ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2019
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
5
Р
.
Хакимов
Адлия
вазири
ўринбосари
–
ТДЮУ
ректори
,
юридик
фанлари
доктори
,
проф
.
в
.
б
.
ЎЗБЕКИСТОН
РЕСПУБЛИКАСИ
КОНСТИТУЦИЯСИ
ВА
ЎЗБЕКИСТОН
РЕСПУБЛИКАСИНИ
РИВОЖЛАНТИРИШ
БЎЙИЧА
ҲАРАКАТЛАР
СТРАТЕГИЯСИ
Аннотация
:
Мазкур
мақолада
Ўзбекистон
Республикасини
ривожлантиришнинг
бешта
устувор
йўналиши
бўйича
Ҳаракатлар
стратегияси
давлат
ва
жамиятнинг
ҳар
томонлама
ва
жадал
ривожланиши
учун
шарт
-
шароитлар
яратиши
,
мамлакатимизни
модернизация
қилиш
ҳамда
ҳаётнинг
барча
соҳаларини
либераллаштириш
бўйича
устувор
йўналишларни
амалга
оширишга
замин
яратганлиги
,
уни
конституциявий
институтларни
ривожлантиришда
тутган
ўрни
таҳлил
қилинган
.
Калит
сўзлар
:
қонунчиликни
модернизациялаш
,
давлат
ҳокимияти
ва
бошқарувини
янгилаш
,
ҳаракатлар
стратегияси
,
конституциявий
ҳуқуқий
ислоҳотлар
Аннотация
:
В
данной
статье
анализируется
Стратегия
действий
по
пяти
приоритетным
направлениям
развития
Республики
Узбекистан
,
обеспечивающая
условия
для
всестороннего
и
быстрого
развития
государства
и
общества
,
реализации
приоритетных
направлений
модернизации
страны
и
либерализации
всех
сфер
жизни
,
ее
роли
в
развитии
конституционных
институтов
.
Ключевые
слова
:
модернизация
законодательства
,
обновление
власти
и
управления
,
стратегия
действий
,
конституционно
-
правовые
реформы
.
Abstract
: This article analyzes the Action Strategy for
the five priority areas of development of the Republic of
Uzbekistan, which provides the conditions for the
comprehensive and rapid development of the state and
society, the implementation of priority areas of the
country's modernization and liberalization of all spheres of
life, its role in the development of constitutional
institutions.
Keywords
: modernization of legislation, renewal of
power and management, action strategy, constitutional
and legal reforms.
Ўзбекистон
Республикасининг
Конституцияси
халқимиз
сиёсий
-
ҳуқуқий
тафаккурининг
юксак
намунасидир
.
Шу
ўринда
Конституция
икки
маротаба
–
1992
йилнинг
26
сентябрь
ва
21
ноябрь
кунлари
умумхалқ
муҳокамасига
қўйилгани
ва
унинг
лойиҳаси
юзасидан
келиб
тушган
6000
дан
зиёд
таклифларнинг
синчиклаб
ўрганиб
чиқилгани
,
улардан
лойиҳани
такомиллаштиришда
фойдаланилганини
алоҳида
таъкидлаш
жоиз
.
Бу
Конституциянинг
демократик
принципларга
таянган
ҳолда
қабул
қилинганидан
дарак
беради
.
Конституциямиз
халқимиз
узоқ
йиллар
орзу
қилган
миллий
мустақиллигимиз
ва
ривожланиш
йўлимиз
,
инсон
ҳуқуқ
ва
эркинликлари
кафолатларини
белгилаб
берди
.
Конституция
асосида
мамлакатимизда
демократик
давлат
ва
фуқаролик
жамиятини
барпо
этиш
мақсад
қилиб
олинди
.
Шунингдек
,
бозор
иқтисодиётининг
ҳуқуқий
асослари
яратилди
.
Асосий
қонунимиз
жамият
ривожланиш
ҳолатидан
келиб
чиқиб
такомиллашиб
борди
.
Бугунги
кунга
қадар
Ўзбекистон
Республикасининг
Конституциясига
14
маротаба
ўзгартиш
ва
қўшимчалар
киритилган
.
Мазкур
ўзгартиш
ва
қўшимчаларнинг
аксарияти
Конституциянинг
давлат
ҳокимиятининг
ташкил
этилиши
билан
боғлиқдир
.
Яъни
,
улар
давлат
ҳокимияти
тизимида
парламентнинг
ролини
,
ҳукуматнинг
масъулиятини
кучайтириш
,
давлат
ҳокимияти
субъектлари
ўртасида
тийиб
туриш
ва
мувозанат
сақлашнинг
самарали
механизмига
эришишга
қаратилди
.
Бунда
,
шуни
алоҳида
қайд
этиш
жоизки
,
ушбу
ўзгартиш
ва
қўшимчалар
айни
пайтда
Конституциянинг
инсон
ҳуқуқлари
билан
боғлиқ
нормаларининг
самарали
тарзда
тадбиқ
этилишига
замин
яратади
.
Масалан
, 2014
йил
16
апрелда
қабул
қилинган
қонун
билан
Конституциянинг
117-
моддасига
киритилган
қўшимчага
биноан
Марказий
сайлов
комиссияси
ўз
фаолиятини
ошкоралик
принципи
асосида
амалга
оширади
.
Бу
эса
Конституциянинг
29-
моддасида
мустаҳкамланган
инсон
ҳуқуқлари
билан
боғлиқ
норма
‒
ҳар
ким
ўзи
истаган
ахборотни
олиш
ҳуқуқини
янада
мустаҳкамлайди
.
Яъни
,
фуқаро
Марказий
сайлов
комиссиясининг
фаолияти
билан
боғлиқ
исталган
ахборотни
олишда
ушбу
давлат
органи
фаолиятининг
ошкорлиги
принципи
муҳим
роль
ўйнайди
.
Шундан
келиб
чиқиб
,
Ўзбекистон
Республикасининг
Конституциясига
киритилган
ўзгартиш
ва
қўшимчалар
замирида
нафақат
давлат
ҳокимияти
ва
бошқарувини
янгилаш
,
демократлаштириш
ва
модернизация
қилиш
,
балки
шу
билан
бир
қаторда
инсон
ва
фуқаролар
ҳуқуқларининг
кафолатини
кучайтириш
мақсади
ҳам
мужассам
,
дея
айтган
бўлар
эдим
.
Ўтган
уч
йил
давомида
Конституциямизнинг
деярли
қўлланиб
келинмаётган
ёки
эътибордан
четта
қолган
нормаларини
инсон
манфаатларини
кўзлаган
ҳолда
қўллашга
жиддий
эътибор
қаратилди
.
Назаримда
,
бу
борада
қуйидагиларни
алоҳида
таъкидлаб
ўтиш
зарур
.
Биринчидан
,
анча
йиллар
давомида
шу
юртда
яшаб
унинг
ривожига
ҳисса
қўшиб
келаётган
шахслар
Ўзбекистон
Республикаси
фуқаролигини
олиш
истагида
тегишли
тартибда
мурожаат
этганларига
қарамай
уларнинг
талаблари
деярли
қондирилмас
эди
.
Бугун
эса
минглаб
шахслар
ўзлари
орзу
қилган
мақом
–
Ўзбекистон
Республикаси
фуқаролигини
олишга
муваффақ
бўлдилар
.
Жорий
йилнинг
ўзида
6218
нафар
юртдошимиз
Ўзбекистон
фуқаролигига
қабул
қилинди
.
Иккинчидан
,
бугун
оммавий
ахборот
воситаларининг
эркинлиги
ҳар
қачонгидан
ҳам
юқори
даражага
кўтарилган
.
Ушбу
ҳолат
оммавий
ахборот
воситалари
вакиллари
билан
бирга
фуқароларимиз
учун
ҳам
фикр
юритиш
ва
сўзлаш
ҳуқуқларидан
эркин
тарзда
фойдаланишга
шарт
-
шароит
яратиб
бермоқда
.
Шу
мақсадда
,
амалдаги
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатларга
журналистик
фаолиятни
ҳимоя
қилиш
ва
оммавий
ахборот
воситаларини
эркинлиги
кафолатларига
қаратилган
тегишли
ўзгартиш
ва
қўшимчалар
киритилди
.
Учинчидан
,
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
судлар
томонидан
ҳукм
қилинган
шахсларни
авф
этиш
каби
конституциявий
ваколатидан
самарали
фойдаланилмоқда
.
Бу
эса
жиноят
содир
этганидан
чин
кўнгилдан
пушаймон
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2019
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
6
бўлган
шахсларга
ўз
ота
-
оналари
ва
оилалари
бағрига
қайтиш
,
ижтимоий
ҳаётга
тезда
мослашиш
ҳамда
унда
ўз
ўрнига
эга
бўлиш
имконини
бермоқда
.
Сўнгги
йилларда
жиноят
содир
этган
шахсларни
авф
қилиш
бўйича
эълон
қилинган
фармонлар
асосида
4017
нафар
фуқаро
оиласи
бағрига
қайтарилди
.
Тўртинчидан
,
парламентнинг
ижро
ҳокимиятига
таъсири
ва
қабул
қилинган
қонунларнинг
самарали
ижросига
эришиш
парламент
назорати
орқали
таъминланади
.
Сўнгги
йилларда
парламент
назоратининг
янги
шакли
– “
ҳукумат
соати
”
да
ҳукумат
аъзосининг
Қонунчилик
палатаси
депутатлари
саволларига
жавобларини
эшитиш
амалиётининг
йўлга
қўйилгани
ижобий
ҳолатдир
.
Ўтган
қисқа
давр
мобайнида
,
соғлиқни
сақлаш
,
ахборотлар
тарқатилиши
жараёнлари
,
солиқ
сиёсатини
такомиллаштириш
концепцияси
ижросини
таъминлаш
бўйича
,
фермер
хўжаликларини
ҳуқуқларини
кафолатлашга
қаратилган
масалалар
бўйича
“
ҳукумат
соат
”
лари
ўтказилди
.
Бешинчидан
,
дунёдаги
кўпчилик
тараққий
топган
мамлакатларда
давлат
раҳбарининг
миллий
парламент
аъзолари
ҳузурида
энг
асосий
ва
долзарб
сиёсий
,
ижтимоий
-
иқтисодий
масалалар
ва
жамиятни
демократик
ривожлантириш
бўйича
мурожаатнома
билан
чиқиш
тажрибаси
мавжуд
.
2017
йил
22
декабрь
куни
Ўзбекистон
Республикаси
Президенти
томонидан
биринчи
марта
мамлакатимиз
парламенти
–
Олий
Мажлисга
Мурожаатнома
тақдим
этилди
.
Мурожаатнома
орқали
кейинчалик
жамиятимиз
тараққиёти
учун
тўсиқ
бўлаётган
ва
фуқароларимизни
қийнаб
келаётган
кўплаб
муаммолар
бартараф
этилди
.
Қайд
этиш
жоизки
,
тараққиёт
ва
юксак
ривожланишга
эришган
давлатлар
тажрибасига
кўра
,
ҳар
бир
халқ
ўз
олдига
улуғ
ва
истиқболли
мақсадларни
қўйиши
ҳамда
уни
амалга
ошириш
салоҳиятлари
билан
жаҳон
ҳамжамиятида
муносиб
ўрин
эгаллайди
.
Бундай
мақсадлар
муайян
даврга
мўлжалланган
давлат
ёки
стратегик
дастурларни
қабул
қилиш
орқали
намоён
бўлади
.
Ўзбекистон
Республикаси
Президенти
Шавкат
Мирзиёев
томонидан
2017
йил
7
февраль
куни
қабул
қилинган
Фармон
асосида
2017
‒
2021
йилларда
Ўзбекистон
Республикасини
ривожлантиришнинг
бешта
устувор
йўналиши
бўйича
Ҳаракатлар
стратегияси
тасдиқланди
.
Айтиш
мумкинки
,
Ҳаракатлар
стратегияси
мамлакатимизни
2021
йилгача
бўлган
режалаштирилган
ислоҳотлар
тизимидир
.
Ҳаракатлар
стратегияси
давлат
ва
жамиятнинг
ҳар
томонлама
ва
жадал
ривожланиши
учун
шарт
-
шароитлар
яратиш
,
мамлакатимизни
модернизация
қилиш
ҳамда
ҳаётнинг
барча
соҳаларини
либераллаштириш
бўйича
устувор
йўналишларни
амалга
оширишга
замин
яратди
.
Ҳаракатлар
стратегияси
бешта
муҳим
йўналишдан
иборат
.
Биринчи
йўналиш
давлат
ва
жамият
қурилишини
такомиллаштириш
,
иккинчи
йўналиш
қонун
устуворлигини
таъминлаш
ва
суд
-
ҳуқуқ
тизимини
янада
ислоҳ
қилиш
,
учинчи
йўналиш
иқтисодиётни
янада
ривожлантириш
ва
либераллаштириш
,
тўртинчи
йўналиш
ижтимоий
соҳани
ривожлантириш
,
бешинчи
йўналиш
хавфсизлик
,
миллатлараро
тотувлик
ва
диний
бағрикенгликни
таъминлаш
,
чуқур
ўйланган
,
ўзаро
манфаатли
ва
амалий
руҳдаги
ташқи
сиёсат
юритишдир
.
Ҳаракатлар
стратегияси
жамият
ҳаётининг
барча
соҳалари
учун
“
йўл
харитаси
”
га
айланди
.
Унинг
асосида
мамлакатимизда
сўнгги
уч
йил
давомида
улкан
ўзгаришлар
содир
бўлди
.
Жаҳон
ҳамжамияти
нигоҳида
Ўзбекистоннинг
имиджи
ўзгариб
,
унинг
инвестициявий
жозибадорлиги
ортиб
бормоқда
.
Ҳаракатлар
стратегиясини
ҳаётга
жорий
қилиш
натижасида
сўнги
йилларда
Ўзбекистон
Республикаси
Конституциясида
белгиланган
нормаларни
амалга
ошириш
ва
ҳаётга
татбиқ
қилишнинг
аниқ
механизмларини
мустаҳкамланди
.
Жумладан
,
Конституциянинг
2-
моддасини
белгинланган
“
Давлат
халқ
иродасини
ифода
этиб
,
унинг
манфаатларига
хизмат
қилади
.
Давлат
органлари
ва
мансабдор
шахслар
жамият
ва
фуқаролар
олдида
масъулдирлар
”
нормасини
амалга
ошириш
учун
Ўзбекистон
Республикаси
“
Маъмурий
тартиб
-
таомиллар
тўғрисида
”
ги
Қонун
қабул
қилинди
.
Давлат
хизматчиларининг
онгида
ва
иш
услубида
халқ
давлат
идораларига
эмас
,
балки
давлат
идоралари
халққа
хизмат
қилиши
керак
,
деган
қараш
шаклланди
.
Конституциясининг
44-
моддасини
белгинланган
ҳар
бир
шахсга
ўз
ҳуқуқ
ва
эркинликларини
суд
орқали
ҳимоя
қилиш
,
давлат
органлари
,
мансабдор
шахслар
,
жамоат
бирлашмаларининг
ғайриқонуний
хатти
-
ҳаракатлари
устидан
судга
шикоят
қилиш
ҳуқуқини
таъминлаш
учун
Ўзбекистон
Республикаси
Маъмурий
суд
ишларини
юритиш
тўғрисидаги
кодекси
қабул
қилинди
.
Мазкур
кодекс
асосида
фуқаролар
бузилган
ҳуқуқларини
тиклаш
учун
мамлакатимизда
янги
ташкил
этилган
маъмурий
судларга
шикоят
қилиши
мумкин
бўлди
.
Конституциясининг
32-
моддасида
фуқароларнинг
сиёсий
ҳуқуқлари
сифатида
белгиланган
жамоатчилик
назоратини
амалга
ошириш
учун
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Жамоатчилик
назорати
тўғрисида
”
ги
қонун
қабул
қилинди
.
Конституциянинг
46-
моддасида
белгиганган
хотин
-
қизлар
ва
эркаклар
тенг
ҳуқуқлигини
таъминлашга
қаратилган
“
Хотин
-
қизлар
ва
эркаклар
учун
тенг
ҳуқуқ
ҳамда
имкониятлар
кафолатлари
тўғрисида
”
ва
“
Хотин
-
қизларни
тазйиқ
ва
зўравонликдан
ҳимоя
қилиш
тўғрисида
”
ги
қонунлар
қабул
қилинди
.
Конституциянинг
давлат
хокимиятини
амалга
ошириш
фаолиятини
тартибга
солишга
қаратилган
қисмини
мустаҳкамловчи
“
Ўзбекистон
Республикасининг
Конституциявий
суди
тўғрисида
”
ва
“
Ўзбекистон
Республикасининг
Ҳисоб
палатаси
тўғрисида
”
ги
қонунлар
қабул
қилинди
.
Конституциянинг
42-
моддасида
белгиланган
илмий
ва
техникавий
ижод
эркинлигини
таъминлаш
учун
2019
йил
29
октябр
куни
“
Илм
-
фан
ва
илмий
фаолият
тўғрисида
”
ги
қонун
қабул
қилинди
.
Мазкур
мисолларни
кўплаб
келтириб
ўтиш
мумкин
.
Айнан
Ҳаракатлар
стратегиясида
назарда
тутилган
ислоҳотларнинг
амалга
оширилиши
натижасида
Конституцияда
назарда
тутилган
инсон
ҳуқуқ
ва
эркинликларини
таъминлашга
қаратилган
самарали
механизмлар
жорий
этилди
.
Шу
ўринда
айтиш
лозимки
,
ҳар
йили
навбатдаги
йил
учун
муайян
ном
берилиб
,
унга
муносиб
тарзда
давлат
дастури
қабул
қилинади
.
Давлат
дастурида
Ҳаракатлар
стратегиясининг
тегишли
йўналишларида
назарда
тутилган
ғояларни
амалга
оширишга
қаратилган
аниқ
чора
-
тадбирлар
белгилаб
олинмоқда
.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2019
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
7
Конституция
ўз
мазмуни
ва
моҳиятига
мамлакатимизда
ҳуқуқий
демократик
давлат
қуриш
ва
фуқаролик
жамиятини
ривожлантириш
мақсадининг
ҳуқуқий
асоси
ва
кафолати
сифатида
намоён
бўлади
.
Ҳаракатлар
стратегиясининг
ғоялари
айни
шу
мақсад
билан
ҳамоҳангдир
.
Ўзбекистон
Республикасининг
Конституцияси
бир
вақтнинг
ўзида
ҳаракатлар
стратегиясига
асосий
манба
бўла
туриб
,
ўзи
ҳам
ҳаракатлар
стратегияси
натижасида
бойиган
,
уни
нормалари
янада
демократлашиб
ва
такомиллашиб
бормоқда
.
Ўзбекистон
Республикасининг
Конституциясига
сўнгги
йилларда
киритилаётган
ўзгартиш
ва
қўшимчалар
бевосита
Ҳаракатлар
стратегиясининг
йўналишлари
билан
боғлиқлигини
қайд
этиш
зарур
.
Мазкур
икки
ҳужжат
бир
-
бирини
бойитишга
тўлдиришга
қаратилган
чамбарс
ҳуқуқий
тизимга
айланди
.
Ҳаракатлар
стратегияси
қабул
қилингандан
сўнг
Ўзбекистон
Республикасининг
Конституциясига
7
маротаба
ўзгартиш
ва
қўшимчалар
киритилди
.
Киритилган
дастлабки
ўзгартиш
ва
қўшимчалар
мамлакатимизда
судьялар
мустақиллигини
таъминлаш
ва
инсон
ҳуқуқлари
ҳимоясини
кучайтириш
мақсадида
судларни
ихсослаштиришга
қаратилди
.
Бунинг
замирида
суд
ҳокимиятининг
чинакам
мустақиллигини
таъминлаш
орқали
самарали
ва
ҳаққоний
одил
судловга
эришиш
мақсади
мужассамдир
.
Зеро
,
суд
ҳокимияти
мустақил
бўлмас
экан
,
судлар
томонидан
адолатли
қарорлар
қабул
қилинмайди
.
Бунинг
оқибатида
мамлакатда
ҳуқуқ
устуворлигини
таъминлаб
бўлмайди
.
2017
йил
6
апрелдаги
қонун
билан
Конституциянинг
111-
моддаси
янги
таҳрирда
қабул
қилинди
.
Унга
асосан
,
Ўзбекистон
Республикасида
суд
ҳокимиятининг
мустақиллиги
конституциявий
принципига
риоя
этилишини
таъминлашга
кўмаклашадиган
янги
тузилма
‒
Ўзбекистон
Республикаси
Судьялар
олий
кенгаши
ташкил
этилди
.
Судьялар
олий
кенгашига
доир
норманинг
Конституциядан
жой
олгани
эса
унинг
конституциявий
мақомга
эга
эканидан
дарак
беради
.
Бугунги
кунда
бунга
ўхшаш
ҳамжамиятларнинг
мақоми
Франция
,
Италия
,
Болгария
,
Польша
,
Украина
,
Қозоғистон
,
Арманистон
каби
давлатларнинг
конституцияларида
,
Нидерландия
,
Дания
,
Швеция
,
Ирландия
,
Литва
,
Буюк
Британия
,
Венгрия
каби
давлатларнинг
қонунчилигида
мустаҳкамлаб
қўйилганига
гувоҳ
бўлиш
мумкин
.
Конституцияга
киритилган
ўзгартиш
ва
қўшимчалар
билан
бир
вақтда
қабул
қилинган
“
Ўзбекистон
Республикаси
Судьялар
олий
кенгаши
тўғрисида
”
ги
Қонун
билан
Судьялар
олий
кенгашининнг
фаолияти
батафсил
тартибга
солиниши
билан
унинг
конституциявий
мақоми
янада
мустаҳкамланди
.
Қонунга
кўра
,
судьялик
лавозимларига
номзодларни
танлов
асосида
танлаш
,
энг
малакали
ва
масъулиятли
мутахассислар
орасидан
судьяларни
тайинлаш
,
судьялар
дахлсизлиги
бузилишининг
ва
уларнинг
одил
судловни
амалга
ошириш
борасидаги
фаолиятига
аралашишнинг
олдини
олиш
бўйича
чора
-
тадбирлар
кўриш
Судьялар
олий
кенгашининг
асосий
вазифаларидан
бири
этиб
белгиланди
.
Ушбу
тажриба
1985
йил
29
ноябрдаги
БМТ
Бош
Ассамблеяси
томонидан
маъқулланган
Суд
органлари
мустақллигининг
асосий
тамойилларига
тўлиқ
мувофиқ
келади
.
Суд
ҳокимиятининг
икки
олий
органи
−
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
суди
ва
Олий
хўжалик
судининг
мавжудлиги
суд
тизимини
бошқариш
вазифаларининг
такрорланишига
,
ягона
суд
амалиёти
таъминланмаслигига
олиб
келаётган
эди
.
Шу
туфайли
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
суди
ва
Олий
хўжалик
суди
бирлаштирилди
,
қуйи
хўжалик
судлар
иқтисодий
судларга
айлантирилди
.
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
судига
эса
фуқаролик
,
жиноий
,
маъмурий
ва
иқтисодий
суд
иш
юритуви
соҳасидаги
суд
ҳокимиятининг
ягона
олий
органи
мақоми
берилди
.
Маъмурий
органлар
томонидан
жисмоний
ва
юридик
шахсларга
давлат
хизматларининг
кўрсатилиши
муносабати
билан
улар
ўртасида
вужудга
келадиган
оммавий
-
ҳуқуқий
низоларни
ҳал
қилишга
қаратилган
янги
ихтисослашган
судлар
–
маъмурий
судлар
тузилди
.
Ривожланган
хорижий
мамлакатлардан
АҚШ
,
Англия
,
Франция
,
Япония
каби
давлатларда
ҳам
бутун
мамлакат
миқёсида
ягона
судлов
органининг
мавжудлиги
ҳуқуқни
қўллаш
амалиётининг
самарали
тарзда
кечишини
кўрсатмоқда
.
Маъмурий
судларнинг
ташкил
этилиши
ҳар
бир
шахснинг
ўз
ҳуқуқ
ва
эркинликларини
давлат
органлари
ва
мансабдор
шахсларнинг
ғайриқонуний
хатти
-
ҳаракатлари
устидан
судга
шикоят
қилиш
орқали
ҳимояланиш
имкониятини
кучайтирса
,
иқтисодий
судларнинг
туманлараро
,
туман
ҳамда
шаҳар
миқёсида
ташкил
этилиши
ушбу
маъмурий
-
ҳудудий
бирликлардаги
тадбиркорлик
субъектларининг
одил
судловга
эришиш
имкониятларининг
жойларда
турган
ҳолда
ошишига
олиб
келади
.
Хорижий
мамлакатлардан
Австрия
,
Германия
,
Финландия
,
Швецияда
ҳам
давлат
органлари
ва
мансабдор
шахсларнинг
фуқароларнинг
ҳуқуқ
ва
эркинликларига
дахлдор
бўлган
хатти
-
ҳаракатлари
ва
қарорлари
устидан
келтирилган
шикоятларни
кўриб
чиқиш
ваколатига
эга
ихтисослашган
маъмурий
судларнинг
фаолият
юритаётганини
кузатиш
мумкин
.
Конституциянинг
107-
моддаси
аввалги
таҳририда
судларнинг
ваколат
муддати
кўрсатиб
ўтилган
эди
.
Мазкур
ваколат
муддати
2017
йил
12
апрелда
қабул
қилинган
қонун
билан
“
Судлар
тўғрисида
”
ги
Қонунга
киритилган
63
1
-
моддада
мустаҳкамлаб
қўйилди
.
Унга
кўра
,
судьялар
биринчи
марта
беш
йиллик
муддатга
,
навбатдаги
ўн
йиллик
муддатга
ва
судьялик
лавозимида
бўлишнинг
муддатсиз
даврига
белгиланган
тартибда
тайинланади
ёки
сайланади
.
Судьяларнинг
бундай
ваколат
муддатига
тайинланиши
ёки
сайланиши
судьялар
мустақиллигининг
янада
кучайишига
хизмат
қилади
.
2017
йил
31
майдаги
қонун
билан
давлат
ҳокимияти
тизимида
Ўзбекистон
Республикаси
Конституциявий
суднинг
ўрни
ва
ролини
кучайтиришга
қаратилган
Ўзбекистон
Республикасининг
Конституцияси
108
ва
109-
моддаларига
ўзгартиш
ва
қўйшимчалар
киритилди
.
Ўзбекистон
Республикаси
Конституциявий
суди
қонун
ҳужжатларининг
Конституцияга
мувофиқлиги
юзасидан
конституциявий
назоратни
олиб
боради
.
Шу
билан
бир
қаторда
,
мазкур
суд
органи
қўшимча
ваколатларга
ҳам
эга
бўлди
.
Жумладан
,
авваллари
Конституциявий
суд
қонунларнинг
Конституцияга
мослиги
юзасидан
ишни
тегишли
қонун
қабул
қилиб
бўлинганидан
сўнг
Конституциявий
судга
масала
киритиш
ҳуқуқига
эга
субъектлар
ёки
уч
нафар
судьянинг
ташаббусига
асосан
кўриб
чиқар
эди
.
Эндиликда
Ўзбекистон
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2019
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
8
Республикаси
конституциявий
қонунларининг
,
Ўзбекистон
Республикаси
халқаро
шартномаларини
ратификация
қилиш
тўғрисидаги
қонунларнинг
Президент
томонидан
имзолангунига
қадар
Конституцияга
мувофиқлигини
аниқлайди
.
Қонунларнинг
кучга
кирмасидан
аввал
Конституциявий
суд
томонидан
Конституцияга
мувофиқлиги
юзасидан
хулоса
берилишининг
аҳамияти
шундаки
,
қонун
ижодкорлиги
жараёниннг
ўзидаёқ
мазкур
суд
органи
томонидан
конституциявий
қонунийлик
таъминланади
ҳамда
ҳар
томонлама
пухта
қонунлар
қабул
қилинишига
эришилади
.
Бундан
ташқари
,
киритилган
қўшимчага
кўра
,
Ўзбекистон
Республикаси
Конституциявий
суди
конституциявий
судлов
ишларини
юритиш
амалиётини
умумлаштириш
натижалари
юзасидан
ҳар
йили
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Мажлиси
палаталарига
ва
Ўзбекистон
Республикаси
Президентига
мамлакатдаги
конституциявий
қонунийликнинг
ҳолати
тўғрисида
ахборот
тақдим
этади
.
Бу
халқ
вакиллари
бўлган
Президент
ва
Олий
Мажлис
Қонунчилик
палатаси
депутатлари
ҳамда
Сенати
аъзоларига
Асосий
қонунга
риоя
этиш
борасида
йўл
қўйилаётган
хато
ва
камчиликларнинг
сарҳисоби
,
мамлакатда
Конституциянинг
устунлиги
принципини
амалда
таъминлаш
борасида
Конституциявий
суд
томонидан
амалга
оширилаётган
ишлар
ҳақидаги
маълумотларга
эга
бўлиш
ва
буларга
нисбатан
тегишли
муносабат
билдириш
имконини
беради
.
Шунингдек
,
Конституциявий
суд
судьяларини
сайлаш
тартибига
ҳам
ўзгартишлар
киритилди
.
Бунга
қадар
Констититуциявий
суд
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
тақдимига
биноан
Олий
Мажлис
Сенати
томонидан
сайланган
бўлса
,
ўзгартишга
кўра
Ўзбекистон
Республикаси
Конституциявий
суди
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
тақдимига
биноан
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Мажлисининг
Сенати
томонидан
Ўзбекистон
Республикаси
Судьялар
олий
кенгаши
тавсия
этган
сиёсат
ва
ҳуқуқ
соҳасидаги
мутахассислар
орасидан
,
Қорақалпоғистон
Республикасининг
вакилини
қўшган
ҳолда
сайланади
.
Сўнгги
йилларда
жамият
ва
давлат
ҳаётида
парламентнинг
ўрни
ва
ролини
оширишга
жиддий
эътибор
қаратилмоқда
.
Парламент
том
маънода
олий
вакиллик
органи
сифатида
фаолият
олиб
бориши
учун
,
энг
аввало
,
ҳар
бир
депутат
электорат
ва
сайланган
сиёсий
партиянинг
манфаатини
ифодалаши
зарур
.
Бундай
манфаат
қонунларни
қабул
қилишда
намоён
бўлади
.
Қабул
қилинаётган
ҳар
бир
қонуннинг
ижроси
тегишли
давлат
бошқаруви
органлари
томонидан
таъминланиши
ҳаммага
маълум
.
Аммо
давлат
бошқаруви
органи
фаолиятининг
самарадорлиги
уларга
кимлар
раҳбар
этиб
тайинланётганига
ҳам
боғлиқдир
.
Шу
боис
,
халқ
вакиллари
ҳукумат
аъзолари
тайинланмасдан
аввал
номзодлар
билан
танишиб
,
уларга
саволлар
билан
мурожаат
этиш
имкониятига
эга
бўлишлари
лозим
.
Шуни
инобатга
олган
ҳолда
, 2019
йил
5
март
куни
қабул
қилинган
“
Ҳукуматни
шакллантириш
тартиби
демократлаштирилиши
ва
унинг
масъулияти
кучайтирилиши
муносабати
билан
Ўзбекистон
Республикасининг
айрим
қонун
ҳужжатларига
ўзгартиш
ва
қўшимчалар
киритиш
тўғрисида
”
ги
Ўзбекистон
Республикасининг
Қонуни
билан
Конституцияга
муҳим
ўзгартиш
ва
қўшимчалар
киритилди
.
Таъкидлаш
жоизки
,
Бош
вазир
номзоди
Олий
Мажлис
Қонунчилик
палатасига
сайловда
энг
кўп
депутатлик
ўринларини
олган
сиёсий
партия
ёки
тенг
миқдордаги
энг
кўп
депутатлик
ўринларини
қўлга
киритган
бир
неча
сиёсий
партия
томонидан
Президентга
таклиф
этилади
.
Бош
вазир
номзоди
унинг
учун
тегишинча
учун
тегишинча
Олий
Мажлиси
Қонунчилик
палатаси
депутатлари
ва
Сенати
аъзолари
умумий
сонининг
ярмидан
кўпи
томонидан
овоз
берилган
тақдирда
тасдиқланган
ҳисобланади
.
Конституцияга
ўзгартиш
ва
қўшимчалар
киритилмасдан
аввал
,
юқорида
қайд
этилганидек
,
парламент
Бош
вазирни
тавозимга
тайинлашда
иштирок
этган
бўлса
-
да
,
ҳукуматнинг
бошқа
азоларини
лавозимга
тайинлашда
иштирок
этмас
,
ҳукумат
аъзолари
Бош
вазир
тақдимига
биноан
Ўзбекистон
Республикаси
Президенти
томонидан
тасдиқланар
эди
.
Ўзбекистон
Республикасининг
Конституцияси
79,
93,
98-
моддаларига
киритилган
ўзгартиш
ва
қўшимчаларга
кўра
,
Вазирлар
Маҳкамасининг
аъзоларига
номзод
Бош
вазир
томонидан
Олий
Мажлис
Қонунчилик
палатасига
кўриб
чиқиш
ва
маъқуллаш
учун
тақдим
этилади
.
Номзод
маъқуллангач
Ўзбекистон
Республикаси
Президенти
томонидан
тасдиқланади
.
Ушбу
ўзгартиш
парламент
олдида
фақатгина
Бош
вазирнинг
эмас
,
балки
ҳукумат
ҳар
бир
аъзосининг
масъулиятини
кучайтиришга
,
қонунлар
ижросини
масъулият
билан
таъминланишига
хизмат
қилади
.
2017
йил
29
августда
шаҳар
таркибидаги
туманларда
халқ
депутатлари
Кенгашларини
ташкил
этишга
доир
Конституциянинг
99-
моддасига
ўзгартиш
киритишни
назарда
тутувчи
қонун
қабул
қилинди
.
Ушбу
ўзгартишга
асосан
Тошкент
шаҳар
таркибидаги
туманларда
маҳаллий
вакиллик
органлари
учун
сайловлар
ўтказилди
.
Бу
орқали
шаҳарга
бўйсунадиган
туманларда
истиқомат
қилаётган
фуқаролар
ҳам
маҳаллий
вакиллик
органлари
орқали
маҳаллий
миқёсдаги
давлат
бошқарувида
иштирок
этиш
ҳуқуқига
эга
бўлдилар
.
Киритилган
ўзгартиш
маҳаллий
давлат
ҳокимияти
органларини
тенглик
ва
демократик
усулларда
ташкил
этиш
имконини
берди
.
Сабаби
,
шаҳар
таркибидаги
туманларнинг
мақоми
вилоят
таркибидаги
туманлар
билан
бир
хил
бўлишига
қарамай
,
уларда
халқ
депутатлари
Кенгаши
фаолият
олиб
бормас
эди
.
Шунингдек
,
2019
йил
4
сентябрь
куни
Конституциянинг
117-
моддасига
киритилган
ўзгартиш
ва
қўшимчаларга
биноан
оғир
ва
ўта
оғир
жиноятлар
содир
этганлиги
учун
суднинг
ҳукми
билан
озодликдан
маҳрум
этиш
жойларида
сақланаётган
шахслар
сайловда
иштирок
этмайди
.
Бунинг
мазмуни
шундаки
,
ижтимоий
хавфи
катта
бўлмаган
ва
унча
оғир
бўлмаган
жиноятларни
содир
этганлиги
учун
суднинг
ҳукми
билан
озодликдан
маҳрум
этиш
жойларида
сақланаётган
шахслар
сайловда
иштирок
эта
оладилар
.
Мазкур
ўзгартиш
фуқаролар
сайлов
ҳуқуқининг
либераллашиб
бораётганидан
дарак
беради
.
Зеро
,
озодликдан
маҳрум
қилиш
жазоси
бу
асосан
шахсий
эркинликни
чеклашга
қаратилган
жазо
бўлиб
,
бунинг
оғир
бўлмаган
жиноятни
содир
этган
фуқаронинг
актив
сайлов
ҳуқуқидан
маҳрум
этилишига
олиб
келиши
мантиқан
тўғри
эмас
.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2019
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
9
Қайд
этиш
зарурки
,
мамлакатимизда
сўнгги
уч
йилда
Ҳаракатлар
стратегияси
доирасида
қабул
қилиниб
Ўзбекистон
Республикасининг
Конституцияси
нормаларининг
механизмларини
яратишга
қаратилган
кўплаб
қонунлар
ҳам
қабул
қилинди
.
Буларга
“
Ўзбекистон
Республикасининг
Ҳисоб
палатаси
тўғрисида
”, “
Илм
-
фан
ва
илмий
фаолият
тўғрисида
”,
“
Шахсга
доир
маълумотлар
тўғрисида
”
ҳамда
“
Ўзбекистон
Республикасининг
халқаро
шартномалари
тўғрисида
”
ги
қонунларни
келтириб
ўтиш
мумкин
.
Хулоса
қилиб
айтиш
мумкинки
,
Ҳаракатлар
стратегиясидаги
ғоялар
Ўзбекистон
Республикаси
Конституциясининг
ғоялари
билан
озиқланган
бўлиши
билан
бирга
Конституциянинг
такомиллашиб
боришига
ҳам
хизмат
қилмоқда
.
Бугун
Ўзбекистон
мазкур
икки
ҳужжатнинг
ўзаро
динамик
алоқаси
орқали
ижтимоий
-
иқтисодий
ҳамда
сиёсий
тараққиётга
эришмоқда
.
М
.
А
.
Ахмедшаева
,
ТДЮУ
профессори
,
ю
.
ф
.
д
О
.
О
.
Хусанбаев
,
ТДЮУ
доценти
в
.
б
.,
ю
.
ф
.
н
ЎЗБЕКИСТОН
РЕСПУБЛИКАСИДА
“
ЭЛЕКТРОН
ҲУКУМАТ
”
НИ
РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ
ДОЛЗАРБ
МАСАЛАЛАРИ
Аннотация
:
мазкур
мақолада
глобаллашув
жараёнлари
шароитида
ахборот
-
коммуникация
технологияларининг
ривожланиши
натижасида
давлат
бошқаруви
соҳасида
кечаётган
мураккаб
жараёнлар
,
электрон
ҳукумат
тизими
ва
унинг
ривожланиши
масалалари
таҳлил
этилган
.
Электрон
ҳукумат
тизимининг
ҳуқуқий
асослари
тадрижий
ривожланишга
қараб
чиқилган
.
Илмий
манбаларда
кўрсатилганидек
бугунги
кунда
электрон
бошқариш
тизими
нафақат
ҳукумат
,
балки
ҳуқуқ
ижодкорлик
жараёни
ва
суд
органлари
фаолиятида
ҳам
катта
ўрин
эгаллаётганлиги
боис
,
электрон
давлат
тизими
ҳақида
сўз
юритиш
мақсадга
мувофиқлиги
асослантирилган
.
Калит
сўзлар
:
глобаллашув
жараёнлари
,
ахборот
-
коммуникация
технологиялари
,
электрон
ҳукумат
,
интерактив
давлат
хизматлари
,
электрон
давлат
,
рақамли
технологиялар
.
Аннотация
:
в
данной
статье
анализируются
вопросы
развития
информационно
-
коммуникационных
технологий
в
условиях
глобализации
,
а
также
сложные
процессы
,
происходящие
в
сфере
государственного
управления
,
вопросы
развития
системы
электронного
правительства
.
Рассматривается
эволюционное
развитие
правовых
основ
электронного
правительства
.
Как
указываются
в
научных
источниках
,
на
сегодняшний
день
электронное
управление
охватывает
(
распространяется
)
не
только
в
сфере
правительства
,
но
и
сферу
правотворчества
и
деятельность
судебных
органов
,
что
даёт
основание
говорить
об
электронном
государстве
.
Ключевые
слова
:
процессы
глобализации
,
информационно
-
коммуникационные
технологии
,
электронное
правительство
,
интерактивные
государственные
услуги
,
электронное
государство
,
цифровые
технологии
.
Annotation:
this article analyzes the issues of
development
of
information
and
communication
technologies in the context of globalization process, also,
ongoing the complex processes in the field of public
administration and issues of development of the e-
government system. Besides, this article considers the
evolutionary development of the legal foundations of
electronic government. As indicated in scientific sources,
today e-government is covered not only in the field of
government, but also in law-making and the activities of
the judiciary, which gives reason to talk about e-state.
Keywords:
globalization processes, information and
communication technologies, e-government, interactive
public services, electronic state, digital technologies.
XXI
асрда
кечаётган
глобаллашув
жараёнлари
жамият
,
давлат
ва
шахс
ҳаётига
жиддий
ўзгаришлар
киритмоқда
.
Ушбу
жараён
муқаррар
воқелик
сифатида
жамият
ижтимоий
тизимининг
барча
бўғинларига
нисбатан
ўз
“
талаблари
”
ни
қўймоқда
.
Бу
жараёнга
боғлиқ
ҳолда
ҳаётимизда
ахборот
технологияларининг
