Aprel, 2025-Yil
532
BOSHQARUV MAQSADI VA FUNKTSIYALARI
Toshov M.H.
Osiyo xalqaro universiteti.
M.Dj. Bobojonova
Osiyo xalqaro universiteti.
https://doi.org/10.5281/zenodo.15298334
Annotatsiya.
Maqsadning muayyan ierarxiyaga ega ekanligi, ya'ni bir maqsadning boshqa
bir maqsadga bo’ysunishi (tobe bo’lishi), yuqori maqsadning quyi maqsadlarga ega bo’lishi
(yoyib bo’lishligi), maqsadlarning bir-biri bilan o’zaro munosabatda bo’lishi ularni qandaydir
bir tartibga solish zaruriyatini tug’diradi.
Bunday vazifani bajarish uchun menejment fanida "maqsadlar shajarasi" deb atalgan
maxsus usul qo’llaniladi. "Maqsadlar shajarasi" - bu maqsadlar bilan ularga erishish vositalari
o’rtasidagi aloqaning grafik tasviridir. U bo’lajak voqealar o’zaro aloqasining to’la manzarasini
tasavvur qilish, aniq vazifalar ro’yxatini olish va ularning nisbatan muhimligi to’g’risidagi
axborotga ega bo’lish imkonini beradi. U tashkiliy struktura bilan maqsadlar strukturasi o’rtasida
moslashuvni vujudga keltirish yo’li bilan maqsad topshiriqlarini bevosita ijrochilarga etkazishni
ta'minlaydi.
Kalit so’zlar:
Boshqaruv, boshqaruv maqsadlari, boshqarish funktsiyalari.
Maqsad - bu muddao, murod, ya'ni u yoki bu niyatga erishmoq uchun ko’zda tutilgan
mushtarak orzu.
Aynan, shu maqsad kishi faoliyatini, o’z orzularini ushalishiga yo’naltiradi. Biz dastlab
o’zimizning oldimizda turgan maqsadimizni aniqlab olamiz, so’ngra esa shu maqsadimiz:
bo’lajak harakatlarimizni oldindan aniqlab beradi;
faoliyatimizning ustuvor yo’nalishini belgilaydi;
faoliyatimizni aniq sohaga, ishga yo’naltiradi;
u yoki bu faoliyatimizning zarurlik darajasini belgilab beradi;
pirovard natijamizning baxolash me'yorlarni belgilaydi.
Maqsadning ilmiy asoslanganligi va to’g’ri belgilanganligi boshqaruv uchun juda
muhimdir. Chunki aynan shu maqsadga binoan:
boshqarish funktsiyalari;
boshqarish usullari;
Aprel, 2025-Yil
533
boshqarishning tuzulmaviy tarkibi;
lavozimlarni belgilash va kadrlarni tanlash kabi muhim masalalar hal etiladi.
Boshqaruv maqsadlari juda ham xilma-xildir. Bu esa ularni muayyan tarzda turkumlashni
taqozo etadi. Maqsadni turkumlash belgilari:
1. Umumjamiyat miqyosidagi munosabatlarni aks ettirishiga qarab;
2. Boshqaruv pog’onalari (darajalari)ga qarab;
3. Amalga oshirish muddatiga qarab;
4. Boshqaruvning amalga oshirilishiga qarab;
5. Kutiladigan natijalarga qarab;
6. Murakkablik darajasiga qarab,
Maqsadlar:
1) siyosiy maqsadlar, iqtisodiy maqsadlar, sotsial maqsadlar, ma'rifiy-ma'naviy maqsadlar,
xalqaro munosabatlar sohasidagi maqsadlar va boshq.
2) Xududiy boshqarish maqsadlari:
- mamlakat maqsadlari
- viloyat maqsadlari
- tuman maqsadlari
- qishloq maqsadlari
- ishlab chiqarish maqsadlari
- xalq xo’jaligi maqsadlari
- tarmoq (sektor) maqsadlari
- korxona (firma) maqsadlari
- yakka shaxs maqsadi
3) joriy maqsadlar
4) istiqboldagi (perspektiv) maqsadlar
- uzluksiz (kundalik) maqsadlar
- fursatli maqsadlar
- bir martalik maqsadlar
5) pirovard maqsadlar
- oraliq maqsadlar
6) oddiy, an'anaviy maqsadlar
- muammoli maqsadlar
- innovatsion maqsadlar
Aprel, 2025-Yil
534
Mazkur turkumlanishdan ko’rinib turibdiki, maqsadlar o’zaro bog’liq bo’lib, muayyan
ierarxiyaga, ya'ni yuqori va quyi maqsadlarga bo’linishi, bir maqsad boshqa bir maqsadga
bo’ysunishi mumkin.
G’arb menejmentining bugungi zamonaviy nazariyasi boshqarish funktsiyalarini
tasniflashda, eng avvalo uning asosiy (umumiy) funktsiyalariga ustuvorlik beradi:
rejalashtirish;
tashkil qilish;
tartibga solish va muvofiqlashtirish;
nazorat;
rag’batlantirish (motivlashtirish).
Boshqarish rejalashtirishdan boshlanib, faoliyatni tashkil qilish, uni rag’batlantirish bilan
davom ettirilib, nazorat bilan tugaydi. Bu erda muvofiqlashtirish barcha funktsiyalar jarayonida
o’z aksini topadi. Bu funktsiyalar boshqaruvning hamma bosqichlariga xos bo’lgan umumiy
xususiyatlarga ega bo’lib, boshqaruv apparatining barcha rahbarlari va mutaxassislari faoliyatida
mavjud bo’ladi. Ularni, shuningdek, boshqaruvning hamma tomonlarini qamragan funktsiyalar
deyish ham mumkin, chunki ular boshqaruv tizimini ham bo’yiga (vertikaliga), ham eniga
(gorizontaliga) qamrab oladi.
Boshqarish funktsiyasini tasniflashning ikkinchi yondoshuvida boshqarish ishini aniq
ijrochilar bo’yicha taqsimlashga ustuvorlik beriladi. Bunda bir butun aniq funktsiyalar tizimi
ajratiladi.
Masalan, zamonaviy g’arb firmalarida ishlab chiqarishga oid 20-25 tadan kam bo’lmagan
funktsiyalar ajratiladi.
Bular quyidagilardir:
asosiy ishlab chiqarishni boshqarish;
qo’shimcha ishlab chiqarishni boshqarish;
ishlab chiqarishga xizmat qiluvchi ishlab chiqarishni boshqarish;
marketingni boshqarish;
moliviy boshqarish;
sifatni boshqarish;
mehnatni boshqarish;
xodimlarni boshqarish;
innovatsiyani boshqarish va hakazo.
Aprel, 2025-Yil
535
Xulosa
Maqsad - bu muddao, murod, ya'ni u yoki bu niyatga erishmoq uchun ko’zda tutilgan
mushtarak orzu.
Aynan, shu maqsad kishi faoliyatini, o’z orzularini ushalishiga yo’naltiradi.
Maqsadning muayyan ierarxiyaga ega ekanligi, ya'ni bir maqsadning boshqa bir maqsadga
bo’ysunishi (tobe bo’lishi), yuqori maqsadning quyi maqsadlarga ega bo’lishi (yoyib bo’lishligi),
maqsadlarning bir-biri bilan o’zaro munosabatda bo’lishi ularni qandaydir bir tartibga solish
zaruriyatini tug’diradi.
Boshqaruv funktsiyasi deganda u yoki bu ob'ektni boshqarishga oid aniq vazifalarni hal
etishga qaratilgan bnr turdagi ishlar majmui tushuniladi. Demak, boshqaruv muayyan funktsiyalar
orqali amalga oshiriladi. Funktsiyalarni aniqlash, ularning mohiyatini ochish va o’rganish
boshqaruv jarayonini to’g’ri tashkil qilishning muhim shartidir.
Boshqaruv funktsiyalarining mohiyati, tasnifi va mazmunini o’rganish boshqaruvning
butun jarayonini tartibga solib turish uchun zarurdir, chunki yuqorida ta'kidlaganimizdek,
boshqaruv mazmuni jarayon sifatida uning funktsiyalarida namoyon bo’ladi.
Adabiyotlar ro’yxati:
1.
Abbosova, A., & Toshev, M. H. (2025). RAQAMLI IQTISODIYOT–MAMLAKAT
IQTISODIYOTINI TARAQQIY ETISHIDAGI ASOSIY OMIL SIFATIDA.
Modern
Science and Research
,
4
(2), 379-386.
2.
Toshov, M. (2025). STATE PROGRAMS IN DEVELOPMENT AND PLANNING OF
REGIONAL
INFRASTRUCTURE.
International
Journal
of
Artificial
Intelligence
,
1
(1).
3.
Toshov, M. H., & Nizomov, S. (2025). O’ZBEKISTON BANK-MOLIYA
TIZIMI.
Modern Science and Research
,
4
(3), 194-201.
4.
Bobojonova, M. J., & Toshev, M. H. (2025). INKLYUZIV YASHIL IQTISODIYOT
VA UNING HOZIRGI KUNDAGI HOLATI TAHLILI.
MODERN EDUCATIONAL
SYSTEM AND INNOVATIVE TEACHING SOLUTIONS
,
1
(6), 197-205.
5.
Bobojonova, M. J., & Toshev, M. H. (2025). YASHIL TRANSFORMATSIYA:
BARQARORLIKNING YANGI DAVRI.
STUDYING THE PROGRESS OF SCIENCE
AND ITS SHORTCOMINGS
,
1
(5), 102-110.
6.
Bobojonova, M. J., & Toshev, M. H. (2025). YASHIL IQTISODIYOTDA
BIOXILMAXILLIK
VA
BIOXILMA
XILLIKNING
AFZALLIK
Aprel, 2025-Yil
536
TOMONLARI.
MODERN PROBLEMS IN EDUCATION AND THEIR SCIENTIFIC
SOLUTIONS
,
1
(5), 170-178.
7.
Hakimovich, T. M. (2025). HUDUDLARNI STRATEGIK REJALASHTIRISH VA
BОSHQARISHNING ASОSIY BОSQICHLARI.
ANALYSIS OF MODERN SCIENCE
AND INNOVATION
,
1
(4), 225-232.
8.
Hakimovich, T. M. (2025). HUDUDLAR IQTISОDIYОTINI RIVОJLANTIRISH
STRATEGIYASINI
SHAKLLANTIRISHNING
AHAMIYATI.
THEORY
OF
SCIENTIFIC RESEARCHES OF WHOLE WORLDT
,
1
(3), 157-166.
9.
Hakimovich, T. M. (2025). KORXONALARDA RAQOBATBARDOSH EKSPORTNI
YO ‘LGA QO ‘YISH VA MARKETING STRATEGIYALARI.
ANALYSIS OF
MODERN SCIENCE AND INNOVATION
,
1
(4), 193-205.
10.
Hakimovich, T. M. (2025). О ‘ZBEKISTОN IQTISОDIYОTNI IJTIMОIY-
IQTISОDIY
RIVОJLANISH
DINAMIKASI.
THEORY
OF
SCIENTIFIC
RESEARCHES OF WHOLE WORLDT
,
1
(3), 224-233.
11.
Hakimovich, T. M. (2025). STRATEGIYA–HUDUDLAR IQTISODIYOTINI
RIVOJLANTIRISHNING ASOSIY OBYEKTI SIFATIDA.
ANALYSIS OF MODERN
SCIENCE AND INNOVATION
,
1
(4), 276-283.
12.
Bobojonova, M. J., & Toshev, M. H. (2025). JAHON BOZORIDA YASHIL
IQTISODIYOTNI MOLIYALASHTIRISH TENDENSIYASI: FAKTLAR VA KO
‘RSATKICHLAR ASOSIDA TAHLIL.
THEORY OF SCIENTIFIC RESEARCHES OF
WHOLE WORLDT
,
1
(4), 120-128.
13.
Toshov, M. (2023). HR BOSHQARMASIDA KPI TIZIMI.
Modern Science and
Research
,
2
(12), 470-476.
14.
Hakimovich, T. M. (2025). EKSPORT RAQOBATBARDOSHLIGINI OSHIRISHDA
DIVERSIFIKATSIYANING AHAMIYATI.
STUDYING THE PROGRESS OF
SCIENCE AND ITS SHORTCOMINGS
,
1
(4), 112-121.
15.
Hakimovich, T. M. (2025). O ‘ZBEKISTONDA EKSPORTNI RAG ‘BATLANTIRISH
UCHUN FOYDALANILADIGAN MOLIYAVIY VOSITALAR TAHLILI.
MODERN
EDUCATIONAL SYSTEM AND INNOVATIVE TEACHING SOLUTIONS
,
1
(5), 141-
150.
16.
Qudratova, G. (2025). THE IMPORTANCE OF ECONOMETRIC RESEARCH IN
STUDYING
THE
COMPETITIVENESS
OF
HIGHER
EDUCATION
INSTITUTIONS.
International Journal of Artificial Intelligence
,
1
(2), 305-307.
Aprel, 2025-Yil
537
17.
Sodiqova, N. T., & Yuldasheva, H. (2025). IQTISODIYOT FANINING JAMIYAT
TARAQQIYOTIDAGI O’RNI.
Modern Science and Research
,
4
(3), 182-187.
18.
Alimova, S. (2025). SPIRITUALIZATION OF STUDENTS THROUGH FOLK
PEDAGOGY DEVELOPMENT TECHNOLOGIES.
Академические исследования в
современной науке
,
4
(5), 118-122.
19.
Khalilov, B. (2025). GLOBAL ECONOMIC INFLUENCES IN THE USA.
Journal of
Applied Science and Social Science
,
1
(2), 644-647.
20.
Toshov, M. (2025). STATE PROGRAMS IN DEVELOPMENT AND PLANNING OF
REGIONAL
INFRASTRUCTURE.
International
Journal
of
Artificial
Intelligence
,
1
(1).
21.
Ikromov, E. I., & Safarova, J. R. (2025). INNOVATSIYALAR XALQLARNI
QASHSHOQLIKDAN QUTQARISH OMILI SIFATIDA.
Modern Science and
Research
,
4
(3), 156-161.
22.
Azimov, B., & Mukhiddinova, N. (2025). THE INTERDEPENDENCE OF
INNOVATIVE
TECHNOLOGIES
AND
BUSINESS
COMPETITIVENESS.
International Journal of Artificial Intelligence
,
1
(1), 103-109.
23.
Raxmonqulova, N., & Muxammedov, T. (2025). IQTISODIY BILIMLARNING
INSON KAPITALINI RIVOJLANTIRISH VA BOSHQARISHDAGI AHAMIYATI
VA DOLZARBLIGI.
Modern Science and Research
,
4
(3), 207-212.
24.
Shadiyev, A. (2025). EDUCATION MANAGEMENT IN PRIVATE UNIVERSITIES
IN UZBEKISTAN: DEVELOPMENT STRATEGIES, CHALLENGES AND
PROSPECTS.
International Journal of Artificial Intelligence
,
1
(2), 308-313.
25.
Naimova, N. (2025). MANAGEMENT OF THE INNOVATION PROCESS IN
ENTERPRISES.
International Journal of Artificial Intelligence
,
1
(2), 302-304.
26.
Supiyevna, B. M. (2025). O ‘ZBEKISTON RESPUBLIKASIDA «G ‘AZNACHILIKNI
JORIY ETISH» KONSEPSIYASINING YARATILISHI.
STUDYING THE PROGRESS
OF SCIENCE AND ITS SHORTCOMINGS
,
1
(6), 49-54.
27.
Jumayeva, Z. (2025). FEATURES OF STRATEGIC MANAGEMENT OF A TOURIST
COMPANY.
International Journal of Artificial Intelligence
,
1
(2), 297-301.
28.
Bobojonova, M. J. (2025). ISHLAB CHIQARISH VA UNING IQTISODIYOTDAGI
O‘RNI.
Modern Science and Research
,
4
(3), 144-150.
Aprel, 2025-Yil
538
29.
Jumayeva, Z. Q., & Nurmatova, F. S. (2025). BANKLARARO RAQOBATNING
PAYDO BO ‘LISH TARIXI VA NAZARIY YONDASHUVLAR.
Modern Science and
Research
,
4
(3), 361-367.
30.
Ibragimov, A. (2025). TAX SYSTEM OF THE REPUBLIC OF UZBEKISTAN:
GENERAL DESCRIPTION.
International Journal of Artificial Intelligence
,
1
(2), 290-
293.
31.
Djurayeva, M. (2025). FEATURES OF THE ORGANIZATION OF PERSONNEL
MANAGEMENT
IN
MODERN
ORGANIZATIONS
AND
ENTERPRISES.
International Journal of Artificial Intelligence
,
1
(2), 287-289.
32.
Igamova, S. (2023). ЭФФЕКТИВНОСТЬ РАЗВИТИЯ ПРОМЫШЛЕННОСТИ
СТРОИТЕЛЬНЫХ МАТЕРИАЛОВ.
ЦЕНТР НАУЧНЫХ ПУБЛИКАЦИЙ (buxdu.
uz)
,
27
, 27.
33.
Raximova, L. (2025). THE IMPACT OF THE SHADOW ECONOMY ON THE
ECONOMY OF THE REPUBLIC OF UZBEKISTAN.
International Journal of
Artificial Intelligence
,
1
(1), 585-590.
34.
Aslanova, D. (2025). APPLICATION OF INVESTMENT PROGRAMS IN TOURISM
DEVELOPMENT.
International Journal of Artificial Intelligence
,
1
(1), 874-878.
35.
Izatova, N. (2025). ISSUES OF IMPROVEMENT OF PROFESSIONAL AND
PERSONAL QUALITIES OF STUDENTS IN THE PROCESS OF ECONOMIC
EDUCATION.
International Journal of Artificial Intelligence
,
1
(2), 294-296.
36.
Jumayev, B. (2025). BIG DATA: CUSTOMER CREDIT ANALYSIS USING
DIGITAL
BANKING
DATABASE.
International
Journal
of
Artificial
Intelligence
,
1
(2), 1056-1059.
