ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 2 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
13
XODIMLARNI BOSHQARISHNING TADBIRKORLIKNI
RIVOJLANTIRISHDAGI AHAMIYATI
Raxmonqulova Nafisa Olimjon qizi
Osiyo xalqaro universiteti o‘qituvchisi.
https://doi.org/10.5281/zenodo.10620838
Annotatsiya. Ushbu maqolada xodimlarni boshqarishning tadbirkorlik subyektlari
rivojidagi ahamiyati xususida mulohazalar berilgan. Tadbirkorlik subyektlarida ishlaydigan ish
xodimlariga yaratilayotgan sharoitlar haqida ta’kidlab o‘tilgan. Ularning ish jarayonlarini
tashkil etish mexanizmlari aytib o‘tilgan.
Kalit so‘zlar: ish xodimlari, kasbiy faoliyat, raqamli transformatsiya, barqaror iqtisodiyot,
yuksak motivatsiya, ijtimoiy rezreflar.
IMPORTANCE OF PERSONNEL MANAGEMENT IN BUSINESS
DEVELOPMENT
Abstract. This article discusses the importance of personnel management in the
development of business entities. It was emphasized about the conditions created for employees
working in business entities. The mechanisms of organizing their work processes are mentioned.
Key words: employees, professional activity, digital transformation, sustainable economy,
high motivation, social resources.
ЗНАЧИМОСТЬ УПРАВЛЕНИЯ ПЕРСОНАЛОМ В РАЗВИТИИ БИЗНЕСА
Аннотация. В данной статье рассматривается значение управления персоналом в
развитии субъектов предпринимательства. Было подчеркнуто, какие условия созданы для
сотрудников, работающих в субъектах предпринимательства. Упоминаются механизмы
организации их рабочих процессов.
Ключевые слова: сотрудники, профессиональная деятельность, цифровая
трансформация, устойчивая экономика, высокая мотивация, социальные ресурсы.
Ish xodimlariga, umuman, bu sohaga talab avvaldan rivojlanib kelgan, ammo bu soha
mutaxassislarini maxsus tayyorlash XIX-XX asrda G‘arbiy Yevropada rivojlana boshlagan edi.
Bunga asosiy sabablardan biri jamiyat hayotida ijtimoiylashuvning yuksak darajaga
chiqqanligi va ijtimoiy ish xodimiga ehtiyojning kelib chiqishidir. Inson uchun hayotdagi birinchi
ustoz ehtiyoj va tajribadir. Aynan shular insonni foydali va zararli narsalarni farqlash darajasiga
olib keladi. Jamiyatda ma’lum bir narsalar uchun ehtiyoj ortganda, unga bo‘lgan taklif paydo
bo‘ladi. Ijtimoiy ish odamlarga insonlar orasidagi munosabatlarni hal qilish va jamiyatdagi
ijtimoiy o‘zgarishlarda ko‘maklashishga yo‘naltirilgan, ularning hayotiy farovonligini oshirish
maqsadida yordam ko‘rsatish va qo‘llab-quvvatlash bo‘yicha kasbiy faoliyatdir.
Biznes jarayonlarning raqamli transformatsiyasi zamonaviy O‘zbekiston iqtisodiyotining
eng muhim sohasidir. Raqamli iqtisodiyotga o‘tishni qo‘llab-quvvatlovchi bir necha omillar
allaqachon rivojlangan: Internet aholi tomonidan faol foydalanilmoqda, raqamli kontent va
xizmatlarga talab katta va ijtimoiy tarmoqlarda kuchli ishtirok etish mavjud. Boshqa tomondan,
O‘zbekiston biznesni raqamlashtirish, raqamli ko‘nikmalar va elektron hukumat xizmatlari
bo‘yicha Yevropa Ittifoqi mamlakatlaridan orqada qolishda davom etmoqda. Bundan tashqari,
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 2 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
14
biznes ko‘pincha cheklovchi ma’muriy to‘siqlar tufayli raqamli transformatsiya uchun motivatsiya
yetishmasligi va barqaror huquqiy ramkalar faoliyatga misol bo‘la oladi.
Shuning uchun keng qamrovli strategiyani ishlab chiqish raqamli iqtisodiyot uchun
barqaror iqtisodiy o‘sishni ta’minlash va ijtimoiy farovonlikni ta’minlash mamlakatning ustuvor
yo‘nalishlaridan biridir. Yaratish uchun to‘siqlarni olib tashlashdan tashqari mehnat bozorida
yanada erkin muhit va samarali aloqa infratuzilmasini ta’minlash uchun ish olib boradigan
strategiya inson kapitalini rivojlantirishga qaratilishi kerak, chunki noyob ko‘nikma va bilimlarga
ega xodimlar asosiy manbalardan biriga aylanmoqda.
“Inson resurslarini boshqarish” tushunchasi boshqarishning strategik jihatlarini,
shuningdek, ijtimoiy rivojlanish masalalarini o‘z ichiga oladi va ularga ustuvorlik beriladi.
“Xodimlarni boshqarish” tushunchasi esa ko‘proq kadrlar bilan tezkor ishlashni anglatadi. Agar
birinchi yondashuv davlat miqyosida bandlik va uni muvofiqlashtirish vazifalaridan kelib chiqsa,
ikkinchi yondashuv bevosita korxona darajasidagi mehnat munosabatlari va ularni
muvofiqlashtirishdan kelib chiqadi.
Xodimlarni boshqarish deganda, korxonada band bo‘lgan kishilar salohiyatini
rivojlantirish va undan samarali foydalanish, ularning normal (mo‘tadil) faoliyat ko‘rsatishi uchun
zaruriy shart-sharoit yaratish bo‘yicha o‘zaro bog‘langan tashkiliy-iqtisodiy va ijtimoiy tadbirlar
tizimi tushuniladi. Bunday boshqaruv funksional va tashkiliy boshqaruvlarga bo‘linadi.
Kompaniyalarning rivojlanishida asosiy strategiya sifatida xodimlar mehnati qaralmoqda.
Xodimlarni boshqarish tizimi deganda, korxonada band bo‘lgan kishilar salohiyatini
rivojlantirish va undan samarali foydalanish, ularning me’yoriy faoliyat ko‘rsatishi uchun zaruriy
shart-sharoit yaratish bo‘yicha o‘zaro bog‘langan iqtisodiy-tashkiliy va ijtimoiy tadbirlar tizimi
tushuniladi. Shuni alohida takidlash joizki, korxona samaradorligini oshirishda aniq va qulay
tarzda ishlab chiqilgan tizimning o‘rni juda kattadir. Tizimlashtirilgan korxonalarda xodimlar
bilan ishlashning qulayligi, ya‘ni berilgan topshiriqlarning ustidan nazoratni amalga oshirish
to‘g‘ri yo‘lga qo‘yilganligi va axborot almashinuv jarayoni oson kechishi bilan ajralib turadi.
Mehnat resurslarini boshqarish tamoyillaridagi o‘zgarishlar, zamonaviy sharoitda muhim
ahamiyatga ega bo‘lgan motivlashtirish siyosatini amalga oshirishga yo‘naltirilgan. Bu jarayonda
motivlashtirish siyosati mulkchilikning jamoa shakllarini rivojlantirish (aksionerlik va sheriklik
kompaniyalari, kooperativlar) sharoitida xodimlarni boshqarishga jalb qilish umumiy maqsadlarga
erishish uchun ma’muriyatni xodimlar bilan hamkorligini kengaytirishga qaratilgan.
Bu o‘z navbatida xodimlar potensial qobiliyatlarini rivojlantirishga, intensiv va mahsuldor
mehnat qilishga, mehnatga ijodiy munosabatda bo‘lishiga undaydi.
Xodimlarni boshqarish samaradorligini baholashning asosiy strategik maqsadi
tashkilotning inson resurslaridan foydalanish rentabelligini kamaytiradigan omillarni aniqlash va
bartaraf etishdan iborat. Inson resurslarini boshqarish tizimining ishlashi va rivojlanishi
samaradorligini o‘lchash va baholash quyidagilarga imkon beradi:
- xodimlarni boshqarish tizimini joriy etish jarayonida yuzaga keladigan muammolarni o‘z
vaqtida tashxislash va ularni bartaraf etish uchun tizimning joriy holatiga faol ta’sir ko‘rsatish;
1
Ulmаsоvnа, D. M., & Jamshidovna, F. F. (2022). Boshlangʻich sinf oʻquvchilarining ijodiy qobiliyatlarini
rivojlantirishda innovatsion texnologiyalardan foydalanish. pedagog, 1(1), 155-159.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 2 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
15
- tizimdagi muayyan o‘zgarishlar to‘g‘risida tezkor qarorlar qabul qilish va ularning
xodimlarni boshqarishning asosiy parametrlariga ta’sirini bashorat qilish;
- kadrlar xizmati va boshqa bo‘linmalar faoliyatini yanada takomillashtirish bo‘yicha
rejalashtirishni amalga oshirish. Inson resurslarini boshqarish sohasidagi amaliyotchi xodimlarni
boshqarish samaradorligini baholashni qiyinlashtiradigan bir qator omillarni aniqlaydilar.
Tadbirkorlik subyektlari rahbarlari uchta ko‘rsatkichdan foydalangan holda xodimlarni
tartibga solish samaradorligini aniqlashni taklif qiladilar:
- xodimlarning o‘rtacha sonining ish o‘rinlari soniga nisbati sifatida hisoblangan haq
to‘lanadigan xodimlarning miqdoriy shtatlari;
- oliy ma’lumotli muhandis-texnik xodimlar va o‘rta maxsus ma’lumotli ishchilar ulushi
bilan belgilanadigan yuqori sifatli kadrlar;
- korxonaning shtat jadvalida nazarda tutilgan xodimlar sonini tanlash bo‘yicha
majburiyatlarni bajarish darajasi, xodimlarni qidirishning belgilangan muddatlariga rioya qilish
orqali aniqlanadi.
Kadrlar zaxirasini boshqarish samaradorligini rahbarlar va mutaxassislar lavozimlariga
ko‘tarish uchun kadrlar zaxirasining shtatlari asosida baholash taklif etiladi. Xodimlarni
boshqarish samaradorligini baholash ko‘rsatkichlari tizimida Yu.Odegov va L.R. Kotov
sodiqlik darajasini tavsiflovchi ko‘rsatkichni o‘z ichiga oladi, xodimlarning kompaniya
rahbariyatiga va davlat organlariga shikoyatlari sonini ham inobatga oladi.
Mualliflarning fikriga ko‘ra, mehnatni muhofaza qilish sohasidagi kadrlar xizmatining
samaradorligi kasbiy kasalliklar va ishlab chiqarish jarohatlari holatlarini hisoblash asosida
aniqlanadi.
Kadrlar siyosatini yuritish quyidagi muhim savollarga javob beradi: tashkilot (korxona)
xodimlarini tanlash uchun nima qilish kerak va kelajakdagi maqsadlarini muvaffaqiyatli amalga
oshirish uchun unda faoliyatni qanday tashkil qilish kerak. Kadrlar strategiyasi esa korxonaga
kerakli xodimlarni yollash metodologiyasini hisobga oladi.
Xodimlarni rejalashtirish – bu kadrlar strategiyasida hisobga olingan usullardan
foydalangan holda, kadrlar siyosatini amalga oshirish mumkin bo‘lgan chora-tadbirlar majmuasini
ishlab chiqish jarayonidir. Mahalliy va xorijiy korxonalarning eksperimental usullarini o‘rganish
bizga xodimlarni boshqarish tizimining asosiy maqsadini shakllantirishga imkon beradi.
Bu esa malakali kadrlar bilan ta’minlash, ulardan samarali foydalanishni tashkil etish,
shuningdek, xodimlarni professional darajada rivojlantirishga olib keladi. Shu maqsadni hisobga
olgan holda korxonada xodimlarni boshqarish tizimi bugungi kunda chuqur o‘rganishlar asosida
shakllantirilmoqda.
2
Tilkunov, A.L. Samaradorlik xaritasi: ekspress diagnostika usuli qanday // Xodimlar. - 2007. - 2-son.
3
Becker B.I., Huzlid M.A., Ulrich D. Kadrlar bo‘limi ish faoliyatini o‘lchash: odamlar, strategiya va mahsuldorlik /
Per. ingliz tilidan. - M., 2007. - 304 b.
4
Bekmurodov M, Begmatov A.Milliy mentalitet va rahbar ma’naviyati .2003. B-18-21.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 2 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
16
REFERENCES
1
Ulmаsоvnа, D. M., & Jamshidovna, F. F. (2022). Boshlangʻich sinf oʻquvchilarining ijodiy
qobiliyatlarini rivojlantirishda innovatsion texnologiyalardan foydalanish. pedagog, 1(1),
155-159.
2
Tilkunov, A.L. Samaradorlik xaritasi: ekspress diagnostika usuli qanday // Xodimlar. - 2007.
- 2-son.
3
Becker B.I. Huzlid M.A., Ulrich D. Kadrlar bo'limi ish faoliyatini o‘lchash: odamlar,
strategiya va mahsuldorlik / Per. ingliz tilidan. - M., 2007. - 304 b.
4
Bekmurodov M, Begmatov A.Milliy mentalitet va rahbar ma’naviyati .2003. B-18-21.
5
Raxmonqulova, N. (2024). THE ROLE OF CYBER SECURITY IN THE DIGITAL
ECONOMY. Modern Science and Research, 3(1), 111–115.
6
Abdulloev, A. J., & Rakhmankulova, N. O. THEORETICAL ASPECTS OF THE
INNOVATIVE ENTREPRENEURSHIP CONCEPT.
7
Mukhammedrizaevna, T. M., Bakhriddinovna, A. N., & Olimovna, R. N. TOURIST
LOGISTICS AND SUPPLY CHAIN MANAGEMENT: STRATEGIES FOR REDUCING
COST AND IMPROVING SERVICE. Zbiór artykułów naukowych recenzowanych., 90.
8
Raxmonqulova, N. (2023). THE DEVELOPMENT OF CRYPTOCURRENCIES IN THE
DIGITAL ECONOMY. Modern Science and Research, 2(10), 192-194.
9
Khudoynazarovich, S. A. (2021). An Opportunity of Internet Marketing in Tourism Sphere.
International Journal on Economics, Finance and Sustainable Development, 3(3), 356-361.
10
Шадиев, А. Х. (2020). Факторы, влияющие на развитие экотуризма. Достижения науки
и образования, (5 (59)), 31-32.
11
Bazarova, M. (2024). DISTINCTIVE FEATURES OF PERSONAL MANAGEMENT IN
THE ACTIVITIES OF COMMERCIAL BANKS. Modern Science and Research, 3(1), 563–
567.
12
Supiyevna, B. M. (2022). Innovatsion iqtisodiyotda inson kapitalini boshqarish tizimini
takomillashtirish.
13
Bahodirovich, K. B. (2023). EVOLUTION OF THE AUDITING PROFESSION IN THE
SMART MACHINE AGE. Gospodarka i Innowacje., 41, 450-454.
14
Khalilov Bahromjon Bahodirovich. (2023). The International Financial Reporting Standards
(IFRS) Mean to Businesses and Investors in Uzbekistan. Miasto Przyszłości, 42, 746–750.
15
Jumayeva, Z. (2024). ROLE OF THE STATE IN REGULATING THE ECONOMY.
Modern Science and Research, 3(1), 511-516.
16
Bustonovna, J. Z. (2023). INVESTMENTS IN HUMAN CAPITAL AND
PECULIARITIES OF THIS PROCESS IN UZBEKISTAN. International Journal of
Education, Social Science & Humanities. Finland Academic Research Science Publishers,
11(8), 36-44.
17
Abidovna, A. S. (2023). MODERN TRENDS IN MANAGEMENT STRATEGIES AND
THEIR APPLICATION IN COMMERCIAL BANKS. Gospodarka i Innowacje., 41, 326-
332.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 2 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
17
18
Shamsiya, A. (2023). HR MANAGEMENT AND COACHING IN THE INNOVATIVE
ECONOMY AS A METHOD OF BUSINESS MANAGEMENT. Modern Science and
Research, 2(10), 712–717.
19
Sodikova, N. (2024). OTMda “Iqtisodoyotda axborot-kommunikatsiya texnologiyalari va
tizimlari” fanini o ‘qitishda raqamli texnologiyalarning o ‘rni. Modern Science and
Research, 3(1), 1-4.
20
To'rayevna, S. N. (2024). ТADBIRKORLIK SOHASINI MALAKALI КADRLAR BILAN
ТA'MINLASHNING АSOSIY YO'NALISHLARI.
21
Hakimovich, T. M. (2023). BOSHQARUVCHILARNING SAMARADORLIKKA
ERISHISHDAGI PROFESSIONALLIGI. Gospodarka i Innowacje., 42, 421-425.
22
Hakimovich, T. M. (2023). TA’LIM TIZIMI BOSHQARUVIDA PEDAGOGIK TAHLIL.
Gospodarka i Innowacje., 42, 415-420.
23
Jumayeva, Z. (2024). THE NEED FOR AN INNOVATIVE APPROACH IN MANAGING
ORGANIZATIONS. Modern Science and Research, 3(1), 557–562.
24
Jumaeva, Z. (2021). Modern trends in the economic development of the regions of
Uzbekistan. InterConf.
25
Akbarovna, N. N., & Bahodirovich, X. B. (2023). AKSIYADORLIK JAMIYATLARIDA
MOLIYAVIY HISOBOTNING XALQARO STANDARTLARI ASOSIDA MOLIYAVIY
HISOBOTLARINI TUZISH TARTIBI.
26
Nargiza, N. (2023). THE ROLE OF PROPERTY RELATIONS IN SOCIETY. Modern
Science and Research, 2(12), 889-893.
27
Ikromov, E. (2024). THEORETICAL FOUNDATIONS FOR THE ORGANIZATION
AND CAPACITY BUILDING OF EXECUTIVE EMPLOYEE LABOR IN PUBLIC
ADMINISTRATION BODIES. Modern Science and Research, 3(1), 939-946.
28
Ibodulloyevich, I. E. (2023). MAHALLALARDA KAMBAG’ALLIKNI QISQARTIRISH
VA TADBIRKORLIKNI RIVOJLANTIRISHNI TAKOMILLASHTIRISH. Gospodarka i
Innowacje., 42, 504-507.
29
Ibodulloyevich,
I.
E.
(2023).
MAHALLIY
BUDJET
DAROMADLARINI
PROGNOZLASHTIRISHNI TAKOMILLASHTIRISHDAGI MUAMMOLAR.
