37
O’ZBEKISTON VA DUNYONING RIVOJLANGAN DAVLATLARI TA’LIM
TIZIMIDA SUN’IY INTELLEKT
Nazarova Nilufar Raxmatboy qizi
Guliston davlat universiteti tayanch doktoranti.
https://doi.org/10.5281/zenodo.10812684
Annotatsiya.
Maqolada mamlakatimizda va dunyoning rivojlangan davlatlari
maktabgacha ta’lim, umumiy o’rta ta’lim va oliy ta’lim tizimida raqamlashtirish sohasida
erishilgan yutuqlar tahlil qilingan. Hozirgi kunda ushbu sohada olib borilayotgan ishlar va
imkoniyatlar o’rganib chiqilgan.
Kalit so’zlar:
axborot-kommunikatsiya texnologiyalari, dasturiy ta’minot, sun’iy intellekt,
intellekt, aql.
ARTIFICIAL INTELLIGENCE IN THE EDUCATION SYSTEM OF UZBEKISTAN
AND DEVELOPED COUNTRIES OF THE WORLD
Abstract.
The article analyzes the progress achieved in the field of digitization in the system
of preschool education, general secondary education and higher education in our country and
developed countries of the world. Currently, the works and possibilities in this field have been
studied.
Key words:
information and communication technologies, software, artificial intelligence,
intellect, mind.
ИСКУССТВЕННЫЙ ИНТЕЛЛЕКТ В СИСТЕМЕ ОБРАЗОВАНИЯ УЗБЕКИСТАНА
И РАЗВИТЫХ СТРАН МИРА
Аннотация.
В статье анализируются успехи, достигнутые в области
цифровизации в системе дошкольного, общего среднего и высшего образования в нашей
стране и развитых странах мира. В настоящее время изучены работы и возможности в
этой области.
Ключевые слова:
информационно-коммуникационные технологии, программное
обеспечение, искусственный интеллект, интеллект, разум.
“Har bir soha raqamli texnologiyalar bilan hamohang bo‘lmasa,
mamlakat rivojlanmaydi”
Sh.M.Mirziyoyev
Biz hozirgi kunda bolalarga sun’iy intellekt haqida yetarli ma’lumot bermayapmiz.
38
Sun’iy intellekt texnologiyani aqlli ko’ringan biror ish uchun ishlatishni anglatadi. Kun
kelib, u ham kalkulyator, tarjimon va boshqalar kabi hayotimizning bir qismiga aylanib qoladi.
Biz uni dunyo yetib kelgan nuqtadan orqada qolmaslik uchun ham o’rganishimiz kerak.
Har bir inson o’z kasbidan kelib chiqib sun’iy intellektdan foydalanmasa, bir necha yidan
keyin u “keraksiz”ga aylanib qoladi. Ushbu maqolada dunyoning rivojlangan davlatlari va
O’zbekistonda sun’iy intellektdan qanday foydalanilayotganligini ko’rib chiqamiz.
O’zbekistonda:
Sun'iy intellekt texnologiyalaridan foydalanishni kengaytirish, raqamli ma'lumotlarni
yig‘ish, saqlash va qayta ishlash tizimini takomillashtirish maqsadida hozirda yurtimizda ushbu
sohada malakali kadrlarni tayyorlash, mazkur yo‘nalishdagi ilmiy-loyihalarni qo‘llab-quvvatlash
bo‘yicha qator ishlar amalga oshirilmoqda.
O‘z navbatida sun'iy intellektni ilm-fanga joriy etish uchun malakali kadrlar sonini oshirish
talab etiladi. Negaki aynan o‘z kasbining ustasi bo‘lgan mutaxassislar barcha jabhalarga sun'iy
intellekt kirib borishida asosiy omil bo‘ladi. Hozirda yurtimizda shu yo‘nalish bo‘yicha “Raqamli
texnologiyalar va sun'iy intellekt” ixtisosligi oliy malakali kadrlarning ilmiy va ilmiy-pedagogik
mutaxassisliklar nomenklaturasiga kiritildi va uning pasporti yaratildi. Muhammad al-Xorazmiy
nomidagi Toshkent axborot texnologiyalari universiteti hamda Raqamli texnologiyalar va sun'iy
intellektni rivojlantirish ilmiy-tadqiqot institutida “Raqamli texnologiyalar va sun'iy intellekt
ixtisosligi” bo‘yicha oliy ta'limdan keyingi ta'lim instituti ochildi. Sun'iy intellekt sohasida tayanch
doktorantura va stajyor-tadqiqotchilikka jami 28 ta maqsadli kvotalar ajratildi.
Bundan tayanch doktoranturaga 14 ta, stajyor-tadqiqotchilikka 14 ta qabul kvotasi ajratildi.
Shuningdek, raqamli texnologiyalar va sun'iy intellekt yo‘nalishi bo‘yicha saralab olingan
10 nafar yosh olim 2021-2022 yillarda yetakchi xorijiy ilmiy tashkilotlarga qisqa muddatli ilmiy
stajirovkalarga yuboriladi. Sun'iy intellekt sohasida ilmiy-texnik tadqiqotlar va innovatsion
ishlanmalarni qo‘llab-quvvatlash doirasida umumiy qiymati 15,1 mlrd. so‘m bo‘lgan, davomiyligi
2021 – 2024 yillarga mo‘ljallangan 9 ta loyiha amalga oshirilmoqda.
Xitoyda:
1. Xitoydagi xususiy maktablardan birida o’qituvchi qaysidir o’quvchi darsga e’tiborini
qaratmasa, darxol sezishadi. Buni bilish uchun ularga sun’iy intellekt yordam beradi. Har bir
o’quvchi dars boshlanishidan oldin boshlariga moslama taqib olishadi. So’ngra ular ilhom
bag’ishlovchi so’zlar orqali meditatsiya qilinadi. Ular taqib olgan moslamada 3 ta elektrokod bor.
Ularning 2 tasi quloq orqasida, bittasi peshona sohasida joylashgan. U 10 daqiqa oralig’ida
o’quvchining darsga qanday e’tibor berayotganligini, ya’ni diqqat darajasini aniqlaydi. Bu
39
ma’lumotlar bir vaqtning o’zida o’qituvchi va o’quvchilarning ota-onasiga yuboriladi. Bu
qurilmalarning samaradorligi hozircha o’rganilmoqda. Lekin o’qituvchilarning so’zlariga ko’ra bu
ularning tartib saqlashiga juda katta turtki bo’lmoqda. O’quvchilarning fikricha bu ular yanada
ma’suliyatli bo’lishiga sabab bo’lyapti.
2. Sinfxonalarda bolalar sog’lig’ini aniqlovchi robotlar ham bor.
3. Maktab formasiga chiplar o’rnatilgan. Bu bolalar qayerdaligini ko’rsatib turadi.
4. Shuningdek, talabalar qancha payt telefondan foydalanayotganligi ham aniqlanib
turiladi.
5. Xitoyliklar hech qanday to’lovsiz, faqat yuzlari orqali xaridni amalga oshirishlari
mumkin.
BAAda:
Abu Dabida kitoblar, doskalar o’rnini elektron qurilmalar egallagan. Har bir bola o’zining
shaxsiy avatarini yaratadi. Shu orqali darsga kiradi. Agar bola biror mavzuni tushunmasa yoki
o’zlashtirishda qiynalsa, kompyuter unga tushunarliroq va kengroq qilib mavzuni tushuntirib
beradi. Shuningdek sun’iy intellekt ularga kasb tanlashda ham yordam bermoqda.
O’quvchilarning fikricha bu eski an’anaviy usuldan ancha qiziqarli.
Germaniyada:
Yuki laqabli robot professor Jurgenning assistanti hisoblanadi. Ular hamkorlikda
Marnburgdagi Fillips universitetida dars o’tishadi. U o’quvchilarga mavzu doirasida savollar
beradi, mavzuni tushuntiradi.
Norvegiyada:
Miya raki aniqlangan bola o’rnida darsda robot qatnashdi. Robotning ismi Eliot. Bola og’ir
kasallik sabab uzoq muddat darsga qatnasha olmagan va bu unga juda katta yordam bergan.
Robot vositasida kasal bo’lgan bola bemalol darsni kuzatib turishi, savol berishi va
do’stlari bilan suhbatlashishi mumkin. Bugungi kunda Yevropada 300 dan ortiq bunday robotlar
bor. Britaniyada 19 tasidan foydalanilmoqda.
Estoniyada:
Estoniya maktablarida o‘qituvchilarning o‘rni juda katta. Ular o‘z ish faoliyati yoki maxsus
o‘quv mashg‘ulotlaridagi ishtirokidan orttirgan tajribasidan kelib chiqqan holda o‘quv rejalarini
mustaqil belgilashi mumkin. Yuqorida keltirilganidek, o‘qituvchilar ulardan foydalanish
ko‘nikmalarini maxsus treninglarda o‘rganib oladi.
Bugungi kunga kelib estoniyalik maktab o‘quvchilari elektron o‘quv materiallari bilan
ta’minlangan e-Schoolbag va Opiq xizmatlaridan muntazam foydalanadi, Roboversity orqali esa
40
robot texnikalarini o‘rganish imkoniyatiga ega. Ota-onalar farzandlarining o‘zlashtirishini doim
kuzatib turishi va o‘qituvchilar bilan maxsus eKool platformasida muloqot olib borishi mumkin.
Singapurda:
2015-yildan Singapur ta’limida asosiy urg‘u “ijodkorona o‘qitish”ga berila boshlandi:
o‘qituvchilar ta’lim muhiti dizaynerlari sifatida mashg‘ulotlarni yangi texnologiyalar yordamida
o‘tkaza boshladi. Bu o‘quv jarayonini alohida ta’lim olishga ham moslashtirdi, o‘quvchilar har
qayerda va har qanday vaqtda ta’lim olish imkoniga ega bo‘ldi.
Koreyada:
2011-yilda Koreya Respublikasi Maorif vazirligi va Axborot jarayonlari bo‘yicha
Prezident kengashi “A Road to the Power of Talented Individuals! SMART Education” (Iqtidorli
shaxslar salohiyat va qudrati sari yo‘l! Aqlli ta’lim), qisqacha — SMART Education loyihasini
taqdim etdi. SMART dasturi, birinchidan, maktablarda bahs-munozaralarda va loyihalashtirish
faoliyatida ishtirok etishga qiziqtiruvchi, o‘qituvchi va o‘quvchilarga bir-biri bilan teng muloqot
qilish imkonini beruvchi yangicha ta’lim muhitini yaratishni ko‘zda tutadi. Ikkinchidan, dastur
barcha xohlovchilar uchun tahsil olish imkonini kengaytiruvchi, yangi ko‘nikma va bilimlar olish
yoki o‘tkazib yuborilgan mashg‘ulotlarni o‘rganib olish imkonini beruvchi masofaviy ta’lim
rivojiga e’tibor qaratadi.
Finlandiyada:
Tammela xususiy maktabi o’quvchilari yangi sinf asistantiga ega. Elias 23 tilda gaplasha
oladi. U har bir o’quvchi talablarini o’rgana oladi. Bolalar xato qilishdan qo’rqmasdan boshqa
tillarda gaplasha oladi. Robot ularni ustidan kulmaydi va so’zlarni qaytarishdan charchamaydi.
REFERENCES
1. Umaralievich, K. U. SPIRITUAL EDUCATION OF STUDENTS OF PEDAGOGICAL
UNIVERSITIES ON THE BASIS OF CULTURAL AND HUMANISTIC APPROACH.
2. Suyumov, J., Madaliyeva, G., & Xakimova, K. (2021). IMITATION MODELING
TECHNOLOGIES IN HIGHER EDUCATIONAL PROCESS.
Теория и практика
современной науки
, (5), 18-21.
3. Suyumov, J. Y. (2021). KOMPYUTER IMITATSION MODELLARI ASOSIDA FAOL
OQITISH TEXNOLOGIYASINING NAZARIY ASOSLARI.
Scientific progress
,
2
(3),
459-466.
41
4. Suyumov, J. Y. (2021). Theoretical basis of active teaching technology on the basis of
computer imitation models.
ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research
Journal
,
11
(7), 205-210.
5. Raximov, D. S. (2021). DIVERSIFIKATSIYA HUDUDLAR SANOATNI MUVOZANATLI
STRATEGIK RIVOJLANTIRISh YO‘NALIShLARI.
Oriental renaissance: Innovative,
educational, natural and social sciences, 1
(3), 199-207.
6. Maxsudova, S. (2023). BOSHLANG’ICH SINF MATEMATIKA DARSLARIDA ILG’OR
XORIJIY TAJRIBALARDAN FOYDALANISHNING AHAMIYATI. Models and
methods in modern science, 2(5), 50-53.
7.
Maxsudova, S., & Omonqulova, F. (2023). BOSHLANG’ICH SINF MATEMATIKA
DARSLARIDA O’QUVCHILARNING IQTIDORINI OSHIRISH UCHUN HARAKATLI
O’YINLARDAN FOYDALANISH. Академические исследования в современной
науке, 2(12), 69-73.
8.
Maxsudova, S. (2023). THEORETICAL AND METHODOLOGICAL BASIS OF
DEVELOPING
THE
CREATIVITY
OF
FUTURE
PRIMARY
CLASS
TEACHERS. Science and innovation, 2(B11), 540-543.
9.
Taniberdiyev, A., & Maxsudova, S. (2023). CONCEPTUAL FOUNDATIONS OF THE
FORMATION
OF
CREATIVITY
IN
FUTURE
PRIMARY
SCHOOL
TEACHERS. Modern Science and Research, 2(12), 466-472.
10.
Ganiyeva, M. (2023). BOSHLANG'ICH SINF O'QUVCHILARINI MATEMATIK
TAFAKKURINI
RIVOJLANTIRISHDA
MURAKKAB
MASALALARNING
AHAMIYATI. Scienceweb academic papers collection.
11.
Ganiyeva, M. (2023). Bo'lajak boshlang'ich sinf o'qituvchilarining darslarda
o'quvchilarning mantiqiy fikrlarini o'stirish metodikasi. Toshkent davlat pedagogika
universiteti ilmiy habarlari.
12.
Maftuna, G. (2023). SCIENTIFIC AND THEORETICAL FOUNDATIONS OF
METHODICAL TRAINING OF PRIMARY SCHOOL TEACHERS FOR LOGICAL
THINKING. Modern Science and Research, 2(10), 91-94.
13.
Ganiyeva, M. (2023). Bo'lajak boshlang'ich sinf o'qituvchilarini mantiqiy fikrlashga
tayyorlashning
pedagogik
shart-sharoitlari.
МУҒАЛЛИМ ҲӘМ ҮЗЛИКСИЗ
БИЛИМЛЕНДИРИЎ.
14.
Ganiyeva, M. (2018). Yuksak intellektual salohiyatli yoshlarni tarbiyalashning asosiy
yo'nalishlari. INTELLEKTUAL SALOHIYAT-TARAQQIYOT MEZONI.
42
15.
Ganiyeva, M. (2018). Uzluksiz ta'limda o'qitish samaradorligini oshirishga pedagogik-
psixologik yondashish. NamDU ilmiy axborotnomasi.
