ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2018
№
4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
15
Б
.
Т
.
Мирзараимов
,
ТДЮУ
“
Давлат
ва
ҳуқуқ
назарияси
ва
тарихи
”
кафедраси
ўқитувчиси
АХБОРОТ
ЭРКИНЛИГИНИ
КАФОЛАТЛАШ
МЕХАНИЗМИДА
ОММАВИЙ
АХБОРОТ
ВОСИТАЛАРИНИНГ
ЎРНИГА
ОИД
МАСАЛАЛАР
ТАҲЛИЛИ
Аннотация
:
мақолада
фуқароларнинг
ахборот
эркинлигини
таъминлашда
оммавий
ахборот
воситаларининг
ўрни
,
давлат
ҳокимияти
органлари
ҳамда
бошқаруви
органлари
шакллантиришдаги
иштирокини
каби
масалалар
таҳлил
этилган
.
Шунингдек
,
оммавий
ахборот
воситалари
фаолиятини
такомиллаштириш
юзасидан
таклиф
ва
тавсиялар
ишлаб
чиқилган
..
Калит
сўзлар
:
ахборот
,
ахборот
эркинлиги
,
ахборот
жамияти
,
фуқаролик
жамияти
,
давлат
ҳокимияти
,
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатлар
,
либераллаштириш
.
Аннотация
:
в
данной
статье
проанализирован
роль
средств
массовой
информации
в
обеспечении
свободы
информации
граждан
и
участия
в
формиро
-
вании
органов
государственной
власти
,
а
также
орга
-
нов
управления
Ключевые
слова
:
информация
,
свобода
инфор
-
мации
,
информационное
общество
,
гражданское
об
-
щество
,
государственная
власть
,
нормативно
-
правовые
акты
,
либерализация
.
Annotation
: this article analyzes the role of mass me-
dia in providing freedom of information of citizens and par-
ticipation in the formation of public authorities and govern-
ing bodies
Key words:
information, freedom of information, in-
formation society, civil society, government, legal acts,
liberalization.
Ахборот
эркинлигига
бўлган
ҳуқуқларни
ўзида
ифода
этган
қонунчилик
нормаларини
ижтимоий
воқеликка
татбиқ
этиш
,
энг
аввало
,
бу
борада
муайян
механизмнинг
яратилганлиги
ва
унинг
самарали
фаолият
юритишини
тақозо
этади
.
Шу
жиҳатдан
олганда
,
ушбу
ҳуқуқни
амалга
оширишда
фуқаролик
жамиятининг
муҳим
таркибий
институти
ҳисобланган
оммавий
ахборот
воситаларига
алоҳида
ўрин
берилади
.
Шуни
таъкидлаш
жоизки
,
шаклланиб
келаётган
ҳозирги
ахборот
жамиятида
оммавий
ахборот
воситаларига
фақатгина
ахборот
олишнинг
оддий
воситаси
сифатида
қаралмайди
.
Бундай
шароитда
мазкур
институт
нафақат
оммавий
онгга
таъсир
этиш
имкониятига
эга
,
балки
у
жамиятда
юриш
-
туриш
,
хулқ
-
атвор
қоидаларини
шакллантиришнинг
муҳим
воситаси
сифатида
ҳам
майдонга
чиқади
.
Ахборот
жамиятида
оммавий
ахборот
воситаларининг
фаолияти
жамиятнинг
барча
қатламларига
қаратилган
бўлиши
,
уларнинг
манфаатларини
кўзлаб
,
умуминсоний
тамойиллар
асосида
,
эркинлик
ва
ватанпарварлик
руҳида
тарбиялашга
йўналтирилган
бўлиши
лозим
.
Бинобарин
,
оммавий
ахборот
воситалари
ижтимоий
ҳаётнинг
барча
соҳаларида
муайян
мақсадни
кўзлаб
фаолият
юритишларини
инкор
этмаган
ҳолда
,
уларнинг
асосий
вазифалари
,
энг
аввало
,
инсонларнинг
ахборот
эркинлигига
бўлган
ҳуқуқларини
реал
амалга
оширишга
хизмат
қиладиган
восита
эканлигига
алоҳида
урғу
бериш
лозим
бўлади
.
Ҳозирги
кунда
ахборот
–
жамият
ҳаётини
ташкил
этишнинг
зарурий
омилларидан
бирига
айланиб
бормоқда
.
Шу
жиҳатдан
олганда
,
инсон
фаолиятининг
у
ёки
бу
даражада
ахборот
олиш
ва
уни
қайта
ишлаш
жараёнлари
билан
боғлиқ
бўлмаган
бирор
бир
тармоғи
қолмади
.
Тез
суръатлар
билан
ривожланиб
бораётган
ҳозирги
дунёда
–
фуқароларнинг
янги
шароитларга
мослашишларига
кўмаклашиш
,
уларга
бўлаётган
воқеалар
,
жараёнлар
,
ҳодисалар
тўғрисида
ахборот
бериб
бориш
,
шунингдек
ижтимоий
институтлар
ва
давлат
ҳокимияти
органлари
билан
муносабатлар
ўрнатишга
шароит
яратишда
оммавий
ахборот
воситалари
институти
муҳим
аҳамият
касб
этади
.
Бинобарин
,
жамиятда
оммавий
ахборот
воситаларига
“
халқнинг
овози
”
сифатида
тавсиф
берилади
.
Улар
жамият
аъзоларининг
манфаат
ва
эҳтиёжларидан
келиб
чиқиб
,
уларга
ҳаёт
учун
зарур
бўлган
турли
хил
маълумотларни
етказиб
беради
.
Мамлакатимизда
оммавий
ахборот
воситаларининг
том
маънода
мустақиллигини
таъминлаш
,
бозор
иқтисодиёти
шароитида
ушбу
институт
фаолиятининг
турли
жиҳатларини
ҳуқуқий
жиҳатдан
тартибга
солиш
борасида
бир
қатор
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатлар
қабул
қилинган
.
Хусусан
,
Ўзбекистон
Республикаси
Конституциясининг
67-
моддасида
оммавий
ахборот
воситалари
фаолиятининг
конституциявий
-
ҳуқуқий
тамойиллари
ўз
ифодасини
топган
.
Ушбу
конституциявий
тамойил
асосида
бевосита
соҳага
оид
,
яъни
оммавий
ахборот
воситаларининг
ҳуқуқий
ҳолатини
белгилаб
берувчи
Ўзбекистон
Республикасининг
“
Оммавий
ахборот
воситалари
тўғрисида
”
ги
қонуни
қабул
қилинди
.
Маълумки
,
ҳар
қандай
ташкилий
тузилманинг
моҳияти
,
мазмуни
ва
мақсади
у
олиб
борадиган
функциялар
ва
фаолият
йўналишларида
ифодаланади
.
Шу
жиҳатдан
олганда
,
оммавий
ахборот
воситаларининг
ахборот
эркинлигини
амалга
ошириш
механизмидаги
функцияларини
таҳлил
этиш
,
ўз
навбатида
,
уларнинг
ушбу
тизимдаги
ўрни
ва
аҳамиятини
аниқлашга
ёрдам
беради
.
Бинобарин
,
оммавий
ахборот
воситаларининг
функциялари
ҳам
уларнинг
жамият
ҳаётига
нисбатан
муайян
фаолиятни
амалга
оширишлари
орқали
таъсир
кўрсатишларида
намоён
бўлади
.
Илмий
адабиётларда
ва
қонунчиликда
оммавий
ахборот
воситаларининг
вазифалари
,
фаолият
доираси
ва
йўналишлари
(
функциялари
)
нималардан
иборат
эканлиги
тўғрисида
турли
хил
қарашлар
ва
ёндашувлар
мавжуд
.
Ушбу
ҳолат
ўз
навбатида
,
оммавий
ахборот
воситаларининг
функциялари
доирасини
чегаралашда
ва
уларни
муайян
тизимга
келтиришда
маълум
қийинчиликлар
келтириб
чиқаради
.
Бинобарин
,
оммавий
ахборот
воситаларининг
асосан
жамиятни
етарли
ва
зарур
ахборот
билан
таъминлаш
ҳамда
жамоатчилик
фикрини
айнан
ифодалаш
каби
функцияларни
амалга
ошириши
барчага
аён
.
Ўтган
асрнинг
40-
йилларида
Хатчинс
комиссияси
(Hutchins Comission)
томонидан
амалга
оширилган
“
Мустақил
ва
жавобгар
матбуот
”
номли
тадқиқотда
илк
бор
оммавий
ахборот
воситаларининг
жамият
ҳаётида
тутган
ўрни
ва
унинг
функцияларини
қайси
йўналишлар
бўйича
кўриб
чиқиш
лозимлиги
тўғрисидаги
масалалар
ўрганилган
.
Унда
ўша
даврнинг
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2018
№
4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
16
етакчи
оммавий
ахборот
воситаси
ҳисобланган
матбуотнинг
қуйидаги
асосий
функциялари
кўрсатиб
ўтилган
эди
:
–
ахборотни
тўлиқ
,
аниқ
ва
ҳаққоний
етказиб
бериш
;
–
турли
хил
ғоя
ва
қарашларни
ифода
этиш
ҳамда
муайян
масалалар
юзасидан
танқидий
чиқишлар
қилиш
мумкин
бўлган
минбар
вазифасини
ўташ
;
–
жамиятда
қарор
топган
қадриятларни
аҳоли
онгига
сингдириш
,
қўйилган
мақсад
ва
вазифаларни
жамоатчиликка
етказиш
ҳамда
улар
фаолиятини
ушбу
ишларга
йўналтириш
;
–
фуқароларнинг
ахборот
олишга
бўлган
ҳуқуқларини
таъминлаш
[1].
Фуқаролар
ижтимоий
воқелик
тўғрисидаги
маълумотларни
,
шу
жумладан
,
ҳуқуқий
ахборотларни
асосан
оммавий
ахборот
воситалари
орқали
оладилар
.
Бу
эса
оммавий
ахборот
воситаларининг
(
кўпроқ
телевидениени
)
нафақат
воқеликни
кўрсатувчи
кўзгу
,
балки
жамоатчилик
онгида
дунё
сиёсий
воқелигини
шакллантирувчи
восита
эканлигидан
ҳам
далолат
беради
.
Электрон
оммавий
ахборот
воситаларининг
ижтимоий
воқеликни
акс
эттириши
ва
жамоатчилик
дунёқарашини
шакллантириши
,
кўп
жиҳатдан
,
ахборот
маконининг
қандай
тузилганлигига
боғлиқ
бўлади
.
Бинобарин
,
бугунги
кунда
айрим
давлатларда
оммавий
арена
ғоялар
рақобати
кечадиган
майдон
эмас
,
балки
кўпроқ
жамоатчиликни
ишонтира
олиш
имкониятларининг
мусобақаси
рўй
берадиган
макон
сифатида
намоён
бўлмоқда
.
Бунда
ахборот
технологияларига
оммавий
онгга
таъсир
этишнинг
самарали
омили
сифатида
қаралиб
,
улар
ёрдамида
муайян
кучларнинг
манфаатларини
амалга
оширишда
муайян
восита
сифатида
фойдаланилмоқда
.
Бу
борада
А
.
И
.
Соловьев
тўғри
таъкидлаб
ўтганидек
,
ҳозирги
кунда
айнан
медиакратия
жамиятда
ҳокимият
фаолиятининг
асосий
йўналишларини
ва
мазмунини
белгилаб
бермоқда
[2].
Фикримизча
,
ҳозирги
замон
кишисининг
мураккаб
ҳуқуқий
маконда
ўз
ўрнини
топишида
,
биринчи
навбатда
,
оммавий
ахборот
воситалари
томонидан
етказиладиган
ҳуқуқий
ахборотлар
муҳим
аҳамият
касб
этади
.
Бироқ
,
шахснинг
ўзини
ўзи
сиёсий
-
ҳуқуқий
англаш
жараёнида
фақат
оммавий
ахборот
воситаларининг
роли
ҳал
қилувчи
аҳамиятга
эга
деб
ҳисоблаш
ҳам
унчалик
тўғри
бўлмайди
.
Бу
жараёнда
ҳар
бир
омилнинг
улуши
мавжудлигини
эътиборга
олиш
лозим
.
Фуқаролар
,
энг
аввало
,
ахборотлаштириш
жараёнида
ҳуқуқ
нормалари
,
ҳуқуқий
назариялар
,
концепциялар
,
ҳуқуқий
механизмларнинг
самарадорлиги
ҳамда
давлат
ҳокимияти
ва
бошқаруви
органларининг
фаолиятидан
хабардор
бўладилар
.
Ўз
навбатида
,
оммавий
ахборот
воситалари
ҳуқуқий
ахборотлаштириш
жараёнида
ахборотни
тезкор
,
ҳаққоний
,
тўлиқ
ёритиш
ва
қонунийликка
амал
қилиш
каби
тамойилларга
асосланиб
,
фаолият
юритишлари
лозим
.
Шу
ўринда
айтиш
мумкинки
,
ҳозирги
кунда
оммавий
ахборот
воситалари
етказиб
бераётган
ахборот
оқимида
ижтимоий
-
сиёсий
ва
ҳуқуқий
характердаги
маълумотлар
ҳажми
унчалик
салмоқли
эмас
.
Шу
билан
бирга
,
иқтисодий
фаоллашув
шароитида
фуқароларнинг
тегишли
адабиётларни
ўқиш
,
радио
тинглаш
ва
телевизор
кўришга
сарфлайдиган
жами
вақтининг
қисқараётгани
,
шунингдек
ахборот
бозорига
хорижий
тузилмаларнинг
кириб
келаётганлиги
бу
борада
муайян
муаммоларнинг
келиб
чиқишига
сабаб
бўлмоқда
.
А
.
Азизхўжаев
ушбу
ҳолатларнинг
юзага
келишини
кўпгина
газета
ва
журналларнинг
,
ахборот
агентликлари
тарқатаётган
хабарларнинг
савияси
бугунги
кун
ўқувчисининг
маънавий
-
информацион
эҳтиёжларини
тўла
қондира
олмаётганлигида
деб
изоҳлайди
.
Унинг
фикрича
,
газета
-
журналларнинг
мавзу
доираси
,
материалларни
бериш
шакли
бир
-
бирига
ўхшайди
,
жалб
қилинаётган
асосий
муаллифлар
доираси
тор
ва
улар
бир
-
бирини
такрорлайди
.
Воқеа
-
ҳодисаларни
ёритишда
дадиллик
,
тезкорлик
,
уларнинг
моҳиятига
кириб
бориш
каби
муҳим
хусусиятлар
етишмайди
[3].
Бугунги
кунда
оммавий
ахборот
воситаларининг
фаолиятини
ҳуқуқий
шаклсиз
,
яъни
бу
борадаги
қонунчиликни
такомиллаштирмасдан
,
замонавий
технологиялар
ва
усуллар
,
илғор
давлатларнинг
тажрибасини
мужассамлаштирган
тегишли
механизмларни
яратмасдан
туриб
,
самарали
ташкил
қилиш
ва
кутилган
натижаларга
эришиш
мумкин
эмас
,
деб
ҳисоблаймиз
.
Мамлакатимизда
сўнгги
йилларда
оммавий
ахборот
воситаларини
янада
либераллаштириш
,
ахборот
эркинлигини
таъминлашга
қаратилган
кенг
қамровли
ташкилий
-
ҳуқуқий
чора
-
тадбирлар
амалга
оширилди
.
Юртимизда
аввало
,
оммавий
ахборот
воситалари
ривожини
таъминлайдиган
,
демократик
талаб
ва
стандартларга
тўла
мос
келадиган
мустаҳкам
қонунчилик
базаси
яратилди
.
Ушбу
даврда
оммавий
ахборот
воситаларини
эркин
ва
жадал
ривожлан
-
тиришга
,
ахборот
соҳасининг
самарали
фаолият
кўрсатишини
таъминлашга
қаратилган
қатор
қонун
ҳужжатлари
қабул
қилинди
.
Шу
билан
бирга
,
нодавлат
оммавий
ахборот
воситаларини
ривожлантириш
,
уларнинг
ахборот
соҳасини
демократлаштиришда
фаол
иштирокини
таъминлашга
қаратилган
кенг
қамровли
институционал
ислоҳотлар
амалга
оширилди
.
Нодавлат
оммавий
ахборот
воситаларини
қўллаб
-
қувватлаш
,
уларнинг
моддий
-
техник
базаси
ва
кадрлар
салоҳиятини
мустаҳкамлаш
мақсадида
бир
қанча
жамоат
ташкилотлари
ташкил
қилинди
.
Ўз
таркибида
100
дан
ортиқ
электрон
оммавий
ахборот
воситасини
бирлаштирган
Нодавлат
электрон
оммавий
ахборот
воситалари
миллий
ассоциацияси
,
Ўзбекистон
мустақил
босма
оммавий
ахборот
воситалари
ва
ахборот
агентликларини
қўллаб
-
қувватлаш
ва
ривожлантириш
жамоат
фонди
шулар
жумласидандир
.
Мамлакатимизда
Ўзбекистон
Матбуот
ва
ахборот
агентлиги
томонидан
рўйхатга
олиниб
,
давлат
реестрига
киритилган
оммавий
ахборот
воситаларининг
умумий
сони
1
минг
564
тани
ташкил
этади
.
Булар
694
газета
, 330
журнал
, 14
ахборотнома
-
бюллетень
, 4
ахборот
агентлиги
, 68
телевидение
, 37
радиостанция
, 418
веб
-
сайтдир
.
Улар
7
тилда
ва
сиёсий
-
ижтимоий
,
иқтисодий
,
маънавий
-
маърифий
,
спорт
каби
20
дан
ортиқ
йўналишда
фаолият
олиб
бормоқда
(2017
йилги
маълумот
) [4].
Эътиборга
молик
жиҳати
шундаки
,
оммавий
ахборот
воситаларининг
таркиби
ҳам
тубдан
ўзгариб
бормоқда
.
Буни
юртимиздаги
барча
телеканалларнинг
қарийб
53
фоизи
,
радиоканалларнинг
эса
85
фоизи
нодавлат
оммавий
ахборот
воситалари
экани
ҳам
тасдиқлайди
.
Глобал
тармоқда
uz
доменли
веб
-
сайтлар
,
ахборот
порталлари
сони
400
дан
ошди
.
Бу
ресурсларнинг
аксарияти
хорижий
тилларда
фаолият
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2018
№
4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
17
кўрсатаётгани
,
ушбу
йўналишда
янги
ижодий
авлод
–
интернет
журналистлари
шаклланиб
бораётганини
кўрсатади
[5].
ОАВни
либераллаштиришнинг
энг
муҳим
йўналиши
журналистлар
,
ОАВ
техник
ходимларини
тайёрлаш
ва
қайта
тайёрлаш
,
уларнинг
маҳорати
ва
ижодий
фаоллигини
ошириш
ҳисобланади
.
Оммавий
ахборот
воситалари
соҳасида
кадрлар
тайёрлаш
ва
қайта
тайёрлаш
бўйича
тегишли
давлат
дастури
амалга
оширилмоқда
.
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
2018
йил
24
майдаги
қарори
билан
Ўзбекистон
журналистика
ва
оммавий
коммуникациялар
университети
ташкил
этилган
бўлиб
,
оммавий
ахборот
воситалари
соҳаси
учун
юқори
малакали
,
бир
неча
хорижий
тилларни
мукаммал
биладиган
халқаро
журналистлар
ҳамда
илмий
-
педагог
кадрларни
тайёрлаш
,
илмий
-
тадқиқот
ишларини
олиб
бориш
бўйича
таянч
олий
таълим
муассасаси
ҳисобланади
.
Шунингдек
,
Ўзбекистон
Республикаси
Президентининг
2019
йил
9
январдаги
“
Жамиятда
ҳуқуқий
онг
ва
ҳуқуқий
маданиятни
юксалтириш
тизимини
тубдан
такомиллаштириш
тўғрисида
”
ги
ПФ
–
5618-
сон
Фармонига
1-
илова
сифатида
қабул
қилинган
“
Жамиятда
ҳуқуқий
маданиятни
юксалтириш
Концепцияси
”
да
жамиятда
ҳуқуқий
онг
ва
ҳуқуқий
маданиятни
юксалтиришнинг
асосий
вазифаларидан
бири
сифатида
оммавий
ахборот
воситаларининг
ҳуқуқий
ахборот
билан
таъминлашдаги
ролини
ошириш
,
ҳуқуқий
тарғиботнинг
инновацион
усулларидан
кенг
фойдаланиш
,
шу
жумладан
,
веб
-
технологияларни
қўллашни
кенгайтириш
белгиланган
.
Айни
пайтда
Концепциянинг
3
боби
аҳолининг
ҳуқуқий
маданиятини
юксалтиришда
оммавий
ахборот
воситаларининг
ролини
кучайтириш
масалаларига
бағишланган
бўлиб
,
унда
қуйидаги
масалалар
назарда
тутилган
:
1.
Ҳуқуқий
мавзуларни
тизимли
ва
таҳлилий
ёритиб
бориш
ҳамда
аҳолини
қонунга
ҳурмат
руҳида
тарбиялашга
доир
телекўрсатувлар
кўламини
кенгайтириш
.
2.
Оммавий
ахборот
воситаларининг
(
матбуот
,
телевидение
,
радио
)
ҳуқуқий
тарғибот
соҳасидаги
фаолиятини
рағбатлантиришнинг
ҳуқуқий
механизмларини
белгилаб
бериш
бўйича
таклифлар
тайёрлаш
.
3.
Ҳуқуқий
даврий
нашрларни
интернет
тармоғига
интеграция
қилиш
ва
уларнинг
электрон
нусхалари
жойлаб
борилишини
таъминлашни
йўлга
қўйиш
.
4.
Аҳолининг
ҳуқуқий
хабардорлигини
ошириш
мақсадида
“
Ҳуқуқий
ахборот
”
радио
лойиҳасини
ташкил
этиш
ва
амалга
ошириш
.
5.
Ҳуқуқий
соҳани
ёритувчи
журналистларни
тайёрлаш
ва
қайта
тайёрлаш
,
уларнинг
малакасини
доимий
ошириб
бориш
тизимини
яратиш
юзасидан
таклифлар
ишлаб
чиқиш
.
6.
Қабул
қилинган
қонун
ҳужжатларига
мустақил
экспертлар
,
мутахассислар
ва
аҳолининг
фикри
ҳамда
муносабатини
акс
эттирувчи
таҳлилий
ток
-
шоу
,
баҳс
-
мунозара
йўналишидаги
кўрсатув
ва
эшиттиришларни
эфирга
узатиш
.
7.
Аҳоли
ўртасидаги
долзарб
ижтимоий
-
ҳуқуқий
муаммолардан
келиб
чиқиб
,
фуқароларнинг
ҳуқуқий
маърифатини
оширишга
хизмат
қиладиган
,
ҳуқуқбузарликларнинг
олдини
олишга
қаратилган
таъсирчан
телекўрсатувлар
ва
радиоэшиттиришларни
ҳамда
ҳуқуқий
мавзудаги
лойиҳаларни
тайёрлаш
ва
тарқатиш
.
8.
Давлат
органлари
ахборот
хизматларининг
ҳуқуқий
ахборотни
тарқатишдаги
роли
ва
ўрнини
кучайтириш
,
шу
жумладан
,
давлат
органи
нуфузига
таъсир
кўрсатадиган
салбий
хабарлар
бўйича
зудлик
билан
муносабат
билдириб
бориш
механизмини
яратиш
[6].
Дарҳақиқат
,
бугунги
кунда
оммавий
ахборот
воситалари
зиммасига
катта
масьулият
юкланади
.
Биринчи
навбатда
,
улар
реал
ҳаётни
,
мамлакатимизда
рўй
бераётган
улкан
ўзгаришларни
холис
ва
ҳар
томонлама
акс
эттириши
,
юзага
келаётган
муаммоларни
кўтариб
чиқиши
,
шу
тариқа
уларни
ҳал
этишга
кўмаклашиши
лозим
.
ХХ
I
асрда
ҳамма
жабҳаларда
ахборот
-
коммуникация
технологияларидан
фойдаланиш
ахборотнинг
жамият
ривожига
таьсир
кўрсатишининг
асосий
омилларидан
бирига
айланмоқда
.
Юқоридаги
фикрларнинг
барчаси
,
соҳани
қай
даражада
шиддат
билан
ривожланиб
бораётганини
,
ушбу
соҳани
тартибга
солиш
ва
вужудга
келаётган
ижтимоий
муносабатларни
замон
талаблари
даражасида
ҳуқуқий
тартибга
солиш
,
ушбу
соҳани
бошқариш
ва
уни
фаолиятини
белгилашга
масъул
давлат
органлари
фаолиятини
доимий
равишда
такомиллаштириб
бориш
бугунги
кундаги
долзарб
масалалардан
бири
эканлигини
кўрсатмоқда
.
Айни
пайтда
оммавий
ахборот
воситаларининг
фаолиятини
такомиллаштиришга
қаратилган
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатларни
тайёрлаш
ва
қабул
қилиш
,
шунингдек
ахборот
соҳасидаги
амалда
бўлган
қонунчиликка
ўзгариш
ва
қўшимчалар
киритиш
ахборот
эркинлигини
кафолатлаш
борасидаги
кемтик
жойларни
тўлдириш
,
шунинг
баробарида
ҳокимият
ва
бошқарув
органларининг
қабул
қилинаётган
қарорлар
учун
жавобгарлигини
кучайтириш
,
давлат
ҳокимияти
ва
бошқаруви
органлари
фаолияти
устидан
жамоатчилик
ҳамда
парламент
назоратини
таъминлашда
,
ҳокимият
ва
жамоатчилик
ўртасидаги
алоқаларни
мустаҳкамлашда
ОАВнинг
ролини
кучайтиришга
қаратилган
самарали
ҳуқуқий
механизмларни
вужудга
келтириш
,
журналистларнинг
касбий
маҳоратларини
тизимли
ривожлантириб
бориш
механизмларини
янада
кучайтириш
имконини
беради
.
Ахборот
эркинлигини
кафолатлаш
механизмида
оммавий
ахборот
воситаларининг
роли
хусусида
сўз
юритар
қилар
эканмиз
,
мазкур
масала
бўйича
қуйидаги
хулосаларга
келишимиз
мумкин
бўлади
:
Биринчи
.
Қонунчилик
таҳлили
шуни
кўрсатадики
,
давлат
ҳокимияти
ва
бошқаруви
органлари
томонидан
қабул
қилинган
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатларни
кенг
жамоатчиликка
етказишда
ОАВ
асосий
ахборот
тарқатувчи
сифатида
майдонга
чиқади
.
Иккинчи
.
Демократик
ислоҳотлар
шароитида
ОАВнинг
самарали
фаолият
юритиши
ҳамда
ривожланиши
давлат
ҳокимияти
ва
бошқаруви
органлари
томонидан
ташкилий
-
ҳуқуқий
жиҳатдан
қўллаб
қувватланади
.
Бозор
иқтисодиёти
шароитида
ОАВ
мулкчиликнинг
турли
хил
шакллари
кўринишида
ташкил
этилади
ва
уларнинг
фаолияти
бозор
қонуниятларига
асосланади
.
Шу
билан
бирга
,
ОАВнинг
барқарор
фаолият
юритишлари
ҳамда
жамиятда
муайян
ижтимоий
функцияларни
амалга
оширишлари
учун
давлат
ҳокимияти
ва
бошқаруви
органлари
уларни
ҳар
томонлама
қўллаб
қувватлайди
.
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2018
№
4
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
18
Ўз
навбатида
, “
Оммавий
ахборот
воситалари
тўғрисида
”
ги
Қонуннинг
35-
моддасига
асосан
давлат
ҳокимияти
ва
бошқаруви
органлари
томонидан
таъсис
этилган
оммавий
ахборот
воситалари
шу
органларнинг
расмий
хабарлари
ва
материалларини
,
шунингдек
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатларини
эълон
қилиши
шарт
[7].
Мамлакатимизда
ахборотнинг
турлари
,
кўламлари
ва
ҳажмлари
кенгайиб
бораётганини
ҳисобга
олган
ҳолда
,
ахборотларнинг
тезкорлиги
,
қулайлиги
ва
ишончлилигини
,
ахборот
инфратузилмасини
ҳамда
замонавий
ахборот
-
коммуникация
технологияларини
ривожлантириш
ҳамда
такомиллаштиришни
таъминлаш
мақсадида
ҳар
бир
давлат
ҳокимияти
ва
бошқаруви
органларида
ушбу
органларнинг
ўз
фаолияти
тўғрисидаги
ахборотни
тайёрлаш
ҳамда
тарқатиш
вазифаларини
бажарувчи
,
шунингдек
оммавий
ахборот
воситалари
ва
жамоатчилик
билан
ҳамкорликни
таъминловчи
таркибий
бўлинмаси
(
ёхуд
ушбу
вазифаларни
бажариш
зиммасига
юклатилган
шахс
)
давлат
ҳокимияти
ва
бошқаруви
органларининг
ахборот
хизматлари
ташкил
этилган
.
Учинчи
.
ОАВнинг
давлат
ҳокимияти
органлари
ҳамда
бошқаруви
органлари
билан
ўзаро
алоқасининг
яна
бир
шакли
сифатида
мазкур
институтнинг
юқоридаги
органларни
шакллантиришдаги
иштирокини
кўрсатиб
ўтиш
мумкин
.
Давлат
ҳокимиятининг
тегишли
органларига
(
Олий
Мажлис
ва
маҳаллий
вакиллик
органлари
)
ўтказиладиган
сайловлар
жараёнида
сайловчиларнинг
сайлов
ҳуқуқларини
амалга
ошириш
тартиблари
ва
муддатлари
,
сайлов
компаниясининг
қандай
олиб
борилаётганлиги
,
руйхатдан
ўтган
номзодлар
тўғрисида
ва
бошқа
масалалар
юзасидан
жамоатчиликни
тўлиқ
хабардор
қилиш
каби
вазифаларнинг
ахборотлаштириш
билан
боғлиқ
қисмини
,
энг
аввало
,
ОАВ
орқали
амалга
оширадилар
.
Қонунчиликда
сайловлар
ва
ташвиқот
фаолиятининг
давлат
томонидан
ахборот
жиҳатдан
қўллаб
-
қувватланиши
тамойили
назарда
тутилган
бўлиб
,
унга
кўра
ОАВ
тегишли
давлат
ҳокимияти
органлари
сайловига
тайёргарликнинг
бориши
ва
сайлов
қандай
ўтаётганлигини
ёритиб
борадилар
.
Тўртинчи
.
Оммавий
ахборот
воситалари
ҳали
“
тўртинчи
ҳокимият
”
ни
тўлақонли
намоён
этиш
даражасига
кўтарила
олгани
йўқ
,
яъни
улар
халқ
ҳаётининг
ифодачисига
,
инсон
ҳуқуқлари
ҳимоячисига
айлана
олганлари
йўқ
.
Ушбу
пировард
мақсадларни
амалга
ошириш
учун
авваламбор
оммавий
ахборот
воситаларига
доир
ҳуқуқий
асосларни
янада
такомиллаштириш
ва
ҳаётга
тадбиқ
этиш
керак
.
Раҳбарлар
,
мансабдор
шахслар
ва
оддий
фуқаролар
бу
соҳадаги
қонунларни
,
ҳуқуқ
ва
мажбуриятларини
яхши
билишлари
,
журналистлар
ўз
қўлларидаги
ахборотлардан
тўғри
фойдаланиб
сўз
кучини
ишга
солиб
,
жамият
аъзоларига
уларнинг
ҳуқуқ
ва
мажбуриятларни
доимий
равишда
тушунтириб
,
ахборот
бериб
,
мавжуд
камчиликлар
ва
уларнинг
ечимига
оид
масалаларни
бериб
боришлари
керак
.
Бешинчи
.
Бугунги
кунда
Ўзбекистон
Республикасида
фуқароларнинг
ахборот
соҳасидаги
ҳуқуқ
ва
эркинликларини
таъминлаш
борасида
амалга
оширилган
кенг
кўламли
ишларни
танқидий
баҳолаб
,
оммавий
ахборот
воситалари
ва
давлат
ҳокимияти
органлари
ўртасидаги
муносабатларнинг
устувор
жиҳатларини
тўғри
белгилаш
,
жумладан
,
оммавий
ахборот
воситалари
фаолияти
устидан
назорат
қилишнинг
иқтисодий
механизмларини
,
ахборот
манбаларининг
ёпиқлигини
,
шунингдек
таҳририятларга
ҳокимият
органлари
ва
маъмурий
тузилмалар
томонидан
бўлаётган
маълум
даражадаги
босимларни
бартараф
қилиш
билан
боғлиқ
муаммоли
масалаларни
ҳал
этиш
зарур
.
Бир
сўз
билан
айтганда
,
юқорида
келтирилган
масалалар
ҳамда
уларнинг
ечимига
қаратилган
чора
тадбирларнинг
амалга
оширилиши
ахборот
эркинлигини
таъминлашга
қаратилган
конституциявий
ҳуқуқларни
рўёбга
чиқаришда
муҳим
омил
бўлиб
хизмат
қилади
.
АДАБИЁТЛАР
РЎЙХАТИ
1.
Электронный
ресурс
.
Режим
доступа
:
[http://www.medialaw.ru/publications/
books/medialaw2/comment/5.html],
свободный
.
2.
Соловьев
А
.
И
.
Политический
дискурс
медиакратий
:
Проблемы
информационной
эпохи
//
Политические
Исследования
. 2004. –
№
2. –
С
.124.
3.
Азизхўжаев
А
.
Тараққиётнинг
ҳаракатлантирувчи
кучи
/
Энг
содиқ
дўст
,
энг
содиқ
ҳамроҳ
. –
Т
.:
Ўзбекистон
, 1998. –
Б
.25.
4. https://soglom.uz/jarayon/axborot-erkinligi-bu-
qonunlarga-rioya-qilmaslik-degani-emas/.
5. http://uza.uz/oz/society/ommaviy-a
borot-
vositalarining-bosh-mezoni – 14-07-2017.
6.
Қонун
ҳужжатлари
маълумотлари
миллий
базаси
, 10.01.2019
й
., 06/19/5618/2452-
сон
.
7.
Ўзбекистон
Республикаси
қонун
ҳужжатлари
тўплами
. 2007. –
№
3. 20-
модда
.
