametri – 12 800 km.
Ekvatorning uzunligi, ya’ni Yer shari belbog‘ining
uzunligi 40 000 km ga teng.
T
harfi texnologiyani bildiradi. Yadro, mantiya,
Yer po‘sti, globus, shimoliy qutb, janubiy qutb,
ekvator
haqidagi
ma’lumotlar
umumlashtirilib
quyidagi savollarga javob topish topshiriladi:
1. Yerning diametri va ekvatorining uzunligi
qancha?
2. Yer sharining ichki tuzilishini tushuntirib
bering.
3. Yer yadrosida harorat qancha?
4. Globus nima, qanday maqsadda foydalaniladi?
5. Beruniyning globusi haqida nimalarni bilasiz?
E
harfi muhandislikni bildiradi. O‘quvchilarga
qog‘oz va loy, plastilindan yerning modelini yasash
topshiriladi.
A
harfi
san’atni bildiradi. O‘quvchilar berilgan
ma’lumotlar asosida she’r, hikoya, esse yozadilar.
Daftarlariga globusning rasmini chizish topshiriladi.
M
harfi
matematikani bildiradi. Globusning
aylanish o‘qini, shimoliy va janubiy qutblarni hamda
ekvatorni o‘lchamlarini matematik nuqtai nazardan
hisob-kitob qilishlari zarur bo‘ladi.
Tabiatshunoslik
darslarida
suv
haqidagi
mavzularni o‘tishda quyidagicha yondoshishimiz
mumkin. “Suv havzasi” mavzusi, birinchi guruh suv
havzasi bo‘yichch ma’lumotlar yozish, ikkinchi guruh
plastilin yoki rangli qog‘ozlardan foydalanga holda
yasash, uchinchi guruhga rasm chizish, to‘rtinchi
guruhga, she’r qo‘shiqlar ijro etish, beshinchi guruhga
matematik masala tuzish vazifasi beriladi.
1-guruh: Suv havzasi turlicha bo‘ladi. Suv
havzasi — yer yuzasining tabiiy yoki sunʼiy pastqam
yoki chuqur joylarida tabiiy yoki sunʼiy ravishda suv
toʻplanishidan hosil boʻladigan, yo boʻlmasa, suv
yoʻlini toʻsib va toʻgʻon qurib hosil qilinadigan sekin
oqar yoki oqmas suv manbai. Suv havzasi doimiy yoki
mavsumiy (seryogʻin yillarda paydo boʻladigan)
turlarga boʻlinadi. Doimiy suv havzasiga okeanlar,
dengizlar,
tabiiy suv
ariklar
va
boshqa
kiradi.
Mavsumiy
Suv
havzasi
sunʼiy
suv
omborlari, kanallar, hovuzlar va boshqalardan iborat.
Masalan, Oʻzbekiston hududidagi Orol dengizi,
Amudaryo, Sirdaryo, Chirchiq daryolari tabiiy Suv
havzasi, Toshkent dengizi, Chorvoq suv ombori,
Andijon suv ombori va boshqa sun’iy Suv havzasi
hisoblanadi deb javob berishlari mumkin.
2-guruh: Plastilindan yashash.
3-guruh: Rasm chizish.
4-guruh: She’r, qo‘shiq, maqollar, topishmoqlar
aytish.
She’r:
Zahro Hasanovaning she’rlaridan namuna
keltiramiz
Suv – aziz ne’mat
Daryomi u, soymi u,
Ariq o‘tgan joymi u.
Har nelarni tashlama,
Ko‘ngillarni g‘ashlama.
Suv – halollik, suv – poklik,
Ozodalik va soflik.
Suvga zor ne makonlar,
Suvsiz o‘sar tikonlar.
Oqizib qo‘yma bekor,
Bil, uning uvoli bor.
Mayli ichgin, ishlat, to‘y,
Ortig‘ini asrab qo‘y.
Maqol:
Yer — xazina, suv — gavhar.
Yerni buzadigan ham suv, Tuzadigan ham suv.
Hadis:
Kim suv bor joyga suv chiqarsa, bir
jonniozod qilgandek bo‘ladi. Kim suv yo‘q joyga suv
chiqarsa, bir jonni tiriltirgandek bo‘ladi.
Topishmoq:
Ikki yonida qo‘li bor, suv yuzida yo‘li
bor.
Masala:
Suv havzasining ununligi 30 metr eni esa
undan ikki marta kam. Suv havzasining yuzini toping.
Guruhlar taqdimoti birlashtirilib, umumiy xulosa
chiqariladi.
Demak “Ijodiy mehnat” metodi asosida
ma’lumotlar berish orqali fan asosini, plastilindan
yasash orqali texnologiyaga, rasm chizish orqali
muhandislikka, she’r, qo‘shiqlar asosida san’atga,
masala tuzish asosida esa matematikaga bog‘lagan
holda ham fanlar integratsiyasi hamda STEAM
texnologiyasini
amalga
oshirish
imkoniga
ega
bo‘lamiz.
Xulosa qilib aytganda, shuni ta’kidlashni istardikki,
an’anaviy o‘qitish uslublari bilan taqqoslaganda, o‘rta
maktabdagi STEAM yondashuvi bolalarni tajribalar
o‘tkazishga, modellar tuzishga, mustaqil ravishda
musiqa va filmlar yaratishga, o‘z g‘oyalarini haqiqatga
aylantirishga va yakuniy mahsulotni yaratishga
undaydi. Ushbu ta’lim yondashuvi bolalarga nazariya
va amaliy ko‘nikmalarni samarali tarzda birlashtirishga
imkon beradi va universitetga kirish va keyingi
o‘qishni osonlashtiradi.
Foydalangan adabiyotlar.
[1]
Ergasheva G. B. Zamonaviy jamiyatda fan va
taʼlimning
rivojlanishida
innovatsion
pedagogik
texnologiyalarning o‘rni //Scientific progress. –2021.
[2]
Rajabova L. Steam ta’lim dasturi asosida
matematika masalalarini yechishning ilg‘or usullari
//sentr nauchnix publikatsiy (Buxdu. Uz). – 2020. – t. 1. –
№. 1.
[3]
Dilnoza Furqatovna Xalilova. (2023). Talabalarda
ijtimoiy munosabatlarini rivojlantirishga oid kasbiy
kompetentligini takomillashtirishda innovatsion ta’lim
muhiti beradigan natijalar. Conferencea
[4]
Махмудов А. Х., Абдурахмонов З. Б. Таълимда
замонавий
рақамли
технологияларидан
фойдаланишнинг
ютуқлари
ва
муаммолари
//Academic research in educational sciences. – 2021. – Т.
2. – №. CSPI conference
[5]Axmedova M.E (hammualliflikda) Pedagogik
mahorat
va
tibbiy
pedagogikaning
kasbiy
kompetentligi.
O‘quv-uslubiy
qo‘llanma
T.:
“Tibbiyot nashriyoti matbaa uyi MCHJ, 2021-62-
63b.(126)
[6] Axmedova M.E. Modul-kredit tizimida
mustaqil topshiriqlar tuzishning ilmiy-nazariy
asoslari
(tilshunoslik
fanlari
misolida).
Monografiya. “Tibbiyot nashriyoti matbaa uyi”,
MCHJ. Toshkent - 2022. 173 bet.
[7].
Axmedova
M.
(hammualliflikda)
–
Pedagogika. O‘quv qo‘llanma. T.:, Fan va
texnologiya nashriyoti. 2018. — 393 b (102-b).
[8].Axmedova M.E.U.A.Tashkenbayeva.,
E.Suyunova Umumiy pedagogika nazariyasi va
amaliyoti ( Darslik) – T.: Tibbiyot matbaa, 2022.
