Mart, 2025-Yil
52
RAQAMLI MUHITDA SHAXSIY NOMULKIY HUQUQLARNI HIMOYA
QILISHNING HUQUQIY MEXANIZMLARI
Xushvaqtova E’zoza Mirobid qizi
e-mail:
https://doi.org/10.5281/zenodo.15160974
Annotatsiya.
Raqamli texnologiyalar va internetning rivojlanishi bilan birga, shaxsiy
nomulkiy huquqlarni himoya qilish masalalari jahon bo‘ylab dolzarb masalaga aylanmoqda.
Internet va raqamli muhitda shaxsiy ma'lumotlar va nomulkiy huquqlarni himoya qilishga
oid huquqiy mexanizmlar rivojlanayotgan bo‘lsa-da, bu sohada hali ko‘plab muammolar mavjud.
Ushbu tezisda, shaxsiy nomulkiy huquqlarni himoya qilish uchun mavjud bo‘lgan huquqiy
mexanizmlar, ularning samaradorligi va kelajakda yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan muammolarni
o‘rganish maqsad qilingan.
Kalit so’z:
shaxsiy nomulkiy huquqlar, raqamli olam, umumiy ma’lumotlar, konvensiya,
xalqaro tashkilot.
Shaxsiy nomulkiy huquqlar shaxsning shaxsiy ma'lumotlariga, nomi, rasmlari, ovozi va
boshqa maxfiy axborotlarga taalluqlidir. Ushbu huquqlar raqamli muhitda ayniqsa o‘ziga xos
xususiyatlarga ega, chunki ma'lumotlar osonlik bilan uzatiladi, saqlanadi va tarqatiladi, bu esa
shaxsiy huquqlarga tajovuz qilish xavfini oshiradi. Shaxsiy nomulkiy huquqlarni himoya qilish
uchun bir nechta huquqiy mexanizmlar mavjud, ular orqali shaxsning shaxsiy axboroti va
nomulkiy huquqlari himoya qilinadi.
Shaxsiy nomulkiy huquqlarni himoya qilishning huquqiy mexanizmlari global miqyosda
bir necha xalqaro hujjatlar bilan tartibga solinadi:
- Evropa Ittifoqining Umumiy Ma'lumotlar Himoyasi To‘g‘risidagi Reglamenti (GDPR):
Bu reglament shaxsiy ma'lumotlarni himoya qilishning eng rivojlangan huquqiy mexanizmidir.
GDPR, 2018 yilda kuchga kirgan bo‘lib, shaxsiy ma'lumotlarni to‘plash, saqlash, qayta ishlash va
tarqatish bilan bog‘liq barcha jarayonlarni tartibga soladi. Foydalanuvchilarga o‘z ma'lumotlari
ustidan to‘liq nazorat qilish imkonini beradi, ya'ni ular o‘z ma'lumotlarini ko‘rish, o‘zgartirish va
o‘chirish huquqiga ega bo‘lishadi (European Union, 2018).
- BMTning Shaxsiy Ma'lumotlarni Himoya Qilish Haqidagi Konvensiyasi (ETS No. 108):
BMT tomonidan qabul qilingan ushbu konvensiya shaxsiy ma'lumotlarning xalqaro himoyasini
ta'minlashga qaratilgan. Konvensiyada shaxsiy ma'lumotlar bilan ishlashda etika va huquqiy
me'yorlar belgilangan (Council of Europe, 1981).
Mart, 2025-Yil
53
- Haqiqiy va raqamli muhitda shaxsiy nomulkiy huquqlarni himoya qilishga oid boshqa
xalqaro huquqiy hujjatlar: Xalqaro miqyosda shaxsiy nomulkiy huquqlarni himoya qilishning
asosiy hujjatlari sifatida "Xalqaro Fuqarolik va Siyosiy Huquqlar To‘g‘risidagi Pakti" (1966) va
"Xalqaro Axborot Texnologiyalari va Ma'lumotlar Himoyasi Konvensiyasi" kabi qonunlar
keltiriladi.
O‘zbekistonda raqamli muhitda shaxsiy nomulkiy huquqlarni himoya qilish bo‘yicha
quyidagi huquqiy mexanizmlar mavjud:
- O‘zbekiston Respublikasining "Shaxsiy ma'lumotlar to‘g‘risida"gi qonuni: Ushbu qonun
2019 yilda qabul qilinib, shaxsiy ma'lumotlarni to‘plash, ishlatish va himoya qilishning asosiy
qoidalarini belgilaydi. U fuqarolarning shaxsiy ma'lumotlarini noqonuniy ishlatish, tarqatish va
ularga zarar yetkazishdan himoya qiladi (O‘zbekiston Respublikasi, 2019).
-Elektron hukumat tizimining qonuniy asoslari: Raqamli davlat xizmatlari va e-
hukumatning rivojlanishi bilan, fuqarolarning elektron platformalar orqali taqdim etgan shaxsiy
ma'lumotlarini himoya qilishga oid alohida normativ hujjatlar ishlab chiqilgan. Bu qonunlar
raqamli ma'lumotlarni saqlash, uzatish va himoya qilishni tartibga soladi.
-Axborot xavfsizligi to‘g‘risidagi qonunlar: Axborot xavfsizligini ta'minlash uchun qabul
qilingan qonunlar va normativ hujjatlar, shaxsiy ma'lumotlarni himoya qilish, kiberhujumlar va
boshqa axborot xavfsizligi tahdidlariga qarshi choralar ko‘rishni ta'minlaydi. O‘zbekistonda
"Axborot xavfsizligi to‘g‘risidagi" qonun 2017 yilda qabul qilingan (O‘zbekiston Respublikasi,
2017).
Raqamli muhitda shaxsiy nomulkiy huquqlarni himoya qilishda bir qancha muammolar
mavjud:
Kiberxavfsizlikning zaifligi: Raqamli tizimlar va platformalar hali ham kiberxujumlarga
moyil, bu esa shaxsiy ma'lumotlarning o'g‘irlanishi va noto‘g‘ri ishlatilishi xavfini oshiradi (Lynn,
2019).
Normativ hujjatlarning yetarlicha rivojlanmaganligi: Ba'zi mamlakatlarda, shu jumladan
O‘zbekistonda, shaxsiy ma'lumotlarni himoya qilishga oid qonunlar va normativ hujjatlar hali
to‘liq shakllanmagan yoki samarali qo‘llanilmayapti. Bu qonunlarning amalga oshirilmasligi,
shaxsiy nomulkiy huquqlarni himoya qilishda to‘siq bo‘lishi mumkin.
Keng tarqalgan axborot texnologiyalari: Internetda shaxsiy ma'lumotlarni tezda tarqatish
va ularga kirish imkoniyatining kengayishi, bu huquqlarning himoyasini yanada
murakkablashtiradi.
Mart, 2025-Yil
54
Yangi texnologiyalar, masalan, sun'iy intellekt va blokcheyn, ma'lumotlarni yanada xavfsiz
saqlash va ularga kirishning ishonchli mexanizmlarini ishlab chiqishga yordam beradi. Blokcheyn
texnologiyasi, ma'lumotlar uzatish va saqlashni markazlashmagan tarzda amalga oshirishi
mumkin, bu esa shaxsiy ma'lumotlarning xavfsizligini ta'minlaydi.
Xalqaro miqyosda shaxsiy ma'lumotlarni himoya qilishning birlashgan yondashuvlarini
ishlab chiqish va huquqiy mexanizmlarni uyg‘unlashtirish zarur.
Raqamli muhitda shaxsiy nomulkiy huquqlarni himoya qilish zamonaviy jamiyatda eng
muhim huquqiy masalardan biridir. Har bir fuqaro o‘zining shaxsiy ma'lumotlarini himoya qilish
huquqiga ega. Shaxsiy nomulkiy huquqlarni himoya qilishda xalqaro va milliy huquqiy
mexanizmlar muhim rol o‘ynaydi, ammo bu sohada hali ko‘p ishlarni amalga oshirish zarur.
Shaxsiy ma'lumotlarni himoya qilishni takomillashtirish uchun texnologiyalarning
rivojlanishi va huquqiy tizimlarning doimiy yangilanishi zarur.
REFERENCES
1.
Council of Europe. (1981). Convention for the Protection of Individuals with regard to
Automatic Processing of Personal Data (ETS No. 108).
2.
European Union. (2018). General Data Protection Regulation (GDPR).
3.
O‘zbekiston Respublikasi. (2017). Axborot xavfsizligi to‘g‘risidagi qonun.
4.
O‘zbekiston Respublikasi. (2019). Shaxsiy ma'lumotlar to‘g‘risida qonun.
5.
Lynn, D. (2019). Cybersecurity Challenges and Data Protection. Journal of Digital
Security, 12(3), 45-59.
6.
Zohdy, M. (2020). Blockchain for Data Protection: A New Paradigm. Journal of
Information Technology, 18(2), 34-49.
