ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2019
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
14
О
.
Х
.
Нарзуллаев
,
ТДЮУ
тадқиқотчиси
ЗАМОНАВИЙ
ҚОНУНЧИЛИК
[
ҲУҚУҚ
]
ДА
БИОЛОГИК
РЕСУРСЛАР
ТУШУНЧАСИ
ВА
УЛАРДАН
ФОЙДАЛАНИШНИ
ҲУҚУҚИЙ
ТАРТИБГА
СОЛИШ
Аннотация
:
экология
бўйича
янги
қонунчилик
соҳасида
амалга
оширилган
ислоҳотлар
натижасида
,
кейинги
ўн
йилликда
биологик
ресурсрни
муҳофаза
қилиш
ва
улардан
фойдаланиш
соҳасида
экология
ҳуқуқи
назариясининг
янада
тараққиётига
хизмат
қиладиган
энг
муҳим
атамалар
,
тушунчалар
,
устувор
йўналишлар
,
институтлар
қўйидагилар
бўлиб
ўрганилган
.
Калит
сўзлар
:
экология
,
экологик
барқарорлик
,
биологик
хилма
-
хиллик
,
биологик
ресурслар
,
ўсимлик
ва
ҳайвонот
дунёси
,
табиий
заҳиралар
,
инновация
,
тенденция
,
ген
инженерияси
,
чиқиндилар
,
генетика
,
гибрид
.
Аннотация
:
в
результате
реформ
в
области
нового
природоохранного
законодательства
в
последующие
десятилетия
были
изучены
наиболее
важные
терми
-
ны
,
концепции
,
приоритеты
,
учреждения
и
уинституты
,
которые
способствовали
дальнейшему
развитию
пра
-
ва
окружающей
среды
в
области
сохранения
и
исполь
-
зования
биологических
ресурсов
.
Ключевые
слова
:
экология
,
экологическая
устой
-
чивость
,
экологическая
безопасность
,
биологическое
разнообразие
,
биологические
ресурсы
,
вода
,
флора
и
фауна
,
природные
ресурсы
,
генная
инженерия
Annotation:
as a result of reforms in the field of new
environmental legislation in the following decades, the
most important terms, concepts, priorities, institutions and
institutions were studied that contributed to the further
development of environmental law in the field of conserva-
tion and use of biological resources.
Keywords:
ecology, environmental sustainability, eco-
logical security, biological diversity, biological resources,
water, flora and fauna, natural resources, genetic engi-
neering.
Дунёнинг
барқарор
ривожланишида
биологик
ресурсларни
муҳофаза
қилиш
ва
улардан
фойдаланишни
ҳуқуқий
тартибга
солиш
масалалари
тобора
глобал
ва
долзарб
аҳамият
касб
этмоқда
.
Экологик
муаммолар
инсоният
тарихининг
бирон
-
бир
босқичида
ҳозирги
даврдагидек
долзарб
аҳамият
касб
этмаган
.
Биологик
хилма
-
хиллик
,
биологик
ресурслардан
оқилона
фойдаланиш
ва
уларни
муҳофаза
қилиш
давлат
ва
жамият
олдидаги
энг
муҳим
вазифалардандир
.
XXI
аср
юқори
технолгиялар
ва
ахборот
асри
ҳисобланади
.
Цивилизация
тарихида
самарали
техно
-
логияларни
жорий
этиш
алоҳида
аҳамиятга
эга
.
Халқаро
миқёсида
аҳолининг
ўсиши
табиий
ресурслар
ва
қишлоқ
хўжалик
маҳсулотларига
бўлган
талабини
қондириш
,
табиий
ресурслардан
оқилона
фойдаланишни
таъминлаш
,
барқарор
ривожланиш
шароитида
илм
-
фан
ютуқлари
инновацион
технологияларини
жорий
этган
ҳолда
норматив
-
ҳуқуқий
базани
шакллантириш
орқали
тараққиётга
эришиш
талаб
этилади
.
Сўнги
йилларда
[
тез
суратларда
]
биологик
хилма
-
хилликни
сақлаш
ва
ундан
барқарор
фойдаланишни
таъминлаш
,
муҳофаза
этиладиган
табиий
ҳудудларни
ривожлантириш
ва
кенгайтириш
,
табиий
экологик
ти
-
зимларнинг
таназзулга
учраши
суръатларини
пасай
-
тириш
,
ҳайвонлар
ва
ўсимликларнинг
камёб
ва
йўқолиб
бораётган
турларини
қайта
тиклаш
,
биохилма
-
хилликни
сақлаб
қолиш
соҳасидаги
муносабатларни
ривожлантиришга
қаратилган
янги
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатлар
қабул
қилинди
.
Чунончи
,
Ўзбекистон
Республикаси
Вазирлар
Маҳкамасининг
2019
йил
11
июнь
484-
сонли
“2019-2028
йиллар
даврида
Ўзбекистон
Республикасида
биологик
хилма
-
хилликни
сақлаш
стратегиясини
тасдиқлаш
тўғрисида
”
ги
қарори
,
Вазирлар
Маҳкамасининг
“
Биологик
ресурслардан
фойдаланишни
тартибга
солиш
ва
табиатдан
фойдаланиш
соҳасида
рухсат
бериш
тартиб
-
таомилларидан
ўтиш
тартиби
тўғрисида
”
ги
[1]
қарори
,
“
Ҳайвонот
дунёсини
муҳофаза
қилиш
ва
ундан
фойдаланиш
тўғрисида
”
ги
[2]
қонунлар
янги
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатлардир
.
Ушбу
қонунчилик
ҳужжатларида
таъкидланганидек
,
жонли
табиат
[3]
бошқа
табиий
ресурсларга
нисбатан
инсонга
жуда
яқин
,
чунки
инсоннинг
ўзи
,
табиатнинг
бир
қисми
ҳисобланади
.
Сайёрамиздаги
ҳайвонот
дунёси
объектлари
ва
ўсимлик
дунёси
объектларининг
мавжудлиги
ҳаётнинг
барқарорлигини
таъминлайди
,
чунки
улар
озиқ
-
овқат
манбаларидир
ва
шу
маънода
табиатнинг
ажралмас
қисми
бўлиб
ҳисобланади
.
Юқорида
қайд
этилган
ҳужжатлардақўлланилган
“
биологик
хилма
-
хиллик
”,
“
биологик
ресурслар
”
тушунчасининг
вужудга
келиши
масаласида
юридик
адабиётларда
турли
ёндашувлар
мавжуд
эканлигини
қайд
этиш
лозим
[4].
Айрим
олимларнинг
таъкидлашича
,
мазкур
тушунча
биринчи
марта
1892
йилда
Г
.
Бейтс
томонидан
қўлланилган
[5].
Бошқа
гуруҳ
олимларнинг
фикрларига
кўра
[6], “
биологик
хилма
-
хиллик
”
атамаси
биринчи
марта
В
.
Розен
томонидан
1968
йилда
“
Биологик
хилма
-
хиллик
муносабатларига
нисбатан
АҚШ
стратегияси
”
миллий
анжуманида
ишлатилган
. “
Биологик
ресурслар
”
атамаси
бир
ёки
турли
турдаги
қуруқликда
,
денгизда
ва
хилма
-
хил
экосистема
ҳамда
экологик
комплексларда
яшовчи
тирик
организмларнинг
бир
-
биридан
фарқланиш
ҳолатига
нисбатан
қўлланилади
.
Биз
шундай
тасаввур
қиламизки
,
биологик
ресурслар
-
бу
генетик
ресурслар
,
организмлар
ва
уларнинг
қисмлари
,
инсоният
учун
потенциал
фойдали
бўлган
экотизмлар
мажмуаси
ҳисобланади
.
Биологик
хилма
-
хиллик
–
умуман
олганда
тирик
модданинг
мураккаблиги
,
ўз
функцияларини
ўзи
тиклаш
қобилияти
ва
улардан
ҳар
томонлама
фойдаланиш
имкониятини
акс
эттирувчи
биологик
объектларнинг
фарқланадиган
турлари
ёки
ҳодисалари
сони
,
ҳамда
уларнинг
фазо
ва
вақтнинг
қайд
этилган
оралиғида
учрашининг
такрорийлигидир
.
Ўзбекистон
Республикаси
Вазирлар
Маҳкамасининг
2018
йил
7
ноябрдаги
914-
сон
қарориги
кўра
,
биологик
хилма
-
хиллик
–
жами
ҳайвонот
дунёси
[
ҳайвонлар
,
ўсимликлар
,
микроорганизмлар
]
турларининг
хилма
-
хиллиги
бўлиб
,
тур
доирасидаги
,
экотизимлар
турлари
ва
ранг
-
баранглиги
ўртасидаги
хилма
-
хилликни
ўз
ичига
олади
[7].
Боголюбов
С
.
Абиологик
хилма
-
хиллик
тушунчасига
қуйидагича
таъриф
беради
,
биологик
хилма
-
хилликбарча
ҳайвонлар
,
ўсимликлар
,
замбуруғлар
,
микроорганизмлар
ва
экотизимлар
ҳамда
уларда
кечаётган
жараёнларни
ўз
ичига
олади
[8].
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2019
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
15
Бизнингча
,
биологик
хилма
-
хиллик
деганда
генетик
,
турлар
,
экотизимлар
мажмуаси
тушунилади
.
Биологик
хилма
-
хиллик
уч
даражага
бўлинади
:
генетик
хилма
-
хиллик
,
турлар
хилма
-
хиллиги
,
ҳамда
экотизимлар
хилма
-
хиллиги
.
Генетик
хилма
-
хиллик
,
ер
ёки
конкрет
ҳудуднинг
тирик
моддасида
жамланган
генетик
ахбо
-
ротни
акс
эттиради
.
Турлар
хилма
-
хилликконкрет
ҳудудда
тарқалган
турларнинг
сони
ва
учрашининг
такрорийлигини
акс
эттиради
.
Экотизим
лар
хилма
-
хилликтуркумлар
маконларининг
ҳар
хил
турлари
ва
экологик
жараёнларининг
сонини
акс
эттиради
.
Биологик
хилма
-
хилликтабиатнинг
умумий
хилма
-
хиллиги
феноменининг
хусусий
ифодаларидан
бири
-
дир
.
Лекин
,
ер
куррасининг
биосфера
қобиғида
яшовчи
ўсимлик
ва
ҳайвонот
дунёсининг
турли
шакллари
,
кўринишлари
ва
хиллари
экотизимларда
ранг
-
баранглигидан
кўра
,
хилма
-
хиллиги
билан
ажралиб
туради
.
Чунки
,
экологик
тизимда
организмлар
нафақат
ранг
-
баранглиги
,
балки
каттаю
–
кичиклиги
,
маълум
бир
ишларни
,
функцияларни
бажара
олиши
,
муайян
табиий
жараёнларда
қатнашиши
билан
ҳам
бир
-
биридан
фарқ
қилади
.
Уларнинг
ҳар
бири
,
рангидан
қатъи
назар
,
биосферада
маълум
бир
экологик
функ
-
цияни
бажаради
.
Ҳозирги
даврда
илм
-
фан
ютуқлари
[
биотехнологиялар
]
натижасида
юзага
келаётган
маҳсулотлар
ва
хизматлар
кўламини
тасаввур
қилиш
қийин
.
Инсонлар
7000
га
яқин
ўсимликларни
озиқ
-
овқат
учун
ишлатадилар
, 90
фоиз
жаҳон
озиқ
-
овқат
маҳсуло
-
ти
20
тур
ҳисобига
яратилади
,
шулардан
3
тури
[
буғдой
,
маккажўхори
,
шоли
]
озиқ
-
овқатга
бўлган
жаҳон
аҳолиси
эҳтиёжининг
ярмисини
қоплайди
.
Биологик
ресурслар
саноат
ва
тиббиёт
учун
муҳим
хом
-
ашё
манбаси
ҳам
ҳисобланади
[9].
Таъкидлаш
лозимки
,
биз
тирик
организмлар
табиий
муҳитнинг
таркибий
қисми
,
ресурсларнинг
аҳамияти
ҳақида
сўз
юритмаяпмиз
,
бу
жиҳат
тез
-
тез
юридик
адабиётда
кўриб
чиқилаётган
мавзу
эмас
ва
қонунчиликда
етарлича
акс
эттирилмаган
.
Бугунги
дунёда
биологик
ресурсларнинг
қиймати
сезиларли
даражада
ошади
.
Чунончи
,
аҳолининг
ўсиши
,
иқлим
ўзгариши
,
ўсимликлар
ва
ёввойи
ҳайвонлар
,
биоёқилғи
,
биотехнология
кенг
тарқалди
.
Ўсимликларнинг
1500
тури
доривор
ўсимликлар
туркумига
киради
.
Ўзбекистоннинг
умумий
биологик
хилма
-
хиллиги
27000
дан
ортиқ
турга
тўғри
келади
.
Флора
[
юқори
ўсимликлар
,
қўзиқоринлар
,
сув
ўтлари
] – 11
мингдан
ортиқ
тур
,
шу
жумладан
:2000
дан
ортиқ
қўзиқорин
тури
.
Тахминан
400
турдаги
эндемик
,
кам
учрайдиган
ва
қолдиқ
бўлган
4300
турдаги
ўсимликлар
мавжуд
.
Ўзбекистон
Қизил
китобида
321
турдаги
юқори
ўсимликлар
ва
қўзиқоринларнинг
уч
тури
мавжуд
.
Ҳар
йили
республикада
доривор
,
озиқ
-
овқат
ва
техник
ўсимликларнинг
65
турига
яқини
етиштирилади
.
Ҳайвонот
дунёси
15000
дан
ортиқ
турларни
ўз
ичига
олади
,
улар
орасида
11000
турдаги
артропод
ва
4000
турдаги
моллюскалар
,
қуртлар
ва
бактериялар
мавжуд
.
Ўмуртқали
ҳайвонларнинг
улуши
688
тур
.
Ўзбекистоннинг
Қизил
китоби
таркибига
184
та
ҳайвон
тури
киради
.
Улардан
26
таси
умуртқали
ҳайвонлар
Халқаро
Қизил
китобга
[
ИУ
C
Н
]
киритилган
[9].
Таъкидлаш
лозимки
,
ёввойи
ҳайвонларни
муҳофаза
қилиш
ва
фойдаланишнинг
ҳуқуқий
тартибига
бағишлаб
ёзилган
адабиётларда
ҳайвонот
дунёси
тушунчаси
тушунарсиз
,
кўп
ҳолларда
умумий
маънода
талқин
қилинган
.
Р
.
Х
.
Гиззатуллин
таърифига
кўра
,
ҳайвонот
дунёси
деганда
,
табиий
эркин
шароитда
бўлган
,
келиб
чиқиши
ҳайвонларга
мансуб
бўлган
тирик
ёввойи
ҳайвонларнинг
барча
кўринишлари
мажмуаси
тушунилади
[10].
Н
.
Н
.
Веденин
ҳайвонот
дунёсини
-
мамлакат
ҳудудидаги
сув
,
тупроқ
,
атмосферада
табиий
шароитда
ривожланаётган
ёввойи
ҳайвонлар
,
тирик
организмларнинг
йиғиндисидир
,
деб
тушунади
.
Б
.
В
.
Ерофеев
фикрига
кўра
,
ҳайвонот
дунёси
табиатнинг
ажралмас
таркибий
қисми
сифатида
,
атроф
муҳитнинг
ҳолатини
,
сувнинг
биологик
хусусияти
ўсимликларнинг
шаклланиши
,
тупроқнинг
унумдорлиги
ва
табиатда
модда
алмашинуви
жараёнларига
ўз
таъсирини
кўрсатади
.
Юқоридаги
фикрлар
айнан
ҳайвонот
дунёси
тушунчасига
таъриф
беришга
қаратилган
бўлиб
улар
турли
хилдир
.
Россиялик
ҳуқуқшунос
олим
Р
.
Х
.
Гиззатуллиннинг
ҳайвонот
дунёси
тушунчасига
берган
таърифига
қўшилиш
мумкин
.
Лекин
,
Н
.
Н
.
Ведениннинг
берган
таърифига
қўшилиб
бўлмайди
.
Чунки
,
у
ҳайвонот
дунёси
тушунчасига
таъриф
беришда
ҳайвонот
дунёси
объектлари
атмосферада
ривожланиши
ҳақида
фикр
билдирган
.
Ҳайвонот
дунёси
деганда
биз
ҳайвонот
дунёсида
мавжуд
бўлиб
,
табиий
эркин
шароитда
яшаётган
ҳай
-
вон
галаларини
,
шунингдек
сув
ва
чўлда
яшовчи
барча
ёввойи
ҳайвонларнинг
мажмуасини
тушунамиз
.
Ҳайвонот
дунёсига
берилган
бу
таъриф
“
Ҳайвонот
дунёсини
муҳофаза
қилиш
ва
ундан
фойдаланиш
тўғрисида
”
гиқонуннинг
мазмунидан
келиб
чиқа
-
ди
.“
Ҳайвонот
дунёси
тушунчасига
бошқа
назарий
қарашлар
ҳам
мавжуд
.
Масалан
; “
Ўрмон
бу
-
экологик
комплекс
сифатидаги
барча
ўрмон
муҳити
яъни
ўтлар
,
буталар
,
мевалар
,
қўзиқоринлар
ўрмонларда
истиқо
-
мат
қиладиган
ҳайвонлар
,
қушлар
ва
бошқалардир
”,
деган
мазмундаги
тушунча
ишлатилган
.
Ф
.
С
.
Намазовнингфикрига
кўра
,
ўрмон
тушунчасига
ҳайвонларни
киритиш
мумкин
эмас
[11].
Ҳайвонот
ду
-
нёси
билан
боғлиқ
муносабатлар
ўрмон
қонунчилиги
тартибга
соладиган
муносабатлар
доирасига
кирмас
-
дан
,
балки
бошқа
ҳуқуқ
соҳаси
билан
тартибга
солина
-
ди
.
Биз
шундай
тасаввур
қиламизки
,-
дейди
ҳуқуқшунос
олим
Р
.
Х
.
Гиззатуллин
қонунлар
“
ҳайвонот
дунёси
”
ту
-
шунчасига
аниқ
таъриф
бера
олмайди
[12].
Юқорида
олдинга
сурилаётган
қарашда
“
ҳайвонларнинг
”
тушун
-
часи
ноаниқлигича
қолмоқда
.
Шуниси
равшанки
,
бун
-
дай
тушунчалар
нафақат
“
ҳайвонот
дунёси
”
тушунча
-
сини
,
балки
“
ўрмон
”
тушунчасини
ҳам
чигаллаштириб
юборади
.
Ҳозирги
кунда
Республикамизда
биологик
ре
-
сурслардан
фойдаланиш
биринчи
навбатдаги
масала
эмаслиги
,
биологик
ресурсларни
энг
аввало
муҳофаза
этиб
,
ундан
кейингина
оқилона
тарзда
фойдаланиш
ҳуқуқи
ҳақида
сўз
юритиш
лозимлиги
ҳақида
фикрлар
билдирмоқда
.
Бу
борада
эколог
ҳуқуқшунос
олим
Ш
.
Х
.
Файзиев
“
Бугунги
кунда
давлат
экологик
сиёсати
-
нинг
асосий
йўналишлари
сифатида
,
биринчидан
ат
-
роф
-
табиий
муҳитни
муҳофаза
қилиш
,
иккинчидан
табиий
ресурслардан
оқилона
фойдаланиш
...”
лозим
деб
эътироф
этади
.
Ж
.
Т
.
Холмўминов
фикрига
кўра
,
ҳайвонот
дунёсини
ҳуқуқий
экологик
муҳофаза
қилиш
ва
ундан
фойдала
-
ниш
деганда
қонунда
белгиланган
ва
кенг
ўрин
олган
унинг
экологик
аҳамиятини
сақлашга
,
жамиятнинг
иқтисодий
,
илмий
,
маданий
,
эстетик
,
табиий
,
тар
-
биявий
ва
бошқа
эҳтиёжларини
қондиришга
йўналти
-
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2019
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
16
рилган
давлат
ва
ижтимоий
ҳуқуқий
экологик
тадбир
-
ларнинг
уйғунлиги
тушуниладидеб
эътироф
этади
.
Бизнингча
,
ҳайвонот
дунёсидан
оқилона
асраб
авайлаб
самарали
фойдаланишда
икки
усул
аҳамият
-
ли
ҳисобланади
.
Бу
ижтимоий
-
ҳуқуқий
усул
ҳақида
фикр
юритишдан
аввал
ушбу
тушунчаларга
тўхталиб
ўтсак
, 1]
Ҳайвонот
дунёсини
муҳофаза
қилиш
; 2]
Ҳай
-
вонот
дунёсини
ҳуқуқий
муҳофаза
қилиш
.
Бу
тушунча
-
лар
кўринишидан
бир
хилдаги
мақсад
яъни
муҳофаза
-
ни
назарда
тутсада
,
аммо
маъно
ва
мазмун
жиҳатдан
бир
-
биридан
фарқ
қилади
.
Юқорида
келтириб
ўтилган
тушунчалардан
ташқари
,
янги
қонунларда
ишлатилаётган
биологик
ресурсларни
муҳофаза
қилиш
ва
улардан
фойдаланиш
билан
боғлиқ
асосий
тушунчалар
ҳам
бор
.
Чунончи
,
“
Барқарор
фойдаланиш
”,“
Ёввойи
ҳайвонлар
”, “
Ҳайвонот
дунёсини
муҳофаза
қилиш
”,
“
Ўсимлик
дунёсини
муҳофаза
қилиш
”,“
Генетик
ресурсларнинг
келиб
чиқиш
ҳудуди
”,“
Генетик
ресурслар
таъминланадиган
ҳудуд
”,
“
Хонакилаштирилган
ёки
маданийлаштирилган
турлар
”, “
Муҳофаза
этиладиган
ҳудуд
”. “
Барқарор
фойдаланиш
”
биологик
хилма
-
хилликнинг
таркибий
қисмларини
узоқ
муддатда
биологик
хилма
-
хилликка
бархам
беришга
олиб
келмайдиган
тарзда
ва
тез
суръатда
фойдаланиш
орқали
,
ҳозирги
ва
келажак
авлодларнинг
эҳтиёжларини
қондириш
ва
уларнинг
интилишларига
жавоб
беришни
англатади
.
Ёввойи
ҳайвонлар
–
қуруқликда
,
сувда
,
атмосферада
ва
тупроқда
яшайдиган
,
хонакилаштирилмаган
умуртқасизлар
,
балиқлар
,
ҳам
қуруқликда
,
ҳам
сувда
яшовчи
ҳайвонлар
,
судралиб
юрувчилар
,
қушлар
,
сут
эмизувчилар
.
Ҳайвонот
дунёсини
муҳофаза
қилиш
–
ёввойи
ҳайвонларнинг
барқарор
яшаш
шароитларини
таъминлашга
,
уларнинг
табиий
галалари
ва
популяцияларини
сақлаб
қолишга
,
уларнинг
йўқ
қилиб
юборилишининг
ёки
уларга
бошқача
зарарли
таъсир
кўрсатилишининг
олдини
олишга
қаратилган
фаолият
.
Ўсимлик
дунёсини
муҳофаза
қилиш
–
ўсимлик
дунёсининг
яшаш
фаолияти
учун
қулай
шароитларни
таъминлашга
,
унинг
йўқ
қилиб
юборилишининг
ёки
унга
бошқача
зарарли
таъсир
кўрсатилишининг
олдини
олишга
қаратилган
фаолият
.
Муҳофаза
этиладиган
ҳудуд
–
бу
биологик
хилма
-
хилликни
қўллаб
-
қувватлаш
ҳамда
табиий
ресурслар
ва
улар
билан
боғлиқ
маданият
элементларини
сақлаб
қолиш
учун
мўлжалланган
,
бундай
мақсадга
хос
бўлган
қонуний
ва
маъмурий
бошқарув
тартибига
бўйсунган
қуруқлик
ва
денгиз
қисми
.
Таъкидлаш
лозимки
,
қонунлар
биологик
ресурслар
билан
боғлиқ
тушунчаларга
қатъий
таъриф
бермасли
-
ги
керак
.
Акс
ҳолда
қонунлар
аниқ
таъриф
берса
,
у
ҳолда
назариётчи
олимлар
томонидан
берилаётган
таърифлар
қонунга
зид
бўлиши
мумкин
. “
Табиатни
муҳофаза
қилиш
тўғрисида
”
ги
қонунининг
3-
моддасида
, “
жонли
табиатнинг
турлари
ва
генетик
фонди
бойлигини
сақлаб
қолиш
”
экология
тизимлари
,
ландшафтлар
ва
ноёб
табиат
объектлари
хилма
-
хиллигини
сақлаб
қолиш
;
экология
хавфсизлигини
таъминлаш
;
табиат
объектлари
билан
боғлиқ
моддий
маданий
мерос
объектларини
асраб
қолишдир
.
Дарҳақиқат
,
замонавий
илмий
тушунчаларга
кўра
,
қўзиқоринлар
ўсимлик
ва
ҳайвонларга
қарамасдан
,
уларнинг
иккаласига
ҳам
эга
бўлган
белгиларга
эга
бўлган
алоҳида
жонзотдир
.
Бироқ
уларнинг
ҳуқуқий
муҳофазаси
одатда
ўсимлик
дунёси
объектларини
муҳофаза
қилиш
доирасида
амалга
оширилади
.
Замонавий
дунёда
микроорганизмлардан
фойдаланишнинг
аҳамияти
тобора
ортиб
бормоқда
-
фан
,
тиббиёт
ва
биотехнологиялар
.
биотехнология
миллий
иқтисодиётнинг
истиқболли
сектори
ва
молекуляр
биология
,
биокимё
,
ген
инженериясининг
энг
сўнгги
усулларига
асосланган
ҳолда
илмий
муаммоларни
ҳал
этишда
муҳим
рол
ўйнайдиган
биотехнология
ҳисобланади
иқтисодий
,
озиқ
-
овқат
,
экологик
ва
биологик
хавфсизликни
таъминлаш
,
инсон
ва
биологик
ресурсларни
барқарор
кўпайтиришни
кафолатлаш
,
иқтисодий
ўсиш
ва
тараққиёт
жамиятни
ривожлантириш
,
сайёрадаги
экологик
мувозанатни
сақлаб
қолиш
.
Давлатлараро
мақсадли
дастур
микроорганизмларнинг
миллий
жамғармалари
,
ўсимлик
ва
ҳайвонот
хужайралари
маданияти
ва
ген
инженерияси
асосида
биологик
ресурсларнинг
ягона
маълумотлар
базасини
шакллантиришни
назарда
тутади
.
Хулоса
қилиб
айтганда
,
экология
бўйичаянги
қонунчилик
соҳасида
амалга
оширилган
ислоҳотлар
натижасида
,
кейинги
ўн
йилликда
биологик
ресурсрни
муҳофаза
қилиш
ва
улардан
фойдаланиш
соҳасида
экология
ҳуқуқи
назариясининг
янада
тараққиётига
хизмат
қиладиган
энг
муҳим
атамалар
,
тушунчалар
,
фойдаланишни
тартибга
солиш
масалалари
долзарб
бўлиб
қолади
.
Шунингдек
,
биологик
ресурслар
ишлаб
чиқариш
тизими
доирасида
биосаноат
катта
мажмуасининг
хомашё
қисми
бўлиб
,
у
агросаноат
,
ўрмонсаноат
,
балиқсаноат
ва
бошқа
мажмуаларни
ўз
ичига
олади
.
Уларнинг
ҳар
бири
биологик
ресурслар
-
нинг
у
ёки
бошқа
туридан
фойдаланиш
билан
боғлиқдир
.
Биологик
ресурслар
табиий
ва
ижтимоий
тизимлар
доирасида
эса
биоэкологик
инфратузилма
-
нинг
асосий
элементидир
.
Адабиётлар
рўйхати
1. «
Ўзбекистон
Республикаси
қонун
ҳужжатлари
тўплами
», 2014
йил
27
октябрь
, 43-
сон
, 530-
модда
2. "
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Мажлиси
пала
-
таларининг
Ахборотномаси
", 2016
йил
, 9-
сон
, 273-
модда
3.
Жонли
табиат
дейилганида
табиий
ўсимликлар
,
шу
жумладан
ўрмон
,
табиатда
эркин
яшайдиган
ҳайвонлар
ва
бошқа
жонли
организмлар
. “
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Кенгаши
Ахборотномаси
”, 1993
й
.,
N 1, 39-
модда
.
4.
Лебедева
Н
.
В
,
Дроздов
Н
.
Н
.,
Биоразнообразие
и
методы
его
оценки
. –
М
.:
МГУ
,1999. –94
с
.
5.
Бейтс
Г
.
У
.
Натуралист
на
реке
Амазонке
:
рас
-
сказ
о
тропических
картинах
природы
,
о
нравах
живот
-
ных
,
о
жизни
бразильцев
и
индейцев
и
о
путевых
при
-
ключениях
автора
во
время
его
одиннадцатилетних
странствий
. —
М
.:
Географгиз
, 1958. — 430
с
.
6.
Адрианов
А
.
В
.
Современные
проблемы
изуче
-
ния
морского
биологического
разнообразия
//
Биология
моря
. 2004.
Т
.30.
№
1. – C. 3-19.
7.
Қонун
ҳужжатлари
маълумотлари
миллий
базаси
[www.lex.uz], 2018
йил
7
ноябрь
.
8.
Боголюбов
С
.
А
Правовое
регулирование
ис
-
пользования
и
охраны
биологических
ресурсов
:
науч
.-
практич
.
пособие
/
отв
.
ред
.
Е
.
Л
.
Минина
. –
М
.:
Институт
законодательства
и
сравнительного
правоведения
при
Правительстве
Российской
Федерации
:
ИНФРА
-
М
,
2018. — 123
с
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2019
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
17
9.
Биохилмахиллик
Ўзбекистоннинг
келажаги
учун
қай
даражада
муҳим
?
thematics/biodiversity
10. 2019
йил
Биохилмахиллик
11.
Гиззатуллин
Р
.
Х
.
Правовая
охрана
животного
мира
законодателством
Республики
Бошкортостан
.
Автореф
.
к
.
ю
.
н
. "
Уфа
", 1998. –36
с
.
12.
Намазов
Ф
.
С
.
Ўзбекистонда
ўрмонлардан
фой
-
даланиш
ҳуқуқи
.
Т
.
Н
.
П
.
О
"
Восток
" 2000. 13-
б
.
ушбу
эколог
ҳуқуқшунос
олимнинг
фикрига
кўра
қонунларда
"
ҳайвонот
олами
тушунчаси
"
га
таъриф
бериш
тўғри
эмас
.
Д
.
Атажанова
,
юридик
фанлари
бўйича
фалсафа
доктори
ДАВЛАТ
ХИЗМАТИДА
ИЖТИМОИЙ
ҲИМОЯНИНГ
УМУМИЙ
ЖИҲАТЛАРИ
A
ннотация
:
мазкур
мақолада
давлат
хизматини
ҳуқуқий
тартибга
солишда
ижтимоий
ҳимоянинг
муҳим
жиҳатлари
ёритилган
ва
таҳлил
қилинган
.
Муаллиф
бу
масалада
хорижий
мамлакатлар
тажрибасига
алоҳида
эътибор
қаратиб
,
қонунчиликни
такомиллаштириш
бўйича
таклифларини
берган
.
Калит
сўзлар
:
давлат
хизмати
,
ижтимоий
ҳимоя
,
имтиёзлар
,
давлат
хизматчиси
,
мажбурият
,
маош
,
ижтимоий
таъминот
.
Аннотация
:
в
настоящей
статье
освещены
и
про
-
анализированы
важные
аспекты
социальной
защиты
,
посвященные
правовому
регулированию
государ
-
ственной
службы
.
Автор
уделяет
особое
внимание
на
практику
зарубежных
стран
по
данному
вопросу
,
а
также
выдвигает
свои
предложения
по
совершенство
-
ванию
законодательства
.
Ключевые
слова
:
государственная
служба
,
соци
-
альная
защита
,
льготы
,
государственный
служащий
,
объязательство
,
зарплата
,
социальное
обеспечение
.
Annotation:
this article highlights and analyzes im-
portant aspects of social protection on the legal regulation
of public service. The author pays special attention to the
practice of foreign countries on this issue, and also puts
forward her suggestions for improving legislation.
Key words:
civil service, social protection, benefits,
civil servant, commitment, salary, social security.
Давлат
хизматчилари
фаолиятининг
спецификаси
табиий
равишда
улар
ҳуқуқий
мақомида
ўз
ифодасини
топади
.
Давлат
хизматчилари
баъзи
ҳуқуқ
ва
эркинликларига
нисбатан
ўрнатилган
қонуний
чекловлар
дунё
амалиётида
давлат
хизмати
масаласида
тўғри
қарор
деб
ҳисобланади
.
Бироқ
бу
ҳолат
давлат
хизматининг
ижтимоий
мавқеъига
салбий
таъсир
ўтказади
.
Шу
жиҳатдан
давлат
хизматчилари
ижтимоий
ҳимояси
вазифа
ва
функциялари
ҳам
ўзига
хос
бўлиши
лозим
деган
хулоса
чиқариш
мумкин
бўлади
.
Ўртача
меҳнат
ҳақини
математик
усулда
олиб
таҳлил
қилинса
,
давлат
хизматчилари
таъминланмаган
тоифага
кирмайди
.
Шунга
қарамасдан
давлат
хизматчиларининг
ижтимоий
ҳимояси
даражаси
оддий
мезонлар
билан
ўлчанмаслиги
лозим
.
Давлат
хизматчилари
меҳнат
фаолиятларини
ошириш
жараёнида
давлатнинг
вакиллари
ҳисобланадилар
.
Шунга
боғлиқ
равишда
давлат
хизматига
ишга
қабул
қилишда
ва
фаолиятларини
амалга
ошириш
жараёнида
уларга
алоҳида
талаблар
қўйилади
[1, 258-
бет
].
Ижтимоий
ҳимоя
масаласи
азал
-
азалдан
давлат
сиёсатининг
ажралмас
қисми
бўлиб
келади
.
Бунда
аҳоли
эҳтиёжманд
тоифаларининг
давлат
томонидан
қўллаб
-
қувватланиши
билан
биргаликда
барча
учун
ижтимоий
ҳимоя
ва
ижтимоий
таъминотнинг
минимал
меъёрлари
мақбуллиги
каби
принциплар
амалда
бўлади
.
Ижтимоий
ҳимоянинг
субъектларга
йўналтирилганлиги
доирасида
унинг
давлат
хизматчиларига
нисбатан
тадбиқ
этилиши
алоҳида
аҳамият
касб
этади
.
Давлат
хизматчиларининг
