ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 2 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
469
SAMANDAR VOHIDNING BADIIY MAHORATI
Ikrom Asadov
https://doi.org/10.5281/zenodo.10655553
Annotatsiya.
Mazkur maqolada Samandar Vohidning badiiy tasvir vositalaridan, she’riy
san’atning lafziy va ma’naviy lisonlaridan mohirona foydalana olganligi bois badiiy zarbi, qalbga
ta’sir kuchi ham tuganmas zavq bag‘ishlar darajadagi badiiy mahorati xususida fikr yuritiladi.
Kalit so‘zlar:
Adabiyot, olam va odam, tabiat va qalb, dunyo, vaqt, tun, obraz, lafziy,
ma’naviy.
ХУДОЖЕСТВЕННЫЕ НАВЫКИ САМАНДАРА ВАХИДА
Аннотация.
В данной статье размышляется об умелом использовании Самандаром
Вахидом средств художественного изображения, словесного и духовного языка
поэтического искусства, его художественной манере, силе воздействия на душу,
доставляющей неиссякаемое удовольствие.
Ключевые слова:
Литература, мир и человек, природа и душа, мир, время, ночь,
образ, словесный, духовный.
ARTISTIC SKILLS OF SAMANDAR VAHID
Abstract.
This article reflects on Samandar Vahid’s skillful use of the means of artistic
representation, the verbal and spiritual language of poetic art, his artistic manner, the power of
influence on the soul, which gives inexhaustible pleasure.
Key words:
Literature, world and man, nature and soul, world, time, night, image, verbal,
spiritual.
She’rning dunyoga kelishi nimadandir yoxud kimdandir ta’sirlanish bilan bog‘liq.
Ruhning qiynalishi, tafakkurning azoblanishi, zavq-u shavqning olovlanishi, ilhomning
gulxanlanishi va ularning birlashuvi asosida tuyg‘ular misralarda tartiblanadi, qolipga
sig‘maydiganlari “jaranglab”, sochilib ketadi-da, mansuralar shaklida dard chekadi. Ana shu
jaranglanishlar oqibatida issiq hayajonlar ijodkorni kashf etadi, uyg‘oq ijodkorlar ajib tasvirlarni
– qalbdagi iztirob suratlarini chizadi.
Yaratilajak badiiy mahsulning sifati shoirning dunyoqarashi: atrof-muhitni chuqur
kuzatganligi, tabiatni teran tahlil eta olganligi, dunyoni keng mushohada qila olganligi, xullas,
uning rangin tasavvurlari olami bilan belgilanadi.
Buxoroda hech qachon qulamaydigan bir devor, bir QO‘RG‘ON bor. Bu Samandar Vohid
poetikasi qo‘rg‘oni. Devorning asosi mustahkam. Uning g‘ishtlari hech qachon nuramaydigan,
hech qachon ko‘chmaydigan tafakkur asosida qurilgan.
Shoirning she’r-u dostonlari badiiyati shiraga boy. O‘qiganingiz sari zavqlanaverasiz,
“keyingisini ham o‘qishim kerak”, degich shavq paydo bo‘ladi yuragingizda hamda bexosdan
butun bir kitobni mehr bilan o‘qib tugatganingizni sezmay qolasiz. Ketgan vaqtingizga
achinmaysiz. Ijodkorning tuyg‘ulari olamida inson va tabiat iztiroblari hamohangligini
kuzatganingizdan so‘ng lirik qahramon niyatlari, g‘oyalariga, dardlariga sherik bo‘lasiz.
Unga hamdam, o‘zingizga esa darddosh topganingiz sababli SHE’RIYAT sizga rohatbaxsh
ilhom bag‘ishlaydi… Qattiq ta’sirlanishning boisi shoirning badiiy mahorati yuksakligidandir.
Ijodkor bunday yuksak maqomga qanday erishgan? U xalqning ummonday toshayotgan ijodidan,
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 2 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
470
ustozlar yaratgan manbalardan, muqaddas bitiklardan – o‘lmas hamda boqiy ma’naviyatdan
unumli va yaxshi oziqlangan.
Professor Abdurauf Fitrat shunday deb yozgan edi: ”Adabiyot – fikr, tuyg‘ularimizdagi
to‘lqunlarni so‘zlar, gaplar yordami bilan tasvir qilib, boshqalarda ham shu to‘lqinlarni
yaratmoqdir”
1
. Demak, ijodkor yaratgan adabiy asaridagi dard-u quvonchlarni kitobxonga yuqtira
olsa, o‘qig‘uvchi muxlisning yuragini to‘lqinlantira bilsa, uning izlanishlari samara beribdi, degan
xulosaga kelsak arziydi.
Qalamkash qachon she’rxonni to‘laligicha tuyg‘ulari tarovatiga torta oladi? Qachonki,
uning ijodida tabiiylik, samimiylik, tasvirdagi ranglarning mutanosibligi ustunlik qilsa; shoirdagi
tasavvur va tafakkur bo‘yoqlari joy-joyiga tushsa, hech qanday ortiqchalik, majburiylikka yo‘l
qo‘yilmagan bo‘lsa!
Samandar Vohid nazmiyatida yuqoridagi shart va tamoyillar ustuvor. Shuning uchun uning
she’riy ohangi juda go‘zal. Chiroyli she’r – hayotning chuqur mushohadasi. Mushohadani diltortar
misralarda tizish – ilhom mahsuli. Ilhom ko‘pchilikka beriladi. Ammo uni oppoq qog‘ozga dard
bilan muhrlash baxti hammaga ham nasib etavermaydi. Samandar Vohid shunday saodatga
erishgan ijodkorlardan. U o‘ziga xos uslub va yo‘nalishga ega serqirra shoir. Uning she’rlarida
Olam va Odam, Tabiat va Qalb o‘rtasidagi xo‘rsinishlar, tebranishlar o‘z aksini topgan.
Biz, mutolaa davomida shularni angladikki, Samandar Vohid she’riyatida Dunyo, Ona,
Ota, Vaqt, Tun, Tong, Qalb, Gul, Daraxt, G‘uncha, Ko‘klam,Yoz, Kuz, Qish, Quyosh, Yer, Turna,
Ildiz, Yaproq, Dehqon, Xotira, Ufq, Musicha, Qaldirg‘och, Sabo, Olov, Daryo, Shamol, Yulduz,
Nihol, Tosh, Qirg‘oq, To‘lqin, Tog‘, Chashma, Chechak, Qor, Yo‘l, Kulba, Dastro‘mol, Qari tol,
Tomchi, Yomg‘ir, Qayrag‘och, Bulut, Ot va boshqa o‘nlab obrazlar o‘zining rangin tovlanishlari
bilan ko‘nglingiz osmonini yanada yorishtirib yuboradi.
Samandar Vohid badiiy tasvir vositalaridan, she’riy san’atning lafziy va ma’naviy
lisonlaridan mohirona foydalana olganligi bois ijodkorning badiiy zarbi, qalbga ta’sir kuchi ham
tuganmas zavq bag‘ishlar darajada!
Samandar Vohidning “Aylanadir bu dunyo” she’rini tahlilga tortamiz. She’r yetti band,
o‘ttiz besh misradan iborat. Unda, asosan, Dunyo, Vaqt, Tun, Kun, Xor, Gul, Cho‘g‘, Kul, O‘ksik
Hislar obrazlari o‘z “qomat”ini namoyish etgan. Bu namoyishlarda qanday ma’no siljishlarini
ko‘ramiz?
Dunyo – Ona–Zamin. Unda yaxshilik urug‘ini ekkan bo‘lsang, ezgulikka duch kelasan.
Yomonlik sepgan bo‘lsang, shuni qarshi olasan. Shoir ana shu mazmunni “
Gul tutsang – gul, tosh
otsang, tosh otadi
”
2
misrasida singdirgan. Shu o‘rinda o‘zbek xalqining “Nimani eksang, shuni
o‘rasan” maqoli ham tafakkurimizda gavdalanadi va bu she’r mohiyatiga ham mos keladi.
Shoir uchun “Dunyo – sinovlarning saltanati”. Tun – qoralik. Kun – oqlik. Xor – iztirob.
Gul – shodlik. Cho‘g‘ – borliq, yoniqlik. Kul – yo‘qlik, nursizlik. Dunyo qorong‘ulikni
yorug‘likka almashtiradigan, azob-u quvonchni chirmashtiradigan, borlik-u yo‘qlikni
qorishtiradigan, so‘ngida ajrimga shaylanadigan qudrat ramzidir.
1
Fitrat A. Adabiyot qoidalari. – Toshkent: O‘qituvchi, 1995, – B. 21-22.
2
Vohidov S. Saylanma. 1-jild. – Buxoro, 2003. – B.3.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 2 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
471
VAQT esa ijodkor nazdida, xolis hakamdir. U hamma narsaga baho beradi, hamma
qilmishlarga javob qaytaradi. O‘KSIK HISLAR – huda-behuda otilgan toshlardan, nohaq
zarbalardan yaralangan SHAXS to‘lg‘onishlari, tug‘yonlaridir. Bir kuni kelib, haqiqat ro‘yobga
chiqadi: “
Qoralangan gunohsizlar oqlanar, Oralangan orsiz yuzlar dog‘lanar
”
3
.
Dunyo o‘z qoidasini hech qachon buzmaydi. U doimo “bir tinib, bir loylanadi”.
Samandar Vohid “Aylanadir” fe’lini qayta ta’kidlash orqali
takror
san’atining go‘zal
namunasini yaratgan bo‘lsa, “
Qaytar dunyo qaytmay qo‘ymas, qaytadi, Aytar so‘zin aytmay
qo‘ymas, aytadi
”
4
ohangi bilan ham
siyg
‘
adoshlikni, ham tarse’(muvozanat)ni
, bosh-u so‘ngi,
oldi-orti, so‘l-u o‘ngi, yoqa-yengi, tun-u kun, xor-u gul, cho‘g‘-u kul yordamida
tazodni
, vaqtni
xolis hakamga mengzab,
o
‘
xshatishni
, yaralangan, qoralangan, oralangan aniqlovchilari ta’sirida
keyin aniqlanmishlar bilan birgalikda metafora va sinekdoxalarni yuzaga keltirmoqda.
“Rohat ko‘rmay, “dunyo – zahmat”, deganlar, Zahmat ko‘rmay, “dunyo –rohat”, deganlar”
misralari misolida
tard-u aks
ning ajoyib ko‘rinishini kashf etgan bo‘lsa, she’rning oxirgi bandida
nur tilida shukrona aytilishi
jonlantirishning
bir qismi hisoblangan
intoqning
chiroyli shaklini
namoyon qilgan.
“Samandar Vohid o‘z armonini kitobxonga yuqtira olgan. Beixtiyor odam o‘z ortiga
qaraydi. Ushalmagan orzularini eslab, sarhisob qiladi, – deydi Sadriddin Salim Buxoriy “Sarhisob”
maqolasida. – Fano olamidan baqo olamiga ketgan tengdoshlarini ko‘z oldiga keltiradi va “ortga
nazar solganida jami kunlar oq emas”ligidan o‘kinadi.
Daraxt sokin erur, qarasang sirtdan,
Afsuski, dard chekar goho bir qurtdan.
Mahmud Torobiylar chiqqan diyor bu,
Mahmud Yalavoch ham, hayhot, shu yurtdan!
Ushbu to‘rtlikda butun bir millat dardi jo etilgan. Mahmud Torobiyday vatanparvar, Vatan
uchun jonini fido qilganlar yurtidan Mahmud Yalavochday sotqinlar ham chiqqan. Bu achchiq
haqiqat kishini sergaklantiradi, hamisha ogoh bo‘lishga da’vat etadi”
5
.
To‘rtlikdagi
DARAXT
obrazida hayotni, xalqni, millatni ko‘ramiz. Iste’dodlari –
fidoyilari DARAXTga mador bo‘lib, uning ildiziga suv bersa; sotqin, nobakor, nonko‘rlari esa
mag‘zava to‘kishga urinadi yoxud shoxlarini sindirishga intiladi. Chunki faqat o‘z manfaatini
o‘ylaganlarda, bu dunyo boyligiga hirs qo‘yganlarda faxrlanish tuyg‘usi so‘nib, chirib ketgan
bo‘ladi. Chiriganlar fikrlay ololmaydi, ular hamisha qorin g‘amida, ular har doim nafs komida,
ular mudom hirs domida…
“Samandar Vohid ijodidagi bosh mavzu ona qishloq, Vatan, muhabbatdir, –deya uqtiradi
Sadriddin Salim Buxoriy. – Shoir vafoni, hayoni, iboni, sadoqatni sog‘inadi. Behayoni ko‘rganda
hayo, riyokorni ko‘rganda e’tiqod, mansabparastni ko‘rganda uzlat, ta’magirni ko‘rganda qanoatni
sog‘inadi, qo‘msaydi: hayoli, e’tiqodli, qanoatli odamlar ko‘zingga avliyoday bo‘lib ko‘rinadi.
Menimcha, haqiqiy SHOIRLAR hayo, e’tiqod, sadoqat, vafo, qanoat qo‘rg‘oni hisoblanadi”
6
.
3
Ko‘rsatilgan asar. – B. 4.
4
Ko‘rsatilgan asar. – B. 4.
5
Vohidov S. Saylanma. 1-jild. // Sadriddin Salim Buxoriy “Sarhisob” maqolasidan. – Buxoro, – B. 398-399.
6
Ko‘rsatilgan asar. – B. 400-401.
ISSN:
2181-3906
2024
International scientific journal
«MODERN SCIENCE АND RESEARCH»
VOLUME 3 / ISSUE 2 / UIF:8.2 / MODERNSCIENCE.UZ
472
Samandar Vohid qo‘rg‘oni abadul-abad mustahkam va sobitligini uning ko‘rkam va
jozibador, serjilo va maftunkor she’riyati orqali anglab yetamiz. Uning ash’orlarini qayta mutolaa
qilganingiz sari Ona–Zaminni, jonajon Vatanni, so‘lim Tabiatni tobora sevaverasiz, ularga
nisbatan muhabbatingiz tobora oshaveradi…
