ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2016
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
49
ишларини
доимий
тарзда
олиб
бориш
ҳам
таклиф
этилади
.
Маълумки
, 2011
йилдан
буён
Қорақалпоғистон
Республикаси
Вазирлар
Кенгаши
,
вилоят
,
туман
(
шаҳар
)
ҳокимликлари
томонидан
ҳафтанинг
жума
куни
“
Тадбиркорлар
куни
”
ташкил
этилмоқда
.
Мазкур
тадбирларда
иштирок
этган
тадбиркорларнинг
мурожаатлари
белгиланган
тартибда
ва
муддатларда
кўриб
чиқиши
устидан
қатъий
назорат
олиб
бориш
лозимлиги
мақсадга
мувофиқдир
.
Шунингдек
,
тадбиркорликка
кенг
эркинлик
бериш
ва
уларнинг
ҳуқуқий
ҳимоясини
таъминлаш
мақсадида
судларга
даъво
аризаларини
киритиш
ва
қаноатлантириш
тартиби
,
даъво
талаблари
бўйича
ишлар
суд
қарори
чиққунга
қадар
келишув
билан
якунлашга
қаратилган
чора
тадбирларни
белгилаб
берувчи
ва
тартибга
солувчи
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжат
қабул
қилиш
зарурати
мавжуд
.
Кичик
бизнес
ва
хусусий
тадбиркорликнинг
ишлаб
чиқаришдаги
ролини
ошириш
бўйича
Савдо
-
саноат
палатаси
туман
(
шаҳар
)
тузилмалари
томонидан
“
ягона
дарча
”
марказлари
билан
ҳамкорликда
тадбиркорлик
субъектларига
ва
тадбиркорлик
фаолиятини
бошламоқчи
бўлган
жисмоний
шахсларга
таъсис
ҳужжатлари
тайёрлаш
,
бухгалтерия
ҳисобини
юритиш
,
бизнес
-
режа
тайёрлаш
,
ахборот
,
консультация
,
юридик
ва
суғурта
хизматлари
кўрсатишни
янада
ривожлантириш
чора
-
тадбирларини
ишлаб
чиқиш
мақсадга
мувофиқ
.
Бундан
ташқари
,
ташкил
этилаётган
“
Менинг
бизнес
ғоям
”, “
Ёш
тадбиркор
–
юртга
мададкор
”, “
Ёш
тадбиркор
–
келажакка
пойдевор
”, “
Тадбиркор
аёл
”
каби
бир
қатор
лойиҳалари
доирасида
тегишли
тавсиянома
асосида
танловларнинг
туман
,
вилоят
ва
республика
босқичи
ғолибларига
ҳамда
хорижий
сармоядорлар
билан
тадбиркорлик
фаолиятини
олиб
бораётган
тадбиркорлик
субъектларига
ҳамда
экспортбоп
маҳсулот
ишлаб
чиқарадиган
корхоналарга
уларнинг
салоҳиятини
кучайтириш
мақсадида
бир
қатор
имтиёзлар
бериш
.
Жумладан
,
тадбиркорлик
фаолиятини
бошлаши
учун
тижорат
банклари
томонидан
имтиёзли
кредитлар
ажратиш
,
давлат
органлари
томонидан
солиқ
ва
божхона
имтиёзлари
,
преференциялар
берилишини
таъминлаш
бўйича
ишларни
янада
такомиллаштириш
тавсия
этилади
.
Хулоса
ўрнида
шуни
таъкидлаш
жоизки
,
мамлакатимзда
ушбу
соҳада
олиб
борилаётган
ислоҳотлар
самараси
ўлароқ
,
Ўзбекистон
Республикаси
бугунги
кунда
турли
нуфузли
халқаро
ташкилотлар
ва
давлатлар
томонидан
кенг
эътироф
этилмоқда
.
Биргина
,
Жаҳон
банки
томонидан
ҳар
йили
рейтинг
тарзида
эълон
қилинадиган
Doing Business
(
Бизнесни
юритиш
)
да
Ўзбекистон
Республикаси
янада
юқори
поғоналарни
эгаллаб
бораётгани
бунга
яққол
мисол
бўлади
. 2014
йил
июнь
ойидан
2015
йил
июнь
ойи
оралиғида
Ўзбекистон
Республикасининг
тадбиркорларга
,
инвестиция
муҳитига
янада
енгилликлар
ва
қулайликлар
бериш
бўйича
олиб
борган
ислоҳотлари
кучли
ўнлик
давлатлар
қаторида
Жаҳон
Банки
томонидан
алоҳида
эътироф
этилган
.
Шундай
экан
,
ушбу
соҳада
қабул
қилинадиган
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатлар
янада
халқимизнинг
фаровонлигини
оширишга
,
ишбилармонлик
ва
тадбиркорлик
фаолиятини
ривожлантиришга
ҳуқуқий
замин
бўлиб
хизмат
қилади
.
Н
.
Азизов
,
ТДЮУ
мустақил
изланувчиси
ТАДБИРКОРЛИК
ФАОЛИЯТИНИНГ
ЖАДАЛ
РИВОЖЛАНИШИНИ
ТАЪМИНЛАШДА
ХЎЖАЛИК
СУДЛАРИНИНГ
ЎРНИ
Аннотация
:
мазкур
мақолада
тадбиркорлик
фаолиятининг
айрим
масалалари
,
молиявий
санкцияларни
қўллаш
,
хўжалик
судларининг
тадбиркорлик
субъектлари
ҳуқуқларини
ҳимоя
қилишдаги
ўрни
ҳамда
қонунчиликдаги
ўзгартиш
ва
қўшимчалар
таҳлил
қилинган
,
шунингдек
таклифлар
билдирилган
.
Калит
сўзлар
:
хўжалик
процесси
,
молиявий
санкция
,
тадбиркорлик
фаолияти
.
Аннотация
:
в
данной
статье
рассматриваются
не
-
которые
вопросы
предпринимательской
деятельности
,
применения
финансовых
санкций
,
роли
хозяйствую
-
щих
судов
по
защите
прав
хозяйствующих
субъектов
,
а
также
дам
анализ
изменений
и
дополнений
в
законо
-
дательство
,
выдвинуты
предложения
.
Ключевые
слова
:
хозяйственный
процесс
,
финан
-
совая
санкция
,
предпринимательская
деятельность
.
Annotation:
this article discusses some of the issues
of business activity, the application of financial sanctions,
the role of economic courts to protect the rights of eco-
nomic entities, as well as the analysis of the changes and
additions to the legislation, and made the proposals to
amendment to the legislation.
Key words:
economical process, financial sanctions,
entrepreneurial activity.
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
2016
йил
5
октябрда
қабул
қилинган
“
Тадбиркорлик
фаолиятининг
жадал
ривожланишини
таъминлашга
,
хусусий
мулкни
ҳар
томонлама
ҳимоя
қилишга
ва
ишбилармонлик
муҳитини
сифат
жиҳатидан
яхшилашга
доир
қўшимча
чора
-
тадбирлар
тўғрисида
”
ги
ПФ
–4848-
сон
Фармони
ўз
олдига
,
энг
аввало
,
кичик
бизнес
ва
хусусий
тадбиркорликнинг
жадал
ривожланишини
таъминлаш
,
хусусий
мулкни
ҳимоя
қилиш
ва
унинг
дахлсизлиги
кафолатларининг
ҳуқуқий
механизмларини
янада
мустаҳкамлаш
,
тадбиркорликни
ривожлантириш
йўлидаги
бюрократик
тўсиқларни
бартараф
этиш
,
республикада
инвестиция
ва
ишбилармонлик
муҳитини
яхшилашни
мақсад
қилиб
олди
.
Хусусан
,
ушбу
Фармонда
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
хўжалик
суди
томонидан
тадбиркорлар
ҳуқуқларининг
суд
орқали
ишончли
ҳимоя
қилинишини
,
шаффофлик
ва
холисликни
таъминлаш
мақсадида
суд
мажлисларига
аудио
ва
видео
қайд
этиш
механизмлари
босқичма
-
босқич
жорий
этилишини
,
шунингдек
,
қабул
қилинган
суд
қарорлари
веб
-
сайтларда
жойлаштирилишини
назарда
тутувчи
дастурнинг
ишлаб
чиқилишини
таъминланиш
каби
долзарб
масалалар
назарда
тутилган
.
Ўзбекистон
Республикаси
Конституциясида
суд
ҳокимиятининг
бир
тармоғи
сифатида
хўжалик
судлари
мақоми
белгиланган
ва
мулкчиликнинг
турли
шаклларига
асосланган
корхоналар
,
муассасалар
,
ташкилотлар
,
шунингдек
,
тадбиркорлар
ўртасида
,
иқтисодиёт
соҳасида
ва
уни
бошқариш
жараёнида
вужудга
келадиган
хўжалик
низолари
хўжалик
судлари
томонидан
ҳал
этилиши
ҳам
назарда
тутилган
.
Шунингдек
,
тадбиркорларнинг
ҳуқуқлари
ва
қонуний
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2016
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
50
манфаатларини
ҳимоя
қилишда
қонун
ҳужжатларига
риоя
этиш
,
уларни
тўғри
қўллаш
хўжалик
судларининг
асосий
вазифаси
ҳисобланади
.
Сўнгги
йилларда
хўжалик
юритувчи
субъектлар
,
шу
жумладан
фуқароларнинг
хўжалик
судларига
мурожаатлари
кўпайиб
бормоқда
[1].
Шунингдек
,
хўжалик
судларида
электрон
мурожаатлар
юбориш
имконияти
яратилгани
,
суд
мажлисларини
видеоконференцалоқа
режимида
ўтказиш
жорий
қилингани
низоларни
тез
фурсатларда
,
қонуний
ҳамда
ортиқча
суд
харажатлари
ва
бошқа
харажатларни
тежаган
ҳолда
ҳал
этиш
имконини
бермоқда
.
Шунингдек
,
мазкур
Фармонга
асосан
2017
йилнинг
1
январидан
бошлаб
:
-
молия
-
хўжалик
фаолиятини
амалга
оширишда
биринчи
марта
ҳуқуқбузарликлар
содир
этган
тадбиркорлик
субъектлари
ва
уларнинг
ходимлари
йўл
қўйилган
қонунбузарликларни
қонун
ҳужжатларида
белгиланган
муддатларда
ихтиёрий
равишда
бартараф
этган
ва
етказилган
моддий
зарарни
қоплаган
тақдирда
,
инсоннинг
соғлиғи
ва
ҳаётига
зарар
етказилган
ҳолатлар
бундан
мустасно
,
маъмурий
ва
жиноий
жавобгарликдан
,
жарималар
ва
молиявий
санкциялар
(
пенядан
ташқари
)
қўлланилишидан
озод
этилиши
;
-
ноқонуний
тадбиркорлик
фаолиятини
амалга
ошириш
билан
боғлиқ
ҳуқуқбузарликларни
биринчи
марта
содир
этган
шахслар
ҳуқуқбузарлик
аниқланган
кундан
эътиборан
бир
ой
муддатда
етказилган
зарарнинг
ўрнини
ихтиёрий
равишда
қоплаган
,
тадбиркорлик
субъекти
сифатида
рўйхатдан
ўтган
ва
рухсат
этувчи
зарур
ҳужжатларни
расмийлаштирган
тақдирда
маъмурий
ва
жиноий
жавобгарликдан
озод
этилиши
;
-
тадбиркорлик
субъектлари
ҳакамлик
судининг
ҳал
қилув
қарорини
мажбурий
ижро
этиш
учун
ижро
варақаси
бериш
тўғрисида
ариза
берган
тақдирда
давлат
божи
тўлашдан
озод
этилиши
каби
механизмлар
жорий
этилиши
белгиланди
.
Биринчи
ҳолатда
,
яъни
молия
-
хўжалик
фаолиятини
амалга
оширишда
биринчи
марта
ҳуқуқбузарликлар
содир
этган
тадбиркорлик
субъектлари
ва
уларнинг
ходимлари
йўл
қўйилган
қонунбузарликларни
қонун
ҳужжатларида
белгиланган
муддатларда
ихтиёрий
равишда
бартараф
этган
ва
етказилган
моддий
зарарни
қоплаган
тақдирда
,
инсоннинг
соғлиғи
ва
ҳаётига
зарар
етказилган
ҳолатлар
бундан
мустасно
,
маъмурий
ва
жиноий
жавобгарликдан
,
жарималар
ва
молиявий
санкциялар
(
пенядан
ташқари
)
қўлланилишидан
озод
этилиши
муҳим
масала
ҳисобланади
.
Бунда
қонунбузарликларни
қонун
ҳужжатларида
белгиланган
муддатларда
ихтиёрий
равишда
бартараф
этганлиги
ва
етказилган
моддий
зарарни
қоплагани
бўйича
амалдаги
қонунчиликда
ўз
ечимини
топиши
зарур
бўлган
масалалар
мавжуд
.
Масалан
,
Ўзбекистон
Республикаси
Солиқ
кодексининг
104-
моддасига
асосан
солиқ
тўловчи
давлат
солиқ
хизмати
органи
қарорининг
кўчирма
нусхаси
олинган
кундан
эътиборан
ўттиз
кун
ичида
қарорда
кўрсатилган
солиққа
оид
ҳуқуқбузарликларни
бартараф
этиши
ҳамда
ҳисобланган
солиқлар
,
бошқа
мажбурий
тўловлар
ва
пеня
суммасини
тўлаши
шартлиги
белгиланган
.
Белгиланган
муддатда
солиққа
оид
ҳуқуқбузарликлар
бартараф
этилган
ҳамда
ҳисобланган
солиқлар
,
мажбурий
тўловлар
ва
пеня
суммаси
тўланган
тақдирда
,
давлат
солиқ
хизмати
органи
қарорининг
солиқ
тўловчига
нисбатан
қўлланиладиган
жарима
қисми
бекор
қилинган
ҳисобланади
.
Аммо
мазкур
норма
товарларни
(
ишларни
,
хизматларни
)
реализация
қилишдан
олинган
тушумни
яшириш
(
камайтириш
)
ва
кирим
қилинмаган
товарларни
сақлаш
,
фискал
хотирага
эга
бўлган
назорат
-
касса
машиналарининг
қўлланилиш
тартибини
бузиш
,
шунингдек
лицензиясиз
фаолият
билан
шуғулланиш
ҳолларига
татбиқ
этилмаслиги
ҳам
ушбу
нормада
назарда
тутилган
.
Бироқ
,
бугунги
кунда
фаолият
турлари
билан
лицензиясиз
ва
бошқа
рухсат
берувчи
ҳужжатларсиз
шуғулланганлик
учун
Ўзбекистон
Республикаси
Маъмурий
жавобгарлик
тўғрисидаги
кодекснинг
165,
176
3
-
моддалари
,
фаолият
билан
лицензиясиз
шуғулланиш
учун
эса
Ўзбекистон
Республикаси
Жиноят
кодексининг
190-
моддасига
асосан
жавобгарлик
белгиланган
.
Аввал
, 2013
йил
7
октябр
кунига
қадар
эса
ушбу
ҳуқуқбузарликлар
учун
молиявий
санкция
ҳам
мавжуд
эди
.
Аммо
бугунги
кунда
ушбу
ҳуқуқбузарликлар
учун
молиявий
санкция
мавжуд
бўлмасада
,
ушбу
нормада
“
лицензиясиз
фаолият
билан
шуғулланиш
”
тушунчаси
сақланмоқда
.
Бундан
ташқари
,
юқоридаги
Фармонда
келтирилган
қоидаларни
самарали
амалиётга
тадбиқ
этиш
мақсадида
Солиқ
кодексининг
104-
моддасида
белгиланган
чекловни
,
яъни
4
та
ҳолатда
камчиликлар
бартараф
этилса
ҳам
молиявий
санкция
қўлланилиши
каби
қоидаларни
чиқариб
ташлаш
мақсадга
мувофиқ
.
Охирги
қонунчиликка
киритилган
ўзгартиришларга
мувофиқ
Солиқ
кодекси
112-
моддасининг
тўртинчи
қисмига
мувофиқ
қўлланиладиган
молиявий
санкция
ҳуқуқбузарликнинг
оқибатларига
номутаносиб
бўлган
,
жавобгарликни
енгиллаштирувчи
ҳолатлар
аниқланган
тақдирда
,
шунингдек
ҳуқуқбузарнинг
моддий
аҳволини
инобатга
олиб
,
хўжалик
судлари
томонидан
Солиқ
кодексининг
17-
бобида
назарда
тутилган
молиявий
санкциянинг
энг
кам
даражасидан
ҳам
камроқ
,
бироқ
белгиланган
санкция
энг
кам
миқдорининг
25
фоизидан
кам
бўлмаган
миқдорда
,
сабаблар
ва
асосларни
албатта
кўрсатган
ҳолда
молиявий
санкция
қўлланиши
мустаҳкамланди
.
Солиқ
кодексига
киритилган
ўзгартиш
ва
қўшимчаларга
мувофиқ
солиқ
тўловчи
томонидан
солиққа
оид
бир
неча
ҳуқуқбузарлик
содир
этилган
тақдирда
,
жарима
унча
оғир
бўлмаган
молиявий
санкцияни
оғирроқ
жарима
билан
қамраб
олиш
ёхуд
тайинланган
жарималарни
тўлиқ
ёки
қисман
қўшиш
орқали
солиққа
оид
ҳуқуқбузарликлар
мажмуи
бўйича
қўлланилиши
белгиланди
.
Ўзбекистон
Республикаси
Хўжалик
процессуал
кодексида
ҳуқуқий
таъсир
чораси
сифатида
молиявий
жарималарни
қўллаш
ва
ундириш
тартиби
келтирилган
[2].
Бироқ
бу
қоидалар
фақат
Ўзбекистон
Республикаси
Солиқ
кодексида
кўрсатилган
молиявий
санкцияларгагина
амал
қилиб
,
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
“
Алкоголли
маҳсулотлар
билан
чакана
савдо
қилишни
янада
тартибга
солиш
чора
-
тадбирлари
тўғрисида
” 2007
йил
16
мартдаги
ПҚ
-605-
сонли
Қарорининг
3-
бандида
,
Ўзбекистон
Республикаси
Вазирлар
Маҳкамасининг
“
Биржадан
ташқари
валюта
бозорини
янада
ривожлантириш
ва
мустаҳкамлаш
чора
-
тадбирлари
тўғрисида
” 2000
йил
29
июндаги
245-
сонли
қарорининг
4-
бандида
,
Солиқ
кодекси
53-
моддасининг
олтинчи
қисмида
ва
бошқа
қонун
ҳужжатларида
белгиланган
молиявий
санкцияларни
қўллаш
билан
боғлиқ
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2016
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
51
ишларни
кўришда
ушбу
қоидалар
татбиқ
этилмайди
.
Масалан
,
алкоголли
маҳсулотлар
билан
чакана
савдо
қилиш
қоидалари
бузилганлиги
учун
юридик
шахсларга
алкоголли
маҳсулотлар
билан
савдо
қилиш
ҳуқуқидан
маҳрум
этилган
ҳолда
энг
кам
ойлик
иш
ҳақининг
200
бараваридан
300
бараваригача
миқдорда
жарима
солинади
ҳамда
айбдор
ходимлар
қонун
ҳужжатларида
белгиланган
жавобгарликка
тортилиши
назарда
тутилган
.
Шу
сабабли
,
юқоридаги
Фармонда
кўрсатилган
мақсадларга
эришиш
мақсадида
ушбу
ҳолатларда
ҳам
биринчи
марта
ҳуқуқбузарликлар
содир
этилганда
,
йўл
қўйилган
қонунбузарликларни
қонун
ҳужжатларида
белгиланган
муддатларда
ихтиёрий
равишда
бартараф
этган
ва
етказилган
моддий
зарарни
қоплаган
тақдирда
молиявий
санкциялар
қўлланилишидан
озод
этилиши
каби
қоидалар
қўлланилиши
мақсадга
мувофиқ
.
Шунингдек
,
Солиқ
кодексининг
114-
моддасида
кирим
қилинмаган
товарлар
қўзғатилган
маъмурий
ҳуқуқбузарлик
тўғрисидаги
иш
ёки
жиноят
иши
доирасида
давлат
даромадига
ўтказилган
тақдирда
ушбу
модданинг
биринчи
қисмида
назарда
тутилган
молиявий
санкция
қўлланилмаслиги
белгиланган
.
Ўзбекистон
Республикаси
Маъмурий
жавобгарлик
тўғрисидаги
кодексининг
338-
моддасига
асосан
мусодара
қилинган
нарсани
сотиш
ёки
йўқ
қилиб
ташлаш
тартиби
белгиланган
бўлиб
,
маъмурий
ҳуқуқбузарлик
содир
этиш
қуроли
ёки
бевосита
шундай
ашё
бўлган
мусодара
қилинган
нарсани
сотиш
ва
йўқ
қилиб
ташлаш
белгиланган
тартибда
амалга
оширилади
.
Ўзбекистон
Республикаси
Вазирлар
Маҳкамасининг
2009
йил
15
июлдаги
200-
сон
Қарори
билан
тасдиқланган
"
Давлат
даромадига
ўтказиладиган
мол
-
мулкни
олиб
қўйиш
,
сотиш
ёки
йўқ
қилиб
ташлаш
тартиби
тўғрисида
"
ги
Низомга
асосан
давлат
даромадига
ўтказиш
ва
йўқ
қилиш
тартиби
алоҳида
тушунчалар
эканлиги
маълум
.
Қонун
ҳужжатларига
киритилган
охирги
ўзгартиш
ва
қўшимчалардан
кўзланган
мақсад
солиққа
оид
ҳуқуқбузарликлар
учун
жавобгарликни
либераллаштиришдан
иборатлигини
англаган
ҳолда
,
тадбиркорлик
субъектларининг
мулкий
аҳволини
янада
оғирлаштирмаслик
мақсадида
йўқ
қилиб
ташлаш
тартиби
ҳам
қўлланилган
тақдирда
ҳам
молиявий
санкция
қўлланилмаслиги
тўғрисидаги
қоиданинг
Солиқ
кодексида
акс
этиши
мақсадга
мувофиқ
.
Иккинчи
ҳолатда
,
яъни
ноқонуний
тадбиркорлик
фаолиятини
амалга
ошириш
билан
боғлиқ
ҳуқуқбузарликлар
бўйича
Ўзбекистон
Республикасининг
Жиноят
кодекси
188-
моддаси
ва
Маъмурий
жавобгарлик
тўғрисидаги
кодексининг
176-
моддасига
(
Ноқонуний
тадбиркорлик
фаолияти
)
биринчи
марта
содир
этган
шахслар
ҳуқуқбузарлик
аниқланган
кундан
эътиборан
бир
ой
муддатда
етказилган
зарарнинг
ўрнини
ихтиёрий
равишда
қоплаган
,
тадбиркорлик
субъекти
сифатида
рўйхатдан
ўтган
ва
рухсат
этувчи
зарур
ҳужжатларни
расмийлаштирган
тақдирда
маъмурий
ва
жиноий
жавобгарликдан
озод
этилиши
каби
қоидалар
киритилиши
мақсадга
мувофиқ
.
Лекин
,
бу
ерда
“
етказилган
зарар
”
миқдори
қандай
мезонларга
асосан
аниқланишини
аниқ
ҳуқуқий
механизми
бўлиши
зарур
.
Масалан
,
“
Давлат
рўйхатидан
ўтмасдан
тадбиркорлик
фаолиятини
амалга
оширувчи
жисмоний
шахслардан
қатъий
белгиланган
солиқни
ундириш
тартиби
тўғрисида
”
ги
Низомнинг
(
Адлия
вазирлиги
томонидан
31.05.2013
йил
31
майда
2463-
сон
билан
рўйхатга
олинган
) 7-
бандига
асосан
Давлат
солиқ
хизмати
органлари
томонидан
тадбиркорлик
фаолиятини
давлат
рўйхатидан
ўтмасдан
амалга
оширувчи
сифатида
аниқланган
жисмоний
шахс
тадбиркорлик
фаолиятини
давлат
рўйхатидан
ўтмасдан
амалга
ошириш
ҳолати
аниқланган
санадан
бошлаб
ўттиз
кун
ичида
қатъий
белгиланган
солиқнинг
йиллик
суммасини
тўлаши
ёки
ушбу
муддат
давомида
якка
тартибдаги
тадбиркор
сифатида
давлат
рўйхатидан
ўтиши
лозим
.
Агар
давлат
солиқ
хизмати
органлари
томонидан
тадбиркорлик
фаолиятини
давлат
рўйхатидан
ўтмасдан
амалга
оширувчи
сифатида
аниқланган
жисмоний
шахс
давлат
рўйхатидан
ўтмасдан
тадбиркорлик
фаолиятини
амалга
ошириш
ҳолати
аниқланган
санадан
бошлаб
ўттиз
кун
ичида
қатъий
белгиланган
солиқнинг
йиллик
суммасини
тўламаган
ва
ушбу
муддат
давомида
якка
тартибдаги
тадбиркор
сифатида
давлат
рўйхатидан
ўтмаган
бўлса
,
у
ҳолда
қарз
суммаси
Ўзбекистон
Республикаси
Солиқ
кодексида
белгиланган
тартибда
ундирилиши
белгиланган
.
Ушбу
масалада
тўлов
қандай
аҳамиятга
эгалиги
ва
назорат
қилинмайдиган
даромад
олганлиги
“
етказилган
зарар
”
бўлиши
мумкинлиги
тўғрисида
қонунчиликда
аниқ
ҳуқуқий
ечимлар
берилиши
лозим
.
Бундан
ташқари
,
ушбу
қатъий
белгиланган
солиқни
фақат
якка
тартибдаги
тадбиркорлар
тўлашини
эътиборга
олиб
,
якка
тартибдаги
тадбиркорлар
шуғулланиши
мумкин
бўлмаган
фаолият
турларини
амалга
ошираётган
жисмоний
шахсларга
татбиқ
этилмаслигига
аҳамият
қаратиш
лозим
.
Учинчи
ҳолатда
,
яъни
тадбиркорлик
субъектлари
ҳакамлик
судининг
ҳал
қилув
қарорини
мажбурий
ижро
этиш
учун
ижро
варақаси
бериш
тўғрисида
ариза
берган
тақдирда
давлат
божи
тўлашдан
озод
этилиши
каби
механизмлар
жорий
этилиши
белгиланди
.
Шу
кунга
қадар
айнан
давлат
божларидан
озод
этиш
бўйича
бир
қатор
ўзгаришлар
бўлган
эди
.
Хусусан
,
Солиқ
кодексининг
330-
моддасига
киритилган
қўшимчаларга
кўра
мулкдорлар
–
хусусий
мулк
ҳуқу
-
қини
амалга
ошириш
билан
боғлиқ
бўлган
ҳуқуқлари
ҳамда
қонуний
манфаатлари
бузилганлиги
тўғрисида
давлат
органлари
ва
бошқа
органларнинг
,
фуқаролар
ўзини
ўзи
бошқариш
органларининг
қарорлари
,
улар
мансабдор
шахсларининг
ҳаракатлари
(
ҳаракатсизлиги
)
устидан
судга
шикоят
қилиш
ҳақидаги
ишлар
юзасидан
,
шунингдек
,
аризачи
ва
жавобгар
–
ҳуқуқий
таъсир
чораларини
қўллаш
тўғрисидаги
ишлар
бўйича
хўжалик
судларида
давлат
божини
тўлашдан
бутунлай
озод
қилинди
.
Энди
эса
,
тадбиркорлик
субъектлари
ҳакамлик
судининг
ҳал
қилув
қарорини
мажбурий
ижро
этиш
учун
ижро
варақаси
бериш
тўғрисида
ариза
берган
тақдирда
давлат
божи
тўлашдан
озод
этилиши
ҳам
Солиқ
кодексида
ўз
аксини
топиши
зарур
.
Бундан
ташқари
,
ҳакамлик
судининг
ҳал
қилув
қарорини
бекор
қилиш
тўғрисидаги
ариза
берган
тақдирда
ҳам
давлат
божи
тўлашдан
озод
этилиши
белгиланиши
мақсадга
мувофқи
бўлар
эди
.
Чунки
ҳар
икки
ариза
бўйича
ҳам
энг
кам
ойлик
иш
ҳақининг
икки
баравари
миқдорида
давлат
божи
ундирилади
.
Бундан
ташқари
,
Ўзбекистон
Республикаси
Вазирлар
Маҳкамасининг
1993
йил
19
августдаги
"
Ўзбекистон
Республикаси
Вазирлар
Маҳкамасининг
"
Хорижий
валютадаги
давлат
божлари
,
йиғимлар
ҳамда
солиқ
бўлмаган
бошқа
тўловлар
ставкалари
тўғрисида
"
423-
сон
қарорига
мувофиқ
хўжалик
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2016
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
52
судларида
мулкий
низоларни
кўришда
даъво
қийматидан
келиб
чиқиб
3, 2, 1
фоизли
ставкалари
сақланиб
қолмоқда
.
Ваҳоланки
,
Ўзбекистон
Республикаси
Вазирлар
Маҳкамасининг
1994
йил
3
ноябрдаги
"
Давлат
божи
ставкалари
ҳақида
"
ги
533-
сон
Қарорига
асосан
эса
мулкий
тусдаги
даъво
аризаларидан
даъво
баҳосининг
1
фоизи
миқдорида
,
лекин
энг
кам
ойлик
иш
ҳақидан
кам
бўлмаган
миқдорда
давлат
божи
ундирилиши
белгиланган
ва
юқоридаги
хўжалик
судларида
ундириладиган
хорижий
валютадаги
давлат
божлари
ҳам
ушбу
миқдорга
мослаштирилиши
мақсадга
мувофиқ
бўлар
эди
.
Хўжалик
судларининг
фаолиятини
самарадорлигини
ошириш
тадбиркорлик
субъектларининг
ҳуқуқ
ҳамда
қонуний
манфаатларини
янада
ишончли
ҳимоя
қилишда
муҳим
аҳамият
касб
этади
.
Адабиётлар
рўйхати
:
1.
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
хўжалик
судининг
расмий
веб
сайти
2.
Ўзбекистон
Республикасининг
Хўжалик
процессуал
кодекси
(
ЎзР
30.08.1997
й
. 478-I-
сон
Қонуни
билан
тасдиқланган
),
“
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Мажлисининг
Ахборотномаси
”,
1997
йил
, 9-
сон
, 234-
модда
(2015
йил
20
августда
энг
сўнгги
киритилган
ўзгартиш
ва
қўшимчалар
ҳисобга
олинган
ҳолда
).
О
.
Дадаходжаев
,
ТДЮУ
мустақил
изланувчиси
ТАШУВЧИНИНГ
ФУҚАРОЛИК
ЖАВОБГАРЛИГИНИ
СУҒУРТА
ҚИЛИШ
ОБЪЕКТЛАРИ
Аннотация
:
мазкур
мақолада
фуқаролик
жавобгарликни
суғурталашнинг
мазмуни
,
унинг
объектлари
,
бу
борадаги
назарий
-
ҳуқуқий
қарашларнинг
таҳлили
,
суғурта
муносабатларида
ташувчининг
фуқаролик
жавобгарлигини
мажбурий
суғурта
қилишнинг
ўзига
хослиги
ҳамда
бу
борадаги
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатлар
таҳлил
қилинган
.
Калит
сўзлар
:
суғурта
,
фуқаролик
жавобгарлик
,
суғурта
муносабатлари
,
ташувчи
,
суғурта
қилдирувчи
,
суғурта
ташкилоти
.
Аннотация
:
в
данной
статье
описывается
сущ
-
ность
и
объекты
,
а
также
,
теоретическо
-
правовые
взгляды
,
присущая
характеристика
обязательного
страхования
гражданской
ответственности
перевозчика
и
анализируется
нормативно
-
правовые
акты
в
этой
сфере
.
Ключевые
слова
:
страхование
,
гражданской
от
-
ветственности
,
страхование
отношения
,
страховщик
,
страховой
организации
.
Annotation:
in this article it is explained the meaning
and objects, as well as, theoretic-legal views, appropriate
characteristic of mandatory insurance of civil liability of
carrier and analyzed normative-legal acts in this sphere.
Key words:
insurance, civil liability, insurance rela-
tionships, the insurer, the insurance company.
Фуқароларнинг
ҳаёти
,
фуқаролар
ва
юридик
шахсларнинг
мол
-
мулки
ҳуқуқий
ҳимоя
объекти
сифатида
ҳуқуқнинг
турли
институтлари
томонидан
намоён
бўлади
.
Деярли
барча
ҳуқуқ
соҳаларида
ҳуқуқий
ҳимоянинг
мазкур
объекти
алоҳида
нормалар
орқали
турли
ҳуқуқбузарликлар
ва
ноқонуний
тазйиқларга
учраганда
ҳуқуқий
жавобгарликни
юзага
келишига
сабаб
бўлади
.
Масалан
,
жиноят
ҳуқуқида
фуқаронинг
соғлиғига
тан
жароҳати
етказиш
орқали
ҳуқуқбузарлик
содир
этган
шахсга
нисбатан
жиноий
тақиб
қилиш
орқали
ушбу
объект
ҳимояланади
.
Фуқаролик
ҳуқуқида
эса
фуқаронинг
ҳаёти
ва
соғлиғига
шикаст
етказилганда
эса
унга
етказилган
зарарни
қоплаш
йўли
билан
ҳуқуқий
ҳимоя
амалга
оширилади
.
Ҳуқуқий
ҳимоядан
фарқли
равишда
фуқаронинг
ҳаёти
ва
соғлиғи
,
фуқаролар
ва
юридик
шахсларнинг
мол
-
мулки
турли
воситалар
орқалиҳуқуқий
муҳофаза
этилиши
ва
шу
йўл
билан
уларнинг
ҳуқуқ
ва
манфаатлари
таъминланиши
мумкин
.
Масалан
,
суғурта
инстутини
қўллаш
йўли
билан
фуқаронинг
соғлиғи
ва
мол
-
мулки
муҳофазаланади
ва
ушбу
объектларга
шикаст
етказилиши
натижасида
кўрилган
зарар
суғурта
бадали
ҳисобига
қопланади
.
Шу
сабабли
фуқароларнинг
ҳаёти
ва
соғлиғи
,
фуқаролар
ва
юридик
шахсларнинг
мол
-
мулкини
суғурталаш
йўли
билан
муҳофаза
улар
манфаатларини
таъминлашнинг
самарали
воситаси
саналади
.
Таъкидлаш
ўринлики
,
суғурта
шартномаси
объекти
масаласини
аниқлаштиришдан
олдин
,
фуқаролик
-
ҳуқуқий
муносабат
объекти
тушунчасига
оид
ҳолатларга
эътибор
қаратиш
зарур
.
Мутахассислар
бу
борада
бир
қатор
фикрлар
билдиришган
.
Жумладан
,
И
.
Б
.
Зокировнинг
фикрича
,
фуқаролик
-
ҳуқуқий
