ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 8 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
144
SHASHMAQOM. TARİXİY SHAKLLANİSH VA TUZİLİSH ASOSLARİ
Bonu Suvonqulova
https://doi.org/10.5281/zenodo.8242585
Annotatsıya.
Maqomchilik mumtoz an’analarini milliy (mahalliy) musiqiy asosda
rivojlantirilishi natijasida yuzaga kelgan Buxoro maqomlari, Xorazm maqomlari va Farg‘ona-
Toshkent maqom yo‘llarining majmuasidir. Bunda Buxoro va Xorazm maqomlari Shashmaqom
tizimi tarzida, ulardan farqli o‘laroq Farg‘ona- Toshkent maqom yo‘llari esa “tarqoq” tizim
shaklida namoyon bo‘ladi.
Kalit so’zlar:
Shoshmaqom, mumtoz, musiqa, rost, Navi.
SHASHMAKOM. FOUNDATIONS OF HISTORICAL FORMATION AND
STRUCTURE
Abstract.
It is a complex of Bukharan statuses, Khorezm statuses and Fergana-Tashkent
Maqam roads, which arose as a result of the development of the classical traditions of
Maqamism on a national (local) musical basis. In this case, the status of Bukhara and Khwarezm
is manifested in the form of the Shashmakom system, and, unlike them, the Fergana - Tashkent
status paths are manifested in the form of a "scattered" system.
Key words:
hurry, classical, music, true, Navi.
ШАШМАКОМ. ОСНОВЫ ИСТОРИЧЕСКОГО ФОРМИРОВАНИЯ И
СТРОЕНИЯ
Аннотация.
Это комплекс бухарских статусов, хорезмских статусов и
ферганско-ташкентских макамных дорог, возникший в результате развития
классических традиций макамизма на национальной (местной) музыкальной основе. При
этом статус Бухары и Хорезма проявляется в виде системы Шашмаком, и, в отличие
от них, статусные пути Фергана-Ташкент проявляются в виде «рассеянной» системы
.
Ключевые слова:
спешка, классика, музыка, правда, нави.
O‘zbek-tojik xalqlari mumtoz musiqasi – Shashmaqom XVIII asr o‘rtalarida Buxoroda
saroy kasbiy musiqachilari va musiqashunos olimlari tomonidan olti maqomdan iborat
mahobatli turkum tarzida ifoda etilgan edi. Mazkur maqomlar quyidagicha nomlanadi:
1.
Buzruk - ma’nosi - «katta», «ulug‘», «buyuk»
2.
Rost - ma’nosi – «to‘g‘ri», «chin», «haqiqiy»
3.
Navo - ma’nosi - «kuy», «mungli kuy», “ishq kuyi”
4.
Dugoh - «ikki o‘rin», «ikki joy», «ikki parda»
5.
Segoh - «uch o‘rin», «uch joy», «uch parda»
6.
Iroq – ma’lum arab mamlakatining nomiga nisbat berilgan.
Shuni alohida ta’kidlash joizki, Shashmaqom deganda eng avvalo tovush- pardalarning
olti xil ko‘rinishdagi mukammal uyushmasi anglashiladi. Zero, bu parda uyushmalarining har
biri tarkibida ohangdosh (muloyim) bo‘dlarning umumiy ko‘rsatkichi (9) ulardagi asosiy tovush-
nag‘malar soni (8) dan ortiq bo‘lgan bu pardalar ijod jarayonida ustuvor ahamiyat kasb etgan:
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 8 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
145
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 8 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
146
ISSN:
2181-3906
2023
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 2 / ISSUE 8 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
147
Demak, Shashmaqom turkumidagi cholg‘u kuy va aytim (ashula) yo‘llari ushbu olti xil
tarzda mukammal uyushgan pardalar tizimi hamda ularga tayangan kuy- ohanglarini ma’lum
doyra usullari bilan mushtarak ishlanishi natijasida yuzaga kelgan edi.
Shashmaqomdagi har bir maqom ikki yirik bo‘limdan – cholg‘u va aytim (ashula) yo‘llari
(turkumlari) dan iborat bo‘lib, ularni «ustoz-shogird» an’anaviy maktabida tahsil ko‘rgan kasbiy
cholg‘uchi va ashulachi-hofizlargina malakali ijro eta oladilar. Bu yuksak san’atni o‘rganish
istagida bo‘lganlar eng avvalo shogirdlik maqomi odoblariga rioya qilishlari hamda o‘zlarining
burch va vazifalarini yaxshi bilishlari talab etilgan. Jumladan, shogird:
- o‘z kasbini sevishi;
- ustozi oldida tavoze’ bilan turishi;
- ustoziga behuda savollarni bermasligi;
- savol bermoqchi bo‘lsa avval ijozat so‘rashi;
- sabr-toqatli bo‘lishi;
- ustozining oila a’zolari va qarindosh-urug‘lariga hurmat bilan munosabatda bo‘lishi;
- ustozining dushmani bilan do‘st tutinmasligi;
- ustozining ko‘rsatgan yo‘l-yo‘riqlariga amal qilishi;
- ustozining san’atiga taqlid qilishi;
- ustozi an’analarini davom ettirishi lozim bo‘lgan.
Ma’lumki, maqomlar asosan og‘zaki an’ana tarzida, ya’ni ustozdan shogirdga
«og‘zaki uslub» vositasida o‘tib, yashab keldi. Shunga ko‘ra, shogirdlar o‘z ustozlari
ijrosidagi maqom namunalarini xotiralariga muhrlab, amaliy ijrolar jarayonida o‘rganib kelganlar
va ularni ijodiy o‘zlashtirganlar.
REFERENCES
1.
Акбаров И, Кон Й. Бухарские макоми. (вступит. статя к нотн. изд.) Ўзбек халқ
мусиқаси. т.5. – Тошкент: ГИХЛ, 1959.
2.
Азимова А. Вопроси синтаксиса восточной монодии. II. – Тошкент: Фан, 1998.
3.
Akbarov I., Kon Y. Buxoro maqomlari (nota to‘plamiga kirish maqola) O‘zbek xalq
musiqasi. 5 t. – Toshkent: O‘zdavnashr, 1959.
4.
Визго Т.С.Музыкальние инструменти Средней
Азии (исторические
очеркы). – Москва: Музыка, 1980.
5.
Гафурбеков Т.Б. Творческие ресурси
националной монодии
и
их
прельомление в узбекской советской музике. – Тошкент: Фан, 1987.
