ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2018
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
64
Ш
.
М
.
Қурбанов
,
Ўзбекистон
Республикаси
Миллий
гвардияси
ҳарбий
хизматчиси
ЎЗБЕКИСТОН
РЕСПУБЛИКАСИ
ҚУРОЛЛИ
КУЧЛАРИДА
ҲАРБИЙ
ХИЗМАТЧИЛАРНИНГ
ЎЗАРО
МУНОСАБАТЛАРИГА
ОИД
УСТАВ
ҚОИДАЛАРИНИ
БУЗИШНИНГ
ЖИНОЯТ
-
ҲУҚУҚИЙ
ТАБИАТИ
Аннотация
:
мазкур
мақолада
Ўзбекистон
Республикаси
Қуролли
Кучларида
ҳарбий
жиноятлар
тушунчаси
ва
ҳарбий
хизматчиларнинг
ўзаро
муносабатларига
оид
устав
қоидаларини
бузиш
жинояти
жиноят
-
ҳуқуқий
табиатига
доир
масалалар
баён
этилган
.
Таянч
тушунчалар
:
ҳарбий
хизматчи
,
Қуролли
Кучлар
,
устав
қоидалари
,
жиноят
,
жазо
,
ҳарбий
хизмат
,
субординация
,
жабрланувчи
.
Аннотация
:
в
настоящей
статье
рассмотрены
вопросы
понятия
воинских
преступлений
,
а
также
уго
-
ловно
-
правовой
природы
преступного
деяния
в
виде
нарушения
уставных
взаимоотношений
между
военно
-
служащими
в
Вооруженных
Силах
Республики
Узбеки
-
стан
.
Ключевые
слова
:
военнослужащий
,
Вооруженные
Силы
,
уставные
правила
,
преступление
,
наказание
,
военная
служба
,
субординация
,
потерпевший
.
Annotation
: in article reveals issues on concept of mil-
itary crimes as well as the criminal legal substance of vio-
lation of Regulations on Inter-Relations among Military
Servicemen of Armed Forces of the Republic of Uzbeki-
stan.
Key words
: military Servicemen, Armed Forces,
Regulations, crime, punishment, Military Service, subordi-
nation, complainant.
Мамлакатимиз
сарҳадларининг
дахлсизлиги
ва
ҳудудий
яхлитлигини
асраш
,
эл
-
юртимизнинг
осуда
ҳаётини
ишончли
ҳимоя
қилишга
қодир
Қуролли
Кучларни
вужудга
келтириш
–
юртимизнинг
буюк
келажагини
барпо
этиш
йўлидаги
муҳим
вазифадир
.
“
Миллий
истиқлолни
ҳимоя
қилиш
учун
Ватанимизни
кўз
қорачиғидай
асраш
,
эл
-
юртимизни
ҳар
қандай
хавф
-
хатардан
сақлаш
,
бизга
ёвуз
ният
билан
кўз
олайтириб
қарайдиган
ғаним
ва
душманларимизга
қақшатқич
зарба
беришга
қодир
бўлган
қудратли
Қуролли
Кучларга
эга
бўлишимиз
керак
[1, 145-
бет
].
Ҳозирги
жадал
ўзгаришлар
даврида
Ўзбекистон
Республикаси
Қуролли
Кучларида
ҳуқуқий
тартибот
ва
қонунийликни
мустаҳкамлаш
тобора
долзарб
аҳамият
касб
этмоқда
.
Бу
борада
жанговар
шайликни
мустаҳкамлаш
,
ҳарбий
хизматчиларнинг
ҳуқуқлари
,
шаъни
ва
қадр
-
қимматини
ҳимоя
қилиш
,
уларнинг
ҳаёти
ва
соғлиғини
сақлаш
устувор
йўналиш
ҳисобланади
.
Бундай
шароитларда
ҳарбий
соҳадаги
жиноятчиликка
қарши
самарали
кураш
олиб
борилишини
таъминлаш
давлатнинг
муҳим
вазифаларидан
бирига
айланди
.
Зотан
,
ҳарбий
-
ҳуқуқий
ислоҳотлар
мамлакатда
юз
бераётган
янгиланиш
жараёнларининг
муҳим
таркибий
қисмидир
.
Ўзбекистон
Республикаси
Жиноят
кодексининг
“
Атамаларнинг
ҳуқуқий
маъноси
”
деб
номланган
саккизинчи
бўлимида
назарда
тутилганига
кўра
“
Ҳарбий
жиноятлар
–
ҳарбий
хизматчилар
,
шунингдек
ҳарбий
машқни
ўташ
даврида
ҳарбий
хизматга
мажбур
шахслар
томонидан
ҳарбий
хизматни
ўташнинг
белгиланган
тартибига
қарши
қилинган
жиноятлар
”
дир
.
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
суди
Пленумининг
2000
йил
15
сентябрдаги
“
Ҳарбий
хизматни
ўташ
тартибига
қарши
жиноятларга
оид
ишларни
кўриш
бўйича
суд
амалиёти
тўғрисида
”
ги
23-
сонли
қарорининг
1.1-
бандига
кўра
“
Ҳарбий
жиноятлар
деганда
,
ҳарбий
хизматчилар
томонидан
,
шунингдек
ҳарбий
йиғинлар
вақтида
ҳарбий
хизматга
мажбур
шахслар
томонидан
ҳарбий
хизматни
ўташ
тартибига
қарши
содир
этилган
жиноятлар
тушунилади
” [2, 38-
бет
].
Юридик
адабиётларда
ҳарбий
жиноятларга
умумий
тарзда
“
ҳарбий
хизматни
ўташнинг
белгиланган
тартибига
тажовуз
қилувчи
ҳамда
ҳарбий
хизматчи
ёхуд
захирада
бўлган
ва
ҳарбий
йиғинга
чақирилган
фуқаролар
томонидан
содир
этиладиган
ижтимоий
хавфли
қилмиш
” [3]
деган
таъриф
ҳам
берилади
.
Ҳарбий
хизматни
ўташ
тартибига
қарши
жиноятлар
учун
жавобгарликнинг
мазмуни
ва
чегарасини
белгиловчи
асосий
нормалар
Ўзбекистон
Республикаси
Жиноят
кодексининг
еттинчи
бўлимида
жамланган
.
Ушбу
бўлим
“
Ҳарбий
хизматни
ўташ
тартибига
қарши
жиноятлар
”
деб
аталади
.
У
қуйидаги
жиноятлар
туркумлари
учун
жавобгарликни
белгиловчи
тўрт
бобни
ўз
ичига
олади
:
бўйсуниш
ва
ҳарбий
шаънга
риоя
этиш
тартибига
қарши
жиноятлар
(21-
боб
);
ҳарбий
хизматни
ўташ
тартибига
қарши
жиноятлар
(22-
боб
);
ҳарбий
мулкни
сақлаш
ёки
ундан
фойдаланиш
тартибига
қарши
жиноятлар
(23-
боб
);
ҳарбий
мансабдорлик
жиноятлари
(24-
боб
).
Ўзбекистон
юридик
энциклопедиясида
ҳарбий
жиноятлар
–
Ўзбекистон
Республикаси
Жиноят
кодексига
мувофиқ
ҳарбий
хизматчилар
,
шунингдек
ҳарбий
машқни
ўташ
даврида
ҳарбий
хизматга
мажбур
шахслар
томонидан
ҳарбий
хизматни
ўташнинг
белгиланган
тартибига
қарши
қилинган
жиноятлар
” [4,
631-
бет
]
деб
қайд
этилади
.
Бошқа
юридик
адабиётларда
“
ҳарбий
хизматни
ўташ
тартибига
қарши
жиноятлар
–
Ўзбекистон
Республикаси
Жиноят
кодексида
белгиланган
Ўзбекистон
Республикаси
Қуролли
Кучлари
сафида
хизмат
қилувчи
шахслар
томонидан
ҳарбий
хизматни
ўташ
тартибига
қарши
жиноятлар
” [5, 631-
бет
]
деб
таъриф
берилган
.
Ўзбекистон
Республикасининг
Жиноят
кодекси
XXI
бобида
бўйсуниш
ва
ҳарбий
шаънга
риоя
этиш
тартибига
қарши
жиноятлар
жамланган
бўлиб
,
улар
тизимида
бир
-
бирига
тобе
бўлмаган
ҳарбий
хизматчилар
ўртасидаги
ўзаро
муносабатларга
оид
устав
қоидаларини
бузиш
учун
жавобгарлик
белгиловчи
норма
(
ЖК
285-
моддаси
)
алоҳида
аҳамият
касб
этади
.
Ўзаро
муносабатларга
оид
устав
қоидаларини
бузиш
ҳарбий
хизматни
ўташ
тартибига
қарши
жиноятлар
сирасига
кириб
,
бўйсуниш
ва
ҳарбий
шаънга
риоя
этиш
тартибига
қарши
жиноятлар
тизимида
алоҳида
ва
ўзига
хос
хусусиятларга
эга
.
Маълумки
,
бир
қанча
вақт
олдин
“
Ўзбекистон
Республикасида
,
собиқ
иттифоқнинг
бошқа
республикаларида
бўлгани
сингари
,
ҳарбий
хизматчилар
ўртасидаги
ўзаро
муносабатларда
маҳаллий
аҳолига
хос
бўлмаган
,
ҳарбий
муҳитга
“
зона
”
ҳаётидан
ўтган
“
дедовшина
”,
казарма
безорилиги
каби
низомларга
зид
салбий
жараёнлар
оммалашган
” [6, 29
–
бет
]
эди
.
Бугунги
кунда
бу
каби
салбий
ҳодисаларга
барҳам
берилган
.
Ҳарбий
муносабатларнинг
умумий
тартиби
Ўзбекистон
Республикаси
Қуролли
Кучларининг
Ички
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2018
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
65
хизмат
низоми
ва
Ўзбекистон
Республикаси
Қуролли
Кучларининг
Интизом
низоми
билан
тартибга
солинади
.
Махсус
муносабатлар
,
уларнинг
турига
қараб
кўрсатилган
низомлар
,
шунингдек
Ўзбекистон
Республикаси
Қуролли
Кучларининг
Гарнизон
ва
қоровуллик
хизматлари
низоми
(
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
1996
йил
9
октябрдаги
Фармони
билан
тасдиқланган
) [7, 387 –
бет
],
махсус
норматив
–
ҳуқуқий
ҳужжатлар
ва
буйруқлар
билан
тартибга
солинади
.
Ўзбекистон
Республикаси
Қуролли
Кучларида
ўзаро
муносабатларга
оид
устав
қоидаларини
бузиш
ҳарбий
хизматнинг
асосий
негизига
–
ҳарбий
бўлинмаларни
бошқариш
хавфсизлигига
,
шунингдек
хизмат
фаолияти
хавфсизлигига
ва
ўз
ҳарбий
бурчини
адо
этаётган
ҳарбий
хизматчиларнинг
шахсий
хавфсизлигига
тажовуз
қилади
.
Ўзаро
муносабатларга
оид
устав
қоидаларини
бузиш
қуйидагиларда
ифодаланади
:
–
жабрланувчининг
шаъни
ва
қадр
-
қимматини
камситиш
,
–
ҳарбий
хизматга
янги
чақирилган
ёш
аскарларни
ноқонуний
равишда
ҳарбий
хизматнинг
оғир
вазифаларига
мажбур
қилиш
;
–
ҳақорат
қилиш
,
хўрлаш
,
азоб
бериш
,
зўрлик
ишлатишнинг
ҳар
хил
усулларини
қўллаш
.
Бундай
жиноятларнинг
ғайриқонунийлиги
шу
билан
белгиланадики
,
бу
жиноятларнинг
барчаси
тегишли
жиноят
-
ҳуқуқий
тақиқнигина
эмас
,
балки
ҳарбий
уставларда
,
бошқа
қонунларда
ва
ўзга
норматив
–
ҳуқуқий
ҳужжатларда
мустаҳкамланган
ҳарбий
хизмат
қоидаларини
ҳам
бузади
[8, 23 –
С
].
Шунингдек
,
ўзаро
муносабатларга
оид
устав
қоидаларини
бузиш
деганда
хизматдошларини
ўзига
бўйсундиришни
таъминлаш
,
хизматни
ўташ
чоғида
ўзи
учун
имтиёзли
шароитлар
яратиш
мақсадида
бир
ҳарбий
хизматчининг
бошқасига
нисбатан
турли
хил
зўрликлар
ишлатиши
,
унинг
шаъни
ва
қадр
-
қимматини
камситиши
тушунилиши
лозим
.
Ушбу
қоидалар
хизмат
мавқеи
ва
ҳарбий
унвони
тенг
,
шунингдек
катта
ва
кичик
,
лекин
тобелик
муносабатларида
бўлмаган
шахслар
ўртасида
бузилса
,
Жиноят
кодексининг
285-
моддаси
бўйича
жиноий
жавобгарлик
вужудга
келади
[9, 40 –
бет
].
Бир
-
бирига
тобе
бўлмаган
ҳарбий
хизматчилар
ўртасидаги
ўзаро
муносабатларга
оид
устав
қоидалари
,
ҳарбий
низомларда
мустаҳкамланган
бир
-
бирига
тобе
бўлмаган
ҳарбий
хизматчилар
ўртасидаги
ўзаро
муносабатлар
тартиби
,
шунингдек
ҳарбий
хизматчиларнинг
шахси
,
уларнинг
соғлиғи
,
шаъни
ва
қадр
-
қимматига
путур
етказилади
.
Жиноятни
баҳолашда
айбдор
томонидан
содир
этилган
ҳарбий
хизматчилар
ўртасидаги
ўзаро
муносабатларга
оид
устав
қоидаларини
бузиш
ҳамда
шу
сабабли
юз
берган
оқибатларнинг
мазмун
ва
моҳиятини
аниқлаш
учун
Ўзбекистон
Республикаси
Қуролли
Кучларининг
Ички
хизмат
низомига
мурожаат
қилиш
лозим
бўлади
.
Ўзаро
муносабатларга
оид
устав
қоидаларини
бузиш
мазкур
муносабатларнинг
иштирокчилари
бўлган
бир
ёки
бир
нечта
ҳарбий
хизматчиларга
бевосита
ғайриқонуний
таъсир
кўрсатиш
йўли
билан
амалга
оширилади
.
Шу
сабабли
жиноят
оқибатида
ҳарбий
хизматчилар
ўртасидаги
ўзаро
муносабатларга
оид
уставда
белгиланган
тартибга
ҳам
,
жабрланувчиларнинг
шахсига
ҳам
зарар
етказилади
.
Бинобарин
,
содир
этилган
жиноятнинг
ижтимоий
хавфлилик
даражаси
,
аввало
,
жабрланувчининг
шахсига
етказилган
зарарга
боғлиқ
бўлади
.
Хулоса
қилиб
айтадиган
бўлсак
,
бир
-
бирига
тобе
бўлмаган
ҳарбий
хизматчиларнинг
ўзаро
муносабатларига
оид
устав
қоидаларини
бузиш
жинояти
,
аввало
,
ҳарбий
хизматни
ўташ
тартиби
,
ҳарбий
бурчни
адо
этаётган
ҳарбий
хизматчилар
шахсий
хавфсизлигига
тажовуз
қилиши
билан
бирга
,
Ўзбекистон
Республикасининг
Қуролли
Кучлари
обрўси
,
юксак
нуфузига
жиддий
равишда
салбий
таъсир
кўрсатади
.
Адабиётлар
рўйхати
:
1.
Каримов
И
.
А
.
Миллий
армиямиз
–
мустақиллигимизнинг
,
тинч
ва
осойишта
ҳаётимизнинг
мустаҳкам
кафолатидир
//
Биз
танлаган
йўл
–
демократик
тараққиёт
ва
маърифий
дунё
,
ҳамкорлик
йўли
.
Т
11. –
Тошкент
:
Ўзбекистон
, 2003. –
Б
. 145.
2.
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
суди
Пленуми
қарорлари
тўплами
. 1991 – 2006.
Т
.2. –
Тошкент
:
Адолат
, 2006. –
Б
. 37-38.
3.
Нечевин
К
.
Д
.
Преступления
против
воинских
уставных
взаимоотношений
:
причины
и
предупрежде
-
ние
:
Дисс
...
канд
.
юрид
.
наук
. –
М
.:
ВУ
, 1996.;
Ахметшин
Х
.
М
.
Преступления
против
военной
службы
. –
М
., 2002.;
Ляскало
А
.
Н
.
Конкуренция
уголовно
-
правовых
норм
при
квалификации
преступлений
против
военной
службы
:
Дисс
. ...
канд
.
юрид
.
наук
. –
М
., 2009.
4.
Ўзбекистон
юридик
энциклопедияси
/
Нашр
учун
масъул
Р
.
А
.
Муҳитдинов
ва
бошқ
.;
масъул
муҳаррир
Н
.
Тойчиев
. –
Тошкент
:
Адолат
, 2010. –
Б
. 631.
5.
Юридик
энциклопедия
/
Юридик
фанлар
доктори
,
профессор
У
.
Таджихановнинг
умумий
таҳририда
. –
Тошкент
:
Шарқ
, 2001. –
Б
. 633.
6.
Мирзаев
Т
.
Қ
.
Ҳарбий
хизматчилар
содир
этадиган
жиноятларнинг
олдини
олишга
доир
процессуал
чоралар
:
Ўқув
қўлланма
. –
Тошкент
:
Ўзбекистон
Республикаси
ИИВ
Академияси
, 2001. –
Б
.29.
7.
Ўзбекистон
Республикаси
Қуролли
Кучларининг
Гарнизон
ва
қоровуллик
хизматлари
низоми
//
Ўзбекистон
Республикаси
Қуролли
Кучларининг
умумҳарбий
низомлари
. –
Тошкент
:
Ўзбекистон
, 1996.
–
Б
. 240 – 387.
8.
Миненок
М
.
Г
.
Криминологические
и
уголовно
-
правовые
проблемы
корысти
.
Автореф
.
дис
. ...
докт
.
юрид
.
наук
. –
СПб
., 1992. –
С
. 23.
9.
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
суди
Пленуми
қарорлари
тўплами
. 1991-2006.
Т
.2. –
Тошкент
:
Адолат
,
2006. –
Б
. 40-41.
