ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2017
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
79
А
.
А
.
Саидов
,
Ўзбекистон
Республикаси
ИИВ
Инсон
ҳуқуқларини
ҳимоя
қилиш
ва
юридик
таъминлаш
бошқармаси
катта
инспектори
ОЗОДЛИКДАН
МАҲРУМ
ҚИЛИШ
ЖОЙЛАРИДА
МАҲКУМЛАР
БИЛАН
МУОМАЛА
ҚИЛИШНИНГ
УНИВЕРСАЛ
ХАЛҚАРО
-
ҲУҚУҚИЙ
СТАНДАРТЛАРИ
Аннотация
:
мақолада
озодликдан
маҳрум
қилиш
жойларида
маҳкумлар
билан
муомала
қилишнинг
ҳалқаро
-
ҳуқуқий
тушунчаси
,
қоидалари
назарий
-
ҳуқуқий
таҳлил
этилиб
,
унинг
юридик
фаолият
тушунчаси
билан
алоқадорлиги
ва
фарқловчи
жиҳатлари
очиб
берилган
.
Шунингдек
,
мазкур
ҳуқуқий
фаолиятнинг
тузилиши
,
мақсади
,
усуллари
,
шакллари
ва
воситалари
масаласида
илмий
мушоҳада
юритилган
.
Таянч
сўзлар
:
халқаро
-
ҳуқуқий
ҳужжатлар
,
маҳкумлар
,
жазони
ижро
этиш
,
инсон
ҳуқуқлари
,
халқаро
стандартлар
Аннотация
:
в
данной
статье
проанализированы
с
теоретически
-
правовой
точки
зрения
международно
-
правовое
понятие
и
правила
обращения
с
заключенными
в
местах
лишения
свободы
,
раскрыта
его
связь
и
отличительные
черты
юридической
деятельности
.
Также
,
приведено
научное
описание
структуры
,
целей
,
методов
,
форм
и
средств
данной
правовой
деятельности
.
Ключевые
слова
:
международные
правовые
доку
-
менты
,
заключенные
,
права
человека
,
исполнение
наказа
-
ния
,
международные
стандарты
.
Abstract:
In this article international-legal concept and
rules for treatment of prisoners in prisons were analyzed
theoretically and legally, disclosed its association and
distinctive features with the notion of legal activity. Also,
given the scientific description of structure, methods,
forms and means of this legal action.
Key words:
International legal documents, prisoners, hu-
man rights, penitentiary, international standarts
Бирлашган
Миллатлар
Ташкилоти
доирасида
ишлаб
чиқилган
энг
муҳим
халқаро
ҳужжат
–
Инсон
ҳуқуқлари
умумжаҳон
декларациясининг
2-
моддасида
инсон
ҳуқуқ
ва
эркинликлари
истисносиз
барчага
тааллуқли
экани
кўрсатилган
: “
Ҳар
бир
инсон
...
ушбу
Декларацияда
эълон
қилинган
барча
ҳуқуқ
ва
барча
эркинликка
эга
бўлиши
зарур
”.
Ушбу
муҳим
қоида
шахснинг
жиноят
одил
судлови
соҳасидаги
ҳуқуқий
мақоми
асосларини
белгилаб
беради
.
Декларациянинг
5-
моддасида
эса
“
Ҳеч
ким
қийноққа
ёки
шафқатсиз
,
ғайриинсоний
ёки
қадр
-
қимматни
хўрловчи
муомала
ва
жазога
дучор
этилмаслиги
керак
”,
деб
белгиланган
[2].
Декларациянинг
баъзи
қоидалари
жиноий
жазога
ҳукм
қилинган
ва
қамоққа
олинган
шахсларга
бевосита
тааллуқлидир
.
Жумладан
, 9-
моддада
қуйидагилар
белгиланган
: “
Ҳеч
ким
асоссиз
қамалиши
,
ушланиши
ёки
қувғин
қилиниши
мумкин
эмас
” [2].
Декларацияда
бир
қатор
асосий
жиноят
-
процессуал
ва
жиноий
-
ҳуқуқий
қоидалар
му
-
стаҳкамланган
.
Масалан
: “
Ҳар
бир
инсон
...
унинг
иши
ошкора
ва
адолат
талабларига
риоя
қилинган
ҳолда
мустақил
ва
холис
суд
томонидан
кўриб
чиқилиши
ҳуқуқига
эга
” (10-
модда
); “
Ҳеч
ким
,
содир
этилган
вақт
-
да
миллий
қонунлар
ёки
халқаро
ҳуқуққа
кўра
жиноят
деб
топилмаган
хатти
-
ҳаракати
ёки
фаолиятсизлиги
учун
жазога
ҳукм
қилиниши
мумкин
эмас
” (11-
модда
)
ва
бошқалар
.
Маҳкумнинг
ҳуқуқий
мақомини
аниқлаш
учун
Де
-
кларациянинг
29-
моддаси
алоҳида
аҳамиятга
эга
.
Унга
кўра
“
ҳар
бир
инсон
ўз
ҳуқуқи
ва
эркинликларидан
фойдаланишда
ўзгаларнинг
ҳуқуқ
ва
эркинликларини
демократик
жамиятда
етарли
даражада
бўлишини
ҳамда
ҳурмат
қилинишини
таъминлаш
,
ахлоқ
,
жамоат
тартиби
,
умум
фаровонлигининг
одилона
талабларини
қондириш
мақсадидагина
қонунда
белгиланган
чекла
-
нишларга
риоя
этиши
керак
”.
Декларациянинг
бу
қои
-
далари
Ўзбекистон
Республикаси
Конституциясининг
25-
ва
26-
моддаларида
ўз
аксини
топган
[1].
Маҳкумлар
билан
муомала
қилиш
қоидаларини
белгиловчи
яна
бир
муҳим
универсал
халқаро
ҳужжат
Фуқаролик
ва
сиёсий
ҳуқуқлар
тўғрисидаги
халқаро
пактдир
.
Пактнинг
6-
моддасига
биноан
“
яшаш
ҳуқуқи
ҳар
бир
инсоннинг
ажралмас
ҳуқуқидир
.
Бу
ҳуқуқ
қонун
билан
ҳимояланади
.
Ҳеч
ким
ўзбошимчалик
билан
инсонни
яшашдан
маҳрум
қила
олмайди
”.
Ушбу
Пактнинг
7-
моддасига
кўра
, “
ҳеч
ким
азоб
-
уқубатга
солинмаслиги
ва
унга
нисбатан
шафқатсиз
,
но
-
инсоний
ёки
қадр
-
қимматини
хўрловчи
муомала
қилин
-
маслиги
ёки
жазоланмаслиги
керак
.
Жумладан
,
ҳеч
бир
шахс
устидан
унинг
розилигисиз
тиббий
ёки
илмий
тажриба
ўтказилиши
мумкин
эмас
” [3, 54-73
бетлар
].
Пактнинг
9-
моддаси
ҳар
бир
инсоннинг
қуйидаги
-
ларга
бўлган
ҳуқуқини
белгилаб
берган
:
биринчидан
,
эркинлик
ва
шахсий
дахлсизлик
:
“...
Ҳеч
ким
ўзбошимчалик
билан
ҳибсга
олиниши
ёки
ҳибсда
сақланиши
мумкин
эмас
.
Ҳеч
ким
қонун
билан
белгиланганидан
бошқача
асос
ёки
тартибда
озо
-
дликдан
маҳрум
этилиши
мумкин
эмас
”;
иккинчидан
,
ҳибсга
олинаётган
ҳар
бир
кишига
ҳибсга
олиш
вақтида
қамалиш
сабаблари
айтилади
ва
дарҳол
унга
қўйилган
айб
маълум
қилинади
;
учинчидан
,
жиноий
айблов
билан
қамалган
ёки
уш
-
ланган
ҳар
бир
шахс
зудлик
билан
судья
ёки
қонун
бўйича
суд
ҳукмронлигини
амалга
ошириш
ҳуқуқи
бўлган
бошқа
мансабдор
шахс
ҳузурига
келтирилади
ва
айбланаётган
шахс
оқилона
муддат
ичида
иши
суд
-
да
кўрилиши
ёки
озод
қилиб
юборилиш
ҳуқуқига
эга
.
Иши
судда
ҳал
этилиши
кутилаётган
шахсларни
ҳибсда
тутиб
туриш
умумий
қоида
бўмаслиги
,
бироқ
озод
қилиш
,
судга
келиш
,
судда
иш
кўриб
чиқилаёт
-
ганда
унинг
ҳар
қандай
босқичига
келиш
кафолатла
-
рини
беришга
,
зарур
ҳолларда
ҳукмни
ижро
этишга
келишга
боғлиқ
қилиб
қўйилиши
мумкин
;
тўртинчидан
,
қамоққа
олиниши
ёки
ҳибсда
ушланиб
туриши
туфайли
озодликдан
маҳрум
этилган
ҳар
бир
шахс
ўз
ишининг
судда
кўриб
чиқилиши
ҳуқуқига
эга
,
чунки
суд
дарҳол
унинг
ушланиши
қанчалик
қонуний
эканлиги
борасида
қарор
чиқара
олсин
ва
агар
унинг
ушланиши
ноқонуний
бўлса
,
озод
қилиш
ҳақида
фар
-
мойиш
бера
олсин
;
бешинчидан
,
ноқонуний
равишда
қамалган
ёки
ҳибсда
ушлаб
турилган
ҳар
бир
киши
даъво
кучига
эга
бўлган
компенсация
талаб
қилиш
ҳуқуқига
эга
.
Пактнинг
10-
моддаси
алоҳида
амалий
аҳамиятга
эга
.
Ушбу
моддага
кўра
:
биринчидан
,
озодликдан
маҳрум
этилган
барча
шах
-
слар
инсоний
муомала
қилиниши
ва
инсон
шахсига
хос
бўлган
қадр
-
қиммати
ҳурмат
қилиниши
ҳуқуқига
эга
.
иккинчидан
,
истисно
ҳоллари
бўлмаганида
айбла
-
нувчилар
судланганлардан
алоҳида
жойлаштирилади
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2017
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
80
ва
уларга
судланмаган
шахслар
мақомига
жавоб
бе
-
радиган
алоҳида
режим
белгиланади
;
Судгача
бўлган
қамоқ
бежизга
айбсиз
ҳисоблан
-
майди
–
кўп
ҳолларда
судлар
ҳақиқатан
ҳам
уларни
айбсиз
деб
топадилар
.
Бундан
ташқари
,
одил
судлов
принципларига
кўра
кўпгина
мамлакатларда
жиноий
ишлар
узоқ
вақт
судда
кўриб
чиқишни
кутади
,
ва
шу
боис
суд
айбдор
деб
топган
шахслар
ҳам
судгача
бўлган
қамоқда
ҳукм
тайинланадиган
муддатдан
анча
узоқ
вақт
бўлишлари
мумкин
.
учинчидан
,
балоғат
ёшига
етмаган
айбланувчилар
ба
-
лоғатга
етган
абланувчилардан
ажратиб
қўйилади
ва
қарор
чиқариш
учун
қисқа
муддатда
судга
келтирилади
.
тўртинчидан
,
маҳкумларга
мўлжалланган
жазони
ижро
этиш
тизимидан
мақсад
маҳкумларни
тўғри
йўлга
солиш
ва
уларни
ижтимоий
жиҳатдан
қайта
тарбиялашдир
.
Балоғат
-
га
етмаган
қонунбузарлар
балоғатга
етган
қонунбузарлар
-
дан
ажратиб
қўйилади
ва
уларнинг
ёши
ҳамда
ҳуқуқий
мақомига
жавоб
берувчи
режим
белгиланади
.
Таъкидлаш
лозимки
,
ушбу
Пактнинг
барча
моддалари
-
нинг
қоидалари
Ўзбекистоннинг
амалдаги
жиноят
-
ижроия
қонунчилигида
ўз
аксини
топган
ва
Ўзбекистон
Республи
-
каси
Ички
ишлар
вазирлигининг
Жазони
ижро
этиш
бош
бошқармаси
фаолиятида
тўла
амалга
оширилмоқда
.
1975
йилда
БМТ
Бош
Ассамблеяси
консенсус
асосида
Қийноқ
ҳамда
муомала
ва
жазолашнинг
қаттиқ
шафқат
-
сиз
,
инсонийликка
зид
ёки
қадр
-
қимматни
камситувчи
турларига
қарши
декларацияни
қабул
қилган
.
Ушбу
Де
-
кларациянинг
1-
моддасида
қийноқ
қуйидагича
таърифлан
-
ган
: “...
Қийноқнинг
таърифи
шундай
исталган
ҳаракатни
англатадики
,
у
билан
қандайдир
шахсга
ундан
ёки
учинчи
шахсдан
маълумотлар
ёки
эътироф
олиш
,
уни
у
ёки
учин
-
чи
шахс
содир
этган
ёки
содир
этишда
гумон
қилинадиган
ҳаракат
учун
жазолаш
...
мақсадида
...
атайлаб
кучли
оғриқ
ва
азоб
берилади
”.
Бироқ
бу
таърифга
қонуний
санкциялар
натижасида
пайдо
бўладиган
,
шу
санкциялардан
ажралмас
ёки
улар
-
дан
тасодифан
чиққан
оғриқ
ёки
азоблар
кирмайди
.
Ушбу
Декларация
қоидаларининг
ривожлантирилиши
натижасида
Қийноқ
ҳамда
муомала
ва
жазолашнинг
қаттиқ
шафқатсиз
,
инсонийликка
зид
ёки
қадр
-
қимматни
камси
-
тувчи
турларига
қарши
конвенция
тайёрланган
ва
1984
йил
10
декабрда
қабул
қилинган
.
Ушбу
Конвенциянинг
2-
моддаси
ҳар
бир
иштирокчи
давлатдан
қийноқ
ҳаракатларининг
олдини
олиш
учун
қонуний
,
маъмурий
судлов
ва
бошқа
чоралар
кўришни
талаб
қилади
.
Унда
таъкидланишича
, “
ҳеч
қандай
фавқулодда
ҳолатлар
,
улар
қандай
бўлмасин
:
хоҳ
уруш
ҳолатими
ёки
уруш
хавфими
,
ички
сиёсий
беқарорликми
ёки
бошқа
исталган
фавқулодда
ҳолатми
эканлигидан
қатъи
назар
,
қийноқни
оқлашга
хизмат
қилолмайди
”.
Кон
-
венциянинг
4-
моддаси
,
шунингдек
иштирокчи
давлатлар
-
дан
қийноқларнинг
қўлланишида
айбдор
шахсларни
жазо
-
лашни
ҳамда
қийноқларга
қарши
қўмита
тузишни
(17-
модда
)
талаб
қилади
.
Ўзбекистон
Республикасининг
жиноят
қонунчилигида
қийнаш
жиноят
сифатида
баҳоланган
ва
бунинг
учун
унинг
оғир
айб
эканлигини
ҳисобга
олган
ҳолда
тегишли
жазолар
белгиланган
.
Шу
муносабат
билан
Ўзбекистон
Республи
-
касининг
Жиноят
кодексининг
235-
моддасида
қийноқларни
қўллаш
орқали
жисмоний
ёки
руҳий
азоб
бериш
уч
йилдан
етти
йилгача
озодликдан
маҳрум
қилишга
олиб
келиши
назарда
тутилган
норма
белгиланган
.
Конвенцияда
қийноқлар
ҳақидаги
хабарга
давлат
ичида
қийноқлар
содир
этганликда
,
шунингдек
қийнаш
ёки
қий
-
нашда
иштирок
этишга
уринишда
гумон
қилинаётган
шах
-
сни
қамаш
ва
дастлабки
тергов
ўтказишигача
бўлган
чора
кўриш
мумкинлиги
назарда
тутилган
.
Халқаро
Меҳнат
Ташкилоти
1930
йилда
Зўраки
ёки
мажбурий
меҳнат
тўғрисидаги
29-
конвенцияни
қабул
қилган
.
Ўзбекистон
ушбу
Конвенцияни
ратификация
қилган
.
Гарчи
Конвенция
бундай
меҳнатни
тақиқласа
ҳам
,
бироқ
ундан
суд
органининг
қарори
билан
чиқарилган
ҳукм
оқибатида
ҳар
қандай
шахсдан
талаб
этиладиган
ҳар
қандай
иш
ёки
хизмат
чиқариб
ташланмаган
.
Шу
сабабли
Конвенциянинг
2-
моддасида
бундай
шахснинг
иши
ёки
хизмати
давлат
ҳокимиятининг
назорати
ва
текшируви
остида
амалга
оширилиши
кераклиги
ва
бундай
шахс
ху
-
сусий
шахслар
,
компания
ва
жамиятлар
ихтиёрига
бери
-
лиши
мумкин
эмаслиги
белгилаб
қўйилган
.
Конвенцияси
-
нинг
2–3-
моддасига
кўра
зўраки
ёки
мажбурий
меҳнатнинг
қўлланиши
ҳокимият
томонидан
аниқ
ва
тўлиқ
тартибга
солиниши
керак
.
Халқаро
-
ҳуқуқий
ҳужжатларга
мувофиқ
Ўзбекистон
Республикаси
Жиноят
-
ижроия
кодексининг
13-
боби
88–96-
моддаларида
маҳкумларнинг
меҳнатидан
фойда
-
ланиш
қоидалари
белгиланган
.
Хусусан
,
озодликдан
маҳрум
қилишга
ҳукм
қилинган
шахслар
ахлоқ
тузатиш
муассасаларининг
маъмурияти
белгилаган
жой
ва
ишда
меҳнат
қилишга
мажбурдирлар
.
Айни
вақтда
маъмурият
ушбу
шахсларни
меҳнатга
«
уларнинг
жинси
,
ёши
,
соғлиғининг
ҳолати
меҳнат
қобилияти
ва
иложи
борича
ихтисосини
ҳисобга
олган
ҳолда
»
меҳнатга
жалб
этади
(88-
модда
).
Кодексда
,
шунингдек
маҳкумлар
ахлоқ
тузатиш
муассасаларини
ва
уларга
туташ
ҳудудларни
ободон
-
лаштириш
ишларига
ҳақ
тўламай
жалб
этилиши
мумкин
-
лиги
белгиланган
(93-
модда
).
Минтақавий
даражада
қабул
қилинган
универсал
ху
-
сусиятга
эга
халқаро
ҳужжатлар
орасида
,
аввало
,
Европа
-
да
Хавфсизлик
ва
Ҳамкорлик
Кенгаши
иштирокчилари
бўлган
давлатлар
вакилларининг
Вена
учрашуви
Якуний
ҳужжатини
(1989)
кўрсатиш
зарур
.
Унда
маҳбуслар
билан
муомала
қилишга
доир
масалада
қуйидаги
принциплар
эълон
қилинган
:
биринчидан
,
ҳеч
ким
ўзбошимчалик
билан
ҳибсга
олиш
,
қамоқда
сақлаш
ёки
қувғин
қилишга
дучор
этилмас
-
лигини
таъминлаш
;
иккинчидан
,
қамоқда
ёки
ҳибсда
сақланаётган
барча
шахслар
билан
инсонийлик
билан
ва
инсон
шахсига
хос
қадр
-
қимматни
ҳурмат
қилиб
муомала
қилинишини
таъминлаш
;
учинчидан
,
БМТ
қабул
қилган
Маҳбуслар
билан
му
-
омала
қилишнинг
минимал
стандарт
қоидалари
(1990),
Ҳуқуқий
тартиботни
сақлаш
бўйича
мансабдор
шахслар
-
нинг
ахлоқ
кодекси
(1979)
га
риоя
этиш
;
тўртинчидан
,
қийноқ
ҳамда
муомала
ва
жазолашнинг
қаттиқ
шафқатсиз
,
инсонийликка
зид
ёки
қадр
-
қимматни
камситувчи
бошқа
турларини
тақиқлаш
,
бундай
амалиёт
-
нинг
олдини
олиш
ва
унинг
учун
жазолашнинг
самарали
қонунчилик
,
маъмурий
,
суд
ва
бошқа
чораларини
кўриш
.
Инсон
ҳуқуқлари
ва
асосий
эркинликларини
ҳимоя
қилиш
тўғрисидаги
Европа
конвенцияси
(1950)
да
ҳибсга
ва
қамоққа
олинганларга
оид
қуйидаги
қоидалар
белгиланган
:
биринчидан
,
ҳеч
ким
қийноқ
ҳамда
муомала
ва
жазо
-
лашнинг
қаттиқ
шафқатсиз
,
инсонийликка
зид
ёки
қадр
-
қимматни
камситувчи
бошқа
турларига
дучор
этилиши
мумкин
эмас
(3-
модда
);
иккинчидан
,
ҳеч
ким
Конвенцияда
назарда
тутилган
ҳоллар
ва
қонунда
белгиланган
тартибдан
бошқача
тарзда
озодликдан
маҳрум
қилиниши
мумкин
эмас
(5-
модда
);
зўраки
ва
мажбурий
меҳнат
тақиқланади
,
бироқ
“
ушбу
Кон
-
венциянинг
5-
моддаси
қоидаларига
мувофиқ
қамоқда
бўлган
ёки
бундай
қамоқдан
шартли
равишда
озод
қилин
-
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2017
№
2
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
81
ган
шахс
одатда
бажариши
лозим
бўлган
ҳар
қандай
иш
”
бундан
мустасно
;
учинчидан
,
Конвенцияга
мувофиқ
ўлим
жазосини
қўллашга
йўл
қўйилади
,
бироқ
1983
йил
28
апрелда
қабул
қилинган
Конвенциянинг
6-
Протоколи
1-
моддасида
унинг
бекор
қилиниши
эълон
қилинган
.
Ушбу
жазо
фақат
«
уруш
пайтида
ёки
уруш
хавфи
муқаррар
шароитда
содир
этилган
ҳаракатлар
учун
»
қўлланиши
мумкин
(
Протокол
-
нинг
2-
моддаси
);
тўртинчидан
,
Европа
Кенгашига
аъзо
давлатларнинг
фуқаролари
,
агар
ўз
мамлакатида
ўз
ҳуқуқларини
суд
орқали
ҳимоя
қилишнинг
барча
қонуний
воситаларидан
фойдаланиб
бўлган
бўлсалар
,
давлат
ҳокимиятининг
ноқонуний
ҳаракатлари
юзасидан
шикоят
билан
Страсбург
шаҳрида
жойлашган
Инсон
ҳуқуқлари
бўйича
Европа
суди
-
га
мурожаат
этиш
ҳуқуқига
эгадирлар
.
Жиноий
жазоларга
ҳукм
этилган
шахслар
ҳам
ана
шу
ҳуқуққа
эгадирлар
.
Ҳуқуқлари
бузилган
фуқаро
стандарт
даъво
аризасини
тузади
,
унда
қайси
ҳуқуқлари
бузилгани
ва
ким
жавобгар
-
ликка
тортилиши
лозимлигини
кўрсатади
.
Даъво
аризаси
биринчи
инстанция
судига
,
сўнгра
юқори
турувчи
суд
ин
-
станциясига
берилади
.
Инсон
ҳуқуқлари
бўйича
Европа
судининг
қарори
икки
турда
бўлиши
мумкин
:
жавобгар
давлат
ўз
миллий
қонунчилигини
Европа
стандартларига
мувофиқлаштириши
шарт
эканлиги
ҳақида
;
жабрланувчига
етказилган
зарарни
қоплаш
ҳақида
.
Қийноқлар
ҳамда
инсонийликка
зид
ёки
қадр
-
қимматни
камситувчи
муомала
ёхуд
жазолашнинг
олдини
олиш
тўғрисидаги
Европа
конвенцияси
(1987),
аслида
БМТ
Бош
Ассамблеяси
1984
йилда
қабул
қилган
Қийноқ
ҳамда
му
-
омала
ва
жазолашнинг
қаттиқ
шафқатсиз
,
инсонийликка
зид
ёки
қадр
-
қимматни
камситувчи
бошқа
турларига
қарши
конвенцияни
Европа
шароитларига
мосланган
минтақавий
ҳужжатдир
.
Унда
1989
йилда
Инсон
ҳуқуқлари
бўйича
Ев
-
ропа
судидан
ташқари
орган
–
Қийноқлар
ҳамда
инсоний
-
ликка
зид
ёки
қадр
-
қимматни
камситувчи
муомала
ёхуд
жазолашнинг
олдини
олиш
бўйича
Европа
қўмитаси
таш
-
кил
этилиши
кўзда
тутилган
.
Қўмита
Европа
Кенгашига
кирувчи
давлатларга
озодликдан
маҳрум
қилинган
шах
-
слар
билан
шафқатсиз
муомалада
бўлишнинг
олдини
олишда
кўмаклашишга
хизмат
қилади
.
Унинг
аъзолари
ушбу
соҳадаги
қонун
бузилишларини
аниқлаш
учун
қамоқхоналарга
бориш
,
тегишли
мамлакат
ҳудудида
тўсқинликсиз
юриш
,
озодликдан
маҳрум
қилинганлар
сақланаётган
жойлар
ҳақида
ҳар
қандай
маълумот
,
шунин
-
гдек
Қўмита
учун
зарур
бўлган
исталган
ахборотдан
фой
-
даланишга
ҳақлидирлар
.
Иш
натижалари
бўйича
Қўмита
аъзолари
борган
ҳар
бир
мамлакатда
тегишли
маъруза
тузилади
.
Унда
аниқланган
фактлар
баён
этилади
,
зарур
бўлса
тегишли
давлат
билан
музокараларга
асос
бўлади
-
ган
тавсия
ва
таклифлар
берилади
.
Адабиётлар
рўйхати
:
1.
Ўзбекистон
Республикаси
Конституцияси
. –
Т
.:
“
Ўзбекистон
”, 2009. –
Б
. 7.
2.
БМТ
Бош
Ассамблеяси
1948
йил
10
февралда
қабул
қилган
.
Ўзбекистон
Республикаси
унга
1992
йил
30
сентябрда
қўшилган
.
Қаранг
:
Инсон
ҳуқуқлари
умумжаҳон
декларацияси
. –
Т
.: “
Ўзбекистон
”, 2008.
3.
1966
йил
16
декарбда
БМТ
Бош
Ассамблеясининг
1496-
ялпи
мажлисида
2200(XXI)
Резолюцияси
билан
қабул
қилинган
.
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Мажлиси
Пактни
1995
йилда
ратификация
қилган
.
Қаранг
:
Ўзбекистон
Республикаси
ва
инсон
ҳуқуқлари
бўйича
халқаро
шартномалар
. –
Т
.:
“
Адолат
”, 2002. –
Б
. 54–73.
4.
Декларация
БМТ
Бош
Ассамблеясининг
1975
йил
9
декабрдаги
3452(XXX)
Резолюцияси
билан
қабул
қилинган
.
См
.:
Декларация
о
защите
всех
лиц
от
пыток
и
других
жестоких
,
бесчеловечных
или
унижающих
достоинство
видов
обращения
и
наказания
//
Права
человека
:
Сборник
международных
договоров
.
Том
1
(
Часть
первая
).
Универсальные
договора
. –
Нью
-
Йорк
,
Женева
:
ООН
, 2002. –
С
. 354.
5.
Конвенция
БМТ
Бош
Ассамблеясининг
1984
йил
10
декабрда
қабул
қилинган
.
Ўзбекистон
Парламенти
уни
1995
йилда
ратификация
қилган
.
Қаранг
:
Ҳуқуқни
муҳофаза
қилиш
органларига
оид
халқаро
ҳужжатлар
.
–
Т
.: “
Адолат
”, 2004. –
Б
. 59–75.
6.
Ўзбекистон
Республикаси
Жиноят
кодекси
//
Ўзбекистон
Республикаси
кодексидан
:
Тўплам
. –
Т
.:
“
Адолат
”, 2006. –
Б
. 71.
7.
Халқаро
Меҳнат
Ташкилотининг
асосий
конвенциялари
ва
тавсиялари
. –
Т
.:
Инсон
ҳуқуқлари
бўйича
Миллий
марказ
, 2008. –
Б
. 40–54.
8.
Халқаро
Меҳнат
Ташкилотининг
асосий
конвенциялари
ва
тавсиялари
. –
Т
.:
Инсон
ҳуқуқлари
бўйича
Ўзбекистон
Республикаси
миллий
маркази
,
2008. –
Б
. 41–42.
9.
Ўзбекистон
Республикасининг
Жиноят
-
ижроия
кодекси
:
Расмий
нашр
. –
Т
.: “
Адолат
”, 2008. –
Б
. 42–46.
10.
Инсон
ҳуқуқлари
бўйича
Халқаро
шартномалар
:
тўплам
. –
Т
.: “
Адолат
”, 2004. –
Б
. 339–359.
11.
Европада
Хавфсизлик
ва
Ҳамкорлик
Ташкилотининг
инсонийлик
мезонлари
бўйича
ҳужжатлари
. –
Т
.:
Инсон
ҳуқуқлари
бўйича
Ўзбекистон
Республикаси
Миллий
марказ
, 2002.
12.
Европейская
Конвенция
о
правах
человека
и
основных
свободах
//
Международные
акты
о
правах
человека
. –
М
.:
Норма
, 2002.
13.
Каний
Жиффер
.
Қийноқлар
:
ахборотлар
тузиш
бўйича
қўлланма
. –
Т
.:
Инсон
ҳуқуқлари
бўйича
Миллий
марказ
, 2003. –
Б
. 117.
