ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2016
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
57
Д
.
Умарханова
,
юридик
фанлар
номзоди
,
Жаҳон
иқтисодиёти
ва
дипломатия
университети
катта
илмий
ходим
-
изланувчиси
ЖИНОЯТ
ИШЛАРИ
БЎЙИЧА
ХАЛҚАРО
ҲАМКОРЛИК
МЕХАНИЗМИНИНГ
ХАЛҚАРО
-
ҲУҚУҚИЙ
АСОСЛАРИ
ТАҲЛИЛИ
Аннотация
:
мазкур
мақолада
жиноят
ишлари
бўйича
халқаро
ҳамкорликнинг
ҳуқуқий
асоси
ҳисобланган
халқаро
шартномалар
ҳамда
унга
боғлиқ
бўлган
халқаро
ҳужжатлар
ўрганилган
ва
таҳлил
қилинган
.
Бундан
ташқари
,
муаллиф
жиноят
ишлари
бўйича
халқаро
ҳамкорлик
механизмининг
халқаро
-
ҳуқуқий
тартибга
солиниши
таҳлил
этишни
осонлаштириш
ҳамда
ушбу
масалани
атрофлича
тадқиқ
этиш
мақсадида
мазкур
ҳужжатларни
бир
неча
гуруҳларга
бўлиб
ўрганган
.
Калит
сўзлар
:
халқаро
жиноят
ҳуқуқи
,
халқаро
ҳамкорлик
,
жиноятчилик
,
экстрадиция
,
қидирув
,
ҳибсга
олиш
,
ўзаро
ҳуқуқий
ёрдам
,
конвенция
,
минтақавий
халқаро
шартномалар
.
Аннотация
:
в
данной
статье
изучены
и
проанали
-
зированы
международные
договоры
,
являющиеся
правовой
основой
международного
сотрудничества
по
уголовном
делам
.
Вместе
с
тем
,
в
целях
облегчения
анализа
и
детального
исследования
правового
регу
-
лирования
механизма
международного
сотрудниче
-
ства
по
уголовном
делам
,
автор
предлагает
разделить
международные
документы
на
несколько
групп
.
Ключевые
слова
:
международное
уголовное
право
,
международное
сотрудничество
,
преступление
,
экстрадиция
,
розыск
,
арест
,
взаимная
правовая
по
-
мощь
,
конвенция
,
международные
региональные
дого
-
воры
.
Annotation:
in this article, studied and analyzed the
international treaties, which are a legal basis of the inter-
national cooperation on criminal cases. At the same time,
for simplification of the analysis and detailed research of
legal regulation of the mechanism of the international co-
operation on criminal cases the author suggests to divide
the international documents into some groups.
Key words:
international criminal law,
international
cooperation
, crime, extradition, inquiry, arrest, mutual legal
assistance, convention, international regional treaties.
Жиноят
ишлари
бўйича
халқаро
ҳамкорлик
механизмининг
халқаро
ҳуқуқий
тартибга
солинишини
таҳлил
қилишда
,
аввало
унинг
халқаро
-
ҳуқуқий
асосларига
алоҳида
тўхталиб
ўтиш
зарур
.
Бу
жараёнда
шуни
алоҳида
таъкидлаб
ўтиш
лозимки
,
давлатлар
ўртасидаги
жиноятлар
устидан
юрисдикцияни
белгилаш
,
жиноят
ишлари
бўйича
ва
жиноятчиларни
ушлаб
бериш
юзасидан
ҳуқуқий
ёрдам
кўрсатиш
масалалари
икки
томонлама
ёки
кўп
томонлама
шартномалар
ўзаролик
принципи
асосида
амалга
оширилади
.
А
.
Х
.
Саидов
таъкидлаб
ўтганидек
,
“
Давлат
ҳокимиятининг
жиноий
-
процессуал
ҳаракатлари
унинг
ҳудуди
билан
чегараланган
.
Зотан
,
айрим
вақтларда
жиноий
ишлар
бўйича
одил
судловни
амалга
ошириш
учун
бошқа
давлат
ҳудудида
ҳам
процессуал
ҳаракатларни
амалга
ошириш
талаб
қилинади
.
Ҳолбуки
,
давлат
суверенитети
тамойили
бир
давлат
ҳокимиятини
иккинчи
бир
давлат
ҳудудида
тўғридан
-
тўғри
ҳаракатларини
(
шу
жумладан
,
судлов
ишларини
)
амалга
оширишни
истисно
қилади
.
Шу
боис
зарурий
процессуал
ҳаракатларни
ўтказиш
учун
ягона
имконият
тегишли
давлатга
ёрдам
сўраб
мурожаат
этишдир
.
Давлатларнинг
жиноий
ишлар
бўйича
ҳамкорлиги
икки
томонлама
ва
минтақавий
даражада
ривожланади
ва
бундай
ҳамкорликнинг
фақат
айрим
масалалари
кўп
томонлама
шартномаларга
киритилади
” [1, 227-
бет
].
Халқаро
ҳамжамиятнинг
мазкур
соҳанинг
ҳуқуқий
асосларини
шакллантириш
масаласига
алоҳида
аҳамият
қаратаётганлиги
бежиз
эмас
.
Қайд
этиш
жоизки
,
жиноят
ишлари
бўйича
халқаро
ҳамкорлик
борасида
қатор
конвенция
ҳамда
икки
томонлама
шартномалар
амал
қилиб
келмоқда
[2].
Ушбу
шартномаларни
А
.
И
.
Бойцов
[3, 49-
бет
]
таъкидлаганидек
,
икки
гуруҳга
ажратиш
мумкин
:
икки
томонлама
шартномалар
ва
кўп
томонлама
шартномалар
.
Ўз
навбатида
кўп
томонлама
шартномаларнинг
қуйидаги
турларини
фарқлаш
ўринли
:
а
)
айнан
жиноятчиларни
тутибберишга
бағишланган
шартномалар
;
б
)
ҳар
томонлама
ҳуқуқий
ёрдам
кўрсатиш
,
шужумладан
экстрадиция
масаласига
дахлдор
қоидаларни
қамраб
олувчи
шартномалар
;
в
)
халқаро
тусдаги
ва
халқаро
жиноятларга
қарши
курашнинг
умумий
муаммоларига
тааллуқли
,
шужумладан
улар
иштирокчиларининг
муайян
жиноятлар
учун
айбланган
ёки
судланган
шахсларни
утиб
бериш
(
экстрадиция
)
га
оидшартномалар
.
Бундан
ташқари
,
аксарият
ҳуқуқшунослар
томонидан
жиноят
ишлари
бўйича
халқаро
ҳамкорлик
масалаларини
тартибга
солиш
масаласини
икки
ва
кўптомонлама
шартномалар
асосида
амалга
оширилиши
таъкидлаб
ўтадилар
.
Умуманолганда
,
жиноят
ишлари
бўйича
халқаро
ҳамкорлик
механизмининг
халқаро
-
ҳуқуқий
тартибга
солиниши
таҳлил
этишни
осонлаштириш
ҳамда
ушбу
масалани
атрофлича
тадқиқ
этиш
мақсадида
уни
бир
неча
гуруҳларга
бўлиб
ўрганиш
мақсадга
мувофиқ
.
Биринчи
гуруҳга
жиноят
ишлари
бўйича
халқаро
ҳамкорликка
оид
қоидаларни
кўзда
тутувчи
халқаро
-
ҳуқуқий
ҳужжатлар
(
конвенция
,
декларация
ва
ш
.
к
.)
мансубдир
.
Хусусан
,
бугунги
кунда
жиноятчини
ушлаб
бериш
,
ўзаро
ҳуқуқий
ёрдам
кўрсатиш
,
халқаро
ҳамжамият
учун
хавф
туғдирувчи
жиноятларга
қарши
кураш
тўғрисидаги
қатор
конвенцияларда
,
чунончи
,
Ҳаво
кемаларини
ноқонуний
эгаллаб
олишга
қарши
кураш
(1970
йил
16
декабрь
),
Халқаро
ҳимоядан
фойдаланувчи
,
шу
жумладан
,
дипломатия
ходимларига
қарши
жиноятларнинг
олдини
олиш
ва
жазолаш
(1973
йил
14
декабрь
),
Гаровга
олишга
қарши
кураш
(1979
йил
17
декабрь
),
Ядровий
ашёларни
жисмоний
муҳофаза
қилиш
(1980
йил
3
март
),
Қийноқ
,
шафқатсиз
,
ғайриинсоний
муомала
ва
жазо
турларини
қўллашга
қарши
(1984
йил
10
декабрь
),
БМТ
ва
у
билан
боғлиқ
ходимлар
хавфсизлиги
(1994
йил
9
декабрь
),
Бомбали
терроризмга
қарши
кураш
(1997
йил
16
декабрь
),
Терроризмни
молиялаштиришга
қарши
кураш
тўғрисидаги
(1999
йил
9
декабрь
)
ва
б
.
қ
.
шу
аби
затор
конвенциялар
шулар
жумласидандир
[4].
БМТнинг
Трансмиллий
уюшган
жиноятчиликка
қарши
[5]
ва
Коррупцияга
қарши
[6]
конвенциялари
жиноят
содир
этган
шахсларни
ушлаб
бериш
жараёнида
айрим
келиб
чиққан
масалаларга
эътибор
қаратади
.
Мазкур
конвенциялар
ушлаб
бериш
жараёнини
тартибга
солиш
мақсадида
содир
этилган
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2016
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
58
жиноятлари
учун
экстрадицияни
амалга
оширишнинг
минимал
базавий
стандартини
белгилайди
ҳамда
бир
қанча
механизмларни
қабул
қилишни
кенгайтиради
.
Жиноят
ишлари
бўйича
халқаро
ҳамкорлик
механизмлари
ҳисобланган
ўзаро
ҳуқуқий
ёрдам
кўрсатиш
,
тутиб
топшириш
,
жиноят
суд
иш
юритувини
топшириш
ҳамда
ҳуқуқни
муҳофаза
қилувчи
органларининг
ўзаро
ҳамкорлиги
масалалари
ҳам
Трансмиллий
уюшган
жиноятчиликка
қарши
ва
Коррупцияга
қарши
конвенцияларида
ўз
аксини
топган
.
Бундан
ташқари
,
Гиёҳвандлик
воситалари
ва
психотроп
моддаларни
ғайриқонуний
равишда
муомалага
киритишга
қарши
кураш
тўғрисидаги
Бирлашган
Миллатлар
Ташкилотининг
Конвенциясига
[7] (1988
йилги
)
кўра
,
гиёҳвандликка
оид
бўлган
қонунларни
бузганлик
учун
жиноятчиларни
хорижий
мамлакатга
ушлаб
бериш
,
давлатлар
бир
-
бирларига
маълумотлар
алмашинуви
,
гиёҳванд
моддалар
сотувчисини
аниқлаш
ва
уларни
хибсга
олиш
каби
ўзаро
ҳуқуқий
ёрдам
кўрсатиш
масалалари
кўзда
тутилган
.
Бу
эса
,
конвенцияда
назарда
тутилган
жиноятларни
содир
этган
шахсларни
жиноий
жавобгарликдан
қутилиб
қолиши
олдини
олиш
ва
жазоланиши
лозимлигини
кўрсатади
.
Бу
каби
қоидалар
1929
йилги
Пул
белгиларини
қалбакилаштиришга
қарши
кураш
бўйича
халқаро
конвенция
ва
унинг
протоколида
ҳам
ўз
аксини
топган
.
Кўп
томонлама
шартнома
ва
келишувлар
тузишдан
кўзланган
пировард
мақсад
–
давлатларнинг
географик
яқинлиги
,
иқтисодий
,
сиёсий
ва
маданий
алоқадорлиги
,
стратегик
манфаатларининг
умумийлиги
туфайли
жиноят
ишлари
бўйича
халқаро
ҳамкорликни
амалга
оширишнинг
мақбул
механизмини
ишлаб
чиқишдир
.
Бу
эса
,
минтақавий
ва
умумминтақавий
конвенцияларда
ўз
аксини
топади
.
Жумладан
,
Европа
давлатлари
ўртасида
“
Ушлаб
бериш
тўғрисидаги
Европа
Конвенцияси
” [8, 227-
бет
],
“
Жиноят
ишлари
бўйича
ўзаро
ҳуқуқий
ёрдам
тўғрисидаги
Европа
конвенцияси
”, “
Жиноят
суд
иш
юритуви
учун
топшириш
тўғрисидаги
Европа
конвенцияси
”
каби
минтақавий
шартномалар
жиноят
ишлари
бўйича
халқаро
ҳамкорлик
механизмини
амалга
оширишда
дастуриламал
бўлиб
хизмат
қилади
.
Бундан
ташқари
умум
минтақавий
даражадаги
кўп
томонлама
шартномалар
қаторига
1981
йилда
қабул
қилинган
Америкалараро
Экстрадиция
тўғрисидаги
конвенцияси
,
Жиноят
ишлари
бўйича
ўзаро
ёрдам
тўғрисидаги
конвенция
(1992), 1952
йилги
Араб
мамлакатлари
Лигаси
шартномасини
киритиш
мумкин
.
Мустақил
Давлатлар
Ҳамдўстлиги
доирасида
Ўзаро
ҳуқуқий
ёрдам
кўрсатиш
тўғрисида
1993
йилда
тузилган
Минск
Конвенцияси
билан
2002
йил
7
октябрда
қабул
қилинган
“
Фуқаролик
,
оилавий
ва
жиноят
ишлари
бўйича
ҳуқуқий
ёрдам
ва
ҳуқуқий
муносабатлар
тўғрисидаги
Конвенция
”
(
Кишинёв
конвенцияси
)
никўришимиз
мумкин
[9].
Иккинчи
гуруҳга
халқаро
ташкилотлар
томонидан
ишлаб
чиқилган
намунавий
,
тавсиявий
тусдаги
ҳужжатлар
киради
.
Маълумки
,
давлатлар
ўртасида
халқаро
алоқалар
ҳар
соҳада
ривожланиб
,
такомиллашиб
бормоқда
.
Жумладан
,
жиноят
ишлари
бўйича
халқаро
ҳамкорлик
,
жиноятчиликка
қарши
курашнинг
миллий
ва
минтақавий
ўзига
хослиги
ва
бошқа
кўплаб
жиҳатлари
назарда
тутилган
ҳолда
халқаро
ташкилотлар
,
хусусан
,
БМТ
билан
давлатларнинг
халқаро
ҳамкорлиги
ҳам
эътиборга
молик
.
Глобал
даражада
жиноятчиликка
қарши
кураш
ташкилотчиси
сифатида
БМТ
умумий
стандартлар
,
кўрсатмалар
,
тавсиялар
ишлаб
чиқади
.
Бугунги
кунда
БМТ
доирасида
ушбу
тадқиқот
юзасидан
намунавий
юри
дик
ҳужжатлар
ишлаб
чиниш
орали
уни
тизимла
-
штиришга
қаратилган
ишлар
амалга
оширилаётганли
-
гини
таъкидлаш
ўринли
.
Шунингдек
,
жиноят
ишлари
бўйича
халқаро
ҳамкорликка
оид
амалдаги
икки
томо
-
нлама
шартномалар
кўп
жиҳатдан
эскиргани
ва
халқаро
жиноят
ҳуқуқидаги
сўнгги
янгиликларни
қамраб
олмаслиги
боис
Жиноятчиликнинг
олдини
олиш
ва
унга
қарши
кураш
қўмитасига
юри
дик
ҳужжатлар
намунасини
ишлаб
чиниш
бўйича
кодифи
-
кациявий
ишлар
олиб
бориш
вази
фаси
топширилган
.
Шу
маънода
БМТнинг
“
Ушлаб
бериш
тўғрисидаги
На
-
мунавий
шартнома
”, “
Жиноят
иш
юритуви
соҳасида
ўзаро
ҳуқуқий
ёрдам
тўғрисидаги
Намунавий
шартно
-
ма
”,
“
Шартли
айбланган
ва
озод
қилинган
ҳуқуқбузарлар
устидан
назорат
қилиш
учун
топшириш
тўғрисидаги
Намунавий
шартнома
”, “
Жиноят
иш
юри
-
туви
учун
топшириш
тўғрисидаги
Намунавий
шартно
-
ма
” [10]
жиноятчиликнинг
олдини
олиш
ҳамда
жиноий
одил
судлов
соҳасида
халқаро
ҳамкорликни
йўлга
қўймоқчи
бўлган
давлатлар
учун
ҳуқуқий
ёрдам
кўрсатувчи
ҳаққоний
омил
бўлиши
кўзда
тутилган
эди
.
Мазкур
намунавий
шартномалар
амалдаги
икки
томонлама
шартномаларни
қайта
кўриб
чиқиш
учун
асос
сифатида
тақдим
этар
экан
,
БМТ
замонавий
ҳуқуқшунослик
нуқтаи
назаридан
тўғри
бўлган
–
жиноят
ишлари
бўйича
халқаро
ҳамкорликка
оид
муносабатларни
тартибга
солувчи
халқаро
шартномалар
муштараклигини
таъминлаш
мақсадини
кўзлади
.
Намунавий
шартномалар
асосида
жиноят
ишлари
бўйича
халқаро
ҳамкорликни
кенгайтириш
ўз
навбатида
халқаро
ҳамжамиятнинг
халқаро
жиноятчиликка
қарши
кураши
самарадорлигини
оширишга
хизмат
қилди
.
Халқаро
майдонда
1998
йил
Халқаро
жиноят
суди
Рим
статутининг
қабул
қилиниши
ҳамда
унда
17
моддадан
иборат
(86-102-
моддалар
)
“
Халқаро
ҳамкорлик
ва
суд
ёрдами
”
номли
тўққизинчи
қисмнинг
киритилиши
ҳам
жиноят
одил
судлови
соҳасидаги
халқаро
ҳамкорликни
ташкиллаштиришга
муносиб
ҳисса
қўшди
.
Булардан
ташқари
,
БМТнинг
ихтисослаштирилган
муассасаларидан
бири
бўлган
Жиноятчилик
ва
гиёҳвандлик
бўйича
бошқармаси
Ушлаб
бериш
бўйича
намунавий
қонун
[11]
ишлаб
чиққан
бўлиб
,
мазкур
қонун
ўз
қонунчилигига
ўзгартириш
киритишни
ёки
мазкур
соҳада
янги
қонун
қабул
қилинишини
кўзда
тутган
давлатлар
фойдаланиши
мумкин
.
Учинчи
гуруҳга
давлатлар
ўртасида
жиноят
ишлари
бўйича
халқаро
ҳамкорлик
масаласида
имзолаган
икки
томонлама
шартномаларини
киритишимиз
мумкин
.
Жиноят
ишлари
бўйича
халқаро
ҳамкорликни
амалга
оширишда
давлатлараро
икки
томонлама
шартнома
-
ларнинг
урни
улкан
.
Бу
борада
Америка
ва
Европа
мамлакатларининг
амалиёти
таҳсинга
лойиқ
.
Мазкур
масала
юзасидан
давлатларнинг
тажрибасини
навбатдаги
параграфимизда
ўрганишимиз
боис
,
қуйида
икки
томонлама
халқаро
шартномаларнинг
халқаро
ҳуқуқий
асос
сифатида
ўрни
ва
ролига
тўхталиб
ўтамиз
.
Маълумки
,
икки
томонлама
шартномалар
икки
халқаро
ҳуқуқ
субъекти
иштирок
этадиган
,
томонларнинг
ўзига
хос
жиҳатлари
ва
уларнинг
муносабатларини
инобатга
оладиган
,
аниқ
масалалар
юзасидан
келишиб
олинадиган
,
баъзан
кўп
томонлама
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2016
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
59
шартномаларда
белгиланган
мажбуриятларини
бажариш
юзасидан
тузиладиган
халқаро
шартномалар
тушунилади
.
Бугунги
кунга
қадар
халқаро
ҳуқуқий
доктринада
жиноят
ишлари
бўйича
халқаро
ҳамкорлик
бўйича
асосан
икки
томонлама
шартномалар
тузиш
тенденцияси
ривожланаётганлигини
кузатишимиз
мумкин
.
Тўртинчи
гуруҳга
,
халқаро
ташкилотлар
томонидан
ташкил
этиладиган
ишчи
гуруҳларнинг
маърузалари
,
қарорлар
,
тавсиялари
,
қўлланмалари
ҳамда
ўтказиладиган
семинар
-
практикумларнинг
ҳужжатларини
киритиш
мумкин
.
Мазкур
ҳужжатлар
жиноят
ишлари
бўйича
халқаро
ҳамкорлик
механизмини
такомиллаштириш
масаласида
ўзининг
ижобий
натижаларини
кўрсатаётганлигини
гувоҳи
бўлишимиз
мумкин
.
Масалан
,
БМТнинг
Жиноятчилик
ва
гиёҳвандлик
масалалари
бўйича
Бошқармаси
(UNODC)
томонидан
ушлаб
бериш
борасида
суд
ишларини
кўриб
чиқишнинг
самарадорлигини
ошириш
мақсадида
норасмий
экспертлар
гуруҳи
ташкил
этилди
. 2004
йил
Вена
шаҳрида
бўлиб
ўтган
мажлисда
мазкур
ишчи
гуруҳ
ушлаб
беришни
амалга
оширишда
кўп
учраётган
,
натижаси
самарали
бўлишига
тўсқинлик
қилаётган
миллий
-
ҳуқуқий
тизимлар
ҳақида
муҳокама
қилинди
.
Мажлис
якунлари
бўйича
маъруза
тайёрланиб
,
унда
қуйидаги
масалалар
юзасидан
тавсиялар
келтирилди
:
•
Ушлаб
беришнинг
инфратузилмаси
:
қонунчилик
,
шартномалар
,
институтционал
тузилмалари
ва
бошқалар
;
•
Амалиётда
кўрилган
суд
ишлари
:
режалаштириш
,
суд
иш
юритувини
тайёрлаш
ва
ўтказиш
,
маълумотларни
бериш
тизими
,
тил
муаммолари
ва
бошқалар
;
Юқорида
келтирилган
норасмий
экспертлар
гуруҳи
томонидан
авваллари
ҳам
маърузалар
тайёрланган
бўлиб
, 1993
йилда
Халқаро
мусодара
қилиш
билан
боғлиқ
бўлган
ўзаро
ҳуқуқий
ёрдам
ҳамда
2001
йилда
суд
ишлари
бўйича
ўзаро
ҳуқуқий
ёрдамнинг
мақбул
тажрибалари
хусусида
бўлган
.
Жиноий
одил
судлов
ва
жиноятчиликни
огоҳлантириш
бўйича
БМТ
Конгресси
томонидан
“
Ҳуқуқни
муҳофаза
қилиш
соҳасида
,
ушлаб
бериш
чора
-
тадбирларини
ҳисобга
олган
ҳолда
халқаро
ҳамкорликни
кенгайтириш
”
номли
ҳужжат
қабул
қилиниб
,
унда
асосан
ўзаро
ҳуқуқий
ёрдам
ва
ушлаб
бериш
масалаларини
қамраб
олган
ҳуқуқни
муҳофаза
қилувчи
органларининг
ва
жиноий
одил
судлов
соҳасида
халқаро
ҳамкорликнинг
асосий
тенденциялари
,
амалиёти
ва
сўнгги
ҳодисалари
ўз
аксини
топган
.
БМТнинг
Жиноятчилик
ва
гиёҳвандлик
масалалари
бўйича
Бошқармаси
(UNODC)
билан
Австралия
ҳукумати
томонидан
2009
йилда
Қўлланма
ишлаб
чиқилган
бўлиб
,
мазкур
қўлланманинг
мақсади
ўзаро
ҳуқуқий
ёрдам
ва
ушлаб
бериш
борасида
халқаро
ҳамкорлик
механизмини
таништириш
ва
уларни
қўллаш
бўйича
йўриқномани
тақдим
этишдан
иборат
.
Қўлланма
Жанубий
-
Шарқий
Осиё
давлатлари
Ассоциацияси
ташкилоти
иштирокчилари
учун
мўлжалланганлигигига
қарамасдан
,
жиноий
одил
судлов
масалалари
борасида
барча
давлатларнинг
долзарб
масалалари
,
айниқса
одам
савдосига
қарши
кураш
,
ишчи
мигрантларнинг
ноқонуний
келтирилиши
ҳам
акс
эттирилган
.
Халқаро
Прокурорлар
Ассоциация
томонидан
Жиноий
одил
судлов
соҳасида
ўзаро
ҳуқуқий
ёрдам
кўрсатиш
мақсадида
прокурорларнинг
фойдаланилиши
учун
мўлжалланган
Таянч
Қўлланма
ишлаб
чиқилди
.
Ушбу
Қўлланма
жиноят
ишлари
бўйича
ўзаро
ҳуқуқий
ёрдам
кўрсатиш
принципларини
ўз
ичига
олган
,
амал
қилиниши
лозим
бўлган
3
та
қоида
келтирилган
.
2000
йил
Шимолий
ва
Жанубий
Америка
мамлакатлари
Адлия
вазирлари
ва
Бош
прокурорларининг
Учинчи
Кенгашида
жиноят
ишлари
бўйича
ўзаро
ҳуқуқий
ёрдам
кўрсатиш
соҳасида
Америка
Давлатлари
Ташкилоти
аъзо
-
давлатлари
ўртасида
маълумотлар
алмашувини
яхшилаш
юзасидан
қарор
қабул
қилинди
.
Жиноий
одил
судлов
соҳасида
маълумотлар
алмашувини
амалга
оширувчи
тармоқни
ташкил
этиш
масаласи
бўйича
ишчи
гуруҳ
тузилди
.
Мазкур
тармоқ
барча
учун
очиқ
бўлган
веб
-
сайт
ҳисобланиб
,
унда
асосан
жиноят
ишлари
бўйича
ўзаро
ҳуқуқий
ёрдам
ва
ушлаб
бериш
масалалари
бўйича
Америка
Давлатлари
Ташкилоти
аъзо
-
давлатлари
билан
халқаро
ҳамкорлик
олиб
бораётган
барча
давлатларнинг
ҳуқуқ
тизими
,
қонунчилиги
ва
амалдаги
икки
ва
кўп
томонлама
халқаро
шартномлари
ўз
аксини
топган
.
Кўпчилик
давлатларнинг
юрисдикциясида
жиноят
ишлари
бўйича
халқаро
ҳамкорлик
механизмини
такомиллаштириш
,
кенгроқ
қўллаш
масалалари
юзасидан
қонунчилик
,
ҳуқуқий
ва
маъмурий
ташаббуслар
амалга
оширилмоқда
.
Мазкур
ҳаракатларнинг
асосий
таркибий
қисми
сифатида
миллий
даражада
ҳуқуқий
асосни
ўрнатиш
,
халқаро
даражада
эса
,
кенг
механизми
қўллаш
мақсадида
императив
характерга
эга
бўлган
мажбуриятларни
ўз
ичига
олган
шартномаларни
қабул
қилиш
ҳисобланади
.
Ушбу
қабул
қилинган
қонун
ва
шартномаларни
амалиётга
қўллаш
жараёнида
келиб
чиққан
муаммо
ва
бўшлиқларни
тўлдириш
,
бартараф
этиш
ва
тўғирлаш
мақсадида
вақти
-
вақти
билан
қайта
кўриб
чиқиш
,
ўзгартириш
киритиш
мақсадга
мувофиқ
ҳисобланади
.
Адабиётлар
рўйхати
:
1.
Саидов
А
.
Х
.
Халқаро
ҳуқуқ
.
Дарслик
. –
Т
.:
Адолат
, 2001. –
Б
.227.
2. International Criminal Law. A Collection of Interna-
tional and European Instruments. Sec. rev. ed. / Edited by
van den C.Wyngaert, G.Stessens, Van Daele. - The
Hague, 2000.
3.
Бойцов
А
.
И
.
Выдача
преступников
. -
СПб
.:
Юри
-
дический
центр
Пресс
, 2004. – C 49.
4.
Международно
-
правовые
основы
борьбы
с
терроризмом
:
Сборник
документов
/
Составитель
В
.
С
.
Овчинский
. -
М
.:
ИНФРА
-
М
, 2003. – 480
с
.
5.
Международные
право
и
борьба
с
преступностью
:
Сборник
документов
/
Составители
:
А
.
В
.
Змеевский
,
Ю
.
М
.
Колосов
,
Н
.
В
.
Прокофьев
. –
М
.:
Международное
отношения
, 2004. –
С
.433-478. (
Ст
.
ст
.
16–19, 21).
6. www.unodc.org/unodc/en/treaties/CAC/index.html
7.
Международные
право
и
борьба
с
преступностью
:
Сборник
документов
/
Составители
:
А
.
В
.
Змеевский
,
Ю
.
М
.
Колосов
,
Н
.
В
.
Прокофьев
. –
М
.:
Международные
отношения
, 2004. –
С
.433-478. (
Ст
. 6-
10).
8.
Международные
право
и
борьба
с
преступностью
:
Сборник
документов
/
Составители
:
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2016
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
60
А
.
В
.
Змеевский
,
Ю
.
М
.
Колосов
,
Н
.
В
.
Прокофьев
. –
М
.:
Международное
отношения
, 2004. –
С
.563-577.
9. www.lex.kz
10. www.unodc.org/unodc/en/legal-tools/modeltreaties-
and-laws.html
11. www.unodc.org/pdf/model_law_extradition.pdf
Б
.
Мусаев
,
ТДЮУ
мустақил
изланувчиси
МЕҲНАТ
ШАРТНОМАСИГА
НИСБАТАН
ҚЎЛЛАНИЛАДИГАН
ҲУҚУҚ
:
ЕВРОПА
ИТТИФОҚИ
ҚОНУНЧИЛИГИ
ВА
МИЛЛИЙ
ХАЛҚАРО
ХУСУСИЙ
ҲУҚУҚ
НОРМАЛАРИНИНГ
ЎЗАРО
ҚИЁСИЙ
-
ҲУҚУҚИЙ
ТАҲЛИЛИ
Аннотация
:
мақолада
Европа
Иттифоқи
халқаро
хусусий
ҳуқуқий
коллизион
нормаларини
унификация
қилиш
жараёни
таҳлил
қилинган
.
Унда
мажбурият
муносабатлари
,
шунингдек
меҳнат
муносабатларини
тартибга
солувчи
коллизион
нормалар
кўриб
чиқилган
.
Мақолада
европа
коллизион
ҳуқуқининг
ривожланишининг
асосий
тенденциялари
тадқиқ
қилинган
.
Калит
сўзлар
:
унификация
,
коллизион
тартибга
солиш
,
Европа
Иттифоқи
,
регламент
,
қўлланиладиган
ҳуқуқ
.
Аннотация
:
в
статье
анализируется
процесс
уни
-
фикации
коллизионных
норм
международного
частно
-
го
права
в
Европейском
союзе
.
Предметом
рассмотре
-
ния
являются
коллизионные
нормы
,
регулирующие
обязательственные
отношения
,
а
также
трудовые
от
-
ношения
с
осложненным
иностранным
элементом
.
Исследуются
основные
тенденции
развития
европей
-
ского
коллизионного
права
.
Ключевые
слова
:
унификация
,
коллизионное
ре
-
гулирование
,
Европейский
союз
,
регламент
,
примени
-
мое
право
.
Annotation
: the article covers the questions of the
process of the unification of conflicts of law rules of inter-
national private law in European union. The subject mat-
ters are the conflicts of law rules, which regulate obliga-
tions, so as employment relations. The main tendencies of
the development of European conflicts of laws are also
explored in the article.
Key words
: contractual obligation, non-contractual ob-
ligation, conflicts of law, European Union, regulation, ap-
plicable law.
2003
йил
14
январда
Европа
комиссияси
томонидан
1980
йилги
“
Шартномадан
келиб
чиқадиган
мажбуриятларга
нисбатан
қўлланиладиган
ҳуқуқ
ҳақида
”
ги
Рим
конвенциясини
[1, 34-46-
бетлар
]
Европа
иттифоқининг
бошқа
ҳуқуқий
ҳужжати
шаклига
(
регламент
ёки
директива
)
трансформация
қилиш
ва
уни
замон
талабларига
мос
ҳолда
модернизация
қилиш
масаласини
назарда
тутувчи
“
Яшил
китоб
” [2]
лойиҳаси
тақдим
этилган
эди
.
Ушбу
мақола
доирасида
мазкур
икки
регламентларнинг
батафсил
тавсифи
таҳлил
қилинмайди
,
балки
ҳар
икки
регламентнинг
ўзига
хос
жиҳатлари
аниқланади
,
тартибга
солиш
усуллари
таққосланади
ҳамда
ушбу
ҳужжатларнинг
Рим
конвенцияси
[3]
билан
ўзаро
нисбати
таҳлил
қилинган
ҳолда
миллий
халқаро
хусусий
ҳуқуқий
нормаларнинг
мазмунига
баҳо
берилади
.
2007
ва
2008
йиллар
давомида
сиёсий
ва
илмий
тадқиқот
соҳаси
вакилларининг
кўплаб
мунозаралари
натижасида
Европа
иттифоқининг
шартнома
ва
шартномадан
ташқари
мажбуриятларга
нисбатан
татбиқ
қилинадиган
ҳуқуқ
ҳақидаги
янги
“
Рим
I”
ва
“
Рим
II”
Регламентлари
ишлаб
чиқилди
.
