84
AQLI ZAIF BOLALARNI O'RGANISH, ULARNI O'QITISH PEDAGOGIK JARAYON
SIFATIDA
Irgasheva Durdona To‘xtasin qizi
Sirdaryo viloyati 71-sonli maxsus maktab-internat logopedi
https://doi.org/10.5281/zenodo.10639932
Annotatsiya.
Ushbu maqolada inkluziv ta’lim jarayonida aqli zaif bolalarga ta’lim berish
va ularni ijtimoiy hayotga yo’naltirish masalalari yoritib berilgan.
Kalit so’zlar:
Inkluziv ta’lim, aqli zaif bolalar, oligrofreniya, ta’lim, rivojlanish.
Studying mentally retarded children, teaching them as a pedagogical process
STUDYING MENTALLY RETARDED CHILDREN, TEACHING THEM AS A
PEDAGOGICAL PROCESS
Abstract.
This article highlights the issues of teaching mentally retarded children and
guiding them to social life in the process of inclusive education.
Key words:
Inclusive education, mentally retarded children, oligophrenia, education,
development.
ИЗУЧЕНИЕ УМСТВЕННО ОТСТАЛЫХ ДЕТЕЙ, ОБУЧЕНИЕ ИХ КАК
ПЕДАГОГИЧЕСКИЙ ПРОЦЕСС
Аннотация.
В данной статье освещаются вопросы обучения умственно отсталых
детей и ориентации их на социальную жизнь в процессе инклюзивного образования.
Ключевые слова:
Инклюзивное образование, умственно отсталые дети,
олигофрения, образование, развитие.
Zamonaviy oʻqituvchini shakllantirishi, har bir oʻqituvchi oʻz ustida muntazam ishlab,
malakasini oshirib, oʻz tajribalarini oʻquvchilar ta’lim- tarbiyasiga qaratishi lozim. Inklyuziv
ta’limning asosiy maqsadi ta’limni boshlash imkoniyatiga ega bo‘lgan barcha bolalar, shu
jumladan alohida yordamga muhtoj bo‘lgan bolalarni umumta’lim jarayoniga qamrab olishdir.
Inklyuziv ta’lim alohida yordamga muhtoj bolalarga ta’lim olishni taqdimetishi bilan katta
ahamiyatga ega. Bu ana shunday bolalarni uzluksiz umumiy ta’lim tizimiga kiritishni bildiradi.
Ushbu jarayon o‘zining quyidagi huquqiy, ijtimoiy asoslariga ega bo‘lmog‘i zarur. Ya’ni:
- Har bir bola ta’lim olish uchun asosiy huquqga ega va kerakli darajada bilim olish
imkoniyatiga ega bo‘lishi kerak.
- Har bir bola o‘z xosliklariga, qiziqishlariga, qobiliyat va o‘quv ehtiyojga ega.
85
- Ta’lim yuzasidan alohida ehtiyojga ega bo‘lgan ommaviy maktablarda o‘qish
imkoniyatiga ega bo‘lishlari, bu yerda ularning ehtiyojlarini qondirish maqsadga yo‘naltirilgan
pedagogik metodlar asosida sharoit yaratish zarur.
- Barcha yoshdagi bolalar atrofida yashayotgan va ishlayotgan bolalar bilan bir xil
sharoitda o‘qishlari va kamol topishlari zarurInklyuziv sinflar o‘quvchilar va pedagoglarga
jamiyatga va maktabga yangicha qarashni rivojlantirish orqali jamiyatning eng yaxshi a’zolari
bo‘lishlari uchun yordam berishga yo‘naltirilishi zarur.
- Inklyuziv ta’lim umumta’lim maktablari o‘quvchilari, direktorlari, ota-onalar va maxsus
pedagoglarni bitta guruhda hamkorlik qilishlarini talab qiladi. Ko‘p hollarda alohida yordamga
muhtoj bolalarning ota-onalari o‘z bolalarining ta’limga oid huquqlari va boshqa imkoniyatlari
haqida noto‘g‘ri tushunchaga ega bo‘lganlari natijasida bu bolalarga to‘g‘ri ta’lim berishni talab
qilmaydilar. Ota-onalar o‘z bolalaridagi nuqsonlar tufayli uyalish va o‘zini yo‘qotib qo‘yish kabi
to‘siqlarni yengishlari haqida ma’lumotga ega bo‘lishlari kerak. Hamma ota-onalarga inklyuziv
ta’limning mazmuni nimalardan iboratligi va bu bolalarga qanday imkoniyatlar berishi haqida
batafsil ma’lumot berilishi zarur. Ota-onalarning o‘z bolalariga ta’limli yordam ko‘rsatishini
cheklamaslik bilan bir jihatdan kengaytirish zarur. Shunday yo‘l bilan ota-onalar bolalarni o‘quv
muassasalariga joylashtirish va o‘quv dasturlarini aniqlik, shuningdek o‘quv jarayonini uyda yoki
boshqa joyda davom ettirishga oid muhokamalarga jalb qilishi zarur. Har qanday bola kamol topib
sog‘lom o‘ssa, uning bilim faoliyati, sezgi qobiliyatlari mukammal rivojlanib borsa, bunday
bolalar 6-7 yoshdan boshlab maktabga qabul qilinishga tayyor bo‘ladi. Lekin umumta’lim maktab
o‘quvchilari orasida o‘quv dasturlarini o‘zlashtirishda qiyinchilikni boshdan kechirayotgan bolalar
uchrab turadi. Bolaning hoh ona qornida, hoh tug‘ilgandan keyin rivojlanib borishi uchun zarur
bo‘lgan ma’lum shartlarning bo‘lishi natijasida jismoniy va ruhiy, aqliy nuqsonlar kamchiliklarga
olib kelishi mumkin. Bunday bolalarda eshitishda, ko‘rish qobiliyatida, nutqiy va aqliy faoliyatida
nuqsonlar paydo bo‘ladi.
Aqli zaif bolalarni o‘rganish va ularga yordam tashkil etish masalalari, aqli zaif bolalarni
o‘qitish va milliy istiqlol ruhida tarbiyalashda ishtimoiy-pedagogik omillar haqida , aqli zaif
bolalar tasnifi hamda uning aqli zaif bolalar uchun maxsus muassasalarni differensiyalashdagi
ahamiyati hamda yordamchi maktab o'quvchilarining pedagogik tasnifi borasida ma’lumotlar
berishni ko‘zda tutadi.
Qator ijobiy xislatlariga qaramay, ma’lum darajada aqliy rivojlanmaganlik bu bolalarga
ham xosdir. Bu bolalarning tafakkurlari ko‘rgazma-obraz mazmunini kasb etadi.
Tushunchalaming shakllanishi juda qiyin amalga oshadi. Umumlashtirish, taqqoslash jarayonlari
86
juda zaif kechadi. 0 ‘qilgan muayyan mazmunni qiyinchilik bilan o‘zlashtiradilar. Fanlami to‘g‘ri
idrok qila turib, ularning ichki bog’lanishlarini tushunmaydilar. Bunday xislatlar debil bolalar
bilan mazmunli rasmlar, izchil voqealarni tasniflash tajribalari o‘tkazilganda yaqqol ko‘rinadi,
hisoblash malakalari ham qiyin shakllanadi. Sonlar, suratli arifmetik belgilar mohiyatini yetarli
tushunib yetmaydilar. Ular sodda masalalaming shartlarini dastlabki tushuntirishlarda bila
olmaydilar. Uni yechishda oldingi ishlagan yo’llarni qo’llaydilar. To‘g ‘ri yozish malakalarini
qiyinchilik bilan egallaydilar. Ularning nutqi sodda, grammatik tomoni buzilgan, tili chuchuk
bo’lishi mumkin. So‘zli tushuntirishlar muayyan holatlar bilan bog’liq bo’lmasa, materialni juda
qiyin idrok etadilar. Debil bolalarning yetarli aqliy taraqqiy etmaganligi ular shaxsining
shakllanmaganligi bilan birga qo‘shilib keladi. Bu xislat fikr yuritish va qarashlaming mustaqil
emasligida, bilimga intilishlaming
yetishmasligida, tashabbuskorlikning bo‘shligida, mehnat faoliyatiarida namoyon bo’ladi.
Hissiyot-iroda sohalari yetarli saqlangan holda, ayrim qayg‘urish, xursand bo’lish vaqtlarida
o‘zlarini yetarli, nuqsonsiz tengdoshlaridek tuta olmaydilar. Ayrim nozik differensiyalashgan
harakatlar, yuzlardagi ifodalilik yetishmaydi. Ba’zan nevrologik belgilar, tana displaziyasi,
endokrin buzilishlar uchraydi.
Q‘z
vaqtidagi to‘g‘ri ta’lim-tarbiya, mehnat malakalarini berish,
aqliy nuqsonni murakkablashtiruvchi asab-ruhiy taassurotlami yo‘q qilish orqali debil bolalarni
muvaffaqiyatli ravishda hayotga moslashtirish mumkin. Bu bolalar tashabbus,
mustaqillik, bir ish turidan boshqa ish turiga tez o‘tish talab etilmaydigan ish jarayonlarida yetarli
unum bilan mehnat qiladilar. Bu bolalardagi amaliy intilishlarning borligi kelajakda jamiyatda o‘z
o‘rinlariga ega bo‘lishlarini bilishlari asosida mehnat malakalarini egallashlariga yordam beradi.
REFERENCES
1.
O`zbekiston Respublikasining “Ta’lim to`g`risida”gi yangi qonuni. 23 sentabr, 2020 yil
Sh. Mirziyoyev.
2.
“Alohida yordamga muhtoj bolalarni ma’naviy va estetik rivojlantirish” mavzusidagi ilmiy
- nazariy konferensiya materiallari. Toshkent-“Uzinkomsentr”-2002 yil
3.
Tovbayevna, M. N., & Nosirova, M. (2021). Methods Of Organizing Geography Lessons
For Childrenpeople With Disabilities Inclusive Education. JournalNX, 7(03), 187-190.
4.
Khudayberdievich, R. B., Tavbaevna, M. N., Muratovna, N. S., Djumanovna, T. M., &
Kurbanovna, T. R. (2019). Educating research approach in future teachers. Journal of
Critical Reviews, 7(4), 2020.
87
5.
Ilhomovna,
M.
S.
(2021,
July).
HEALTHY
ENVIRONMENT-HEALTHY
COMMUNITY. In Archive of Conferences (pp. 62-66).
6.
Musurmonova, S. I. (2021). THE ROLE OF PARENTS IN ENVIRONMENTAL
EDUCATION FOR SMALL CHILDREN. In НАУКА И СОВРЕМЕННОЕ
ОБРАЗОВАНИЕ: АКТУАЛЬНЫЕ ВОПРОСЫ, ДОСТИЖЕНИЯ И ИННОВАЦИИ
(pp. 104-106).
