Предметы возмещения вреда, причиненного автотранспортным средством

CC BY f
42-46
39
3
Поделиться
Гайбуллаев A. (2009). Предметы возмещения вреда, причиненного автотранспортным средством. Обзор законодательства Узбекистана, (3-4), 42–46. извлечено от https://inlibrary.uz/index.php/uzbek_law_review/article/view/14321
A Гайбуллаев, Ташкентский государственный юридический университет

Исследователь

Crossref
Сrossref
Scopus
Scopus

Аннотация

В вводной части статьи автор характеризует понятие и сущность нанесения вреда автотранспортным средством. В основной части рассматриваются круг субъектов возмещения вреда нанесенным автотранспортным средством. В заключении автор вносит свои предложения по совершенствованию правового регулирования указанных отношений.

Похожие статьи


background image

ЎЗБЕКИСТОН

ҚОНУНЧИЛИГИ

ТАҲЛИЛИ

UZBEK LAW REVIEW

ОБЗОР

ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА

УЗБЕКИСТАНА


2009

3-4

ЎЗБЕКИСТОН

ҚОНУНЧИЛИГИ

ТАҲЛИЛИ

UZBEK LAW REVIEW

ОБЗОР

ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА

УЗБЕКИСТАНА

43

потому

они

чаще

выбирают

реорганизацию

,

позволив

фирме

просуществовать

еще

некоторое

время

,

чтобы

тщательно

изучить

ее

финансовое

состояние

.

А

да

-

лее

,

при

необходимости

,

фирма

просто

ликвидирует

-

ся

.

Таким

образом

,

из

рассмотренного

выше

мате

-

риала

можно

сделать

следующие

выводы

.

Во

-

первых

,

утверждение

,

будто

бы

процедура

реабилитации

нежелательна

,

ибо

она

позволяет

со

-

храниться

неработоспособным

компаниям

,

является

не

совсем

корректным

.

Как

показывает

практика

бан

-

кротства

компаний

в

США

,

которая

считается

наибо

-

лее

«

продолжниковой

»

юрисдикцией

в

мире

,

при

всем

желании

часто

оказывается

невозможным

сохранение

компании

,

которая

не

приносит

какую

-

либо

выгоду

,

за

исключением

случаев

с

градообразующими

предпри

-

ятиями

.

Во

-

вторых

,

в

современных

экономических

усло

-

виях

,

при

которых

нематериальные

ценности

компании

зачастую

имеют

большую

ценность

,

чем

материаль

-

ное

имущество

,

процедура

реабилитации

является

единственным

эффективным

способом

компенсации

затрат

на

эти

нематериальные

ценности

.

В

-

третьих

,

как

показывает

практика

реорганиза

-

ций

,

в

последнее

время

процедуры

реабилитации

на

-

чали

служить

несколько

большим

целям

,

чем

в

их

классическом

понимании

.

Т

.

е

.,

в

современной

практике

процедуры

реабилитации

служат

не

только

целям

со

-

хранения

несостоятельного

должника

,

но

и

наиболее

эффективным

способом

ликвидации

,

при

котором

про

-

цедура

реабилитации

либо

дает

возможность

повы

-

сить

ценность

предприятия

перед

тем

,

как

его

ликви

-

дируют

,

либо

,

выполняет

информационную

роль

,

при

которой

кредиторы

получают

некоторое

время

для

анализа

фактического

финансового

состояния

фирмы

,

и

выявления

реальной

возможности

восстановления

ее

платежеспособности

.

Abstract

In the introductory part of the article the author

characterizes concept and essence of the institute of re-
habilitation.

In the basic part questions of efficiency of the insti-

tute of rehabilitation are considered.

In the conclusion the author makes the offers and

to a conclusion on perfection of institute of rehabilitation.



















А

.

Гайбуллаев

ТДЮИ

тадқиқотчиси

АВТОТРАНСПОРТ

ВОСИТАСИ

БИЛАН

ЕТКАЗИЛГАН

ЗАРАРНИ

ҚОПЛАШ

СУБЪЕКТЛАРИ

Автотранспорт

воситалари

билан

етказилган

зарарни

қоплаш

субъекти

сифатида

фуқаролик

қонунчилигида

биринчи

навбатда

автотранспорт

ташкилотлари

назарда

туилади

.

ФКнинг

999-

моддаси

2-

қисмига

мувофиқ

,

зарарни

тўлаш

мажбурияти

ошиқча

хавф

манбаига

мулк

ҳуқуқи

,

хўжалик

юритиш

ҳуқуқи

ёки

оператив

бошқарув

ҳуқуқи

ёхуд

бошқа

ҳар

қандай

қонуний

асосда

(

мулкий

ижара

шартномаси

,

транспорт

воситасини

бошқариш

ҳуқуқини

берадиган

ишончнома

,

тегишли

органнинг

унга

ортиқча

хавф

манбаини

топшириш

тўғрисидаги

фармойишига

кўра

ва

ҳоказо

)

эгалик

қилувчи

юридик

шахс

ёки

фуқарога

юкланади

.

А

.

Г

.

Быков

ва

Д

.

И

.

Половинчикнинг

фикрига

кўра

,

фуқаролик

қонунчилиги

ошиқча

хавф

манбаи

бўлган

автотранспорт

воситасининг

эгаси

сифатида

ташкилот

ва

фуқароларни

эътироф

этади

.

Бунда

транспорт

воситаси

уларга

мулк

ҳуқуқи

,

оператив

бошқариш

,

хўжалик

юритиш

ҳуқуқи

ва

бошқа

асосларда

(

масалан

,

ижара

,

прокат

шартномалари

асосида

ва

ишончнома

асосида

)

тегишли

бўлади

1

.

О

.

А

.

Красавчиков

ошиқча

хавф

манбаи

эгаси

учун

хос

бўлган

қуйидаги

иккита

хусусиятни

ажратиб

кўрсатади

:

1.

Юридик

белги

;

2.

Моддийлик

белгиси

.

Биринчи

белгининг

ўзига

хос

хусусияти

шундаки

,

унга

кўра

ошиқча

хавф

манбаининг

эгаси

бўлиб

,

муайян

ошиқча

хавф

манбаидан

фойдаланиш

бўйича

фуқаролик

-

ҳуқуқий

ваколатларга

эга

шахс

ҳисобланади

.

Бунда

ошиқча

хавф

манбаи

эгаси

ва

жабрланувчи

олдида

жавобгарлик

субъекти

сифатида

,

ошиқча

хавф

манбаини

меҳнат

муносабатлари

асосида

бошқараётган

шахслар

(

ҳайдовчи

)

ни

эътироф

этиб

бўлмайди

.

Шу

сабабли

ошиқча

хавф

манбаини

ҳуқуқий

жиҳатдан

расмийлаштирмасдан

бошқа

шасхга

бериш

юридик

эганинг

ўзгаришига

олиб

келмайди

.

Бунда

ошиқча

хавф

манбаининг

титул

эгаси

мулкдор

,

тўла

хўжалик

юритиш

ва

оператив

бошқариш

ҳуқуқининг

эгаси

,

ошиқча

хавф

манбаининг

фактик

эгаси

томонидан

етказилган

зарар

учун

жавобгарликдан

озод

этилмайди

2

.

Бунда

ошиқча

хавф

манбаининг

тиутл

эгаси

ҳам

фактик

эгаси

ҳам

етказилган

зарар

учун

жавобгарликка

тортилишилари

лозим

.

Кўпчилик

мутахасисларнинг

таъкидлашларича

титул

эга

ва

фактик

эга

бу

вазиятда

солидар

жавобгар

бўлиши

лозим

3

.

Моддийлик

белгиси

эса

шу

билан

изоҳланадики

,

унга

кўра

,

ошиқча

хавф

манбаининг

эгаси

,

бу

шундай

манбани

реал

эгаллаб

турган

шахсдир

.

Масалан

,

автомобил

ижарага

берилган

бўлса

-

ю

,

автомобиль

1

Быков

А

.

Г

.,

Половинчик

Д

.

И

.

Основы

автотранспортного

права

.-

М

.:

Юрид

.

лит

.1980.-275-276

с

.

2

Гражданское

право

.

В

2

т

.

Том

II.

Полутом

2:

Учеб

-

ник

/

Отв

.

ред

.

Е

.

А

.

Суханов

.-

М

.

БЕК

.2002.-418-419

с

3

Белякова

А

.

М

.

Гражданско

-

правовая

ответственность

за

причинение

вреда

(

теория

и

практика

) /

Диссертация

на

со

-

иск

.

учен

.

степ

.

док

.

юрид

.

наук

в

форме

научного

доклада

,

вы

-

полняющего

также

функции

автореферати

.-

М

.:1987.-123

с

.


background image

ЎЗБЕКИСТОН

ҚОНУНЧИЛИГИ

ТАҲЛИЛИ

UZBEK LAW REVIEW

ОБЗОР

ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА

УЗБЕКИСТАНА

2009

3-4

ЎЗБЕКИСТОН

ҚОНУНЧИЛИГИ

ТАҲЛИЛИ

UZBEK LAW REVIEW

ОБЗОР

ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА

УЗБЕКИСТАНА

44

ҳайдовчиси

ижарага

берувчи

билан

меҳнат

муносабатлари

асосида

боғлиқ

бўлса

,

ижарага

олувчини

ошиқча

хавф

манбаи

эгаси

деб

ҳисоблаш

мумкин

эмас

.

Албатта

автотранспорт

ташкилотларини

ошиқча

хавф

манбаи

сифатида

эътироф

этилиш

муҳим

юридик

аҳамият

касб

этади

.

Ҳозирги

кунда

автотранспорт

ташкилотларига

нисбатан

мулкчиликнинг

турли

шакллари

амал

қилаётганлигини

ҳисобга

олиб

давлатга

тегишли

автотранспорт

ташкилотлари

ва

давлатга

тегишли

бўлмаган

автотранспорт

ташкилотларининг

етказилган

зарарни

қоплашда

бир

хилда

иштирок

этишларини

таъкидлаш

лозим

.

Ошиқча

хавф

манбасига

нисбатан

эгаликнинг

бир

шахсдан

иккинчисига

ўтиши

ошиқча

хавф

манбасини

бевосита

назорат

қилишнинг

биринчи

шахсдан

иккинчи

шасх

ихтиёрига

тўлиқ

ўтишида

ва

зарар

етказилганда

янги

эганинг

жавобгарлиги

юзага

келишида

ифодаланади

.

Шунинг

учун

ҳам

суд

амалиётида

,

шундай

ҳолат

кузатиладики

,

масалан

,

автомбиль

таъмирдан

чиққанидан

сўнг

уни

тузатилганлигини

текшириш

мақсадида

амалга

оширилган

синов

пайтида

зарар

етказилган

бўлса

,

бунинг

учун

автомобилни

таъмирлаган

ташкилот

жавобгар

бўлади

.

Агар

ошқича

хавф

манбаини

бериш

шартларига

кўра

аввалги

эганинг

автомобилни

назорат

қилиш

ҳуқуқи

тўлиқ

чекланмаган

бўлса

,

етказилган

зарар

учун

солидар

жавобгарлик

вужудга

келади

.

Автомобил

транспорт

соҳасидаги

давлат

ташкилотларининг

фаолиятини

мувофиқлаштириш

,

таркибий

ва

институционал

ўзгартириш

масалаларини

ҳал

қилиш

,

хизматлар

бозорини

шакллантириш

ва

ривожлантиришга

ҳамда

автомобиль

ва

дарё

транспортида

юк

ва

йўловчилар

ташиш

хавфсизлигини

таъминлашга

кўмаклашиш

учун

Ўзбекистон

автомобиль

ва

дарё

транспорти

агентлиги

ташкил

этилган

.

Ўзбекистон

Республикаси

Вазирлар

Маҳкамасининг

2004

йил

10

мартдаги

118-

сон

қарорига

мувофиқ

, «

Ўзбекистон

автомобиль

ва

дарё

транспорти

агентлиги

тўғрисида

»

ги

Низом

1

тасдиқланган

ва

унда

агентликнинг

вазифалари

белгиланган

.

Одатда

автотранспорт

ташкилотларининг

зарарни

тўлаш

мажбурияти

ФКнинг

985-

моддасида

кўзда

тутилган

бош

деликт

тамойилидан

келиб

чиқади

.

Зеро

,

мазкур

модданинг

иккинчи

қисмида

қонунда

зарарни

тўлаш

мажбурияти

зарар

етказувчи

бўлмаган

шахсга

юклатилиши

мумкинлиги

белгиланган

ва

ФКнинг

999-

моддаси

бу

мажбуриятни

автотранспорт

ташкилотига

юкалайди

.

Автотранспорт

ташкилотларининг

ўз

ходимлари

етказган

зарари

учун

жавобгарлиги

ходимнинг

айбли

ҳаракатидан

қатъий

назар

белгиланади

.

Агар

автотранспорт

воситасидан

учинчи

шасхларнинг

айбли

ҳаракатлари

туфайли

зарар

етказилган

бўлса

,

автотранспорт

ташкилоти

жавобгарликдан

озод

этилади

.

Масалан

,

автомобил

автотранспорт

ташкилоти

гаражидан

ўғирлаб

кетилган

ва

шу

автомобиль

орқали

фуқаронинг

ҳаёти

ва

соғлигига

зарар

етказилган

бўлса

ҳам

,

гарчи

зарар

1

"

Ўзбекистон

Республикаси

қонун

ҳужжатлари

тўплами

" 2004

йил

, 10-

сон

, 120-

модда

.

етказиш

воситаси

ҳисобланган

автомобилнинг

эгаси

автотранспорт

ташкилоти

ҳисобланса

ҳам

бунинг

учун

у

жавобгар

ҳисобланмайди

.

Бунда

етказилган

зарарни

автомобилни

ўғирлаб

кетган

шахс

қоплаши

лозим

бўлади

.

Мазкур

ҳолат

ФКнинг

999-

моддасининг

5-

қисмида

қуйидагича

ўз

ифодасини

топган

:

ошиқча

хавф

манбаининг

эгаси

шу

манба

етказган

зарар

учун

,

агар

манба

эгасининг

тасарруфидан

бошқа

шахсларнинг

ғайриҳуқуқий

ҳаракатлари

(

ҳаракатсизлиги

)

натижасида

чиқиб

кетганлигини

исботласа

,

жавобгар

бўлмайди

.

Бундай

ҳолларда

ошиқча

хавф

манбаи

томонидан

етказилган

зарар

учун

жавобгарлик

манбани

ғайриҳуқуқий

эгаллаб

олган

шахснинг

зиммасида

бўлади

.

Бу

манбани

эгасининг

тасарруфидан

ғайриҳуқуқий

тортиб

олишда

эгасининг

айби

бўлган

тақдирда

,

жавобгарлик

унинг

эгасига

ҳам

,

ошиқча

хавф

манбаини

эгаллаб

олган

шахсларга

ҳам

юкланиши

мумкин

.

Баъзи

ҳолатларда

автомобил

учинчи

шасхларнинг

ҳуқуққа

хилоф

ҳаракатлари

натижасида

атотранспорт

ташкилотининг

назоратидан

четга

чиқиб

кетган

бўлса

ҳам

автотранспорт

ташкилотига

нисбатан

зарарни

қоплаш

мажбуриятин

юкалша

мумкин

бўлади

.

Бунда

ҳуқуққа

хилоф

ҳаркат

орқали

автомбилни

автотранспорт

ташкилотининг

назоратидан

олиб

чиқиб

кетган

ва

зазар

етказган

шахс

билан

бирга

автотранспорт

ташкилоти

ўзига

қарашли

ошиқча

хавф

манбани

етарли

даражада

назорат

қила

олмаганлиги

учун

жавобгар

сифатида

етказилган

зарарнинг

муайян

қисмини

қоплаши

керак

бўлади

.

Бироқ

бу

ҳолатда

иш

вақти

тугаган

бўлишига

қарамасдан

ҳайдовчи

автомобилни

авторанспорт

ташкилотининг

гаражига

қўйиш

ўрнига

ўзининг

шахсий

эҳтиёжларини

қондириш

учун

ёки

фойда

кўриш

мақсадида

кира

қилиб

юрган

бўлса

,

бундай

вазиятда

гарчи

ходим

хизмат

вазифасини

бажармаётган

бўлса

ҳам

етказилган

зарар

учун

автотранспорт

ташкилоти

жавобгар

бўлади

.

Зеро

,

бу

ўринда

ошиқча

хавф

манбаидан

фойдаланувчи

бевосита

мулкдорнинг

розилиги

асосида

ҳаркатни

амалга

оширган

ҳисобланади

.

Бунда

автотранспорт

ташкилотининг

айби

ўзига

тегишли

ошиқча

хавф

манбаини

етарли

даражада

назорат

қила

олмаганилиги

ва

уларнинг

сақланишига

эътибор

қаратмалаганлиги

билан

изоҳланади

.

Агар

автотранспорт

ташкилоти

автотранспорт

воситасини

прокатга

ёки

ижара

(

аренда

)

га

берган

бўлса

жавобгарлик

субъектини

аниқлаш

муайян

ўзига

хосликка

эга

бўлади

.

Масалан

,

прокат

шартномасига

мувофиқ

,

автомобилни

ижарага

олган

шахс

прокат

нарсаси

автомобил

унга

топширилган

пайтдан

бошлаб

,

унга

эгалик

қилувчи

ҳисобланади

ва

автомобил

автотранспорт

ташкилотига

қайтариб

топширилган

пайтдан

унинг

эгалик

қилиш

ваколати

тугайди

.

Шу

муносабат

билан

мазкур

вақт

оралиғида

содир

бўлган

ҳатти

-

ҳаракатлар

учун

автотранспорт

ташкилоти

эмас

,

автомобилни

ижрага

олувчи

жавобгар

ҳисобланади

ва

ўзи

томонидан

автомомбилни

бошқариш

жараёнида

етказилган

зарарларни

қоплаши

лозим

бўлади

.

Автотранспорт

воситасини

ижарага

бериш

шартномаси

мамлакатмиз

фуқаролик

қонунчилигига

мувофиқ

икки

турга

бўлинади

ва

бу

ҳолат

ФКнинг

564-

моддасида

қуйидагича

ўз

ифодасини

топган

:

-

транспорт

воситасини

экипажи

билан

ижарага

бериш

шартномаси

бўйича

ижарага

берувчи

транспорт


background image

ЎЗБЕКИСТОН

ҚОНУНЧИЛИГИ

ТАҲЛИЛИ

UZBEK LAW REVIEW

ОБЗОР

ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА

УЗБЕКИСТАНА


2009

3-4

ЎЗБЕКИСТОН

ҚОНУНЧИЛИГИ

ТАҲЛИЛИ

UZBEK LAW REVIEW

ОБЗОР

ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА

УЗБЕКИСТАНА

45

воситасини

вақтинча

эгалик

қилиш

ва

фойдаланиш

учун

ҳақ

эвазига

ижарага

олувчига

беради

ва

ўз

кучи

билан

уни

бошқариш

ҳамда

техник

фойдаланиш

бўйича

хизмат

кўрсатади

.

Транспорт

воситасини

экипажсиз

ижарага

бериш

шартномаси

бўйича

ижарага

берувчи

транспорт

воситасини

бошқариш

ва

техник

фойдаланиш

бўйича

хизмат

кўрсатмаган

ҳолда

вақтинча

эгалик

қилиш

ва

фойдаланиш

учун

ижарага

олувчига

ҳақ

эвазига

беради

.

Транспорт

воситаларини

ижарага

бериш

шартномасининг

икки

турга

бўлиш

орқали

тартибга

солинишининг

ўзига

хослиги

Р

.

Рўзиев

таъкидлаганидек

,

иккила

турда

ҳам

тарафларнинг

ҳуқуқ

ва

мажбуриятларнинг

турлича

бўлишида

акс

этади

1

.

Дарҳақиқат

,

транспорт

воситаларини

экипажи

билан

ижарага

бериш

ва

экипажисиз

ижарага

бериш

шартномаларида

транспорт

воситасини

бошқариш

,

уни

эксплуатация

қилишда

тарафлар

турлича

ҳуқуқ

ва

мажбуриятларга

эга

бўладилар

.

Транспорт

воситаси

уни

сақлаш

,

бошқариш

ва

техник

фойдаланиш

бўйича

хизмат

кўрсатган

ҳолда

(

экипажи

билан

)

ижарага

берилганда

ижарага

берувчининг

мажбуриятлари

қуйидагича

бўлади

:

Ижарага

берувчи

шартнома

амал

қилиб

турган

бутун

муддат

давомида

ижарага

берилган

транспорт

воситасини

тегишли

ҳолатда

сақлаши

,

шу

жумладан

жорий

ва

капитал

таъмирлаши

ҳамда

зарур

асбоб

-

ускуналарни

бериши

шарт

.

Транспорт

воситасини

ижарага

бериш

шартно

-

маси

,

унинг

муддатидан

қатъи

назар

,

ёзма

шаклда

тузилиши

шарт

.

Бундай

шартномага

ФК

539-

моддасининг

иккинчи

қисмида

назарда

тутилган

ижара

шартномаларини

рўйхатдан

ўтказиш

тўғрисидаги

қоидалар

қўлланмайди

.

Зеро

,

транспорт

воситалари

кўчмас

мулк

ҳисобланмайди

.

Р

.

Рўзиев

таъкидлаганди

-

ек

,

бу

ерда

С

.

Бобоқуловнинг

фикрларига

2

қўшилиб

бўлмайди

.

Зеро

,

юқорида

таъкидлагинмиздек

,

РФ

Гра

-

жданлик

кодексининг

130

ва

Қозоғистон

Республикаси

Гражданлик

кодексининг

117-

моддаларидан

фарқ

қилиб

Ўзбекистон

Республикаси

ФКнинг

83-

моддаси

айрим

турдаги

тарнспорт

воситаларини

кўчмас

мулк

турига

киритмайди

.

Шу

сабабли

автотранспорт

воси

-

таларини

ижарага

бериш

шартномаси

давлат

рўйхатидан

ўтказилмади

3

.

Қонун

ҳужжатларида

белгиланган

тартибда

дав

-

лат

рўйхатидан

ўтказилиши

лозим

бўлган

автомото

-

транспорт

воситаларини

ижарага

бериш

шартномаси

нотариал

тасдиқланган

бўлиши

керак

Ижарага

берувчининг

транспорт

воситасини

бошқариш

ва

техник

фойдаланиш

бўйича

ижарага

олувчига

кўрсатадиган

хизматлари

ҳажми

транспорт

воситасининг

шартномада

кўрсатилган

ижара

мақсадларига

мос

равишда

нормал

ва

хавфсиз

ишла

-

тилишини

таъминлаши

шарт

.

Ижара

шартномасида

1

Рузиев

Р

.

Д

.

Договорно

-

правовые

проблемы

имущественного

найма

в

условиях

рыночной

экономики

.

Автреф

.

дисс

д

.

ю

.

н

.-

Т

.:2002.-30

с

.

2

Ўзбекистон

Республикасининг

Фуқаролик

ҳуқуқи

.II-

қисм

./

Ҳ

.

Раҳмонқулов

ва

И

.

Зокировларнинг

ум

.

таҳр

.

остида

.-

Т

.:

Адолат

.1999.-107

б

.

3

Рузиев

Р

.

Д

.

Договорно

-

правовые

проблемы

имущественного

найма

в

условиях

рыночной

экономики

.

Автреф

.

дисс

д

.

ю

.

н

.-

Т

.:2002.-30

с

.

ижарага

олувчига

кўрсатиладиган

хизматларнинг

яна

-

да

кенгроқ

доираси

назарда

тутилиши

мумкин

.

Транспорт

воситаси

экипажининг

таркиби

ва

унинг

малакаси

тарафлар

учун

мажбурий

бўлган

қоидаларга

ва

шартномада

белгиланган

шартларга

,

борди

-

ю

,

тарафлар

учун

мажбурий

бўлган

қоидаларда

бундай

талаблар

белгилаб

қўйилмаган

бўлса

, -

шун

-

дай

турдаги

транспорт

воситасини

ишлатишнинг

одат

-

даги

амалиёти

талаблари

ва

шартнома

шартларига

жавоб

бериши

лозим

.

Экипаж

аъзолари

ижарага

берувчи

билан

меҳнат

муносабатларини

сақлаб

қоладилар

.

Улар

ижарага

берувчининг

транспорт

воситасини

бошқариш

ва

техник

фойдаланишга

доир

кўрсатмаларига

ва

ижа

-

рага

олувчининг

транспорт

воситасини

тижорат

мақсадида

ишлатишга

доир

кўрсатмаларига

бўйсунадилар

.

Агар

транспорт

воситасини

ижарага

бериш

шартномасида

бошқача

тартиб

назарда

тутилган

бўлмаса

,

экипаж

аъзоларининг

хизматига

ҳақ

тўлаш

,

шунингдек

уларни

сақлаш

харажатлари

ижарага

бе

-

рувчи

зиммасида

бўлади

.

Агар

транспорт

воситасини

ижарага

бериш

шартномасида

бошқача

тартиб

назарда

тутилган

бўлмаса

,

транспорт

воситасини

суғурта

қилиш

ва

(

ёки

)

унинг

томонидан

ёки

уни

ишлатиш

муносабати

билан

етказилиши

мумкин

бўлган

зарар

учун

жавобгарликни

суғурталаш

мажбурияти

,

бундай

суғурталаш

қонун

ёки

шартномага

мувофиқ

мажбурий

бўлса

,

ижарага

берув

-

чи

зиммасига

юклатилади

.

Транспорт

воситаси

уни

сақлаш

,

бошқариш

ва

техник

фойдаланиш

бўйича

хизмат

кўрсатмаган

ҳолда

ижарага

берилганида

(

экипажисиз

)

ижарага

олувчи

-

нинг

мажбуриятлари

қуйидагилар

ҳисобланади

:

Ижарага

олувчи

транспорт

воситасини

ижарага

бериш

шартномаси

амал

қилиб

турган

бутун

муддат

давомида

ижарага

олинган

транспорт

воситасини

те

-

гишли

ҳолатда

сақлаб

туриши

,

жумладан

уни

жорий

таъмирлашни

,

шунингдек

,

агар

шартномада

бошқача

ҳол

назарда

тутилган

бўлмаса

,

капитал

таъмирлашни

ҳам

амалга

ошириши

шарт

.

Ижарага

олувчи

ижарага

олинган

транспорт

во

-

ситасини

ўз

кучи

билан

бошқаради

,

шунингдек

ундан

тижорат

мақсадида

ва

техник

фойдаланишни

амалга

оширади

.

Агар

шартномада

бошқача

тартиб

назарда

ту

-

тилган

бўлмаса

,

ижарага

олувчи

ижарага

олинган

транспорт

воситасини

сақлаш

,

уни

суғурталаш

,

шу

жумладан

ўз

жавобгарлигини

суғурталаш

,

транспорт

воситасини

ишлатиш

билан

боғлиқ

харажатларни

амалга

оширади

.

Экипаж

билан

ижарага

берилган

транспорт

во

-

ситаси

,

унинг

механизмлари

,

қурилмалари

,

жиҳозлари

ва

шу

кабилар

билан

учинчи

шахсларга

етказилган

зарар

учун

жавобгарлик

,

ФКнинг

57-

боби

қоидаларига

мувофиқ

,

ижарага

берувчи

зиммасида

бўлади

.

Ижара

-

га

берувчи

зарар

ижарага

олувчининг

айби

билан

етка

-

зилганлигини

исботласа

,

учинчи

шахсларга

тўланган

пул

суммасини

қоплашни

ижарага

олувчидан

регресс

тартибида

талаб

қилишга

ҳақли

.

Транспорт

воситаси

сақлаш

,

бошқариш

ва

тех

-

ник

фойдаланиш

бўйича

хизмат

кўрсатмаган

ҳолда

ижарага

берилганида

транспорт

воситаси

,

унинг

меха

-

низмлари

,

қурилмалари

,

жиҳозлари

ва

шу

кабилар

билан

учинчи

шахсларга

етказилган

зарар

учун

ФКнинг

57-

боби

қоидаларига

мувофиқ

ижарага

олувчи

жавоб

-

гар

бўлади

.


background image

ЎЗБЕКИСТОН

ҚОНУНЧИЛИГИ

ТАҲЛИЛИ

UZBEK LAW REVIEW

ОБЗОР

ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА

УЗБЕКИСТАНА

2009

3-4

ЎЗБЕКИСТОН

ҚОНУНЧИЛИГИ

ТАҲЛИЛИ

UZBEK LAW REVIEW

ОБЗОР

ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА

УЗБЕКИСТАНА

46

ФКнинг

518-

моддасига

мувофиқ

,

нотижорат

таш

-

килоит

доимий

рента

олувчи

сифатида

ўзига

тегишли

автотранспорт

воситасини

рента

шартномаси

асосида

рента

тўловчига

берган

бўлса

,

атотранспорт

воситаси

билан

етказилган

барча

зарарларни

рента

тўловчи

қоплайди

.

Зеро

,

рента

шартномасига

мувофиқ

мол

-

мулк

рента

тўловчига

мулк

ҳуқуқи

асосида

топширила

-

ди

(

ФКнинг

512-

моддаси

).

Автотранспорт

воситалари

автотранспорт

таш

-

килоти

томонидан

ишончли

бошқаришга

топширилиши

ҳам

мумкин

.

Гарчи

бу

ҳолатда

автотранспорт

восита

-

сига

нисбатан

мулк

ҳуқуқи

ишончли

бошқарувчига

ўтмасада

,

автотранспорт

всоиталари

билан

етказилган

зарар

учун

ишончли

бошқарувчининг

ўзи

жавобгар

бўлади

.

Зеро

,

ФКнинг

857-

моддасига

мувофиқ

,

ишонч

-

ли

бошқарувчи

қонунда

ва

мол

-

мулкни

ишончли

бошқариш

шартномасида

назарда

тутилган

доирада

ишончли

бошқаришга

топширилган

мол

-

мулкка

нисба

-

тан

мулкдор

ҳуқуқларини

амалга

оширади

.

Ишончли

бошқарувчи

мол

-

мулкни

бошқариш

соҳасидаги

ҳаракатларни

амалга

ошириш

натижасида

қўлга

киритган

ҳуқуқлар

ана

шундай

мол

-

мулк

таркиби

-

га

киритилади

.

Ишончли

бошқарувчининг

ана

шундай

ҳаракатларни

амалга

ошириши

натижасида

вужудга

келган

мажбуриятлар

шу

мол

-

мулк

ҳисобидан

бажари

-

лади

.

Ишончли

бошқарувчи

бошқарувга

топширилган

кўчмас

мол

-

мулкни

бошқа

шахсга

беришни

ва

гаровга

қўйишни

фақат

бу

ҳол

мол

-

мулкни

ишончли

бошқариш

шартномасида

назарда

тутилган

ҳолларда

амалга

оширишга

ҳақли

.

Мол

-

мулкни

ишончли

бошқариш

пайтида

фойда

олувчининг

ёки

бошқарув

муассисининг

манфаатлари

тўғрисида

етарли

ғамхўрлик

қилмаган

ишончли

бошқарувчи

фойда

олувчига

мол

-

мулкни

ишончли

бошқариш

вақтида

бой

берилган

фойдани

,

бошқарув

муассисига

эса

мол

-

мулкни

йўқотиш

ёки

унга

шикаст

етказиш

билан

келтирилган

зарарни

,

шунингдек

бой

берилган

фойдани

тўлайди

.

Агар

ишончли

бошқарувчи

ушбу

зарарлар

енгиб

бўлмайдиган

куч

туфайли

ёки

фойда

олувчининг

ёхуд

бошқарув

муассисининг

ҳаракатлари

туфайли

келиб

чиққанлигини

исбот

қилиб

бера

олмаса

,

етказилган

зарар

учун

жавобгар

бўлади

Автотранспорт

ташкилоти

муайян

лицензия

асо

-

сида

фаолият

олиб

бориши

лозим

.

Вазирлар

Маҳкамасининг

2003

йил

21

августдаги

360 -

сон

қарори

билан

тасдиқланган

«

Автомобиль

транспорти

-

да

йўловчиларни

ҳамда

юкларни

шаҳарда

,

шаҳар

ат

-

рофида

,

шаҳарлараро

ва

халқаро

йўналишлар

бўйича

ташиш

фаолиятини

лицензиялаш

тўғрисида

»

ги

Ни

-

зомда

ифодаланган

.

«

Автомобиль

транспорти

тўғрисида

»

ги

Қонуннинг

26-

моддасига

мувофиқ

,

ташувчи

ташиш

пайтида

йўловчининг

ҳаёти

ёки

соғлиғига

шикаст

етка

-

зилганлиги

учун

,

агар

у

шикаст

жабрланувчининг

қасди

ёки

енгиб

бўлмас

куч

туфайли

юз

берганлигини

исбот

-

лай

олмаса

,

жавобгар

бўлади

.

Гарчи

мазкур

зарар

шартномавий

муносабатлардан

келиб

чиқса

ҳам

бу

ўринда

деликт

муносабатлари

келиб

чиқадиган

жавоб

-

гарлик

қўлланилиб

етказилган

зарар

қопланади

.

Умуман

олганда

автотранспорт

ташкилоти

ошиқча

хавф

манбаи

ҳисобланган

автотранспорт

во

-

ситалари

билан

етказилган

зарар

учун

жавобгарлик

субъекти

сифатида

ҳар

доим

зарар

қоплаш

мажбурия

-

тини

зарар

бартараф

қилиб

бўлмайдиган

куч

ёки

жабрланувчининг

қасддан

қилган

ҳаракати

оқибатида

юзага

келганини

исботлай

олмаса

вужудга

келади

.

Фуқароларнинг

автотранспорт

воситаларига

эгалик

қилиши

ва

уни

бошқариш

ҳуқуқи

қонун

ҳужжатларида

кўзда

тутилган

асослар

вужудга

келади

.

Ушбу

асосларни

қўйидагича

тақсимлаш

мумкин

:

1.

Мулк

ҳуқуқи

асосида

эгалик

қилиш

ва

уни

бошқариш

;

2.

Қонун

ҳужжатларида

кўзда

тулиган

асослар

-

да

.

Масалан

ишончнома

асосида

мол

-

мулкка

вақтинча

эгалик

қилиш

ва

уни

бошқариш

;

3.

Қонун

ҳужжатларида

кўзда

тутилган

шартно

-

малар

асосида

эгалик

қилиш

ва

бошқариш

.

Бундай

шартномалар

жумласига

,

рента

шартномаси

(

ФКнинг

512-529-

моддалари

),

прокат

шартномаси

(

ФКнинг

558-

563-

моддалари

),

транспорт

воситалари

ижраси

шарт

-

номаси

(

ФКнинг

564-572-

моддалари

),

мол

-

мулкни

ишончли

бошқариш

шартномаси

(

ФКнинг

849-861-

моддалари

).

Умумий

қоидага

кўра

автотранспорт

воситасига

нисбатан

мулк

ҳуқуқи

ва

уни

бошқариш

бир

вақтда

вужудга

келмайди

.

Шу

муносабат

билан

автотранспорт

воситалари

билан

етказилган

зарар

учун

жавобгарлик

масаласини

таҳлил

этганда

ушбу

ҳолатдан

келиб

чиқиб

ёндашиш

лозим

бўлади

.

Бироқ

,

ҳозирги

кунда

автотранспорт

воситаларига

нисбатан

мулк

ҳуқуқнинг

фуқароларда

вужудга

келиш

пайти

сифатида

шахснинг

тўла

муомала

лаёқатига

эга

бўлиш

ёши

эътироф

этилмоқда

.

Бу

эса

ўз

навбатида

фуқаро

18

ёшидан

бошлаб

автотранспорт

воситасига

эгалик

қилиш

ва

уни

бошқариш

ҳуқуқини

берувчи

ҳужжатни

тегишли

тар

-

тибда

олиш

ҳуқуқига

эга

бўлишини

англатади

ва

шу

пайтдан

бошлаб

фуқаро

автотранспорт

воситаси

би

-

лан

етказилган

зарар

учун

жавобгарлик

субъекти

ҳисобланиши

мумкин

.

Хусусий

мулк

ҳуқуқи

асосида

ўзига

тегишли

бўлган

автотранспорт

воситасини

фуқаро

ишончнома

асосида

учинчи

шахсга

топширган

тақдирда

,

авто

-

тарнспорт

воситасига

вақтинча

эгалик

қилиш

,

уни

бошқариш

ҳуқуқи

ишончинома

олган

шахсга

ўтади

.

Зеро

,

ишончнома

бир

шахс

(

ишонч

билдирувчи

)

томо

-

нидан

иккинчи

шахсга

(

ишончли

вакилга

)

учинчи

шахс

-

лар

олдида

вакиллик

қилиш

учун

берилган

ёзма

вако

-

лат

ҳисобланади

.

Ишончли

вакил

ўзига

ишончнома

билан

берилган

ваколатлар

доирасида

иш

олиб

бора

-

ди

.

Автотранспорт

воситаларини

беришга

оид

бўлган

ишончнома

оддий

ёзма

шаклда

ёки

нотариал

шаклда

расмийлаштирилади

.

Ишончнома

кўпи

билан

уч

йил

муддатга

бери

-

лиши

мумкин

.

Агар

ишончномада

муддат

кўрсатилган

бўлмаса

,

у

берилган

кундан

бошлаб

бир

йил

мобайни

-

да

ўз

кучини

сақлайди

.

Берилган

куни

кўрсатилмаган

ишончнома

ҳақиқий

эмас

.

Нотариус

томонидан

тасдиқланиб

,

Ўзбекистон

Республикасидан

ташқарида

харакатларни

амалга

оширишга

мўлжалланган

,

амал

қилиш

муддати

кўрсатилмаган

ишончнома

уни

берган

шахс

томонидан

бекор

қилингунича

ўз

кучини

сақлайди

.

Ишончнома

асосида

автотарнспорт

воситалари

-

ни

бошқариш

ҳуқуқини

қўлга

киритилган

фуқаро

шу

пайтдан

бошлаб

автотранспорт

воситасининг

эгаси

ҳисобланади

ва

етказилган

зарарларни

унинг

ўзи

қоплаши

лозим

.

Зеро

,

ишончнома

асосида

унга

эгалик

ҳуқуқи

муайян

муддатга

топширилган

бўлиб

,

то

ишончнома

муддати

тамом

бўлиб

,

автотранспорт

во

-

ситасини

ишончнома

берган

шахсга

қайтиб

бергунга

қадар

автотранспорт

воситаси

билан

етказилган

за

-


background image

ЎЗБЕКИСТОН

ҚОНУНЧИЛИГИ

ТАҲЛИЛИ

UZBEK LAW REVIEW

ОБЗОР

ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА

УЗБЕКИСТАНА


2009

3-4

ЎЗБЕКИСТОН

ҚОНУНЧИЛИГИ

ТАҲЛИЛИ

UZBEK LAW REVIEW

ОБЗОР

ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА

УЗБЕКИСТАНА

47

рарни

қоплаш

мажбурияти

ишончнома

олган

шахснинг

зиммасида

бўлади

.

Таъкидлаш

,

лозимки

бир

вақтнинг

ўзида

бир

не

-

ча

автотранспорт

воситаси

билан

учинчи

шахсларга

зарар

етказилганда

зарарни

қоплаш

субъекти

масала

-

сини

ҳал

этиш

ўзига

хос

хусусиятларга

эга

бўлади

.

Бунда

автотранспорт

воситаларининг

эгалари

солидар

жавобгар

бўладилар

.

Ошиқча

хавф

манбаларининг

ўзаро

таъсири

на

-

тижасида

уларнинг

эгаларига

етказилган

зарар

умумий

асосларда

қопланади

.

Бунда

бир

тарафнинг

айби

би

-

лан

етказилган

зарар

шу

тараф

томонидан

тўлиқ

ҳажмда

қопланади

,

иккала

ёки

бир

нечта

тарафлар

-

нинг

айби

билан

етказилган

зарар

эса

улардан

ҳар

бирининг

айби

даражасига

мутаносиб

равишда

қопланади

.

Тарафлардан

ҳар

бирининг

айби

даража

-

сини

аниқлаш

имконияти

бўлмаганда

жавобгарлик

улар

ўртасида

тенг

баравар

тақсимланади

.

Зарарнинг

етказилишида

тарафларнинг

айби

бўлмаганда

улар

-

дан

ҳеч

бири

зарарни

қоплашни

талаб

қилиш

ҳуқуқига

эга

эмас

.

Бундай

ҳолда

тарафларнинг

ҳар

бири

ўзи

кўрган

зарар

хавфини

зиммасига

олади

.

Резюме

В

вводной

части

статьи

автор

характеризует

по

-

нятие

и

сущность

нанесения

вреда

автотранспортным

средством

.

В

основной

части

рассматриваются

круг

субъек

-

тов

возмещения

вреда

нанесенным

автотранспортным

средством

.

В

заключении

автор

вносит

свои

предложения

по

совершенствованию

правового

регулирования

ука

-

занных

отношений

.

Abstract

In the introductory part of the article the author

characterizes concept and essence of drawing of harm the
vehicle.

In the basic part a circle of subjects of compensa-

tion of harm by the put vehicle are considered.

In the conclusion the author makes the offers on

perfection of legal regulation of the specified relations.

























А

.

А

.

Абзалов

ТДЮИ

ўқитувчиси

МАЖБУРИЯТ

ҲУҚУҚИЙ

МУНОСАБАТДА

ҚАРЗНИ

БОШҚА

ШАХСГА

ЎТКАЗИШ

ТУШУНЧАСИ

ВА

ҲУҚУҚИЙ

ТАБИАТИ

Бугунги

кунда

мамлакатимизда

бозор

иқтисодиётига

босқичма

босқич

ўтиш

йўли

танланган

экан

,

демак

,

мажбуриятда

шахслар

ўзгариши

амали

-

ётда

кенг

жорий

қилиниши

ва

фуқаролик

ҳуқуқи

субъ

-

ектлари

ушбу

ҳуқуқий

имкониятлардан

фойдаланиш

имкониятини

беради

.

Одатда

,

мажбуриятни

бажариш

қарздор

зимма

-

сига

юклатилади

.

Кредитор

эса

ушбу

қарздорга

нисба

-

тан

тегишли

талаб

қўйиш

ҳуқуқига

эга

бўлади

.

Лекин

,

ҳар

доим

ҳам

мажбуриятнинг

шахсан

қарздор

томони

-

дан

бажарилиши

кредитор

учун

муҳим

аҳамиятга

эга

бўлмаслиги

мумкин

.

Асосийси

,

мажбурият

ким

томони

-

дан

бажарилишидан

қатъи

назар

,

кредитор

учун

маж

-

бурият

ўз

вақтида

бажарилиши

мақсадга

мувофиқ

.

Қарзни

бошқа

шахсга

ўтказиш

талаб

қилиш

ҳуқуқини

бошқа

шахсга

ўтказиш

каби

муайян

иқтисодий

функцияни

бажаради

,

яъни

,

ўзаро

ҳисоб

китобларда

пулларни

бевосита

айлантирмасдан

туриб

тартибга

солиш

имкониятини

беради

.

Бу

ҳолат

қандай

бўлиши

мумкин

?

Масалан

, 1

корхона

2

корхонага

муайян

миқдорда

пул

маблағи

қарз

,

ўз

навбатида

2

корхона

3

корхонадан

қарздор

.

Бу

ўринда

1

корхона

2

корхона

-

нинг

3

корхона

олдидаги

қарзни

ўз

зиммасига

олиши

мумкин

бўлади

.

Ушбу

ҳолатнинг

иқтисодий

натижаси

шундаки

,

бунда

1

корхонанинг

мулки

камаяди

, 2

корхо

-

нанинг

эса

,

мулки

кўпаяди

.

Қолаверса

,

юридик

шахс

-

лар

ўртасида

ҳисоб

китоблар

фақат

нақд

пулсиз

шак

-

лда

амалга

оширилади

ва

пул

маблағлари

бўйича

амалга

ошириладиган

операциялар

бўйича

банклар

томонидан

турли

тариф

ставкалари

қўлланилади

.

Кор

-

хона

ҳисобрақамидаги

пул

маблағини

бошқа

корхона

ҳисобрақамига

ўтказиш

учун

банклар

фоизда

хизмат

ҳақини

олишади

.

ФКнинг

322-

моддасида

қарздорнинг

ўз

қарзини

бошқа

шахсга

ўтказишига

фақат

кредиторнинг

розили

-

ги

билан

йўл

қўйилиши

белгиланган

.

Бу

ўринда

қарзни

бошқа

шахсга

ўтказишнинг

мазмун

моҳияти

нималарда

кўриниши

ҳақида

фикр

юритиш

ўринли

бўлади

.

Юридик

адабиётларда

тарафларнинг

эрк

ирода

-

си

ва

натижага

боғлиқ

равишда

қарзни

бошқа

шахсга

ўтказишни

уч

турини

алоҳида

кўрсатиб

ўтишади

.

1)

ички

бунда

тарафлар

кредиторга

таъсир

эт

-

майдиган

келишувга

эришишни

хоҳлашади

;

иккинчи

тараф

биринчи

қарздор

олдида

унинг

қарзини

тўлаш

мажбуриятини

олади

ёки

биринчи

қарздор

иккинчи

қарздор

учун

кредиторга

қарзни

тўлашга

топшириқ

беради

;

кредитор

тўлов

амалга

ошгунига

қадар

бирин

-

чи

қарздорга

нисбатан

даъво

қилиш

ҳуқуқига

эга

бўлган

ҳолда

иккинчи

қарздорга

нисбатан

даъво

қилишга

ҳақли

бўлмайди

;

2)

кумулятив

бунда

тарафлар

кредиторнинг

эски

қарздорга

нисбатан

даъво

қилиш

ҳуқуқини

йўқотмаган

ҳолда

,

янги

қарздорга

нисбатан

даъво

қилиш

ҳуқуқини

олишни

хоҳлашади

;

3)

приватив

ёки

ҳақиқий

бундай

тарафлар

кре

-

диторнинг

эски

қарздорга

нисбатан

барча

ҳуқуқларини

Библиографические ссылки

Быков А.Г., Половинник Д.И. Основы автотранспортного права.-М.гЮрид лит. 1980.-275-276 с.

Гражданское право. В 2 т. Том II. Полутом 2: Учеб-ник/Отв.ред.Е.А.Суханов.-М.БЕК.2002.-418-419 с

Белякова А.М. Гражданско-правовая ответственность за причинение вреда (теория и практика) I Диссертация на со-иск.учен.степ. док. юрид. наук в форме научного доклада, выполняющего также функции автореферати.-М.:1987.-123 с.

"Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами" 2004 йил. 10-сон. 120-модда.

Рузиев Р.Д. Договорно-правовые проблемы имущественного найма в условиях рыночной экономики. Автреф.дисс...д.ю.н.-Т.:2002.-30 с.

Узбекистон Реслубликасининг Фухаролик хукуки II-кисм /X Рахмонкулов ва И.Зокировларнинг утл. тахр остида-Т.:Адолат.1999.-107 б.

Рузиев Р.Д. Договорно-правовые проблемы имущественного найма в условиях рыночной экономики. Автреф.дисс...д.ю.н.-Т.:2002.-30 с.

inLibrary — это научная электронная библиотека inConference - научно-практические конференции inScience - Журнал Общество и инновации UACD - Антикоррупционный дайджест Узбекистана UZDA - Ассоциации стоматологов Узбекистана АСТ - Архитектура, строительство, транспорт Open Journal System - Престиж вашего журнала в международных базах данных inDesigner - Разработка сайта - создание сайтов под ключ в веб студии Iqtisodiy taraqqiyot va tahlil - ilmiy elektron jurnali yuridik va jismoniy shaxslarning in-Academy - Innovative Academy RSC MENC LEGIS - Адвокатское бюро SPORT-SCIENCE - Актуальные проблемы спортивной науки GLOTEC - Внедрение цифровых технологий в организации MuviPoisk - Смотрите фильмы онлайн, большая коллекция, новинки кинопроката Megatorg - Доска объявлений Megatorg.net: сайт бесплатных частных объявлений Skinormil - Космецевтика активного действия Pils - Мультибрендовый онлайн шоп METAMED - Фармацевтическая компания с полным спектром услуг Dexaflu - от симптомов гриппа и простуды SMARTY - Увеличение продаж вашей компании ELECARS - Электромобили в Ташкенте, Узбекистане CHINA MOTORS - Купи автомобиль своей мечты! PROKAT24 - Прокат и аренда строительных инструментов