ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 2 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
269
INKLUZIV TA'LIMDA AQLI ZAIF BOLALAR TA'LIMINI TASHKIL ETISH
Irgasheva Durdona To‘xtasin qizi
Sirdaryo viloyati 71-sonli mahsus maktab-internat logopedi.
https://doi.org/10.5281/zenodo.10645203
Annotatsiya. Ushbu maqolada Inklyuziv ta’lim tizimida Imkoniyati cheklangan
bolalarning ta’lim olishida nihoyatda yuqori e’tiborni talab qiluvchi inklyuziv ta’limini tashkil
etishning maqsad va vazifalari haqida tavsiya keltirilgan.
Kalit so‘zlar: Oligrefrenopedagogika, inklyuziv ta’lim, aqli zaif o’quvchilar, ta’limni
tashkil etish.
ORGANIZATION OF EDUCATION OF MENTALLY RETARDED CHILDREN
IN INCLUSIVE EDUCATION
Abstract. In this article, there is a recommendation about the goals and tasks of organizing
inclusive education, which requires extremely high attention in the education of children with
disabilities in the inclusive education system.
Key words: Oligrefrenopedagogy, inclusive education, students with mental retardation,
organization of education.
ОРГАНИЗАЦИЯ ОБУЧЕНИЯ УМСТВЕННО ОТСТАЛЫХ ДЕТЕЙ В
ИНКЛЮЗИВНОМ ОБРАЗОВАНИИ
Аннотация. В данной статье представлены рекомендации о целях и задачах
организации инклюзивного образования, что требует крайне высокого внимания при
обучении детей с ограниченными возможностями здоровья в системе инклюзивного
образования.
Ключевые слова: олигрефренопедагогика, инклюзивное образование, студенты с
задержкой психического развития, организация образования.
Inklyuziv ta’lim hamma bolalarning bir xil maktab va bir xil sinfxonada – bir xil sharoitda
ta’lim olishini anglatadi. Ya’ni imkoniyati cheklangan bola sog‘lom bolalar bilan bir xil e’tiborda
o‘qiy olishi kerak. O‘zbekistonda oilaviy sharoitidan qat’i nazar, barcha bolalar davlat
umumta’lim maktablariga qatnaydi.
Bu davlat tomonidan kafolatlangan. Aqli zaif bolalarni o‘rganish va ularga yordam tashkil
etish masalalari, aqli zaif bolalarni o‘qitish va milliy istiqlol ruhida tarbiyalashda ishtimoiy-
pedagogik omillar haqida, aqli zaif bolalar tasnifi hamda uning aqli zaif bolalar uchun maxsus
muassasalarni differensiyalashdagi ahamiyati hamda yordamchi maktab o'quvchilarining
pedagogik tasnifi borasida ma’lumotlar berishni ko‘zda tutadi. Aqli zaiflikning yengil darajalarida
bu nuqson tashqaridan qaraganda uncha ko‘zga tashlanmaydi.
Nuqsonli bolalarni diagnostika qilish ishlaridagi xatoliklar ba’zi hollarda ko‘ngilsiz
natijalarga olib kelishi mumkin. Masalan, ommaviy maktabga tushib qolgan aqli zaif bola
nuqsonsiz tengqurlari singari ular bilan birga o ‘quv materiallarini o‘zlashtira olmaydi. O‘z vaqtida
malakali yordam olmagandan keyin borgan sari bunday bolalarning bilim saviyasi pasayib,
surunkali o‘zlashtirmovchilar qatoriga kirib qoladilar. Xuddi shu tarzda aqli zaiflar qatoriga
noto‘g‘ri qo‘shib qo‘yilgan nuqsonsiz bola sun’iy ravishda o‘z rivojlanishida orqada qola
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 2 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
270
boshlaydi. Chunki nuqsonli bolalar ta’limi materiallari unga yengillik qiladi, u o‘z ong-bilim
doirasiga mos bilim olmasligi natijasida uning aqliy rivojlanishi sekinlashadi.
Yordamchi maktab dasturi materiallari elementar, soda mazmunda tuzilganligi uchun
nuqsonsiz bolalarning bilishga bo‘lgan talabiarini qondira olmaydi. Bolaning aqliy
rivojlanishigina emas, balki umumiy rivojlanishi ham orqada qoladi. Bulardan tashqari, bunday
bolalaming ota- onalariga ham og‘ir ruhiy ta’sir yetkaziladi. Bunday noxush, ko‘ngilsiz holatlar
aqli zaiflikning mohiyatini tushunib yetmaslik natijasida sodir bo‘ladi.
Shuning uchun oligofrenopedagogikada aqli zaiflik masalasi alohida o‘rganishni talab
etadigan mavzulardan biridir. Aqli zaiflik deganda me’yoriy ruhiy rivojlanishdan chetlashib,
haqiqiy, aynan aqliy nuqsonlikka olib keluvchi holat tushuniladi. Bunday holat
≪
aqli zaiflik
≫
nomi bilan atala boshlandi. Bu yerda
≪
aqli qoloqlik
≫
bilan
≪
aqli zaiflik
≫
tushunchasi orasida
hech qanday farq yo‘q. Ammo keyingi yillarda
≪
aqli qoloqlik
≫
tushunchasiga e’tibor
kuchaymoqda. Qandaydir ilmiy asoslar yetarli bo‘lmasa-da, turli manbalarda ba’zan bir-birini
to‘ldiruvchi fikrlar uchrab turadi.
≪
Aqli zaif
≫
yoki
≪
aqli kam
≫
tushunchalarida aqlning yetarli
emasligi qayd etiladi.
≪
Aqli qoloq
≫
likda esa aqlning yetarli emasligini e’tirof etish bilan birga,
aqlning rivojlanish imkoniyatlarini inkor etmaydi. Chunki sekinlashish, orqada qolish deganda
rivojlanish to‘xtagan degan ma’no kelib chiqmaydi.
Yordamchi maktablardagi ta'limning umumiy vazifalari maxsus aqli zaif o`quvchilar
nuqsonlarini tuzatish vazifasi bilan birga olib boriladi. Shu sababli yordamchi maktablardagi
ta'limning asosiy, zaruriy xususiyatlaridan biri uning nuqsonni tuzatishga yo`nalganligida
bo`lsa, ikkinchi xususiyati, uning bolaning rivojlanishida o`ziga xos amalga oshirilishidadir.
Bosh miya faoliyatlari nuqsoni asosida aqli zaif o`quvchilarning rivojlanishi cheklangan
bo`lib, orqada qoladi. Aqli zaif bola kam rivojlangan emas, balki o`zgacha rivojlangan va
rivojlanayotgan boladir. Uning rivojlanishi nuqsonli ravishda boradi. Aqli zaif o`quvchining
bilish faolligi va mustaqilligi birmuncha past bo`ladi. Bu kamchilik ularning bevosila hayot
qiyinchiliklariga duch kelganlarida namoyon bo`ladi. Shuni ta'kidlash joizki, yordamchi maktab
ta’limi sodda, o`quvchilar nuqsoniga moslab, mexanik tarzida berilishi tufayli har doim
ham kutilgandey natija bermaydi. Shu sababli o`quv materiallari qancha sodda bo`lmasin, albatta
ongli, tushunarli tarzda berilishi kerak. Shundagina bu ta'lim o`quvchilar nuqsonlarini tuzatishga
yordam beradi. Yordamchi maktabdagi ta'lim o`qituvchi va o`quvchilarning birgalikdagi faoliyati
bo`lib, o`quvchilarning bilishi olishiga, zarur ko`nikma va malakalar hosil qilishiariga xizmat
ko'rsatadi.
Oligofrenopedagogning faoliyati deganda o`qitish, yordamchi maktab o`quvchilariga bilim
berish tushuniladi. Talimda esa o`qituvchining vazifalari birmuncha kengayadi, ya'ni
o`qituvchi bilim berish bilan kifoyalanib qolmasdan, ko`nikma, malakalar ham beradi. Mustaqil
bilim egallash yo`llarini tushuntiradi. Shu bilan birga o`quvchilarning bilish faoliyatlariga
rahbarlik qiladi va uni boshqarib boradi. O`quvchilar faoliyati deganda ularning ma'lum bilimlar
yig`indisini egallab borishlari tushuniladi. Ta'lim bilan o`qish bir-biri bilan uzviy bog`liq. Bilim
egallash ta'lim jarayonining asosini tashkil qiladi va uning asosiy mohiyatini belgilaydi.
Bilim, ko`nikma, malakalar egallash jarayonida aqli zaif o`quvchilarning bilish
jarayonlari shakllanib boradi hamda ularning hissiyot-iroda sifatlari rivojlanadi.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN
SCIENCE
АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 2 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
271
Shular oqibatida o`quvchilarning bilimga qiziqishi, ish qobiliyatlari, Tirishqoqlik kabi
shaxsiy sifatlari takomillashib, ular bir butunligicha tarbiyalanib, hayotga bo`lgan munosabatlari
shakllanib boradi.
Aqli zaif bolalardagi dunyoqarashning juda murakkab va dinamik jarayon ekanligi ba
rcha ta'lim bosqichlarida izchil ish olib borishni talab ctadi. Har bir insonning hayotida ya
ngi bilimlar, tajribalar oldin egallangan bilimlar tizimiga albatta ta'sir etadi. Yangi bilim,
dalillarni egallab boorish asosida bolalarning atrof-ruhiyatga, boshqa kishilarga munosabati
o`zgarib boradi. Shu tariqa ta'lim jarayonida aqli zaif bolalarda uni o`rab olgan muhitga
munosabatning dinamik tizimi tarkib topa boradi.
Aqli zaif bolalar bilan ishlashda o‘qituvchining vazifasi:
- Umumta’lim maktablarida o‘qiyotgan aqli zaif bolalarni bilish faoliyati bilan sog‘lom
bolalar bilish faoliyatlarini farqlay bilish lozim.
- Sog‘lom bolaga qo‘yilgan o‘quv-dastur talabini aqli zaif bolaga qo‘llamaslik.
- Dars jarayonlarida aqli zaif bolalarni o‘zlashtirish qobiliyatiga mos keladigan vazifalar
berib boorish lozim.
- Bolani darslarni o‘zlashtirmasligi uchun o‘quvchilar o‘rtasida izza qilmasdan, balki
uning ayrim yutuqlarini hisobga olib rag‘batlantirish choralarini ko‘rish.
- Umumiy aqli zaif bolalarni umumta’lim maktablarida o‘qitish ishi o‘qituvchi oldida
ancha murakkab muammolarni keltirib chiqaradi.
Bu o‘rinda o‘qituvchilarimiz ularning ota-onalari bilan hamkorlikda ish olib borishi,
bolalarini xarakter xususiyatlarini hisobga olgan holda ular bilan dars jarayonida ish olib borish
muhim ahamiyatlidir.
Xulosa qilib aytgada umumta’lim maktablarida o‘z sog‘lom tengqurlari qatorida
o‘qiydigan bolalarga o‘qitish va ta’limni to‘g‘ri tashkil qila bilish har bir o‘qituvchini mas’uliyatli
burchi bo‘lib qolishi kerak. Nuqsonli bolalarni hayotda o‘z o‘rnini topishi, kelajakda o‘z mehnati
evaziga hayot kechirish ko‘nikmasiga ega bo‘lish, o‘qituvchilarimizning oldida turgan asosiy
vazifa hisoblanadi.
REFERENCES
1.
«Inklyuziv ta’lim» muvaqqat Nizomi. 2005 yil.
2.
Imkoniyati chyeklangan bolalar va o`smirlar uchun inklyuziv ta'limni tashkil etish
to‘g‘risida muvaqqat NIZOM. O`RXTV T.,19 syentyabr, 2005.
3.
gazeta .uz.
4.
Tovbayevna, M. N., & Nosirova, M. (2021). Methods Of Organizing Geography Lessons
For Childrenpeople With Disabilities Inclusive Education. JournalNX, 7(03), 187-190.
5.
Khudayberdievich, R. B., Tavbaevna, M. N., Muratovna, N. S., Djumanovna, T. M., &
Kurbanovna, T. R. (2019). Educating research approach in future teachers. Journal of
Critical Reviews, 7(4), 2020.
6.
Ilhomovna,
M.
S.
(2021,
July).
HEALTHY
ENVIRONMENT-HEALTHY
COMMUNITY. In Archive of Conferences (pp. 62-66).
7.
Ilhomovna, M. S. (2022). SIGNIFICANCE AND ROLE OF PEDAGOGICAL
CREATIVITY.
