ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2019
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
89
Ў
.
М
.
Давлетов
,
Миллий
гвардия
ҳарбий
-
техник
институти
докторанти
,
майор
ҲАРБИЙ
СУД
КОРПУСИНИ
ШАКЛЛАНТИРИШНИНГ
АЙРИМ
МАСАЛАЛАРИ
Аннотация
:
мақолада
ҳарбий
хизматчиларнинг
ҳуқуқ
ва
қонуний
манфаатларини
ҳимоя
қилишда
ҳарбий
суд
-
ҳуқуқ
тизимини
янада
ислоҳ
этиш
,
ҳуқуқбузарликларнинг
олдини
олиш
,
уларнинг
содир
этилишига
имкон
берган
шарт
-
шароитларни
бартираф
этишнинг
ўзига
хос
жиҳатлари
ёритилган
.
Калит
сўзлар
:
ҳарбий
хизмат
ва
ҳарбий
интизом
,
ҳарбий
судлар
,
ҳарбий
юридик
кадрлар
,
ҳарбий
суд
мақоми
,
ҳарбий
қонунчилик
,
ҳарбий
омбудсман
ҳамда
хориж
тажрибаси
.
Аннотация
:
в
статье
изложены
особенности
даль
-
нейшего
реформирования
военно
-
судебной
системы
,
предупреждения
правонарушений
и
устранения
усло
-
вий
для
защиты
прав
и
законных
интересов
военно
-
служащих
.
Ключевые
слова
:
военная
служба
и
военная
дис
-
циплина
,
военные
суды
,
военная
юрисдикция
,
военная
юрисдикция
,
военное
право
,
военный
омбудсмен
и
зарубежный
опыт
.
Annotation:
the article outlines the specifics of further
reforming the military judicial system, preventing offenses
and eliminating conditions for the protection of the rights
and legitimate interests of military personnel.
Keywords:
military service and military discipline, mili-
tary courts, military jurisdiction, military jurisdiction, military
law, military ombudsman and foreign experience.
Мамлакатимиз
Президенти
раҳбарлигида
амалга
оширилаётган
ислоҳотлар
,
қабул
қилинаётган
янги
қонунлар
халқимизнинг
тинч
турмуш
фаровонлигини
таъминлашга
,
уларнинг
ҳуқуқлари
ва
эркинликлари
ишончли
ҳимоя
қилинишига
,
суд
ҳокимиятининг
чинакам
мустақиллигини
амалда
таъминлашга
,
судлар
фаолияти
самарадорлиги
салоҳияти
ва
нуфузини
,
одил
судловга
эришиш
даражасини
янада
яхшилашга
хизмат
қилади
.
Ҳозирги
замон
талабларидан
келиб
чиқиб
,
Қуролли
кучларимиз
жанговар
шайлигининг
энг
муҳим
омилларидан
бири
бу
юқори
даражали
ҳарбий
интизом
ҳисобланади
.
Метин
интизомсиз
жанговар
тайёргарлик
бўлиши
мумкин
эмас
.
Бу
тарихдан
исботланган
ҳақиқат
[1].
Шу
боис
,
Қуролли
кучларда
ҳуқуқбузарликларнинг
олдини
олиш
,
уларнинг
содир
этилишига
имкон
берган
шарт
-
шароитларни
,
айниқса
ҳарбий
хизматни
ташкиллаштириш
,
шахсий
таркибни
тарбиялаш
,
интизоми
суст
бўлган
баъзи
ҳарбий
хизматчиларнинг
устидан
назоратни
ўрнатишдаги
камчиликларни
бартараф
қилиш
ишлари
олиб
борилмоқда
.
Ушбу
вазифалар
бекаму
кўст
бажарилишида
ҳарбий
судларнинг
ҳам
муносиб
ўрни
бор
.
Шу
муносабат
билан
Ўзбекистон
Республикаси
ҳарбий
судлар
фаолиятини
мустаҳкамлашга
катта
эътибор
берилиб
,
юксак
ишончни
оқлаш
–
ҳарбий
судьяларнинг
ва
ушбу
муҳим
ишга
дахлдор
барча
кишиларнинг
биринчи
навбатдаги
вазифасидир
.
Ўз
навбатида
,
ҳарбий
судлар
томонидан
ҳарбий
хизматчиларнинг
ҳуқуқлари
ва
қонуний
манфаатларини
тўғри
ва
ўз
вақтида
ҳимоя
қилишда
ҳарбий
суд
судьяларининг
нафақат
юридик
маълумотга
эга
бўлиши
,
шу
билан
бирга
ҳарбий
хизмат
ва
ҳарбий
интизом
билан
яқиндан
таниш
бўлиши
,
ҳарбий
билимларга
эга
бўлиши
ҳам
талаб
этилади
[2].
Шунинг
учун
ҳам
аксарият
давлатларда
Ҳарбий
-
юридик
академиялар
фаолият
кўрсатади
ва
уларнинг
асосий
вазифаларидан
бири
ҳарбий
суд
тизимига
олий
ҳарбий
-
ҳуқуқшунос
маълумотига
эга
бўлган
офицерларни
тайёрлашдан
иборатдир
[3].
Шу
ўринда
,
командирлар
томонидан
қўланилаётган
интизомий
жазо
чораларининг
объективлиги
ҳарбий
интизом
ва
устав
талаблари
асосида
тартибнинг
мустаҳкамланишига
,
бўйсунувчиларни
тарбиялаш
ва
ҳуқуқбузарликларнинг
олдини
олишга
хизмат
қилишини
унутмаслигимиз
лозим
.
Зеро
,
ўзбек
аскарларининг
ота
-
боболари
–
Амир
Темур
,
Жалолиддин
Мангуберди
,
Бобур
каби
шонли
ватан
ўғлонларидан
мерос
бўлиб
қолган
буюк
жасорат
меросхўрларидир
.
Уларга
довюраклик
ва
ботирлик
,
ҳуқуқбузарликка
ўрин
бўлмаган
Қуролли
кучлардаги
мустаҳкам
биродарлик
хосдир
.
Қуролли
Кучлардаги
ҳуқуқбузарлик
ҳақида
тўлиқ
тасаввур
ҳосил
қилиш
учун
ҳарбий
хизматчилар
,
соф
ҳарбий
жиноятлардан
ташқари
,
бошқа
жиноятларни
содир
этаётганликларини
эслатиш
мумкин
.
Улар
жумласига
баданга
шикаст
етказиш
,
ўғирлик
,
талончилик
ва
ҳатто
номусга
тегиш
кабилар
бор
.
Ушбу
жиноятларнинг
асосида
,
уларни
келтириб
чиқарувчи
омиллар
мавжуд
,
лекин
уларнинг
улиши
катта
эмас
.
Умуман
,
бундай
жиноятлар
кам
учрайди
ва
шунинг
учун
ҳам
тамойил
у
ёки
бу
қонуният
тўғрисида
гапириш
имкониятини
берадиган
тенденция
ҳосил
қилмайди
.
Умуман
олганда
,
ушбу
жиноятлар
Қуролли
Кучларга
хос
эмас
ва
жиноятчиликнинг
умумий
ҳолатига
таъсир
этмайди
[4].
Фикримизча
,
Судьялар
олий
кенгаши
хузуридаги
Судьялар
олий
мактабида
ҳарбий
судьялар
тайёрлаш
тизимини
йўлга
қўйиш
ҳамда
Мудофаа
вазирлиги
томонидан
қабул
қилинаётган
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатлар
бевосита
ҳарбий
хизматчилар
фаолиятининг
у
ёки
бу
йўналишини
тартибга
солишини
ва
у
суд
процессида
муҳимлигини
ҳисобга
олиб
,
ҳудудий
ҳарбий
судлар
девонхонасига
ҳам
ушбу
ҳужжатларнинг
бир
нусхада
топширилиши
йўлга
қуйилиши
лозим
ва
бу
судда
ишларини
тез
ва
сифатли
ҳал
этилишига
,
суд
ва
тарафларнинг
вақти
ва
маблағларини
тежашга
хизмат
қилади
.
Шу
ўринда
ҳарбий
суд
аппарати
ходимлари
хизмат
вазифалари
тақсимотини
белгилаш
,
бунинг
учун
эса
суд
аппарати
ходимлари
лавозим
мажбуриятларини
ўз
ичига
олган
“
Намунавий
мансаб
йўриқномаси
”
ни
ишлаб
чиқиш
лозим
.
Шу
билан
бирга
ҳарбий
суд
штати
(
с
уд
раиси
, 2
нафар
суд
аппарати
ходими
–
судья
ёрдамчиси
ва
девонхона
мудири
,
архивчи
ва
иш
юритувчи
–
хўжалик
мудири
,
хайдовчи
ва
фаррош
)
даги
иш
юритувчи
техник
ходим
штатидаги
ходимнинг
иш
фаолияти
бевосита
юридик
ҳужжатлар
асосида
олиб
борилишини
ҳисобга
олиб
,
юрист
штатига
алмаштирилиши
биринчидан
,
ҳарбий
суд
иш
юритуви
сифати
ва
самарадорлигига
хизмат
қилса
;
иккинчидан
,
шу
штат
бирлигида
малакали
юрист
кадрлар
билан
ишлаш
имконияти
пайдо
бўлади
.
Дарҳақиқат
,
ҳарбий
суд
корпусида
малакали
кадрларни
шакллантириш
учун
хизматчилар
албатта
ҳарбий
ва
юридик
маълумотга
эга
бўлишлари
талаб
этилади
.
Шунинг
учун
ҳам
юридик
адабиётларда
тўғри
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2019
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
90
таъкидланганидек
,
ҳарбий
хизматчиларга
тааллуқли
бўлган
ҳуқуқ
ва
имтиёзлар
ҳарбий
суднинг
мансабдор
шахсларига
ҳам
татбиқ
этилиши
ва
ҳарбийлар
каби
ҳарбий
кийим
кийиб
юриши
ҳарбий
унвонларга
эга
бўлиши
,
ҳарбий
хизматчилар
қаторида
орден
ва
бошқа
унвонлар
билан
тақдирланиши
лозим
[5].
Бугун
биз
бу
фикрларга
қўшилиб
,
ҳарбий
суд
ходимларига
ҳарбий
кийим
-
кечакда
юриш
,
фарқловчи
нишонларни
тақиш
ва
ҳарбий
унвон
бериш
масаласини
Олий
суд
ёки
Судьялар
олий
кенгаши
ваколати
тизимига
киритиш
,
шунингдек
уларнинг
ойлик
маошлари
амалдаги
сеткалари
ҳисобидан
,
қўшимча
устамалар
эса
суд
ҳокимияти
органларини
ривожлантириш
жамғармаси
ҳисобидан
амалга
оширилиши
тартибини
жорий
этишимиз
ҳарбий
судлар
мустақиллигига
салбий
таъсир
этади
.
Ўзингизга
маълим
,
Умумҳарбий
низом
талабларида
ҳарбий
унвон
бўйича
бўйсунув
тартиби
белгиланган
.
Биз
шуни
эътиборга
олиб
,
ҳарбий
суд
судьяларига
ҳарбий
кийим
-
кечакда
юриш
ҳуқуқини
бермаган
ҳолда
контракт
бўйича
ҳарбий
хизмат
турини
жорий
этишни
лозим
деб
ҳисоблаймиз
.
Зеро
,
ҳарбий
суд
судьяларини
ҳарбий
хизматчилар
орасидан
танлаб
олиниши
уларнинг
профессионал
тайёргарлигини
кафолатлашга
,
ҳарбий
қисмларда
ҳуқуқ
-
тартиботни
мустаҳкамлашга
ва
армия
ҳаётини
яқиндан
билишига
хизмат
қилади
.
Шунингдек
,
ҳарбий
хизматчиларнинг
ҳуқуқлари
ва
қонуний
манфаатларини
ҳимоя
қилишда
Ёшлар
иттифоқининг
ҳамкорликдаги
фаолиятлари
ҳам
муҳим
аҳамиятга
эга
.
Ана
шундай
ижобий
фаолиятлардан
бири
уларнинг
кафиллиги
остида
судланувчиларга
суд
томонидан
тайинланган
жазонинг
озодликдан
маҳрум
қилиш
жазоси
билан
боғлиқ
бўлмаган
бошқа
турдаги
енгилроқ
жазога
алмаштирилиши
ўзининг
ижобий
самарасини
бериш
билан
бир
қаторда
,
қайсидир
маънода
салбий
деб
баҳоланиши
мумкин
бўлган
ҳолатларни
ҳам
келтириб
чиқармоқда
.
Бу
борада
,
Ёшлар
иттифоқи
вакиллари
ҳарбий
хизматчилар
томонидан
содир
этилаётган
жиноятлар
оқибатларини
юмшатиш
билан
чекланиб
қолмасдан
,
балки
улар
томонидан
содир
этилган
ёки
содир
этилиши
мумкин
бўлган
жиноятларнинг
сабабларини
ўрганиш
асосида
тегишли
тарғибот
ва
ташвиқот
ишлари
сифати
ва
самарадорлигини
янада
ошириши
лозим
деб
ҳисоблаймиз
.
Шу
билан
бирга
,
Ёшлар
иттифоқининг
кафиллиги
фақат
жазони
енгиллаштириш
билан
чекланиб
қолмасдан
,
балки
ҳарбий
хизматчиларнинг
кейинги
хизмат
фаолиятини
ҳам
қайсидир
маънода
эътиборга
олиши
лозим
.
Чунки
ҳарбий
хизматчи
Ёшлар
иттифоқи
кафиллиги
остида
озодликдан
маҳрум
қилиш
жазоси
билан
боғлиқ
бўлмаган
бошқа
турдаги
енгилроқ
жазо
билан
алмаштирилганлиги
тўғрисидаги
суд
қарорини
олган
ҳарбий
қисм
қўмондонлиги
унинг
шахсий
субъектив
хусусиятларини
атрофлича
ўрганмасдан
хизматда
қолиш
ёки
қолмаслик
масаласини
ҳал
қилиб
,
деярли
барча
ҳолатларда
“
Ўзбекистон
Республикаси
Фуқароларининг
ҳарбий
хизматни
ўташ
тартиби
тўғрисида
”
ги
низом
талаблари
асосида
ҳарбий
хизматчи
хизматдан
Қуролли
Кучлар
резервига
бўшатилади
.
Бизнингча
,
Ёшлар
иттифоқининг
кафиллиги
асосида
озодликдан
маҳрум
қилиш
жазоси
билан
боғлиқ
бўлмаган
бошқа
турдаги
енгилроқ
жазонинг
тайинланиши
ҳарбий
хизматни
давом
эттириш
учун
ҳам
асос
қилиб
белгиланиши
мақсадга
мувофиқ
.
Бу
ўз
навбатида
,
Ёшлар
иттифоқининг
кафиллик
масаласидаги
масъулиятини
янада
оширишга
ва
содир
этилиши
мумкин
бўлган
коррупцион
ҳолатларнинг
олдини
олишга
хизмат
қилади
.
Албатта
,
бунинг
учун
“
Ўзбекистон
Республикаси
Фуқароларининг
ҳарбий
хизматни
ўташ
тартиби
тўғрисида
”
ги
Низомни
қайта
кўриб
чиқиб
,
замон
талаблари
асосида
тегишли
ўзгартиш
ва
қўшимчалар
киритиш
лозим
бўлади
.
Қуролли
Кучларда
ҳуқуқбузарликларнинг
олдини
олиш
,
уларнинг
содир
этилишига
имкон
берган
шарт
-
шароитларни
,
айниқса
ҳарбий
хизматни
ташкиллаштириш
,
шахсий
таркибни
тарбия
қилиш
ва
аскарларнинг
шикоятларини
назорат
қилиш
мақсадида
,
ҳарбий
ва
хизмат
сирларини
назарда
тутиб
,
ҳарбий
қисмларда
ҳарбий
омбудсман
институтини
жорий
этиш
лозим
.
Норвегияда
ҳарбий
омбудсман
1952
йилда
ташкил
этилган
.
Биринчи
ҳарбий
омбудсман
1915
йилда
Швецияда
ташкил
этилган
.
Ҳарбий
судлар
,
ҳарбий
қамоқхоналардаги
шароитлар
ва
ҳарбий
бошқарувнинг
бошқа
масалаларини
ҳисобга
олган
ҳолда
ташкил
этилган
.
Бироқ
,
бу
институт
1968
йилда
бекор
қилинди
ва
ҳарбийларнинг
,
шу
жумладан
аскарларнинг
шикоятларини
назорат
қилиш
парламент
омбудсманига
юклатилган
.
Хулоса
қилиб
айтганда
,
ҳарбий
суд
тизимида
юқорида
илгари
сурилган
таклиф
ва
тавсияларнинг
амалиётга
жорий
этилиши
ҳарбий
соҳадаги
ислохотларни
янада
кучайтиришга
,
ҳарбий
хизматчиларнинг
ҳуқуқ
ва
қонуний
манфаатларини
ҳимоя
қилинишига
хизмат
қилади
.
Адабиётлар
рўйхати
:
1.
Ибн
Арабшоҳ
.
Амир
Темур
тарихи
.
Ажойиб
алмакдир
фи
тарихи
Темур
(
Темур
тарихида
тақдир
ажойиботлари
), 1
китоб
, –
Т
., 1992.
2.
Военная
юстиция
России
:
история
и
современность
/
под
общ
.
ред
.
В
.
В
.
Ершова
,
В
.
В
.
Хомчика
,
С
.
Н
.
Фридинского
. –
М
.:
Право
, 2003. –
С
.
293.
3.
Мамасиддиқов
М
.
М
.,
Давлетов
Ў
.
М
.
Инсон
ҳуқуқларини
ҳимоя
қилиш
борасида
ҳарбий
судлар
тизимини
ислоҳ
қилиш
:
бугуни
ва
истиқболлари
//
МГ
Ҳарбий
-
техник
институти
ахборотномаси
.
Махсус
сон
.
2018. –
Б
. 53-58.
4.
Мирзаев
Т
.
К
.
Ўзбекистон
Республикасининг
ҳарбий
одил
судлови
. –
Т
.:
Ҳарбий
нашриёт
, 2004.
5.
Петухов
Н
.
А
.
Социальные
и
правовые
проблемы
становления
,
развития
и
функциони
-
рования
системы
военных
судов
в
России
:
дис
.
д
-
ра
юрид
.
наук
. –
М
.,
2003. –
С
. 199–200.
