ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 1 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
111
RAQAMLI IQTISODIYOTDA KIBERXAVFSIZLIKNING TUTGAN O'RNI
Raxmonqulova Nafisa Olimjon qizi
Osiyo xalqaro universiteti o’qituvchisi
https://doi.org/10.5281/zenodo.10467319
Аnnotаtsiya. Ushbu maqola raqamli iqtisodiyotda kiberxavfsizlikning o'rni, hisoblangan
kiberxavfsizlikni taʼminlash masalalariga Oʼzbekistonda amalga oshirilayotgan ishlar koʼrib
chiqilgan. Shuningdek mamlakatimizning kiberxavfsizlik boʼyicha xalqaro global reytingdagi
oʼrni va 2018-2019 yillarda internet milliy segmentida roʼy bergan intsidentlar tahlil qilingan.
Kalit soʼzlar: raqamli maʼlumotlar, axborot xavfsizligi, internet milliy segmenti, intsident,
tahdid, elektron xukumat, axborot tizimlari va resurslari.
THE ROLE OF CYBER SECURITY IN THE DIGITAL ECONOMY
Abstract. This article examines the role of cyber security in the digital economy, the issues
of ensuring cyber security, which are being implemented in Uzbekistan. Also, the place of our
country in the international global ranking of cyber security and the incidents that occurred in the
national segment of the Internet in 2018-2019 were analyzed.
Key words: digital data, information security, national segment of the Internet, incident,
threat, electronic government, information systems and resources.
РОЛЬ КИБЕРБЕЗОПАСНОСТИ В ЦИФРОВОЙ ЭКОНОМИКЕ
Аннотация. В данной статье рассматривается роль кибербезопасности в
цифровой экономике, вопросы обеспечения кибербезопасности, которые реализуются в
Узбекистане. Также проанализировано место нашей страны в международном
глобальном рейтинге кибербезопасности и инциденты, произошедшие в национальном
сегменте сети Интернет в 2018-2019 годах.
Ключевые слова: цифровые данные, информационная безопасность, национальный
сегмент Интернета, инцидент, угроза, электронное правительство, информационные
системы и ресурсы.
KIRISH
Bugungi kunda raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish maqsadida dvlatimiz rahbari Shavkat
Mirziyoyev tomonidan 2020 yilni “Ilm, maʼrifat va raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish yili” deb
eʼlon qildi. 2020 yil 2 martda esa Prezidentimizning “2017–2021 yillarda Oʼzbekiston
Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yoʼnalishi boʼyicha Harakatlar strategiyasini
“Ilm, maʼrifat va raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish yili”da amalga oshirishga oid davlat dasturi
toʼgʼrisida”gi Farmoni bilan “Ilm, maʼrifat va raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish yili” Davlat
dasturi qabul qilindi. Davlat dasturi beshta asosiy yoʼnalishlardan iborat boʼlib, dasturning
beshinchi yoʼnalishida 2020-2023 yillarga moʼljallangan Kiberxavfsizlikka doir milliy strategiya
hamda “Kiberxavfsizlik toʼgʼrisida”gi qonun loyihasini ishlab chiqish belgilanib qoʼyilgan.
ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODOLOGIYASI
Prezidentimizning 2018 yil 19 fevraldagi “Аxborot texnologiyalari va kommunikatsiyalari
sohasini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari toʼgʼrisida”gi Farmoni Hukumatimiz tomonidan
raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish boʼyicha muhim chora-tadbirlar ishlab chiqilishiga va hayotga
tatbiq etilishiga asos boʼldi. Raqamli maʼlumotlarni boshqarishda axborot xavfsizligini taʼminlash
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 1 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
112
muhim omil sanaladi. Bunda asosiy eʼtibor raqamli maʼlumotlarga ruxsatsiz kirish, ularni axborot
vositachilaridan himoya qilgan holda xavfsizligini taʼminlash va axborotlar uzatishning
soddaligini taʼminlashga qaratilishi lozim.
Mazkur maqolani yozishda O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “2017-2021-yillarda
O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishini “Ilm-ma’rifat va
raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish yilida” amalga oshirishga oid Davlat dasturi to‘g‘risida”gi va
“Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalari sohasini yanada takomillashtirish chora-
tadbirlari to‘g‘risida”gi, shuningdek, Prezidentimizning “Axborot texnologiyalari va
kommunikatsiyalarini nazorat qilish va himoya qilish tizimini takomillashtirish chora-tadbirlari
to‘g‘risida”gi qarori hamda “Raqamli O‘zbekiston – 2030” strategiyasi asos bo‘lib xizmat qildi.
MUHOKAMA VA NATIJALAR
Iqtisodiyotning barcha sohalarida avtomatlashtirish axborot tizimlaridan foydalanilganda,
axborot xavfsizligi masalasiga alohida eʼtibor qaratish lozim. Ko‘plab ma’lumotlar
raqamlashtirilgan, elektron shaklda saqlanganida axborot va kiberxavfsizlik masalasi dolzarb
bo‘lib qoladi. Davlatimiz rahbari axborot xavfsizligi sohasi mutaxassislariga shunday iltimos
bilan chiqdiki, ular nafaqat bu borada sodir bo‘lgan noxush hodisalarni o‘rganib, bartaraf etishlari,
balki bunday holatni oldindan ko‘ra bilishlari, ya’ni, oldini olishlari muhim deb ta'kidladilar.
Raqamlashtirish va kiberxavfsizlik tushunchalari doimo yonma-yon ketadi. Chunki barcha
tizim va jarayonlarni raqamlashtirish bilan birga ularning texnik jihatdan mukammal va xatosiz
ishlashi va xavfsizligini ta’minlash muhim ahamiyatga ega. Mamlakatimizda raqamli iqtisodiyotni
rivojlantirishga qanchalik e’tibor qaratilayotgan bo‘lsa, kiberxavfsizlikni ta’minlashga ham
shunchalik ahamiyat berilmoqda. Xalqaro elektraloqa ittifoqi tomonidan har yili e’lon qilinadigan
kiberxavfsizlik bo‘yicha xalqaro global reytingda mamlakatimiz yuqori o‘rinlarda borayotgani
bunga yaqqol misoldir.
Kiberxavfsizlik bo'yicha xalqaro global reyting ABI Research va HEI (Xalqaro
telekommunikatsiyalar ittifoqi) qo'shma loyihasi bo'lib, indeks mamlakatlarning kiberxavfsizlik
sohasidagi ishtiroki darajasini baholash imkonini beradi. Majburiyat darajasi beshta yo‘nalish
bo‘yicha baholanadi: huquqiy chora-tadbirlar, texnik chora-tadbirlar, tashkiliy chora-tadbirlar,
salohiyatni rivojlantirish va xalqaro hamkorlik. 2019-yilda kiberxavfsizlik bo‘yicha jahon reytingi
sarhisobiga ko‘ra, O‘zbekiston Milliy kiberxavfsizlik indeksida 90-o‘rin, Global kiberxavfsizlik
indeksida 52-o‘rin va AKT rivojlanishi indeksida 95-o‘rinni egalladi.
O‘zbekiston global kiberxavfsizlik indeksida o‘z o‘rnini mustahkamlamoqda. 2017-yilda
mamlakatimiz ushbu reytingda 93-o‘rinni egallagan bo‘lsa, 2019-yilda 52-o‘ringa ko‘tarildi.
Kiberxavfsizlik - bu keng ma'noda axborot texnologiyalari, ya'ni qurilmalar, dasturlar,
axborot tizimlari va ma'lumotlarni himoya qilishga qaratilgan chora-tadbirlar majmuidir. Bu
ma’lumotlarning maxfiyligini saqlash, ularning yaxlitligini himoya qilish, dasturlar va axborot
tizimlarining uzilishlarsiz to‘liq ishlashini ta’minlashni anglatadi. Bu ishlab chiqarish
samaradorligini oshirishga xizmat qiladi.
“Kiberxavfsizlik markazi” DUK(Davlat unitar korxonasi) tahlillariga koʼra, 2019 yilda
internetning milliy segmenti veb-saytlarida 268 ta kiberxavfsizlik intsidenti aniqlangan. Bu
raqamli olamdagi huquqbuzarliklar soni oldingi yilga qaraganda 44 foizga kamaygan deganidir.
Shulardan 222 tasi kontentni ruxsatsiz yuklash, 45 tasi defeys (veb-sayt sahifasi boshqa, masalan,
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 1 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
113
reklama joylashtirilgan sahifaga almashtirilishini anglatuvchi xakerlik hujumi) va bittasi yashirin
mayning (kriptovalyuta platformasidagi yashirin faoliyat) ulushiga toʼgʼri keladi. 2018 yil bilan
solishtirganda, internet milliy segmentida ruy bergan intsidentlar soni 2019 yilda ancha kamaygan,
bu esa kiberxavfsizlik sohasida amalga oshirilgan ishlar ijobiy samara berganligini ko'rsatadi.
Intsidentlarning 69 foizi O'zbekistondagi xosting-provayderlarida joylashgan veb-
saytlarda aniqlangan, qolgan 31 foizi xorijiy davlatlardagi xosting-provayderlaridagi saytlarga
tegishli. 80 ta holatga nisbatan tekshirish ishlari olib borilib, aniqlangan zaifliklarni bartaraf etish
bo'yicha amaliy tavsiyalar berilgan, qolgan 188 ta holat veb-sayt egalari tomonidan mustaqil
ravishda bartaraf etilgan.
XULOSA
Kiberxavfsizlikka doir meʼyorlarning huquqiy jihatdan mustahkamlanishi nihoyatda zarur.
Raqamli olam hali-hamon huquqiy jihatdan oʼz maqomini aniq belgilay olgani yoʼq. Kun
sayin tahdidlarning yangi tur va shakllari paydo boʼlayotganligi, ularni qonunchilikda aks ettirish
zarurligi talab etadi. Kiberxavfsizlikka doir milliy strategiyani ishlab chiqish milliy kibermakonda
jinoyatchilikka qarshi qurashish sohasidagi faoliyatni tartibga soladi. Zero, virtual olamdagi
jinoyatchilikning zarar va xavfi real olamdagidan kam emas. 2020–2023 yillarga moʼljallangan
kiberxavfsizlikka doir milliy strategiyaga koʼra kiberxavfsizlikning yagona tizimi va muhim
hisoblangan infratuzilmani kiberhujumlardan himoya qilish sohasidagi huquqiy baza
shakllantiriladi.
“Kiberxavfsizlik toʼgʼrisida”gi qonunda esa axborot kommunikatsiya va texnologiyalari
tizimini zamonaviy kibertahdidlardan himoya qilish, turli darajadagi tizimlar uchun
kiberxavfsizlik boʼyicha zamonaviy mexanizmlarni joriy etish, mazkur sohada davlat organlari,
korxonalar va tashkilotlarning huquqlari va majburiyatlarini belgilash, ularning faoliyatini
muvofiqlashtirish kabilar aks etishi kutilmoqda. Yurtimizda olib borilayotgan barcha islohotlar
zamirida xalqimizga qulayliklar yaratish maqsadi yotibdi. Kiberxavfsizlikni taʼminlashga alohida
eʼtibor qaratilishi raqamli imkoniyatlardan ishonchli va xavfsiz tarzda foydalanishga zamin boʼlib
kelmoqda.
REFERENCES
1.
Oʼzbekiston Respublikasi prezidentining “2017 — 2021 yillarda Oʼzbekiston
respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yoʼnalishi boʼyicha harakatlar
strategiyasini «Ilm, maʼrifat va raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish yili»da amalga
oshirishga oid davlat dasturi toʼgʼrisida”gi Farmoni, 2020 yil 2 mart, PF-5953-son
2.
Oʼzbekiston
Respublikasi
prezidentining
“Аxborot
texnologiyalari
va
kommunikatsiyalari sohasini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari toʼgʼrisida”gi
Farmoni, 2018 yil 19 fevral, PF-5349-son
3.
Oʼzbekiston
Respublikasi
prezidentining
“Axborot
texnologiyalari
va
kommunikatsiyalarining joriy etilishini nazorat qilish, ularni himoya qilish tizimini
takomillashtirish chora-tadbirlari toʼgʼrisida”gi qarori. 2018 yil 21 noyabr, PQ-4024son
4.
Oʼzbekiston Respublikasi prezidentining “«Raqamli Oʼzbekiston - 2030» strategiyasini
tasdiqlash va uni samarali amalga oshirish chora-tadbirlari toʼgʼrisida”gi Farmoniga 1-
ilova “Raqamli Oʼzbekiston – 2030” strategiyasi. 2020 yil 5 oktyabr, PF-6079-son
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 1 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
114
5.
https://www.itu.int ˗ Halqaro elektroaloqa uyushmasining rasmiy sayti
6.
https://ncsi.ega.ee/country/uz/ ˗ National Cyber Security Index
7.
https://tace.uz ˗ Kiberxavfsizlik markazi davlat unitar korxonasi rasmiy sayti
8.
Shadiyev, A. K. (2023). Stages of Development of The Digital Economy in Uzbekistan
and Future Plans. Best Journal of Innovation in Science, Research and Development,
2(12), 333-340.
9. Shadiyev, A. (2022). O ‘QUV EKSKURSIYASI-TURIZMNI O ‘QITISHNING
INNOVATSION USULI SIFATIDA. ЦЕНТР НАУЧНЫХ ПУБЛИКАЦИЙ (buxdu.
uz), 13(13).
10. Базарова, М. С., Шарипова, М., & Нуруллоев, О. (2021). “РАҚАМЛИ
ИҚТИСОДИЁТ” ДА АҲОЛИНИНГ ИШ БИЛАН БАНДЛИГИ ХУСУСИЯТЛАРИ.
САМАРҚАНД ДАВЛАТ УНИВЕРСИТЕТИ, 482.
11. Bazarova, M. S. (2022). FACTORS THAT ENSURE THE SUCCESSFUL
IMPLEMENTATION OF A SYSTEM OF KEY PERFORMANCE INDICATORS IN
THE FIELD OF HIGHER EDUCATION. Galaxy International Interdisciplinary
Research Journal, 10(11), 582-586.
12. Bahodirovich, K. B. (2023). EVOLUTION OF THE AUDITING PROFESSION IN THE
SMART MACHINE AGE. Gospodarka i Innowacje., 41, 450-454.
13. Khalilov Bahromjon Bahodirovich. (2023). The International Financial Reporting
Standards (IFRS) Mean to Businesses and Investors in Uzbekistan. Miasto Przyszłości,
42, 746–750.
14. Raxmonqulova, N. (2023). DEVELOPMENT STRATEGY IN THE DEVELOPMENT
OF THE REGIONAL ECONOMY. Modern Science and Research, 2(12), 301-305.
15. Abdulloev, A. J., & Rakhmankulova, N. O. THEORETICAL ASPECTS OF THE
INNOVATIVE ENTREPRENEURSHIP CONCEPT.
16. Sh, Y. D., & Rakhmanqulova, N. O. (2021). XUSUSIY SHERIKCHILIK VA TURIZM
KLASTERI SOHASIDAGI TADBIRKORLIK RIVOJIDA DAVLATNING O’RNI.
BARQARORLIK VA YETAKCHI TADQIQOTLAR ONLAYN ILMIY JURNALI,
1(2), 73-76.
17. Явмутов, Д. Ш., & Рахманкулова, Н. О. (2021). РОЛЬ ОБРАЗОВАНИЯ В
РАЗВИТИИ ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСТВА. TA'LIM VA RIVOJLANISH TAHLILI
ONLAYN ILMIY JURNALI, 1(2), 23-28.
18. Рахманкулова, Н. (2023). РОЛЬ ИНВЕСТИЦИЙ В РЕГИОНАЛЬНОМ
ЭКОНОМИЧЕСКОМ РАЗВИТИИ. Gospodarka i Innowacje., 36, 168-170.
19. Sodiqova, N. (2023). A POLITICAL ECONOMY ANALYSIS OF ECONOMIC
SECURITY. Modern Science and Research, 2(12), 559–568.
20. To’rayevna, S. N. (2023). DEMOKRATIYA VA IQTISODIYOT O'RTASIDAGI
MUNOSABAT" SIYOSIY SHAXS" NAZARIDAN. Gospodarka i Innowacje., 42, 387-
394.
21. To’rayevna, S. N. (2023). YETAKCHILIK USLUBI SIFATIDA MURABIYOTDAN
FOYDALANISH MENEJERLARNI TAYYORLASH. Gospodarka i Innowacje., 42,
399-408.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 1 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
115
22. Toshov, M. (2023). FORMATION OF PRINCIPLES HR (HUMAN RESOURCE)
BASED ON KEY INDICATORS (KPI). Modern Science and Research, 2(12), 477–482.
23. Toshov, M. (2023). CREATIVE ECONOMY: ESSENCE AND STRUCTURE. Modern
Science and Research, 2(12), 499-505.
24. Toshov, M. (2023). HR BOSHQARMASIDA KPI TIZIMI. Modern Science and
Research, 2(12), 470–476.
25. Очилов, Ш. Б., & Жумаева, З. К. (2017). Основные направления развития инноваций
в республике Узбекистан. Инновационное развитие, (6), 45-47.
26. Жумаева, З. К., & Тошев, Ф. З. (2017). Пути дальнейшего совершенствования
привлечения прямых иностранных инвестиций в экономику Узбекистана.
Инновационное развитие, (4), 66-68.
27. Akbarovna, N. N. (2023). BULUTLI HISOBLASH TEXNOLOGIYALARINING
IQTISODIYOTDA TURGAN ORNI. Gospodarka i Innowacje., 42, 517-520.
28. Nargiza , N. . (2023). THE ROLE OF PROPERTY RELATIONS IN SOCIETY. Modern
Science and Research, 2(12), 889–893.
29.
Ibodulloyevich,
I.
E.
(2023).
DAVLAT
BUDJETI
DAROMADLARINI
TAQSIMLANISHINI TAKOMILLASHTIRISH. Gospodarka i Innowacje., 41, 321-325.
30. Ibodulloyevich, I. E. (2023). KICHIK BIZNES VA XUSUSIY TADBIRKORLIKNI
YANADA RIVOJLANTIRISH UCHUN QULAY ISHBILARMONLIK MUHITINI
SHAKLLANTIRISH. Gospodarka i Innowacje., 42, 481-484.
31. Ikromov , E. (2023). REGULATION OF BUSINESS ACTIVITY IS SIMPLIFIED.
Modern Science and Research, 2(12), 1107–1111.
32. Jumayeva, Z. (2023). BASICS OF NATIONAL ECONOMIC DEVELOPMENT. Modern
Science and Research, 2(12), 296–300.
33. Bustonovna, J. Z. (2023). PECULIARITIES OF THE AGRICULTURAL ECONOMY IN
THE COUNTRIES OF THE EUROPEAN UNION. Finland International Scientific
Journal of Education, Social Science & Humanities, 11(5), 1256-1260.
34. Abidovna, A. S. (2023). MONTE CARLO MODELING AND ITS PECULIARITIES IN
THE IMPLEMENTATION OF MARKETING ANALYSIS IN THE ACTIVITIES OF
THE ENTERPRISE. Gospodarka i Innowacje., 42, 375-380.
35. Abidovna, A. S. (2023). PRIORITY DIRECTIONS OF ANALYSIS OF CHANNELS OF
PROMOTION OF THE MAIN ACTIVITY OF THE ENTERPRISE AND SEPARATE
COMMUNICATION PROGRAMS. Gospodarka i Innowacje., 42, 369-374.
