304
HARBIY XIZMATNING HUQUQIY ASOSLARI
Sirojiddin Siddikovich Melikosimov
Farg‘ona viloyati Uchko‘prik tumani
1-son kasb-hunar maktabi CHKBT fani o‘qituvchisi
https://doi.org/10.5281/zenodo.10669309
Annotatsiya.
Mazkur maqolada O‘zbekiston Respublikasi Qurolli Kuchlari harbiy
xizmatchilari faoliyatining axloqiy mezonlari, harbiy xizmatni tashkil etish bilan bog‘liq bo‘lgan
muhim tashkiliy jarayonlar, harbiy xizmatchilarning huquqlari, majburiyatlari, ular o‘rtasidagi
o‘zaro munosabatlar hamda ichki tartib qoidalar to‘g‘risida so‘z yuritiladi.
Kalit so‘zlar:
O‘zbekiston Respublikasi,
Qurolli Kuchlari, davlat, qonun, huquq, harbiy
xizmatchilar, harbiy intizom, milliy mudofaa, askar.
LEGAL BASIS OF MILITARY SERVICE
Abstract.
In this article, the ethical criteria of military personnel of the Armed Forces of
the Republic of Uzbekistan, important organizational processes related to the organization of
military service, the rights and obligations of military personnel, mutual relations between them,
and the rules of internal order are discussed. is discussed.
Key words:
Republic of Uzbekistan, Armed Forces, state, law, law, military personnel,
military discipline, national defense, soldier.
ПРАВОВАЯ ОСНОВА ВОЕННОЙ СЛУЖБЫ
Аннотация.
В данной статье рассматриваются этические критерии
военнослужащих Вооружённых Сил Республики Узбекистан, важные организационные
процессы, связанные с организацией военной службы, права и обязанности
военнослужащих, взаимоотношения между ними, правила внутреннего распорядка.
обсуждаются. обсуждается.
Ключевые слова:
Республика Узбекистан, Вооруженные Силы, государство, право,
право, военнослужащие, воинская дисциплина, оборона страны, военнослужащий.
“
Harbiy qurilish sohasidagi asosiy maqsad — professional armiyani, o‘z tarkibida yaxshi
tayyorlangan va ta’lim olgan, o‘z xalqiga, ona zaminiga, Prezidentiga sadoqdtli bo‘lgan, o‘z
Vatanining sha’ni va qadr-qimmatini himoya qila oladigan jangchilarga ega bo‘lgan armiyani
bosqichma-bosiqch vujudga keltirishdan iborat.
Davlat mudofaa qobiliyatining eng muhim qismi uning Qurolli Kuchlaridir. Ularning
jangovar qudrati hamda bosqinchilarni qurolli mojarolar va urush boshlab yuborishdan tiyib turish
305
vazifalarini bajarishga tayyor darajasida hamda mamlakat xududiga bosqinchilik qilingan taqdirda
qurol-yaroqlarning barcha turlaridan unumli foydalangan holda bosqinchilarni tor-mor qilishdan
iboratdir”,- deb ta‘kidlagan edi O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti – Qurolli Kuchlari Oliy Bosh
Qo‘mondoni Shavkat Mirziyoev.
Bunda asosiy maqsad miqdor jihatdan uncha katta bo‘lmagan, tezkor, yaxshi
tayyorgarlikka ega, zamonaviy qurollar va texnika bilan ta’minlangan, O‘zbekiston xavfsizligini
ta’minlashga qodir bo‘lgan Qurolli Kuchlarni shakllantirishdir.
Umumiy harbiy majburiyat va harbiy xizmat (Oʻzbekistonda) — Oʻzbekiston
fuqarolarining Qurolli Kuchlar safida xizmat qilishdan iborat faxriy burchi. 1992-yil 3-iyuldagi
12-chaqiriq Oʻzbekiston Respublikasi Oliy kengashining 10-sessiyasi Respublika Qurolli
Kuchlarini tuzishda muhim ahamiyatga ega boʻldi. Bu sessiyada "Mudofaa toʻgʻrisida", "Umumiy
harbiy majburiyat va harbiy xizmat toʻgʻrisida" va "Muqobil xizmat toʻgʻrisida"gi muhim harbiy
qonunlar qabul qilindi. Harbiy qasamning yangi matni va qasamyod qildirish tartibi, shuningdek,
Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining Mudofaa ishlari vazirligini Oʻzbekiston Respublikasi
mudofaa vazirligiga aylantirish toʻgʻrisidagi farmoni tasdiklandi. Oʻzbekiston Respublikasi
Qurolli Kuchlarini toʻldirish "Umumiy harbiy majburiyat va harbiy xizmat toʻgʻrisida"gi
Oʻzbekiston Respublikasi qonuniga muvofiq amalga oshiriladi. Unga koʻra, harbiy xizmatga
yaroqli boʻlgan va chaqiruv kuni 18 yoshga toʻlgan Oʻzbekiston Respublikasi fuqarosi boʻlmish
yigitlar muddatli harbiy xizmatga chaqiriladilar. Xizmatni chaqiruvga binoan oʻtayotgan oddiy
askar, serjant va starshinalar uchun harbiy xizmat muddati — 18 oy (oliy maʼlumotli shaxslar
uchun — 12 oy). Harbiy xizmatdan boʻshatilgan, shuningdek, muddatli harbiy xizmatga
chaqirishdan ozod etilgan fuqarolar (salomatligining yomonlashgani tufayli harbiy hisobdan
chiqarilganlardan tashqari) zaxiradagilar roʻyxatiga olinadilar. Zaxiradagi harbiy xizmatga
majburlar yoshiga qarab 3 darajaga boʻlinadi. 3 daraja chegarasi umuman zaxirada boʻlish
yoshining chegarasi hisoblanadi.
Oddiy askarlar, serjant va starshinalar, praporshchiklar va michmanlarning zaxirada boʻlish
yoshining chegarasi: 1-darajadagilar uchun — 35 yoshgacha"; 2-darajadagilar uchun — 45
yoshgacha; 3-darajadagilar uchun — 50 yoshgacha.
Harbiy xizmatchilar zaxirada boʻlish yoshining chegarasiga yetgan boʻlsalar yoki
harbiytibbiy komissiya tomonidan salomatligiga koʻra harbiy xizmatni oʻtashga yaroqsiz deb
306
topilsalar — harbiylar roʻyxatidan oʻchirilgan holda iyeteʼfoga chiqariladilar. Hozirgi kunda 12
oy oliy ma'lumotlilar uchun esa 9 oy etib belgilangan.
1
O‘zbekiston Respublikasining 2002-yil 12-dekabr kuni “Umumiy harbiy majburiyat va
harbiy xizmat to‘g‘risida”gi 436–II-sonli Qonuni qabul qilindi.
Qonunning asosiy maqsadi harbiy xizmatchilar huquqlari, majburiyatlari, javobgarligi va
harbiy xizmatni o‘tash bilan bog‘liq cheklovlarni, shuningdek, harbiy xizmatchilar va harbiy
xizmatdan bo‘shatilgan fuqarolar hamda ular oila a’zolarini huquqiy va ijtimoiy himoya qilish
sohasidagi munosabatlarni tartibga solishdan iborat.
Qonunning asosiy maqsadi harbiy xizmatchilarning huquqlari, majburiyatlari, javobgarligi
va harbiy xizmatni o‘tash bilan bog‘liq cheklovlarni, shuningdek, harbiy xizmatchilar va harbiy
xizmatdan bo‘shatilgan fuqarolar hamda ularning oila a’zolarini huquqiy va ijtimoiy himoya qilish
sohasidagi munosabatlarni tartibga solishdan iborat.
Qonun loyihasi bilan:
harbiy xizmat nazarda tutilgan vazirlik va idoralar, boshqa organlar va tashkilotlarning
oddiy askar, serjant va ofitserlar tarkibiga mansub kontrakt bo‘yicha harbiy xizmatchilarini
hamda ularning oila a’zolarini;
oliy harbiy ta’lim muassasalarining kursantlari (tinglovchilari)ni;
muddatli harbiy xizmat harbiy xizmatchilarini;
safarbarlik chaqiruvi rezervidagi harbiy xizmat harbiy xizmatchilarini;
harbiy yig‘inni o‘tayotgan rezervdagi va zaxiradagi harbiy xizmatga majburlarni;
halok bo‘lgan (vafot etgan) harbiy xizmatchilarning oila a’zolarini huquqiy va ijtimoiy
jihatdan muhofaza qilish belgilanmoqda hamda shu kabi boshqa asosiy masalalarni tartibga
solish nazarda tutilmoqda.
“Harbiy xizmatchilar maqomi va ularni ijtimoiy himoya qilish to‘g‘risida”gi qonun loyihasi
4 ta bob, 38 ta moddadan iborat.
Birinchi bobda umumiy qoidalar (qonunning maqsadi, harbiy xizmatchilarning maqomi va
ularni ijtimoiy himoya qilish to‘g‘risidagi qonunchilik, asosiy tushunchalar, harbiy xizmatchilar
maqomi va ularni ijtimoiy himoya qilish sohasidagi asosiy prinsiplar, harbiy xizmatchi maqomiga
ega bo‘lish va uni yo‘qotish asoslari, harbiy xizmatchilarni huquqiy va ijtimoiy himoya qilish
kafolatlari) yoritilgan.
1
Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi.(2000-2005)
307
Ikkinchi bobda harbiy xizmatchilarning huquq va erkinliklari (harbiy unvon olish va
rag‘batlantirilish, erkin harakatlanish, lavozimga tayinlanish va xizmat joyini o‘zgartirish, jamiyat
va davlat ishlarini boshqarishda ishtirok etish, mehnat qilish huquqi, xizmat vaqti va dam olish
huquqi, pul ta’minoti huquqi, oziq-ovqat ta’minoti, kiyim-kechak ta’minoti, uy-joy va pensiya
ta’minoti, sog‘liqni saqlash va tibbiy yordam olish, sug‘urta kafolatlari, boshqa ijtimoiy kafolatlar,
ta’lim olish huquqi, transportdan foydalanish, murojaat qilish huquqi, jismoniy kuch ishlatish,
maxsus vositalar va jangovar qurolni saqlash, olib yurish, qo‘llash, shuningdek jismoniy va yuridik
shaxslarning transport vositalaridan foydalanish, favqulodda holat va favqulodda vaziyat
sharoitlarida, jangovar harakatlar va boshqa maxsus operatsiyalar olib borilayotgan davrda harbiy
xizmatchilarga beriladigan qo‘shimcha kafolat va imtiyozlar, imtiyozli kredit bilan ta’minlanish
huquqi, moddiy yordam olish huquqi, harbiy xizmatdan bo‘shatilganda ishga joylashish huquqi,
harbiy xizmatchilar oila a’zolarining ijtimoiy himoyasi) belgilangan.
Uchinchi bobda harbiy xizmatchilarning majburiyatlari va javobgarligi (umumiy
majburiyatlar, lavozimga oid va maxsus majburiyatlar, harbiy xizmatni o‘tash munosabati bilan
harbiy xizmatchilarning ayrim huquqlarini cheklash, harbiy xizmatchilarning javobgarligi)
belgilangan.
To‘rtinchi bobda yakunlovchi qoidalar (harbiy xizmatchilarning maqomi va ularni ijtimoiy
himoya qilish bilan bog‘liq tadbirlarni moliyalashtirish, nizolarni hal etish, harbiy
xizmatchilarning maqomi va ularni ijtimoiy himoya qilish to‘g‘risidagi qonunchilikni buzganlik
uchun javobgarlik, qonunning ijrosini, yetkazilishini, mohiyati va ahamiyati tushuntirilishini
ta’minlash, qonunchilikni ushbu qonunga muvofiqlashtirish, qonunning kuchga kirishi)
yoritilgan.
2
Harbiy jamoadagi do‘stlik, askariy birodarlik axloqiy tarbiyaning ijtimoiy-ruhiy sifatini
o‘zida aks ettiruvchi ajralmas bir bo‘lagi hisoblanadi. O‘zbekiston Respublikasi Qurolli
Kuchlarining Ichki xizmat nizomida milliy odob-axloq me’yorlari va an’analarimizdan kelib
chiqqan holda harbiy xizmatchilar askariy birodarlikni e’zozlashga, o‘z hayotini ayamasdan
o‘rtoqdarini xavf- xatardan qutqarishga, ularga so‘z va ish bilan yordam berishga, har birining or-
nomusi va qadr-qimmatini hurmat qilishga, o‘ziga va boshqa harbiy xizmatchilarga nisbatan
qo‘pollik va taxqirlashlarga yo‘l qo‘ymaslikka, ularni noloyiq qilmishlardan tiyib qolishga majbur
deb ko‘rsatilgan. Askariy birodarlikning muqaddas qoidalariga so‘zsiz amal qilish har bir Vatan
2
https://kun.uz/uz/news/2023/11/02/harbiy-xizmatchilar-maqomi-togrisidagi-qonun-loyihasi-elon-qilindi
308
himoyachisining burchidir. Harbiy xizmatchilar estetik, ma‘naviy-axloqiy va vatanparvarlik
tarbiyasida o‘qituvchilar, olimlar, ijodkorlar va san‘atkorlar, atoqli kishilar, faxriylar ishtirokidagi
davra suhbatlari ham muhim ahamiyatga ega va bu kabi uchrashuvlarni muntazam o‘tkazib borish
maqsadga muvofiq deb hisoblanadi.
REFERENCES
1.
Umumiy harbiy majburiyat va harbiy xizmat to‘g‘risida O‘zbekiston Respublikasi qonuni.
2.
O‘zbekistоn Respublikasi Kоnstitutsiyasi, 2023-yil 30-aprel kuni o‘tkazilgan O‘zbekiston
Respublikasi referendumida umumxalq ovoz berish orqali qabul qilingan.
3.
12.12.2002 yildagi 436-II-sonli “Umumiy harbiy majburiyat va harbiy xizmat
to’g’risida”gi O‘zbekistоn Respublikasi qоnuni.
4.
03.07.1992 yildagi 641-XII-sonli “Mudоfaa to‘g‘risida”gi O‘zbekistоn Respublikasi
qоnuni.
5.
09.01.2018 yilda O‘RQ-458-sonli “Mudofaa Doktrinasi to‘g‘risida”gi O‘zbekistоn
Respublikasi qоnuni.
6.
O‘zbekistоn Respublikasi Qurоlli Kuchlarining umumharbiy nizоmlari. O‘zbekiston
Respublikasi Prezidentining 09.10.1996 yildagi PF-1571-sonli Farmoni.
7.
Umumiy taktika.Tоshkent, 2004 yil.
8.
Quruqlikdagi qo‘shinlarning Jangоvar nizоmi. Tоshkent, 2004 yil.
9.
Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi.(2000-2005)
10.
https://lex.uz/acts/-78717
11.
https://uz.m.wikipedia.org/wiki/Umumiy_harbiy_majburiyat_va_harbiy_xizmat
12.
https://kun.uz/uz/news/2023/11/02/harbiy-xizmatchilar-maqomi-togrisidagi-qonun-
loyihasi-elon-qilindi
