35
TA’LIM TASHKILOTLARIDA (OTMLAR, KOLLEJLAR/TEXNIKUMLAR)
EKSKURSIYA FAOLIYATINI O‘QITISHNING ILG‘OR TAJRIBALARI
Berdiyev G‘ayrat Ibragimovich
Guliston davlat universiteti “Buhgalteriya hisobi va moliya” kafedrasi mudiri, PhD, dotsent
Eshpulatov Dostonbek Baxodir o‘g‘li
Guliston davlat universiteti “Buhgalteriya hisobi va moliya” kafedrasi o‘qituvchisi
Malikova Sevinch Telman qizi
Guliston davlat universiteti “Raqamli iqtisodiyot va innovatsiyalar” fakulteti 2-kurs talabasi
https://doi.org/10.5281/zenodo.10928006
Annotatsiya.
Ushbu tadqiqot ishida oliy o'quv yurtlari, kollejlar va texnikumlarida
ekskursiya faoliyatini o'qitishning zamonaviy usullari va texnologiyalari keltirilgan. Turizm va
o‘lkashunoslikning rivojlanishi bilan malakali gidlarga ehtiyoj ortib bormoqda. Ekskursiya
faoliyati bo'yicha ilg'or o'qitish tajribasi talabalarga ushbu sohada ishlash uchun zarur bilim va
ko'nikmalarga ega bo'lish imkonini beradi.
Kalit so‘zlar:
Ilg‘or tajribalar, ekskursiya faoliyati, ta’lim tashkilotlari, oliy o‘quv yurtlari,
kollejlar, texnika institutlari, o‘qitish metodikasi.
ADVANCED EXPERIENCES OF TEACHING EXCURSION ACTIVITIES IN
EDUCATIONAL INSTITUTIONS (HIGH SCHOOLS, COLLEGES/TECHNICAL
SCHOOLS)
Abstracts.
This material presents modern methods and technologies for teaching excursion
activities in higher educational institutions, colleges and technical institutes. With the development
of tourism and local history, the need for qualified tour guides is increasing. Advanced teaching
experience in excursion activities allows students to gain the necessary knowledge and skills to
work in this field.
Keywords:
Best Practices, Excursion Activities, Educational Organizations, Higher
Education Institutions, Colleges, Technical Institutes, Teaching Methods.
ПЕРЕДОВОЙ ОПЫТ ПЕДАГОГИЧЕСКОЙ ЭКСКУРСИОННОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ
В ОБРАЗОВАТЕЛЬНЫХ УЧРЕЖДЕНИЯХ (ВУЗах, КОЛЛЕДЖАХ/ТЕХНИЧЕСКИХ
ШКОЛАХ)
Аннотация.
В данном материале представлены современные методы и технологии
обучения в сфере экскурсионной подготовки в высших учебных заведениях, колледжах и
технических институтах. В условияхx развития туризма и краеведения возрастает
потребность и квалифицированный туризм. Передовой опыт преподавания экскурсионной
36
деятельности позволяет студентам получить неходимые знания и навыки для работы в
этой сфере.
Ключевые слова:
передовой опыт, экскурсионная деятельность, образовательные
организации, высшие учебные занятия, колледж, технические институты, методы
обучения.
Ekskursiya mashg‘ulotlari o‘quvchilarning dunyoqarashini kengaytirishga, tarixga,
madaniyatga, tabiatga qiziqishni rivojlantirishga, o‘quvchilarda muloqot va tashkilotchilik
ko‘nikmalarini rivojlantirishga xizmat qilishi bilan ta’lim jarayonining muhim qismidir. Ta'lim
muassasalarida ekskursiya faoliyatini o'qitishning ilg'or tajribasi talabalarning yoshi, psixologik
va individual xususiyatlariga moslashtirilgan ekskursiyalarni tashkil etishning zamonaviy
texnologiyalari, usullari va shakllaridan foydalanish hisoblanadi.
Ekskursiya faoliyatini tashkil etish mavzusi O‘zbekiston va MDH mamlakatlarining
sayyohlik va madaniy
salohiyatining o'sishi,
ekskursiya xizmatlarining sifati va
raqobatbardoshligini oshirish zarurati, xalqaro va ichki turizmni rivojlantirish, shuningdek davlat
oliy va o'rta maxsus kasb-hunar ta'limi standartlari talablarini hisobga olgan holda dolzarbdir.
T.A.Kaymanova “Ekskursiya qoʻllanmasi: nazariya va amaliyot”) monografiyasida
ekskursiyalarni oʻtkazish usullari va usullari batafsil koʻrib chiqilgan, shuningdek, taʼlim
muassasalarida ekskursiya faoliyatini tashkil etish boʻyicha tavsiyalar berilgan [1] .
N. A. Sokolova "Ekskursiyachilarni o'qitishning zamonaviy usullari" maqolasida
ma'ruzalar, seminarlar, amaliy mashg'ulotlar, rolli o'yinlar, treninglar, munozaralar, loyiha ishlari
kabi qo'llanmalarni o'qitishning turli usullari tahlil qilinadi [2].
Ekskursiya faoliyati uchun gidlarni o‘qitish bo‘yicha jahonda Avstriya, Germaniya,
Fransiya, AQSh va Kanada kabi mamlakatlar ilg‘or tajribalarga ega. Biz tadqiqotimiz davomida
ularning asosiy o‘ziga xos bo‘lgan xususiyatlarini o‘rganib chiqamiz.
Avstriya tajribasi
. Ko'p bosqichli o'qitish tizimi: Gidlar 3 bosqichli o'qitish tizimidan
o'tadilar, jumladan tarix, san'at tarixi, ekskursiyalarni o'tkazish usullari, shuningdek amaliyot.
Litsenziyalash: Qo'llanma sifatida ishlash uchun siz o'zingizning kasbiy bilim va
ko'nikmalaringizni tasdiqlovchi litsenziya olishingiz kerak.
Mutaxassislik: Gidlar turli sohalarda (tarix, san'at, arxitektura, tabiat) va tillarda
ixtisoslashgan bo'lishi mumkin.
Germaniya tajribasi
. Universitet dasturlari: qo'llanmalar tayyorlash bo'yicha maxsus
bakalavriat va magistratura dasturlari mavjud.
37
Amaliy yo'nalish: trening ma'ruzalar, seminarlar, treninglar va sayyohlik kompaniyalarida
majburiy amaliyotlarni o'z ichiga oladi.
Gidlar gildiyalari: gidlar xizmatlar sifatini nazorat qilish va o'z a'zolarini qo'llab-quvvatlash
uchun professional gildiyalarga birlashadi.
Fransiya tajribasi
. Milliy gidlar maktabi: Parijda chet ellik sayyohlar bilan ishlash uchun
yuqori malakali mutaxassislarni tayyorlaydigan milliy gidlar maktabi mavjud.
Imtihonlar: litsenziya olish uchun gidlar Frantsiya tili, tarixi, madaniyati haqidagi
bilimlarini tasdiqlovchi qat'iy imtihondan o'tishlari kerak.
Gidlar uyushmalari: Frantsiyaning actively gidlar uyushmalari kasbiy faoliyat
standartlarini ishlab chiqish va o'z a'zolarining manfaatlarini himoya qilishda ishtirok etadilar.
AQSh tajribasi
. Sertifikatlash dasturlari: AQShda professional uyushmalar tomonidan
ishlab chiqilgan turli xil gid sertifikatlash dasturlari mavjud.
Tizimning moslashuvchanligi: gidlar mustaqil ravishda o'quv dasturlari va malaka oshirish
kurslarini tanlashlari mumkin.
Ko'ngillilik: qo'llanma sifatida ko'ngillilik – bu yangi boshlanuvchilarga tajriba orttirishga
imkon beradigan keng tarqalgan amaliyot.
Kanada tajribasi
. Kollej dasturlari: Kanadada maxsus kollej dasturlari mavjud bo'lib, u
erda qo'llanmalar tayyorlanadi.
Muloqotga e'tibor: o'rganish nafaqat tarix va madaniyatni o'rganish, balki odamlar bilan
muloqot qilish va ishlash ko'nikmalarini rivojlantirish.
Mavsumiy ish: Kanadadagi yo'lboshchining ishi often mavsumiy xarakterga ega, bu
martaba rejalashtirishda e'tiborga olinishi kerak.
Shu bilan birga xorijiy tajribalarda quyidagi umumiy tendensiyalarni ham kuzatish
mumkin (1-rasm).
38
1-rasm. Ekskursiya faoliyati uchun mutaxassislarni tayyorlash bo‘yicha ilg‘or
mamlakatlar tajribalarining umumiy tendensiyalari.
Manba: muallif ishlanmasi.
O‘zbekistonda turizmni milliy iqtisodiyotni diversifikatsiya qilish, hududlarni jadal
rivojlantirish, yangi ish o‘rinlarini yaratish, aholining daromadlari va turmush darajasini oshirish,
mamlakatning investitsiyaviy jozibadorligini oshirishni ta’minlovchi strategik tarmoqlardan biri
sifatida rivojlantirish bo‘yicha kompleks chora-tadbirlar bosqichma-bosqich amalga oshirilmoqda.
Viza rejimining liberallashtirilishi, chet el fuqarolarini ro‘yxatga olish tartibining
soddalashtirilishi, turizm tarmog‘ini rivojlantirish uchun imtiyoz va preferensiyalar berilishi milliy
turizm salohiyatini ichki va tashqi bozorlarda samarali targ‘ib qilish imkonini berdi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 05.01.2019 yildagi PF-5611-son O‘zbekiston
respublikasida turizmni jadal rivojlantirishga oid qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida” gi
farmonida 2019 — 2025-yillarda O‘zbekiston Respublikasida turizm sohasini rivojlantirish
konsepsiyasi tasdiqlangan.
Uning ustuvor yo‘nalishlari:
turizm faoliyati sohasidagi normativ-huquqiy bazani takomillashtirish, turizmni
rivojlantirish uchun qulay sharoitlar yaratishga qaratilgan xalqaro me’yor va standartlarni
implementatsiya qilish;
turizm infratuzilmasini rivojlantirish hamda maqbul va qulay turizm muhitini yaratish;
Kasbiy tayyorgarlikka qo'yiladigan talablarning oshishi:
Ko'pgina mamlakatlarda gidlar uchun ta'lim va malaka talablari
kuchaytirilmoqda.
Ixtisoslikni rivojlantirish:
Qo'llanmalar tobora ko'proq ixtisoslashgan maxsus mavzular
(tarix, san'at, vinochilik, gastronomiya) va tillar.
Yangi texnologiyalardan foydalanish:
Increasingly qo'llanmalarini o'qitish va yangi texnologiyalardan
foydalanadi (audio qo'llanmalar, interaktiv xaritalar, VR
ekskursiyalari).
39
transport logistikasini rivojlantirish, ichki va tashqi yo‘nalishlarni kengaytirish, transport
xizmatlari sifatini oshirish;
turizm bozorining turli segmentlariga yo‘naltirilgan turizm mahsuloti va xizmatlarini
diversifikatsiya qilish;
respublika ichida turizm xizmatlariga bo‘lgan ehtiyojni qondirishga yo‘naltirilgan turizm
faoliyati subyektlarining faolligini rag‘batlantirishni ta’minlovchi ichki turizmni rivojlantirish;
O‘zbekiston Respublikasi turizm mahsulotini xalqaro va ichki turizm bozorlarida targ‘ib
qilish, mamlakatning sayohat va dam olish uchun xavfsiz sifatidagi imidjini mustahkamlash;
turizm tarmog‘i uchun kadrlar tayyorlash, qayta tayyorlash va malakasini oshirish tizimini
takomillashtirishdan iborat [4].
O‘zbekistonda so‘ngi yillarda turizm sohasi muntazam rivojlanib bormoqda (1-jadval).
Jadval ma’lumotlaridan ko‘rib turibmizki barcha ko‘rsatkichlarda o‘sish kuzatilmoqda. Faqatgina
2020 – yilda COVID-19 pandemiyasi oqibatida keskin sohada kamayish bo‘lgan.
1-jadval.
Turizm rivojlanishining asosiy ko‘rsatkichlari.
Ko‘rsatkichlar
2018
2019
2020
2021
2022
Turistik firma va tashkilotlar soni,
birlik
502
517
337
288
348
Jami xizmat ko‘rsatilganlar, kishi
*)
713167
941990
212349
577766
673764
Kiruvchi turizm
224796
348731
21693
44419
93825
Chiquvchi turizm
31981
35984
6399
16179
19752
Ichki turizm
441547
532544
176646
522009
Sotilgan yo‘llanmalar soni, birlik
102866
289820
78166
147686
95258
Jamoaviy
joylashtirish
vositalari
ob’ektlari soni, birlik
1400
1560
1650
1653
1877
ulardan:
mehmonxona va shunga o‘xshash
joylashtirish vositalari
916
1051
1156
1085
1167
sanatoriya-kurort muassasalari
211
211
217
196
242
dam olish tashkilotlari va turistik bazalar 273
298
277
132
163
40
Jamoaviy joylashtirish vositalaridagi
joylar soni, birlik
100014
108255
108025
143024
121931
ulardan,
mehmonxona va shunga o‘xshash
joylashtirish vositalarida
40788
46671
50408
43504
59327
sanatoriya-kurort muassasalarida
27293
28073
28041
27195
27652
dam olish tashkilotlari va turistik
bazalarda
31933
33511
29576
72271
24511
Manba
: statistika agentligi ma’lumotlari.
Turistik firma va tashkilotlar soni deyarli ikki barobar qisqarganiga qaramasdan 2022 yilga
kelib 348 birlikka yetgan. Jami xizmat ko‘rsatilganlar soni ham 2019 – yil holatiga qaytayotganini
ko‘rishimiz mumkin. Bunda kiruvchi turizmning ulushi eng kattaligichi qolmoqda.
Boshqa tomondan jamoaviy joylashtirish vositalari obyektlari soni kuzatilgan davrda 377
birlikka ortgan.
Shuni ta’kidlash joizki, O‘zbekiston Respublikasiga turistik maqsadlarda kelgan chet el
fuqarolari soni pandemiyadan avvalgi holatiga qaytmoqda (2 - rasm).
2-rasm. O‘zbekiston Respublikasiga turistik maqsadlarda kelgan chet el fuqarolari
soni.
Manba
: statistika agentligi ma’lumotlari.
5346,3
6748,5
1504,1
1881,3
5232,8
0,0
1000,0
2000,0
3000,0
4000,0
5000,0
6000,0
7000,0
8000,0
2018
2019
2020
2021
2022
41
Yuqorida
keltirilgan
ma’lumotlardan
xulosa
qilish
mumkinki,
OTMlar,
kollejlar/texnikumlar) ekskursiya faoliyatini o‘qitish va kadrlar sonini oshirib borish dolzarb
masala bo‘lib qolmoqda. Shuningdek, ekskursiya faoliyati mutaxassislarini o‘qitishda ularning
ixtisosliklarini ham talabga moslashtirish lozim bo‘ladi (2-jadval).
2-jadval.
O‘zbekiston Respublikasiga turistik maqsadlarda kelgan chet el fuqarolarining safar
maqsadlari bo‘yicha taqsimlanishi, ming kishi
Ko‘rsatkichlar
2018
2019
2020
2021
2022
Jami kelgan chet el
fuqarolari
(tashrif
buyuruvchilar)
5346,3
6748,5
1504,1
1881,3
5232,8
Bo‘sh vaqt va dam olish 458,1
1043,9
129,3
155,1
392,2
Davolanish
52,5
55,6
15,0
32,4
70,0
Qarindoshlarni yo‘qlash 4713,5
5520,7
1321,4
1613,1
4657,5
O‘qish
14,6
21,4
4,7
6,4
8,8
Xizmat yuzasidan
56,6
53,1
17,4
60,7
83,8
Tijorat maqsadida
50,9
53,8
16,3
13,6
20,5
Manba
: statistika agentligi ma’lumotlari.
Ya’ni, davolanish va xizmat yuzasi kabi maqsadlarda kelgan chet ellik fuqarolarga mos
bilimlarga ega bo‘lgan gidlar va maxsus raqamli platformalar yaratish talab etiladi.
REFERENCES
1.
Кайманова, Т. А. «Экскурсоведение. Теория и экскурсоводческая практика» / Т. А.
Кайманова .— Пенза : ПГУ, 2012 .— 653 с. — ISBN 978 -5-94170-447-7 .— URL:
https://rucont.ru/efd/210578 (дата обращения: 06.02.2024).
2.
Соколова, Н.А. Современные методы обучения экскурсоводов // Вестник Томского
государственного университета. - 2021. - № 446. - С. 147-152.
3.
Stat.uz - O‘zbekiston respublikasi prezidenti huzuridagi statistika agentligi rasmiy web
sayti.
4.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 05.01.2019 yildagi PF-5611-son O‘zbekiston
respublikasida turizmni jadal rivojlantirishga oid qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”
gi farmoni.
42
5.
Абдувохидов, А., Эшпўлатов, Д., Нурмухаммедова, М., & Қаршибоев, О. (2022).
Инновацион иқтисодиётда импорт ўрнини босувчи саноат ишлаб чиқаришларни
ташкил этиш масалалари. Iqtisodiyot va taʼlim, 23(6), 23-33.
6.
Eshpulatov, D. B. O. G. I. (2022). O ‘zbekiston agrosanoat majmuasida innovatsiyalarni
joriy qilish holatini baholash. Academic research in educational sciences, (Conference),
16-32.
7.
Абдувохидов, А., Эшпўлатов, Д., Халимжонов, Д., & Бегимқулов, Ж. (2022). Қишлоқ
хўжалигида иқтисодий ўсиш сифатини аниқлаш ва унинг кўрсаткичлари таҳлили.
Iqtisodiyot va taʼlim, 23(4), 16-31.
8.
Akmal, A., Dostonbek, E., Odina, J., & Nozima, A. (2022). Improving credit policy of
commercial banks in the development of small business and private entrepreneurship in
the regions. Asian Journal of Research in Business Economics and Management, 12(4),
18-23.
9.
Akmal, A., Dostonbek, E., Odina, J., & Nozima, A. (2022). Current state of impact of
foreign investment on the quality of economic growth of the country and regions in
Uzbekistan. Asian Journal of Research in Business Economics and Management, 12(4),
24-29.
10.
Alisher, B., Dostonbek, E., Turgunboy, M., Gulizakhro, T., & Alisher, K. (2021). Issues
of Digitization of the Banking and Financial System in the Integration of the Republic of
Uzbekistan into the World Economy. Academic Journal of Digital Economics and
Stability, 10, 76-81.
11.
Eshpulatov, D. (2021). Issues of the Implementing of Innovations in the Formation of an
Innovative Economic System in the Republic of Uzbekistan. Available at SSRN 3935116.
12.
Eshpulatov, D. Scientific Theoretical Views Development on the Investment Impact on the
Economic Growth Quality (October 1, 2020). Journal of Management Value & Ethics.
13.
Ibragimovich, B. G., Jumaboevich, M. T., & Alijonovich, K. A. (2022). Methods of
sustainable food supply system development. World Bulletin of Management and Law, 16,
100-106.
