ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 2 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
416
YOL QURILISHIDA BITUM EMULSIYASINING SIFATINI OSHIRISH
Qudaybergenov Alisher Abudullaevich
Qaraqalpoq Davlat Universiteti
Shahar transport xójaligi va aloqa yollari mutahasisligi magistranti.
https://doi.org/10.5281/zenodo.10651808
Annotatsiya
. Bu maqolada
Yoʻl qurilishi ishlari - avtomobil yoʻllarini qurishdagi kompleks
ishlar va bitumlar ularning sifati haqida sóz etilgan.
Kalit sózlar:
avtomobil, yoʻllar, kompleks, bitumlar, mexanik, neft, toshkoʻmir.
IMPROVING THE QUALITY OF BITUMEN EMULSION IN ROAD
CONSTRUCTION
Abstract.
This article describes road construction works - complex works in the
construction of highways and bitumen and their quality.
Key words:
automobile, roads, complex, bitumen, mechanic, oil, coal.
ПОВЫШЕНИЕ КАЧЕСТВА БИТУМНОЙ ЭМУЛЬСИИ В ДОРОЖНОМ
СТРОИТЕЛЬСТВЕ.
Аннотация.
В данной статье описаны дорожно-строительные работы – комплекс
работ по строительству автомобильных дорог и битума и их качество.
Ключевые слова:
автомобиль, дороги, комплекс, битум, механика, нефть, уголь.
Yoʻl qurilishi ishlari - avtomobil yoʻllarini qurishdagi kompleks ishlar; tayyorlov va asosiy
ishlarga boʻlinadi. Tayyorlov Y.q.i. da qurilish uchastkasi buta, toʻnka yoki toshlardan tozalanadi,
quruvchilarga vaqtinchalik turarjoy, maishiy inshootlarni qurish va b. amalga oshiriladi. Asosiy
Y.q.i. yoʻl qurilishiga kerak boʻladigan materiallarni tayyorlab beradigan tayyorlash ishlariga va
ularda qurilish-montaj ishlarini amalga oshirish ishlariga boʻlinadi. Tayyorlash ishlariga
karyerlardan yoʻllarni qurish uchun kerak boʻladigan tosh yoki boshqa materiallarni qazib olish va
ularga ishlov berish ishlari, shuningdek, beton qorishmalar, yoʻl plitalari, quvurlar, koʻprik
konstruksiyalari va b. tayyorlanadigan ixtisoslashtirilgan korxonalardagi ishlar kiradi. Qurilish-
montaj ishlariga bevosita yoʻl trassasida amalga oshiriladigan ishlar: yoʻl toʻshamasini tayyorlash,
sunʼiy inshootlar (tunnel, yoʻl oʻtkazgichlar, koʻpriklar) qurish, yoʻl qoplamasini yotqizish, yoʻl
chetini tekislash, nishab va oʻyiqlarni mustahkamlash, yoʻl belgilari, toʻsikdar oʻrnatish va b. Y.q.i.
yoʻl trassasidagi ish hajmini bir tekisda taqsimlab va kichik yoʻl uchastkasidagi katta hajmdagi
ishlar (Mas, baland toʻkmalar barpo qilish) ni bajarib amalga oshiriladi. Yoʻl qoplamasining xiliga
qarab Y.q. i. texnologiyasi tur-licha boʻladi. Mas, asfalt-beton yotqizishda asosning pastki
qatlamiga qum sepib, ustki qalamiga sement qoʻshilgan shagʻal yotqiziladi, ikki qatlam bitum
mineral va asfalt-beton aralashmasi yotqiziladi. Y.Q-i. yoʻl mashinalari yordamida potok usulda
bajariladi.
Bitumlar (lot. bitumen — tog smolasi, qatron) — uglevodorodlar oltingugurtli hamda
tarkibida metall tutgan hosilalarining qattiq yoki smolasimon aralashmalari. B. suvda erimaydi,
benzol, trixloretan va boshqa organik erituvchilarda toʻliq yoki qisman eriydi. Zichligi 950–
1500 kg/m3. Tabiiy B.— qazilma yoqilgʻilarning tarkibiy qismi. Ularga neft zaxiralarida
mutanosiblikning buzilishi natijasida neftning kimyoviy yoki biokimyoviy oksidlanishidan hosil
boʻladigan tabiiy hosilalari, mas, asfalt, keritlar, maltalar, ozokeritlar va boshqa kiradi.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 2 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
417
Sunʼiy (mexanik) B.— neft, toshkoʻmir va slaneslarni kayta ishlash jarayonida hosil
boʻladigan koldik mahsulotlar. Tarkibi tabiiy B.ga yaqin. Neft B.iga eruvchanligi turlicha boʻlgan
quyidagi guruhlar kiradi:
1) asfaltenlar (eng yuqori molekulali neft birikmalari) — xloroformda yaxshi eriydi, spirt,
efir, atsetonda er.imaydi;
2) asfaltogen kislotalar — spirtda, xloroformda eriydigan, benzinda yomon eriydigan
smolasimon moddalar;
3) neytral smolalar — neft moylari, benzol, efir, xloroformda eriydigan moddalar;
4) neft moylari;
5) karbenlar (yuqori molekulali moddalar) — asfaltenlarning oltingugurt ishtirokida
zichlashuvi natijasida hosil boʻladigan moddalar;
6) karboidlar — organik erituvchilarda erimaydigan moddalar.
Asfaltenlar B.ning qattiqligi va yumshash haroratini, smolalar ularning elastiklik va
yopishqoqlik xususiyatini, moylar esa sovuqqa chidamligini oshiradi.
Torf, toshkoʻmir va slaneslarni spirtbenzol aralashmasi (1:1) bilan qayta ishlash jarayonida
10—12% miqdorida B. hosil boʻladi. Bunday B. sariq, jigarrang yoki qora rangli kattik moysimon
yoxud smolasimon moddalar boʻlib, ularning elementar tarkibida 75—87% uglerod va 7—12%
vodorod boʻladi. B. va ular asosida olingan mahsulotlar (asfaltbetonlar, asfaltpolimerbetonlar,
ruberoidlar, bitum loklar, bitum emulsiyalar, germetiklovchi moddalar va boshqalar) aerodromlar
va avtomobil yoʻllari yuzasini koplashda, platinalar, kanallar va yoʻl qurilishida, quvurlar yuzasini
qoplashda, elektr texnikasida, turli kabel va izolyatsiya materiallarini tayyorlashda, tom yopish
materiallari sifatida va boshqalarda qoʻllaniladi.
Bitum emulsiyasini sotib olishdan oldin, siz ushbu material bilan bog'liq bo'lgan asosiy
tushunchalarni tushunishni taklif qilamiz. Fizika nuqtai nazaridan Bitum emulsiyasi bitum, suv va
emulsifikatordan iborat disersiyali, suv va emulsatsiya tizimidan tashkil topgan dissertatsiya
tizimi. Bitumga kelsak, u disersiya qiluvchi muhitning rolida disersiya bosqichi sifatida harakat
qilishi mumkin. Agar biz birinchi holat haqida gapiradigan bo'lsak, bu to'g'ridan-to'g'ri emural
(sxematik suvda neft), teskari turdagi ikkinchi emulsiya (neftda neftda). Kiritilgan emuls
emulsiyasining soni va ularning xususiyatlari aniqlanadi.
Bitum emulsiyasi saqlash va tashish paytida amalga oshiriladigan hajmda va qayta
ishlangan materiallar bilan aloqa qilishda kuzatiladigan ushbu sezgirlik bilan ajralib turadi. Er
yuzasiga kirgandan so'ng, bitumli emulsiya suvning komponentlari va bitum tarkibiy qismlariga
aylanadi. O'zining maqsadini to'liq bajarishi uchun bitum emulsiyasini amalga oshirish uchun, u
gidroizolyatsiya funktsiyasini bajaradigan doimiy bitumli filmni shakllantirishi kerak.
Realish qobiliyatiga qarab, ya'ni parchalanish tezligi, er yuzasi bilan aloqa qilish, bitum
emulsiyasining quyidagi navlari ajratilgan:
• Emulsiyalarning tez-tez, parchalanish tozalangan tosh yuzasi bilan aloqa qilgandan so'ng
darhol sodir bo'ladi. Buni sirtni davolashda, maydalangan tosh yuzasida bitumli emulsiyani
qo'llashda ko'rish mumkin;
• Yuzaki yoki emulsiyalar Oramateral aralashma va qora maydalangan tosh tayyorlash
uchun ishlatiladigan tosh materiallar bilan aralashganidan keyin uchraydigan parchalanish;
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 2 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
418
• Emulmusiyalarni sekinlashtirish, bu tosh materiallar bilan katta sirt bilan
aralashtirilgandan keyin sodir bo'ladi. Ba'zi mamlakatlarda ushbu emulsiyalar super -stable sifatida
belgilanadi.
Emmulsifikatorning tabiatiga asoslangan bitum emulsiyalari boshqa tasnifi mavjud.
Emmulyater turiga muvofiq quyidagi emulsiya turlari ajratilgan:
• Anion emulsiyalari, uni ishlab chiqarish uchun aniontiv emulsifikatorlar qo'llaniladi;
• Mission emulsiyalar, kation emulsifikatorlari asosida qilingan;
• Nikoh emulsiyalari yonmonogen emulsiyalar asosida qilingan;
• Samumlash, mineralning changlanishi natijasida hosil bo'lgan emulsifikator sifatida
qo'llaniladi
Amaliy nuqtai nazardan, bitum emulisi og'ir oqishqoqlikning bir hil jigarrang suyuqligini
anglatadi, bunda suv va samumuls echimida bemalol maydalangan. Mo''tadil yopishqoqligi tufayli
suvga asoslangan rang-barang mastik foydalanish suv o'tkazmaydigan ish samaradorligini
ta'minlaydigan plyonkalarni iste'mol qiluvchi material sifatida ishlatiladi. 50-70% bitum
emulsiyasining tarkibi, 30-50% va emulsifirerning majburiy qismida, 0,6-1,6% dan oshmaydigan
bitum bilan qoplangan. Bitum emulsiyalari, ularning narxi ularning ishlab chiqarish murakkabligi
bilan belgilanadi, ulardan to'liq foydalanishga tayyor bo'lgan materialdir. U sintetik kauchuk,
plomba va texnologik qo'shimchalar bilan o'zgartirilgan neft bitumining suv emulsiyasini o'z
ichiga oladi. Bitumni ishlab chiqarish emulonlarini ishlab chiqarish jarayoni sifat jihatidan a'lo
darajada va ancha murakkab va ancha murakkab, bu eritgichlar va mastik foydalanish uchun
mastikdan foydalanishdan farqli o'laroq, ularning narxi o'rinli.
REFERENCES
1.
V.F.Babkov, O.V.Andreyev “Avtomobil yo‘llarini qidiruv va loyihalash” I-qism. Toshkent
- 2014 yil. 526 b.
2.
V.F.Babkov, O.V.Andreyev “Avtomobil yo‘llarini qidiruv va loyihalash” II - qism.
Toshkent - 2015 yil. 493 b.
3.
Xudayqulov R.M., Maxmudova D.A. Avtomobil yoTlari. Darslik. - Toshkent: 2019 yil.
234b.
4.
I.S.Sodiqov, Q.H.Azizov, A.X. OToqov. Avtomobil yoTlarini obodonlashtirish va
jihozlash. T. TAYLQEI. XT “Rizayev M.X.”. 2019. 348 b.
5.
Q.X.Azizov. Shahar yoTlarida harakat xavfsizligini tashkil etish. Darslik. - Toshkent:
TDTU. 2021 yil. 130 b.
6.
Sh.A.Axmedov va boshqalar. Avtomobil yoTlari qurilishini tashkil qilish va uning
texnologiyasi asoslari. TAYI. “IQTISOD MOLIYA”. 2014. 300 b.
7.
Sh.A.Axmedov. YoT xo‘jaligining ishlab chiqarish korxonalari va bazalari. T.: TAYI,
2016. 115 b.
