520
BOSHLANG‘ICH SINF O‘QUVCHILARIDA AYLANMA MASHG‘ULOT METODI
YORDAMIDA JISMONIY SIFATLARNI RIVOJLANTIRISH
Omonov Sardor
TDPI birinchi bosqich magistranti
https://doi.org/10.5281/zenodo.10608279
Annotatsiya.
Bugungi ushbu maqolada aylanma trenirovka metoddan foydalangan holda
jismoniy sifatlarni rivojlantirishda shug‘ullanuvchilarning yakka xususiyatlari, salomatlik holati,
jismoniy sifatlar darajasini etiborga olish lozimligi haqida so‘z boradi.
Kalit s
o‘
zlar.
Jismoniy sifat, metod, aylanma trenirovka, mutloq kuch, dinamik kuchlanish,
tezkorlik, egiluvchanlik.
DEVELOPMENT OF PHYSICAL QUALITIES IN ELEMENTARY SCHOOL
STUDENTS USING THE ROTATIONAL TRAINING METHOD
Abstract.
Today's article talks about the need to take into account the individual
characteristics, state og‘ health, level og‘ physical qualities og‘ those engaged in the development
og‘ physical qualities using the rotational training method.
Key words.
Physical quality, method, rotational training, absolute strength, dynamic
tension, speed, g‘lexibility.
РАЗВИТИЕ ФИЗИЧЕСКИХ КАЧЕСТВ У УЧАЩИХСЯ МЛАДШИХ КЛАССОВ С
ИСПОЛЬЗОВАНИЕМ ВАХТОВОГО МЕТОДА ОБУЧЕНИЯ
Аннотация.
Сегодняшняя статья говорит о необходимости учитывать
индивидуальные особенности, состояние здоровья и уровень физических качеств тех, кто
занимается развитием физических качеств методом круговой тренировки.
Ключевые слова.
Физические качества, методика, круговая тренировка,
абсолютная сила, динамическое напряжение, скорость, гибкость.
Metod - fan va amaliyotda ma’lum bir maqsadga erishish yo‘lidir. O‘rgatishdagi metodlar
– o‘quvchilar va o‘kituvchi faoliyatining hamkorlikdagi o‘zaro o‘rgatish vazifalarini yechishga
yo‘naltirilgan usullari (yo`li)
hisoblanadi. Jismoniy tarbiyaga o‘rgatishdagi barcha metodlar bir-
birini to‘diradi, ularning hech biri mukammal deb tan olinmagan bo‘lsada, ayrim holatlarda
ulardan bir vaqtda foydalaniladi (Xolodov J.K.,Kuznesov V.S.).
Metod va metodik usullarni tanlash o‘rgatiladigan mavzu mazmunining
xsusiyatlari,
o‘kuvchilarning tayyorgarligi kabi aniq pedagogik vazifalarda aniqlanadi. Shuningdek, ma’lum
darajada o‘kituvchining metodik va texnik
tayyorgarligiga bog`liq. U yoki bu metodni maqsadli
521
qo`llashda (metodik usulni) har bir aniq holat bo`yicha bir qator talablar ta’minlanadi.
Metodning ilmiy asoslanganligi
- jismoniy mashq mashg‘ulotlaridagi sog‘lomlashtiruvchi,
ta’limiy va tarbiyaviy samaradorlikni ta’minlashi.
Metodning o`rgatishga kqo`yilgan vazifaga mosligi
. Dars vazifasini aniq belgilamaslik
o`rgatish metodini to`g‘ri tanlashga imkon bermaydi. Masalan, yugurib kelib oyoqlarni bukib
sakrashga o`rgatish vazifasi belgilangan, ushbu holatda metodni aniqlash imkoni yo`q, chunki
bunday umumiy yondashuvda butunligicha urgatish va kismlarga bulib urgatish metodini kullash
mumkin. Nisbatan aniq vazifa belgilanganda, masalan, uzunlikka sakrash uchun yugurib kelishni
urgatishda kismlarga bulib urgatish metodini kullashga zaruriyat tug‘iladi.
Aylanma trenirovka metodi - maxsus tanlangan intervalli (masofali) yoki uzluksiz
shakldagi jismoniy mashqlarni ketma - ketlikda bajarish natijasida turli mushak guruxlari va
funksional tizimga ta’siridan iborat. Mashqlarni shu tarika tanlash lozimki, kar bir ketma - ketlik
yangi gurukdagi mushaklarni kamrab olishi lozim. Xar — bir mashq uchun maxsus joy belgilanadi
va “bekat” deb nomlanadi. Odatda doira 8 - 10 “bekat”dan iborat buladi. Shug‘ullanauvchilar
ularning kar birida bittadan mashq (masalan, tortilish, utirib turish, tayanib kullarni bukib yozish,
sakrash) bajaradi va 1 dan 3 martagacha doirani aylanib utadi.
Ushbu metod, amaliyotda barcha jismoniy sifatlarni rivojlantirish va takomillashtirish
uchun foydalaniladi.
Kuch va kuchlilik sifatlari kakida tushuncha.
Jismoniy tarbiyada kuch (yoki kuchlilik qobiliyatlari) insonning mushak zurikishlari
kisobiga tashki karshiliklarni yengish yoki unga karshilik kursatish qobiliyatidir.
Jismoniy tarbiya va sport mashg‘ulotlarida asl kuch qobiliyatlarining rivojlanish darajasini
bakolashda odam karakatini
mutloq
va
nisbiy
kuchga ajratiladi.
Mutloq kuch
- odam tana massasiga bog`aik bo`lmagan holda inson tomonidan namoyon
bo`ladigan maksimal kuchdir.
Nisbiy kuch
- insonning o`z vazniga nisbatan 1 kilogramm ogarlik hisobiga namoyon
bo`ladigan kuchdir. Ular inson tana og‘irligiga bo`lgan maksimal kuch nisbatida namoyon bo’ladi.
Nisbiy kuch harakat faoliyati davomida gavdaning kuchishida katta ahamiyatga ega.
Maksimal kuchlanish metodi
maksimal qarshilikka bardosh berish zaruriyati bilan
bog’liq vazifani bajarishni nazarda tutadi (masalan, chegaraviy og‘irlikdagi shtangani kutarish).
Chegaraviy bulmagan kuchlanish metodi
chegaraviy takrorlash soni bilan chegaraviy
bo’lmagan og‘irliklardan (oxirigacha) foydalanishni nazarda tutadi.
5-6 dan 100 gacha kattik me’yorlangan takrorlashlar soni kuch qobiliyatlarini
522
rivojlantirishga yunaltirilgan va maksimal kattalikka yetmagan ogarlik kattaligiga bogaik.
Chegaraviy bulmagan og‘irliklardan foydalanib bajariladigan davomli takrorlashlar inson
organizmining umumiy funksional imkoniyatlarining oshishi, organizmning boshka tizimlari va
mushak tizimining faollashishiga imkoniyat yaratadi.
Dinamik kuchlanish metodi.
Ushbu metodning maqasadi - maksimal tezlikdagi
chegaraviy qarshilik bilan maksimal kuchlanish tarangligi orasida xamjihatlikni yaratishdan
iborat. Ushbu holatda mashq to’lik amplitudada bajariladi. Ushbu metod tezkor harakat
sharoitlarida katta kuch qobiliyatlarini shakllantirishda, tezkor kuchni rivojlantirishda kullaniladi.
Tezkorlikni tarbiyalash.
Tekorlik qobilyatlari deb, insonning qiska vaqt oralig`ida belgilangan sharoitda harakat
faoliyatini bajara olishini ta’minlovchi imkoniyatiga aytiladi.
Tezkorlik qobiliyatlari elementar va majmuali shakllarga ajratiladi. Elementar shakliga
harakat tezligi reaksiyasi, yakka harakat harakatlar (maromi) chastotasi kiradi.
Tezkorlik qobiliyatlarining o’zaro kuchish diapazoni cheklangan (masalan,signalga
nisbatan yaxshi reaksiyaga ega bulishi mumkin, lekin, harakat chastotasi yukori bulmasligi
mumkin, sprinter yugurishda startdan yukori tezlikda chikishni bajara olish qobiliyati masofani
yukori tezlikda bosib o`tishni kafolatlamaydi yoki teskari bulishi mumkin). Yukorida keltirilgan
tezkorlik qobiliyatlarining spesifik xsusiyatlari ularning xar bir turi buyicha mos mashg‘ulot vosita
va metodlarni kullashni talab kiladi.
Chidalilikni tarbiyalash
Chidamlilik bu - mushaklar faoliyati jarayonida jismoniy charchashga karshi tura olish
qobiliyatidir. Chidamlilik o`lchovi vaqt bulib, uning
:
davomida aniq tavsif va samaradorlikka
erishishda mushaklar faoliyati orkali amalga oshiriladi. Masalan, siklik jismoniy mashq turlarida
(yurish, yugurish, suzish va b.k.) belgilangan masofani bosib o`tish minimal vaqt bilan ulchanadi.
Chidamlilik umumiy va maxsusga ajratiladi.
Umumiy chidamlilik
bu -mushaklar tizimining
umumiy tarzda ishni uzok vaqt davomida past maromda bajara olish qobiliyatidir. Uni boshkacha
kilib aerob chidamlilik deb xam
ataladi. Inson uzoq vaqt davomida past maromda yugurishga
chidashi va shu maromdagi boshka ishni (suzish, velosiped xaydash va b.k.) bajara olish
imkoniyatiga ega.
Umumiy chidamlilik xayotiy faoliyatni optimallashtirishda aloxida axamiyatga ega bulib,
jismoniy sogaomlik komponentы sifatida maxsus chidamlilikka xizmat kiladi.
Maxsus chidamlilik
bu - ma’lum harakat faoliyatiga nisbatan chidamlilikdir. Maxsus
chidamlilik kuyidagicha turkumlanadi: harakat faoliyati belgilari yordamida xal kilinadigan
523
harakat vazifasi (masalan, sakrovchanlik chidamliligi); harakat vazifalari yechiladigan sharoitdagi
harakat faoliyati belgilari asosida (masalan, uyindagi chidamlilik); boshka jismoniy sifatlar
(qobiliyatlar) bilan xamkorlikdagi harakat vazifalarini samarali xal kilish uchun zarur bulgan
belgilar asosida (masalan, kuch chidamliligi, tezlik chidamliligi, koordinatsion chidamlilik va
b.k.).
Maxsus chidamlilik asab - mushak apparati, mushaklarning ichki kuvvatlarni tez sarflashi,
harakat faoliyatida texnikani egallaganligi va boshka harakat qobiliyatlariga bogaik.
Maktab yoshidagi bolalarda chidamlilikni rivojlantirishning bosh vazifasi jismoniy tarbiya
dasturidagi turli harakat faoliyatlari asosida umumiy aerob chidamlilikni oshirish uchun sharoit
yaratishdan iborat.
Shuningdek, tezkorlik, kuch va koordinatsion - harakat chidamliligi buyicha xam vazifalar
mavjud. Ularni yechish harakat qobiliyatlarini xar tomonlama garmonik rivojlantirishga erishish
demakdir.
Epchillikni tarbiyalash.
Xozirgi davrda jismoniy tarbiya va sportda yukori darajadagi epchillik reaksiyasi va uni
undan bir yoki yuzdan bir soniyaga yaxshilashni talab kiladigan vaziyatlar yetarli bulib, u katta
axamiyatga ega. Epchillikni rivojlantirishning asosiy metodi - mashqlarni takrorlash metodi.
Epchillik harakatlarining tashki shakllanishi tezkorlik harakatlarida aks etib kolmasdan
balki boshka qobiliyatlarda (kuchlilik, koordinatsion, chidamlilik va boshkalarda) xam
mustaxkamlanib boradi.
Epchillikni rivojlantirish metodining asosiy xsusiyatlari tez uzgaruvchan vaziyatlarda kiyin
harakatlarni bajarish qobiliyatini rivojlantirish, shuningdek, mashqlarni tez va aniq bajarishdan
iborat.
Egiluvchanlikni tarbiyalash.
Egiluvchanlik - bu harakatni katta amplitudada bajara olish qobiliyatidir. “Egiluvchanlik”
atamsini butun tana yoki undagi bir necha buximlarning birgalikdagi harakatchanligiga nisbatan
kullash maksadga muvofik. Aloxida butim kullaganda “egiluvchanlik” emas, balki,
“harakatchanlik” tushunchasini ishlatish tutri buladi (masalan, yelka kamari harakatchanligi, tos
son yoki bug‘imlarining harakatchanligi). Yaxshi egiluvchanlik jismoniy mashqlarni bajarishda
erkinlik, tezkorlik va kam harakatni ta’minlab samaradorlikni oshiradi. Egiluvchanlikning yetarli
darajada rivojlanmaganligi tananing ayrim kismlari harakatini chegaralab inson koordinatsion
harakatini kiyinlashtiradi. Egiluvchanlik namoyon bulish shakli buyicha sust va faolga ajratiladi.
Faol egiluvchanlik -
insonni u yoki bu bug‘im orkali utgan mushak guruxlari kiskarishi xisobiga
524
harakatlarning katta amplitudasiga erisha olish qobiliyatidir (masalan, muvozanatda turib oyokni
“kaldirch” mashqida kutarish amplitudasi).
Sust egiluvchanlik
- tashki kuchlar: sherikning kuch ishlatishi, tashki og‘irlik, maxsus
moslamalar ta’siri ostida harakatlarni eng katta amplituda bilan bajara olish qobiliyati tushuniladi.
Egiluvchanlikni rivojlantiriuvchi metodlar
. Egiluvchanlikni rivojlantirishning asosiy
metodi chuzilish mashqlarining seriyalab, xar bir seriyada bir necha martadan takrorlagan xolda,
ish qobiliyatini tiklab olish uchun yetarli bulgan faol dam olish oraliklari bilan bajarilishini kuzda
tutuvchi takroriy metod xisoblanadi.
Xulosa urnida
shuni kayd kilish lozimki, belgilangan vazifalardan kelib chikkan xolda
aylanma trenirovkani darsning tayyorgarlik, asosiy va yakunlovchi kismlarida utkazishni
rejalashtirish mumkin. Uning tuzilishi ukuvchilarning soni, urganish muddati, xar bir guruxning
jismoniy tayyorgarligi va texnik jixatdan maxorat darajasiga bogaik.
Uni darsning tayyorgarlik kismga kiritishning sababi, turli harakat kunikma va malakalarni
uzlashtirishda katta taranglikni talab kiluvchi asosiy kismdagi yukori maromdagi ish bilan bogaik.
Bunday majmuaning axamiyati yondashtiruvchi mashq tavsifiga ega bulib, ukuvchilar
organizmini navbatdagi ishga ya’ni, darsning asosiy kismiga tayyorlashdan iborat.
Aylanma trenirovkani darsni asosiy kismida kullash, organizm charchamasdan katta
xajmdagi va optimal sharoitdagi yuklamali ishni bajarishdagi jismoniy sifatlarni rivojlantirish
bilan bogaik.
Darsning yakunlovchi kismida aylanma trenirovka majmuasini kullash asosan dars
yuklamasi zichligi kam bulgan xollarda rejalashtiriladi.
REFERENCES
1.
Jammatov J.Sh., Ruzmetov N.K. Jismoniy madaniyat nazariyasi va
2.
metodikasi (jismoniy qobiliyatlar). Ukuv kullanma.T.: Barkamol fayz media.2020. -56 b.
3.
Бойков В.П. Вопросы медицинского контрол под физическим воспитанием.-
M.^ro:2005, 48-60 с.
4.
GoTchareva O.V.Yosh sportchilarning jismoniy qobiliyatlarini oshirish. -Toshkent:
O'zbekiston, 2015.- B.71-85.
5.
O'rinboev N. Barqaror taraqqiyot va sog'lom turmush tarzi.- Toshkent: Fan, 2009.- B. 18-42.
6.
Ilhomovna, M. S. (2021). Eco-friendly environment-the foundation of a healthy generation.
ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal, 11(6), 892-895.
7.
Musurmonova, S. I. (2021). THE ROLE OF PARENTS IN ENVIRONMENTAL
525
EDUCATION
FOR
SMALL
CHILDREN.
In
НАУКА И СОВРЕМЕННОЕ
ОБРАЗОВАНИЕ: АКТУАЛЬНЫЕ ВОПРОСЫ, ДОСТИЖЕНИЯ И ИННОВАЦИИ (pp.
104-106).
8.
Мусурмонова, Ш. И. (2021). IN PRIMARY SCHOOL STUDENTS-INTEGRATIVE
CONTENT OF EDUCATION. Интернаука, (24-3), 84-85.
