ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2019
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
38
З
.
Эсанова
,
ТДЮУ
кафедра
профессори
,
ю
.
ф
.
д
.
НИЗОЛАРНИ
ҲАЛ
ҚИЛИШДА
ВА
ИЖРОНИ
ТАЪМИНЛАШДА
МЕДИАЦИЯНИНГ
ЎРНИ
(
МИЛЛИЙ
ВА
ХОРИЖИЙ
ТАЖРИБА
ТАҲЛИЛИ
)
Аннотация
:
мақолада
Ўзбекистон
Республикаси
қонун
ҳужжатларида
мустаҳкамланган
медиация
институтини
аҳоли
ўртасида
кенг
тарғиб
этиш
,
уни
амалиётга
қўллаш
механизмларини
ишлаб
чиқиш
,
суд
ва
ижро
амалиётида
медиацияни
қўллаш
афзалликлари
ҳамда
бу
борадаги
миллий
ва
хорижий
тажрибани
қиёслаш
масалалари
таҳлили
қилинган
,
таҳлил
натижалари
бўйича
таклиф
ва
тавсиялар
берилган
.
Калит
сўзлар
:
суд
,
Мажбурий
ижро
бюроси
,
медиация
,
оилавий
медиация
,
медиатив
келишув
,
медиация
принциплари
.
Аннотация
:
в
статье
на
основе
анализа
широкой
пропаганды
среди
населения
института
медиации
,
закрепленного
в
законодательстве
Республики
Узбекистан
,
разработки
механизмов
их
применения
на
практике
,
преимуществ
применения
медиации
в
судебной
практике
и
исполнительном
производстве
,
а
тажке
анализа
национального
и
зарубежного
опыта
были
разработаны
соответствующие
предложения
и
рекомендации
.
Ключевые
слова
:
суд
,
Бюро
принудительного
исполнения
,
медиация
,
семейная
медиация
,
медиативное
соглашение
,
принципы
медиации
.
Annotation
: in the article based on the analysis of
wide promotion among the population of mediation
Institute in the legislation of the Republic of Uzbekistan,
development of mechanisms for their application in
practice, the advantages of the use of mediation in
litigation and enforcement proceedings, and also analyse
national and foreign experience were developed proposals
and recommendations
Key words
: court, Bureau of enforcement, mediation,
family mediation, mediation agreement, principles of
mediation.
Республикамизда
медиация
институти
ҳали
вужудга
келганига
кўп
вақт
бўлмаса
-
да
,
аммо
ёш
институт
сифатида
ўтган
муддат
давомида
тан
олинди
,
бу
борада
миллий
қонун
қабул
қилинди
,
юриспруденция
йўналишида
мавжуд
ихтисосликлар
қаторига
“
ҳакамлик
жараёни
ва
медиация
”
йўналиши
қўшилди
,
медиаторларни
тайёрлашнинг
замонавий
усуллари
ва
дастурлари
ишлаб
чиқилди
ва
ушбу
жараён
яна
давом
этмоқда
[7].
Кейинги
йилларда
тарафларни
келиштириш
,
мажбурий
ижро
жараёнига
медиация
институтини
жорий
этиш
,
ишларни
тинч
процессуал
воситалар
билан
ҳал
қилишнинг
мақсади
ҳам
аслида
тинчлик
,
холислик
,
тезкорлик
,
самарадорлик
ва
келиштириш
принципларини
амалда
қўллашга
қаратилган
.
Ҳозирги
замон
фуқаролик
ва
бошқа
судлар
фаолиятининг
асосий
тенденцияси
ҳам
юқоридаги
мақсадларни
кўзлайди
.
Аксарият
юридик
адабиётларда
низоли
масалалар
(
муаммолар
)
ни
ҳал
қилишда
тарафларни
муросага
келтириш
(
яраштирув
)
натижалари
келишув
битими
,
медиатив
келишув
,
даъвогарнинг
даъводан
воз
кечиши
,
жавобгарнинг
даъвони
тан
олиши
каби
процессуал
ҳаракатларда
кўринади
[3; 130-
с
].
Масала
(
муаммо
)
нинг
бундай
ҳал
қилиниши
суд
қарор
(
ажрим
)
ижросини
таъминлашда
деярли
қийинчилик
туғдирмайди
,
ижрони
мажбурий
таъминлаш
чораларини
қўллашга
ҳожат
қолмайди
.
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
2019
йил
12
мартдаги
“
Суд
ҳужжатлари
ва
бошқа
органлар
ҳужжатларини
ижро
этиш
самарадорлигини
янада
ошириш
чора
-
тадбирлари
тўғрисида
”
ги
ПҚ
-4236-
сон
қарорида
[2]
ҳам
суд
ҳужжатлари
ва
бошқа
органлар
ҳужжатларини
мажбурий
ижро
этиш
жараёнида
медиация
тартиб
-
таомилини
амалга
ошириш
ундирувчининг
аризаси
бўйича
ўн
беш
кундан
кўп
бўлмаган
муддатга
ижро
иши
юритишни
тўхтатиб
туриш
учун
асос
ҳисобланади
;
томонлар
ўртасида
ижро
предметига
доир
келишувга
келмаслик
,
шунингдек
,
томонлардан
бирининг
медиацияни
давом
эттиришдан
воз
кечиши
ёки
уни
амалга
ошириш
муддатининг
тугаши
ижро
иши
юритишни
қайтадан
тиклаш
учун
асос
ҳисобланади
.
Бунда
медиация
тартиб
-
таомилини
такроран
амалга
оширишга
йўл
қўйилмайди
;
томонлар
ўртасида
ижро
ишининг
ҳар
қандай
босқичида
медиация
тартиб
-
таомилини
амалга
ошириш
натижалари
бўйича
ижро
предметига
доир
келишув
расмийлаштирилган
ҳолларда
,
давлат
ижрочиси
ижро
иши
юритишни
тугатади
;
медиация
тартиб
-
таомилини
амалга
ошириш
жараёнига
давлат
ижрочиси
ва
давлатнинг
бошқа
органлари
вакилларининг
аралашуви
тақиқланади
.
Давлат
ижрочиси
ва
давлатнинг
бошқа
органлари
вакилларининг
аралашуви
тақиқланиши
ҳақида
шундай
дейилган
:
“
Қонунда
назарда
тутилган
ҳолларда
,
ваколатли
давлат
органи
ишнинг
муҳокамасини
қолдириб
,
медиация
тартиб
-
таомилини
амалга
ошириш
учун
муддат
тайинлаши
мумкин
[7].
Медиация
тартиб
-
таомилини
амалга
ошириш
чоғида
давлат
органининг
бевосита
аралашуви
тақиқланади
”.
Ижродаги
медиация
давлат
ижрочиси
фаолиятини
алмаштирмайди
,
балки
қўшимча
имконият
саналади
.
Аммо
ижро
амалиётида
суд
қарорларини
ижро
этиш
жараёнида
тарафлар
ўз
муддаоларини
асосан
давлат
ижрочисига
айта
олади
,
аммо
уларнинг
масала
ва
муаммоларини
ҳал
қилиш
ваколати
(
давлат
ижрочисига
берилган
ваколатлар
бундан
мустасно
)
давлат
ижрочисига
берилмаган
.
Масалан
“
Алимент
тўлаётган
ота
мен
оиламни
тиклайман
,
болаларим
билан
яшайман
”, “
Уй
-
жойининг
маълум
қисмини
бузиш
ҳақида
суд
қарори
чиқарилган
қарздор
,
қўшним
билан
келишдик
,
қўшнимга
бошқа
тарафдан
кириш
-
чиқиш
имконияти
яратилади
”, “
Суд
қарори
билан
алимент
тўлаётган
ота
,
хотиним
билан
келишдик
,
катта
фарзандимни
ўз
қарамоғимга
олдим
,
хотинимда
кичик
ўғлим
қолди
,
алимент
миқдорини
камайтиришим
ёки
ҳар
иккаламиз
қарамоғимизда
болалар
борлиги
учун
алимент
тўлашдан
озод
бўлишим
керак
”,
мазмунидаги
оғзаки
мурожаат
(
ёзма
ариза
)
лар
келиб
тушмоқда
.
Шундай
ҳолларда
давлат
ижрочиси
уларга
судга
мурожаат
қилиши
ва
ёки
қонун
ҳужжатларида
медиация
тартиб
-
таомиллари
борлигини
,
улардан
фойдаланиш
мумкинлигини
(
истаса
-
истамаса
)
тушунтиради
2
.
Бу
борада
хориж
амалиёти
нима
2
2018
йил
давомида
МИБнинг
Тошкент
шаҳар
Яшнобод
туман
бўлимига
фуқароларни
қабул
қилиш
жараёнида
билдирилган
арз
-
шикоятлардан
.
Мурожаатларнинг
махфийлигини
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2019
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
39
дейди
?
Хорижий
мамлакатлар
(
АҚШ
,
Буюк
Британия
,
Австрия
,
Финляндия
)
қонунчилиги
ва
амалиётида
медиатив
келишувнинг
икки
босқичи
мавжуд
,
яъни
консилиатор
(
ингл
“conciliator”)
ва
медиатор
(
лот
.
“mediare”).
Аммо
консилиатор
медиатор
эмас
,
фақат
ишни
ҳал
қилиш
бўйича
муайян
маслаҳат
(
йўналиш
)
лар
беради
.
Медиатор
эса
тарафлар
билан
юзма
-
юз
кўришиб
,
суҳбат
,
тренинглар
ўтказади
,
масала
(
муаммо
)
ни
ҳал
қилишга
кўмаклашади
.
Масаланинг
моҳияти
шундаки
,
давлат
ижрочиларига
консилиатор
бўла
олиш
мақоми
ва
ваколатини
бериш
таклиф
этилади
.
Шунда
уларнинг
хатти
-
ҳаракатларини
ҳам
қонуний
кафолатлаган
бўлардик
.
Айтиш
мумкинки
,
Республикамиз
миллий
қонун
ҳужжатларида
ва
амалиётда
низоларни
ҳал
қилишнинг
самарали
усул
ва
воситалари
,
суд
ва
ҳуқуқни
ҳимоя
қилувчи
қатор
органларнинг
ваколатлари
мавжуд
[8].
Шу
билан
бирга
ҳакамлик
судлари
,
нотариат
,
ФҲДЁ
,
адвокатура
,
ҳокимият
органлари
,
маҳалла
кенгашлари
ва
йиғинлари
, “
Кексалар
маслаҳати
”
гуруҳлари
ва
бошқаларни
келтириш
мумкин
.
Аммо
медиатор
қай
даражада
ва
қанча
миқдорда
низоларни
тугата
олади
,
тарафларни
муросага
келтира
олади
,
унинг
устунлиги
ва
афзалликлари
нимада
кўринади
?
Бу
борада
Европа
давлатлари
(
АҚШ
,
Буюк
Британия
)
да
оилавий
медиация
йўналиши
низоларни
ҳал
қилишда
,
тарафларни
келиштиришда
муҳим
натижаларга
эришаётганлигини
кўрсатмоқда
.
Аммо
бизнинг
шарқ
одат
ва
анъаналарида
“
оиладан
ташқарига
чиққан
жанжаллар
”
ни
оилавий
медиация
усуллари
билан
тузатиш
имконияти
бўлармикан
?
Албатта
қийин
кечиши
табиий
,
суд
ва
мажбурий
ижро
бўлимига
келаётган
мурожаатлардан
медиация
усуллари
ҳам
низоларни
муайян
миқдорда
бўлсада
,
тугатиши
мумкин
.
Чунки
оилавий
муносабатлар
билан
боғлиқ
низолар
маълум
вақт
,
ишонч
,
ҳурмат
,
характерлар
ўзгарувчанлиги
,
руҳий
омиллар
билан
ҳам
боғлиқ
бўлади
.
Медиацияни
қўллаш
жараёнида
қуйидаги
принциплар
амал
қилади
:
Қонуннинг
5-
моддасида
медиациянинг
асосий
принциплари
кўрсатилган
бўлиб
,
медиация
махфийлик
,
ихтиёрийлик
,
тарафларнинг
ҳамкорлиги
ва
тенг
ҳуқуқлилиги
,
медиаторнинг
мустақиллиги
ва
холислиги
принциплари
асосида
амалга
оширилади
[7].
Ушбу
тартибнинг
амалга
ошириш
механизмлари
кучайган
сари
,
мазкур
принциплар
ҳам
келгусида
такомиллашиб
бораверади
.
Россия
қонунчилигида
“
вақтни
тежаш
”
принципи
ва
яна
бошқа
давлатларда
“
процессуал
тежамкорлик
”, “
шаън
ва
қадр
-
қимматни
ҳурмат
қилиш
”,
“
ҳалоллик
”
принциплари
берилган
[11].
Принциплар
ичида
энг
диққатга
сазоворлари
“
ихтиёрийлик
”, “
махфийлик
”
принциплари
оилавий
низоларни
ҳал
қилишда
муҳим
атрибутлардан
бири
саналади
.
Чунки
ихтиёрийлик
принципи
мазмунида
медиация
тарафларнинг
медиацияни
қўллаш
тўғрисидаги
келишувда
ифодаланган
ўзаро
ихтиёрий
хоҳиш
-
истаги
бўлган
тақдирда
қўлланилади
[7].
Медиация
тарафлари
медиацияни
қўллашдан
унинг
исталган
босқичида
воз
кечишга
ҳақли
.
Тарафлар
ўзаро
мақбул
келишувни
муҳокама
қилиш
учун
масалаларни
танлашда
эркиндир
.
Медиация
тартиб
-
таомилини
амалга
ошириш
вақтида
ярашишга
мажбурлаш
тақиқланади
каби
қоидалар
мустаҳкамланган
.
Ихтиёрий
таъминлаш
мақсадида
тарафларнинг
ФИО
келтирилмай
,
мурожаат
мазмуни
берилмоқда
.
медиаторни
танлаш
,
ихтиёрий
медиатордан
воз
кечиш
;
ихтиёрий
медиация
хизматидан
воз
кечиш
медиацияга
мурожаат
қилишга
шароит
яратади
,
аммо
такрорий
медиацияга
рухсат
этилмайди
.
Махфийлик
принципида
медиация
иштирокчилари
медиация
жараёнида
ўзларига
маълум
бўлиб
қолган
маълумотларни
уларни
тақдим
этган
медиация
тарафининг
,
унинг
ҳуқуқий
ворисининг
ёки
вакилининг
ёзма
розилигисиз
ошкор
қилишга
ҳақли
эмас
[2].
Медиация
иштирокчилари
ўзларига
медиация
жараёнида
маълум
бўлиб
қолган
ҳолатлар
ҳақида
гувоҳ
сифатида
сўроқ
қилиниши
мумкин
эмас
,
шунингдек
,
улардан
медиацияга
тааллуқли
ахборотни
талаб
қилиб
олиш
мумкин
эмас
,
бундан
қонунда
назарда
тутилган
ҳоллар
мустасно
.
Медиация
тартиби
тарафлар
сирини
сақлашга
,
ёпиқликни
таъминлашга
,
муддаолар
ташқарига
чиқмаслигини
таъминлашга
кафолат
беради
.
Медиация
хизмати
(
медиатор
)
нинг
мустақил
ва
холис
бўлиши
медиациянинг
ишончли
кафолатларидан
бири
саналади
ва
бу
тарафларнинг
эркинлик
,
ишонч
принципига
имконият
яратади
.
Хорижий
давлатлар
(
Голландия
,
Бельгия
,
Швеция
,
Молдова
,
Белоруссия
ва
бошқ
)
қонунчилик
амалиёти
ва
тажрибасида
медиациянинг
мажбурийлиги
ва
муайян
ишлар
бўйича
чегараланганлиги
,
жумладан
болани
олиб
бериш
,
бола
билан
учрашув
белгилаш
,
ер
участкасини
бўлиш
,
етказилган
зарарни
ундириш
ва
бошқ
ишларга
татбиқ
этилади
[4].
Мазкур
давлатларда
давлат
ижрочиси
(
суд
пристави
)
йўналиш
беради
,
судда
эса
мутахассис
(
психология
,
конфликтология
)
бўйича
маслаҳат
ва
йўналишлар
беради
.
Ривожланган
хорижий
давлатлар
(
АҚШ
,
Канада
,
Буюк
Британия
,
Австрия
,
Норвегия
,
Россия
,
Козоғистон
)
қонунчилигини
ўрганиш
натижаларига
кўра
,
медиацияга
мурожаат
қилиш
процедурасини
иккига
ажратиш
мумкин
:
Фаол
форма
(
шакл
) –
судьянинг
ўзи
медиаторга
мурожаат
қилиш
ҳуқуқини
тарафларга
тушунтиради
.
Пассив
форма
(
шакл
) –
тарафларнинг
ўзи
буклетлар
,
маълумотлар
,
хабарлар
,
интернет
-
сайтлар
орқали
танишиб
,
тушуниб
оладилар
.
Хорижий
тадқиқотларда
хорижий
олимлар
оилавий
низоларни
ҳал
қилишда
оилавий
медиациянинг
ролини
зарурий
босқич
сифатида
таърифлайди
[12; 128-
с
].
Ҳар
бир
инсон
бетоб
бўлганда
тиббий
муолажа
олгани
каби
,
низо
(
хаттоки
айрим
келишмовчилик
)
лар
келиб
чиққанда
медиация
процедурасини
олишга
ҳақли
.
Масалан
, 15
йил
бирга
яшаган
оила
ажрашиб
кетиш
арафасида
,
ўртада
турли
ёшдаги
учта
фарзандлари
бор
,
эр
-
хотин
бирга
яшамасликка
қарор
қиладилар
.
Перу
давлати
қонунчилиги
бўйича
судда
медиатор
хулосаси
бўлмаса
,
суд
масалани
ҳал
қилмай
,
медиатор
тайинлайди
.
Медиатор
эса
камида
олти
ойга
қадар
тарафлар
билан
алоҳида
–
алоҳида
,
биргаликда
,
фарзандлари
билан
алоҳида
ёки
биргаликда
жуда
кўп
процедуралар
(
процессуал
-
ҳуқуқий
,
маънавий
-
тарбиявий
,
психологик
муолажа
)
ўтказади
ва
натижаси
бўйича
судга
хулоса
беради
.
Перу
давлати
қонунчилигида
барча
ишлар
бўйича
тарафлар
медиация
босқичини
дастлабки
босқич
сифатида
ўташи
шарт
[1].
Яна
шуниси
эътиборлики
,
айрим
ривожланган
давлатлар
(
АҚШ
,
Австрия
,
Буюк
Британия
,
Финляндия
)
тажрибасида
икки
турдаги
медиаторлар
: “
ко
-
медиатор
”
ва
“
со
-
медиатор
”
фаолият
юритади
.
Ко
-
медиаторда
тиббиёт
ходими
:
психолог
,
психотерапевт
,
со
-
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2019
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
40
медиаторда
юрист
,
адвокат
,
нотариус
иштирок
этади
.
Улар
алоҳида
ёки
биргаликда
процедуралар
ўтказишади
.
Оилавий
медиацияда
никоҳ
муносабатлари
(
тугалланиши
ҳам
мумкин
бўлган
жараён
),
ота
-
оналик
муносабатлари
(
бир
умр
давом
этувчи
жараён
)
сифатида
қаралади
ва
шунга
биноан
таъсирчан
медиатив
процедуралар
ўтказилади
.
Баъзи
давлатларда
ишнинг
турига
қараб
,
масалан
Дания
,
Ирландия
қонунчилигида
оилавий
ажримлар
бўйича
бепул
маслаҳат
олиб
борилади
.
Медиация
тартиб
-
таомиллари
,
хаттоки
мактаб
,
коллеж
ва
лицейларда
ўқитувчи
ва
ўқувчилар
ўртасидаги
келишмовчиликларни
бартараф
этишда
ҳам
яхши
самара
бераётганлиги
турли
манбалар
,
телекўрсатувлар
ва
радиоэшиттиришлар
орқали
ҳам
кенг
тарғиб
қилинмоқда
[10].
Таъкидланишича
,
бир
ўқитувчи
мисолида
ўқитувчи
(
тажрибали
,
пенсия
ёшида
,
физика
ўқитувчиси
)
ва
ўқувчилар
ўртасидаги
муносабатлар
педагогик
бўйсунишни
талаб
этса
,
иккинчи
ўқитувчи
(
ёш
,
иқтидорли
,
инглиз
тили
ўқитувчиси
,
гуруҳ
мураббийси
)
ўзаро
ишончга
бўйсунишни
талаб
этади
.
Натижада
ўқитувчи
ва
ўқитувчи
,
ўқитувчи
ва
ўқувчилар
ўртасидаги
келишмовчиликларни
бартараф
этиш
мақсадида
ота
-
оналар
медиацияга
мурожаат
қиладилар
.
Оилавий
низоларни
ҳал
қилишда
медиация
процедурасини
қўллаш
борасида
медиаторнинг
ролини
қуйидагиларга
қаратилади
[15; 202-
б
]:
–
низони
вужудга
келтирувчи
бош
сабабни
топиш
;
–
тарафларнинг
ўзини
иш
бўйича
бир
қарорга
келтириш
;
–
тарафлар
билан
“
уларнинг
тилида
”
гаплашиш
,
ҳамфикр
бўла
олиш
;
–
2-4
соат
мобайнида
норасмий
(
дўстона
,
ишчи
тартибда
)
суҳбатлар
ўтказиш
;
–
оқибатни
(
исталган
босқичда
медиатордан
воз
кечиш
ва
медиация
хизматидан
воз
кечиш
)
англаган
ҳолда
таваккалчиликка
йўл
қўйиш
ва
ишончни
йўқотмаслик
;
–
тарафларга
медиатив
келишув
оқибатларини
тушунтириш
ва
бошқ
.
Медиация
тартибининг
баҳсли
жиҳати
шундаки
,
медиация
процедураси
учинчи
шахсларнинг
ҳуқуқ
ва
манфаатларини
ҳимоя
қилмайди
,
учинчи
шахслар
билан
боғлиқ
низоларга
татбиқ
этилмайди
.
Таҳлилларга
кўра
,
аксарият
низолар
учинчи
шахслар
манфаати
билан
боғлиқ
ёки
чиқарилган
суд
қарори
учинчи
шахслар
ҳуқуқ
ва
манфаатларига
таъсир
кўрсатади
.
Медиация
жараёнида
медиаторнинг
ўзи
учинчи
шахс
,
холис
шахс
сифатида
қатнашади
.
Республикамизда
эълон
қилинган
Президент
қарори
[6],
амалга
оширилаётган
тадқиқотлар
(
миллий
ва
хорижий
) [12; 129-
с
],
бўлиб
ўтган
конференция
3
қарори
ва
эълон
қилинаётган
мақолаларда
таъкидланишича
[14; 30-
с
],
медиатор
ижро
ишини
юритишда
яқин
кўмакчи
эканлиги
айтилмоқда
.
Масалан
,
МИБнинг
Самарқанд
шаҳар
бўлимига
Самарқанд
шаҳар
судининг
2018
йил
18
апрелдаги
қарорига
асосан
Самарқанд
шаҳар
Нодирабегим
кўчаси
4-
уй
бузилаётганлиги
сабабли
мазкур
хонадонда
яшовчи
қарздорларнинг
яшаб
турган
3
2019
йил
22
майда
ТДЮУда
Грант
тадқиқотлари
доирасида
“
Ижро
иши
юритиш
соҳасини
янада
такомиллаштириш
масалалари
:
назария
ва
амалиёт
уйғунлиги
”
мавзусида
республикаилмий
-
амалий
конференцияси
ўтказилган
.
жойларига
тенг
қимматли
миқдорда
бошқа
турар
жойни
мулк
қилиб
топшириш
вазифаси
қўйилган
.
Фаол
қаршилик
сабабли
ҳамда
тарафларнинг
узлуксиз
равишда
юқори
судлов
инстанцияларига
мурожаат
қилиши
оқибатида
ижро
ҳаракатлари
бир
неча
марта
бошқа
кунга
қолдирилган
.
Қарздорлар
М
.
Г
.,
С
.
Э
.,
С
.
Г
.
лар
ундирувчи
“
ТСТ
”
МЧЖтомонидан
бузилаётган
уй
-
жойлар
ўрнига
қурилаётган
янги
уй
-
жойлардан
уй
бериш
ёки
олдинги
уйдан
каттароқ
кнгликдаги
уй
бериш
таклифини
рад
этиб
,
ўрнига
янада
кўпроғини
талаб
этишган
.
Олиб
борилган
мажбурий
ижро
ҳаракатлари
давомида
медиатор
А
.
И
.
тарафларни
ўзаро
келиштириб
,
масалани
ҳал
қилишга
эришган
ва
шу
асосга
кўра
ижро
иши
тугатилган
.
Таклиф
ва
тавсиялар
.
Биринчи
,
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Медиация
тўғрисида
”
ги
Қонуни
қабул
қилинганлиги
ва
кучга
кирганлиги
,
шунингдек
Ўзбекистон
Республикасининг
Фуқаролик
процессуал
кодексига
ва
бошқа
соҳавий
қонунларга
медиатив
келишув
йўли
билан
ишларни
ҳал
қилиш
ва
тугатиш
институти
киритилиши
,
низоларни
тинч
йўл
билан
ҳал
қилиш
,
тарафларга
ҳар
томонлама
кўмак
бериш
(
юридик
,
психологик
ва
бошқ
),
улар
ўртасидаги
ижобий
оилавий
муносабатларни
тиклаш
,
эр
-
хотин
(
ота
-
она
)
ва
болалар
ўртасидаги
мулкий
ва
номулкий
муносабатларни
тартибга
солишга
қаратилган
маслаҳатлар
бериш
ва
натижада
судсиз
тартибда
тинч
йўл
билан
ҳал
қилиш
чораларини
кўриш
,
оналик
ва
болалик
муҳофазасини
таъминлаш
мақсадида
медиатив
келишувни
никоҳни
тугатиш
,
оталикни
белгилаш
,
эр
-
хотиннинг
мол
-
мулкини
бўлиш
,
болалар
тарбияси
билан
боғлиқ
барча
низолар
,
шунингдек
алимент
ундириш
тўғрисидаги
низолар
бўйича
амалга
ошириш
самарали
натижа
беради
.
Кўпгина
хорижий
давлатлар
(
АҚШ
,
Россия
,
Финляндия
,
Австрия
,
Нидерландия
,
Дания
,
Ирландия
,
Норвегия
ва
бошқ
)
қонунчилиги
ва
амалиётида
татбиқ
этиб
келаётганлиги
ҳамда
ўзини
оқлаётганлиги
асос
бўлмоқда
.
Шу
муносабат
билан
Ўзбекистон
Республикасининг
Оила
кодексининг
11-
моддаси
учинчи
қисм
билан
тўлдирилиши
таклиф
этилади
:
“
Ушбу
Кодекснинг
тегишли
моддаларида
кўрсатилган
низоларни
ҳал
қилишда
медиация
тартиб
-
таомилларини
қўллаш
мумкин
” [9].
Иккинчи
,
ижро
ишларини
юритиш
амалиётида
давлат
ижрочиси
тарафлар
(
қарздор
ва
ундирувчи
)
га
судга
мурожаат
қилиши
ва
ёки
қонун
ҳужжатларида
медиация
тартиб
-
таомиллари
борлигини
,
улардан
фойдаланиш
мумкинлигини
тушунтиради
.
Хорижий
мамлакатлар
қонунчилиги
ва
амалиётида
медиатив
келиштирувнинг
икки
босқичи
:
яъни
“
консилиатор
”
ва
“
медиатор
”
тушунчалари
мавжудлигини
инобатга
олган
ҳолда
ҳамда
консилиатор
фақат
ишни
ҳал
қилиш
бўйича
муайян
маслаҳат
(
йўналиш
)
лар
бера
олишини
инобатга
олиб
,
давлат
ижрочиларига
“
консилиатор
”
бўла
олиш
мақоми
ва
ваколатини
бериш
таклиф
этилади
.
Шунда
уларнинг
хатти
-
ҳаракатларини
ҳам
қонуний
кафолатлаган
бўлардик
.
Адабиётлар
рўйхати
:
1.
Институт
медиации
в
зарубежных
странах
и
его
применение
в
сфере
исполнительного
производства
//
Филипов
В
.
В
.
Использование
процедуры
медиации
в
сфере
исполнительного
производства
в
зарубежных
странах
,
применение
данного
института
в
России
:
за
и
против
. /
Электронный
ресурс
/.
2.
Қонун
ҳужжатлари
маълумотлари
миллий
базаси
, 13.03.2019
й
., 07/19/4236/2762-
сон
.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2019
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
41
3.
Лукьянчикова
Е
.
Ф
.,
Верещагина
Е
.
А
.
Применение
процедуры
медиации
в
испольнительном
производстве
/
Международный
научный
журнал
“
Инновационная
наука
”, – 2016 –
№
2. –
С
. 128–131. –
URL https://moluch.ru/conf/law/archive/225/11769/.
4.
Плахов
А
.
В
.
Обзор
законодательства
Швеции
о
медиации
//
Ресурсный
центр
Медиации
[
Электронный
ресурс
]. URL: http://mediators.ru/ rus/about_mediation/
foreign_law/ sweden/text1.
5.
Сулаймонов
Д
.
Медиатор
:
ижро
иши
юритишда
яқин
кўмакчи
. /
Ҳуқуқ
газетаси
–2019 2
май
–
№
18
(1163). –
Б
. 3-7.
6.
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
2019
йил
12
мартдаги
“
Суд
ҳужжатлари
ва
бошқа
органлар
ҳужжатларини
ижро
этиш
самарадорлигини
янада
ошириш
чора
-
тадбирлари
тўғрисида
”
ги
ПҚ
-4236-
сон
қарори
.
7.
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Медиация
тўғрисида
”
ги
Қонуни
//
Қонун
ҳужжатлари
маълумотлари
миллий
базаси
,
04.07.2018
й
.,
03/18/482/1447-
сон
.
8.
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Судлар
тўғрисида
”
ги
қонуни
.//
Қонун
ҳужжатлари
маълумотлари
миллий
базаси
, 24.07.2018
й
., 03/18/486/1559-
сон
,
12.10.2018
й
., 03/18/496/2043-
сон
, 11.05.2019
й
.,
03/19/536/3114-
сон
).;
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Ҳакамлик
судлари
тўғрисида
”
ги
қонуни
. //
Ўзбекистон
Республикаси
қонун
ҳужжатлари
тўплами
, 2006
й
., 42-
сон
, 416-
модда
; 2014
й
., 20-
сон
, 222-
модда
; 2017
й
.,
37-
сон
, 978-
модда
;
Қонун
ҳужжатлари
маълумотлари
миллий
базаси
, 30.01.2018
й
., 03/18/463/0634-
сон
.
9.
Ўзбекистон
Республикасининг
Оила
кодекси
.
Тошкент
:
Адолат
, 2018. 11-
модда
(
Оилавий
ҳуқуқларни
ҳимоя
қилиш
)
икки
қисмдан
иборат
.
10.
Шашкина
Е
.
А
.
Применение
института
медиации
в
области
семейного
права
//
Молодой
ученый
. -2017. -
№
2. -
С
. 345-349. - URL https://moluch.ru/archive/136/38206/.
11.
Федеральный
закон
РФ
от
27
июля
2010
года
№
193-
ФЗ
«
Об
альтернативной
процедуре
урегулирования
споров
с
участием
посредника
(
процедуре
медиации
)».
12.
Федоров
П
.
Р
.,
Бобылева
А
.
П
.
Медиация
в
сфере
исполнительного
производства
[
Текст
]
Право
:
современные
тенденции
:
материалы
IV
Междунар
.
науч
.
конф
. (
г
.
Краснодар
,
февраль
2017
г
.). -
Краснодар
:
Новация
,
2017.
-
С
.
128-131.-URL
https://moluch.ru/conf/law/archive/225/11769/.
13.
Федоров
П
.
Р
.,
Бобылева
А
.
П
.
Медиация
в
сфере
исполнительного
производства
[
Текст
] //
Право
:
современные
тенденции
:
Материалы
IV
Междунар
.
науч
.
конф
. (
г
.
Краснодар
,
февраль
2017
г
.). -
Краснодар
:
Новация
, 2017. -
С
. 128-131.
14.
Филипов
В
.
В
.
Использование
процедуры
медиации
в
сфере
исполнительного
производства
в
зарубежных
странах
.
Применение
данного
института
в
России
:
за
и
против
//
Практика
исполнительного
производства
.
М
., –2014. –
№
3. –
С
. 26–39.;
Носырева
Е
.
И
.
Медиация
в
исполнительном
производстве
//
Принудительное
исполнение
актов
судов
и
иных
органов
в
отношении
юридических
лиц
(
организаций
и
предпринимателей
).
Проблемные
аспекты
:
Сборник
материалов
Международной
научно
-
практ
.
Конференции
, 4–8
июня
2012
г
.,
Воронеж
.
М
.:
Статут
, –
2013. –
С
. 156–159.
15.
Эсанова
З
.
Н
.
Болалар
тарбияси
билан
боғлиқ
низоларни
судда
кўришнинг
процессуал
хусусиятлари
.
–
Тошкент
, 2010. – 289
б
.
Д
.
Ю
.
Хабибуллаев
,
ТДЮУ
кафедра
мудири
,
ю
.
ф
.
н
.,
профессор
КОММУНАЛ
ҚАРЗДОРЛИКНИ
УНДИРИШ
БИЛАН
БОҒЛИҚ
СУД
БУЙРУҒИ
ВА
УНИ
ИЖРО
ЭТИШ
САМАРАДОРЛИГИНИ
ОШИРИШ
МАСАЛАЛАРИ
Аннотация
:
мазкур
мақолада
коммунал
қарздорликни
ундириш
бўйича
суд
буйруғи
чиқариш
тартиби
,
ижро
этишда
юзага
келаётган
муаммолар
ва
уларни
бартараф
этиш
бўйича
таклиф
ва
тавсиялар
илгари
сурилган
.
Калит
сўзлар
:
судья
,
суд
буйруғи
,
мажбурий
ижро
,
коммунал
хизматлар
,
ундирувчи
,
қарздор
,
давлат
ижрочиси
.
Аннотация
:
в
этой
статье
проанализированы
порядок
выдачи
судебных
приказов
о
взыскании
коммунальных
задолжностей
,
проблемы
,
возникающие
при
исполнении
,
а
также
даны
предложения
и
рекомендации
по
их
решению
.
Ключевые
слова
:
судья
,
судебный
приказ
,
принудительное
исполнение
,
коммунальные
платежи
,
взыскатель
,
должник
,
государственный
исполнитель
.
Annotation:
this article analyzes the procedure for
issuing court orders for the recovery of utility debts,
problems encountered in the execution, as well as offers
and recommendations for their solution.
Keywords:
udge, court order, enforcement, utility bills,
recoverer, debtor, state executor.
Кундалик
ҳаётни
коммунал
хизматларсиз
тасаввур
қилиб
бўлмайди
.
Айниқса
,
табиий
газ
,
электр
энергияси
,
ичимлик
суви
каби
неъматлар
турмушнинг
муҳим
омилига
айланган
.
Бироқ
сўнгги
пайтларда
ушбу
табиий
бойликларни
етказиб
берувчи
корхона
ва
ташкилотлар
билан
истеъмолчилар
ўртасида
ўзаро
қарздорлик
юзасидан
келишмовчиликлар
келиб
чиқмоқда
,
судларга
даъво
аризалари
киритилмоқда
.
Ана
шундай
хўжалик
хизматлари
бўйича
ҳуқуқий
базани
мустаҳкамлаш
,
ўзаро
муносабатларни
шу
йўсинда
тартибга
солиш
мақсадида
мамлакатимизда
қонун
ҳужжатлари
қабул
қилинган
.
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
2017
йил
29
майдаги
“
Электр
энергияси
ва
табиий
газ
етказиб
бериш
ҳамда
истеъмол
қилиш
соҳасида
тўлов
интизомини
янада
мустаҳкамлаш
,
шунингдек
,
ижро
иши
юритиш
тизимини
тубдан
такомиллаштириш
чора
-
тадбирлари
тўғрисида
”
ги
ПФ
–5059-
сон
Фармони
эса
етказиб
берувчи
ва
истеъмолчи
ўртасидаги
ўзаро
молиявий
муносабатларни
тартибга
солишда
яна
бир
муҳим
қадам
бўлди
.
Унга
кўра
,
электр
ва
газ
таъминоти
соҳасида
бошқарув
тизимини
,
назорат
ҳамда
ҳисобга
олиш
механизмларини
янада
такомиллаштириш
,
тўлов
интизомини
мустаҳкамлаш
,
жавобгарликни
кучайтириш
,
ижро
иши
юритишнинг
самарадорлигини
тубдан
ошириш
мақсадида
Ўзбекистон
Республикаси
Бош
прокуратураси
ҳузурида
Мажбурий
ижро
бюроси
ташкил
этилди
.
Ушбу
бюро
энергия
ресурслари
учун
тўловларнинг
ўз
вақтида
ва
тўлиқ
ундирилишига
,
электр
ҳамда
газ
тақсимлаш
тармоқларига
ноқонуний
уланиш
,
талон
-
торож
қилиш
ҳолатларини
аниқлаш
,
бартараф
этиш
,
олдини
олишга
,
шунингде
суд
ҳужжатларининг
сўзсиз
ижросини
таъминлашга
масъул
этиб
белгиланди
.
