ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2016
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
39
М
.
Зиядуллаев
,
ТДЮУ
мустақил
изланувчиси
ЎЗБЕКИСТОН
РЕСПУБЛИКАСИДА
ИЖТИМОИЙ
ТАЪМИНОТ
ТИЗИМИНИ
ЯНАДА
ТАКОМИЛЛАШТИРИШ
МАСАЛАЛАРИ
Аннотация
:
чет
элда
ишлаётган
Ўзбекистон
Республикаси
фуқаролари
ҳамда
иш
вақтини
ҳисобга
олиб
бўлмайдиган
шахсларнинг
айрим
тоифалари
томонидан
Ўзбекистон
Республикаси
Молия
вазирлиги
ҳузуридаги
бюджетдан
ташқари
Пенсия
жамғармасига
суғурта
бадаллари
тўлаш
тартибини
,
шунингдек
,
уларнинг
пенсияни
ҳисоблаш
учун
олинадиган
иш
стажини
ва
иш
ҳақи
миқдорини
ҳисобга
олиш
тартиби
тўғрисида
.
Калит
сўзлар
:
ижтимоий
таъминот
,
давлат
пенсия
таъминоти
,
пенсия
тизими
,
пенсия
жамғармаси
,
суғурта
бадаллари
,
иш
стажи
.
Аннотация
:
в
данной
статье
говорится
о
порядке
уплаты
страховых
взносов
во
внебюджетный
Пенси
-
онный
фонд
при
Министерстве
финансов
Республики
Узбекистан
гражданами
Республики
Узбекистан
,
работающими
за
границей
,
и
отдельными
категориями
лиц
,
рабочее
время
которых
не
поддается
учету
,
а
также
порядке
учета
их
трудового
стажа
и
размера
заработка
,
принимаемого
для
исчисления
пенсии
.
Ключевые
слова
:
социальное
обеспечение
,
государственное
пенсионное
обеспечение
,
пенсионная
система
,
пенсионный
фонд
,
страховые
взносы
,
трудо
-
вой
стаж
.
Annotation:
the article is
about an order of payment of
insurance contribution of the citizens of the Republic of
Uzbekistan to the off-budget Pension fund at the Ministry
of finance of The Republic of Uzbekistan and special cat-
egory of people whose working time is not accounted, also
it explores about an order their time record accounting and
earning accounting, that used in pension calculation.
Key words:
social security, state social security, pen-
sion system, Pension fund, payment of insurance contribu-
tion, time record.
Мамлакатимизда
мустақилликнинг
дастлабки
кунларидан
ижтимоий
соҳага
алоҳида
эътибор
қаратилди
.
Бунинг
мисоли
сифатида
муҳтарам
Президентимиз
И
.
А
.
Каримовнинг
республикани
иқтисодий
-
ижтимоий
ва
ҳуқуқий
ривожлантиришнинг
5
та
тамойилидан
бири
- “
Кучли
ижтимоий
ҳимоя
”
этиб
белгиланганлиги
бежиз
эмас
.
Фуқаролар
ижтимоий
ҳимоясининг
узвий
бўлаги
сифатида
давлат
пенсия
таъминоти
тизимини
кўрсатишимиз
мумкин
.
Ўзбекистонда
давлат
пенсия
таъминоти
, 1993
йилда
қабул
қилинган
“
Фуқароларнинг
давлат
пенсия
таъминоти
тўғрисида
”
ги
Қонуни
асосида
тартибга
солинмоқда
.
Давлат
пенсия
таъминотини
янада
такомиллаштириш
мақсадида
республикамизда
босқичма
–
босқич
ижобий
ўзгаришлар
амалга
ошириб
келинмоқда
.
“
Фуқароларнинг
давлат
пенсия
таъминоти
тўғрисида
”
ги
Қонуни
1994
йил
1
июлдан
кучга
киритилган
бўлса
, 2002
йилдан
бошлаб
,
давлат
пенсияларини
тайинлашда
ҳисобга
олинадиган
иш
стажининг
юқори
чегаралари
бекор
қилинди
. 2008
йилдан
эса
пенсия
ҳисоблашда
инобатга
олинадиган
иш
ҳақи
миқдори
8
каррагача
оширилди
.
Шу
билан
бирга
, 2010
йилга
келиб
ўз
аҳамиятини
йўқотган
айрим
имтиёзлар
такомиллаштирилди
.
Маълумки
,
давлат
пенсия
тизимини
такомиллаштириш
ва
самарадорлигини
янада
ошириш
мақсадида
2010
йилнинг
1
январидан
Молия
вазирлиги
ҳузурида
бюджетдан
ташқари
Пенсия
жамғармаси
шакллантирилди
.
Пенсия
жамғармасининг
асосий
вазифалари
этиб
,
давлат
пенсия
ва
нафақаларини
тайинлаш
,
молиялаштириш
,
маблағлар
устидан
мониторингини
ташкил
этиш
ҳамда
тиббий
-
меҳнат
экспертиза
фаолиятини
шакллантириш
белгиланди
.
Ўтган
қисқа
давр
мобайнида
пенсия
таъминотини
янада
такомиллаштириш
мақсадида
Ўзбекистон
Республикаси
Вазирлар
Маҳкамасининг
20
га
яқин
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатлари
қабул
қилинди
.
Амалга
оширилган
ишларнинг
мантиқий
давоми
сифатида
2016
йил
22
февралда
Ўзбекистон
Республикаси
Вазирлар
Маҳкамасининг
46-
сон
қарори
билан
тасдиқланган
“
Чет
элда
ишлаётган
Ўзбекистон
Республикаси
фуқаролари
ва
иш
вақтини
ҳисобга
олиб
бўлмайдиган
шахсларнинг
айрим
тоифалари
томонидан
Ўзбекистон
Республикаси
Молия
вазирлиги
ҳузуридаги
бюджетдан
ташқари
Пенсия
жамғармасига
суғурта
бадаллари
тўлаш
тартибини
,
шунингдек
,
уларнинг
пенсияни
ҳисоблаш
учун
олинадиган
иш
стажини
ва
иш
ҳақи
миқдорини
ҳисобга
олиш
тартиби
тўғрисида
Низом
”
ни
қайд
этиш
мумкин
.
Ушбу
қарор
давлат
пенсия
таъминотида
қабул
қилинган
муҳим
норматив
-
ҳуқуқий
ҳужжатлардан
бири
бўлиб
,
чет
элда
фаолият
кўрсатаётган
Ўзбекистон
Республикаси
фуқаролари
ва
иш
вақтини
ҳисобга
олиб
бўлмайдиган
шахсларнинг
айрим
тоифалари
томонидан
бюджетдан
ташқари
Пенсия
жамғармасига
суғурта
бадаллари
тўлаш
,
шунингдек
,
уларнинг
пенсияни
ҳисоблаш
учун
олинадиган
иш
стажини
ва
иш
ҳақи
миқдорини
ҳисобга
олиш
тартибини
белгилаб
берди
.
Маълумки
,
пенсия
таъминотини
шакллантиришда
демография
,
миграция
ва
бандлик
каби
масалалари
ҳам
муҳим
ўрин
тутади
.
Ўзбекистон
Республикаси
бугунги
кунда
барқарор
иқтисодий
мувафаққиятларга
эришиб
,
жаҳон
ҳамжамиятида
ўз
ўрнини
эгаллаб
келмоқда
.
Маълумки
,
бугунги
кунда
Ўзбекистон
Республикасининг
хорижий
давлатларда
савдо
уйлари
,
ваколатхоналари
ҳамда
ташкилотлари
мавжуд
.
Шунингдек
,
иқтидорли
ёшлар
малака
ошириш
ва
тажриба
алмашиш
мақсадида
чет
элларда
меҳнат
фаолияти
билан
ҳам
шуғулланиб
келмоқдалар
.
Ўзбекистон
Республикаси
“
Фуқароларнинг
давлат
пенсия
таъминоти
тўғрисида
”
ги
Қонуннинг
36, 40-
моддаларига
асосан
пенсия
тайинлашда
чет
элларда
ишлаган
иш
стажларини
ҳисобга
олиш
тартиблари
айнан
шу
қарор
билан
белгилаб
берилди
.
Ушбу
қарорга
асосан
чет
элларда
меҳнат
фаолияти
билан
шуғуллаган
фуқароларнинг
иш
стажларини
пенсия
тайинлашда
қуйидаги
тартиблар
асосида
инобатга
олинадиган
бўлди
.
Ўзбекистон
Республикаси
фуқароси
чет
элга
ёлланиб
ишлашга
кетишда
Ўзбекистон
Республикаси
Меҳнат
вазирлиги
тасарруфидаги
Ташқи
меҳнат
миграцияси
масалалари
агентлиги
ёки
фуқароларни
чет
элларда
ишга
жойлаштириш
бўйича
хўжалик
ҳисобидаги
минтақавий
Бюролардан
тегишли
рухсатномалар
олишлари
ва
ўзлари
доимий
яшаш
жойларидаги
солиқ
идораларидан
рўйхатдан
ўтиб
,
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2016
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
40
ИНН
ҳисоб
рақамларини
оладилар
.
Ушбу
ҳужжатларга
асосан
чет
элда
ёлланиб
ишловчилар
ихтиёрий
равишда
ҳар
ойда
ёки
ҳар
чоракда
Ўзбекистон
Республикасида
белгиланган
энг
кам
иш
ҳақидан
кам
бўлмаган
миқдорда
суғурта
бадалларини
Пенсия
жамғармасининг
ҳисоб
рақамига
тўлайдилар
.
Ушбу
тоифадаги
фуқароларга
,
суғурта
бадалларини
тўлашда
чет
элдан
келгандан
кейин
бир
йўла
тўлаб
бериш
,
шунингдек
,
чет
эл
валютасида
ҳам
(
Марказий
банкнинг
миллий
валютага
нисбатан
белгилаган
курси
бўйича
)
тўлашлари
мумкин
.
Демак
,
чет
элда
ишловчи
фуқароларнинг
келажакдаги
ижтимоий
ҳимояси
тўлиқ
таъминланиши
кафолатлари
яратилди
.
Бундан
ташқари
,
Ўзбекистон
Республикасининг
чет
элдаги
савдо
уйлари
,
ваколатхоналари
ва
ташкилотларида
ишловчиларга
ҳам
ўзларининг
келажакдаги
ижтимоий
таъминоти
бўйича
ихтиёрий
равишда
Пенсия
жамғармасига
суғурта
бадаллари
тўлаш
тартиблари
ҳам
белгилаб
берилди
.
Юқорида
кўрсатиб
ўтилган
тоифадаги
шахсларнинг
меҳнат
дафтарчалари
,
уларнинг
доимий
яшаш
жойлари
бўйича
Пенсия
жамғармасининг
туман
(
шаҳар
)
бўлимларида
юритилади
.
Ушбу
қарорда
,
солиқ
агенти
ҳисобланмаган
республикамиз
ҳудудида
жойлашган
чет
эл
элчихоналари
,
консуллик
ташкилотлари
ҳамда
халқаро
ташкилотларнинг
муассасаларида
ишловчи
Ўзбекистон
Республикаси
фуқаролари
,
доимий
пропискага
эга
бўлган
чет
эл
фуқаролари
ёки
фуқаролиги
бўлмаган
шахсларнинг
ҳам
ижтимоий
таъминот
бўйича
ҳуқуқлари
кенг
ёритиб
берилди
.
Мисол
учун
,
республикамизда
жойлашган
чет
эл
элчихоналарида
ишловчи
Ўзбекистон
Республикаси
фуқаролари
(
ходимлар
,
техник
ходимлар
)
ушбу
қарорга
асосан
ўзларининг
истакларига
кўра
солиқ
идораларидан
даромадларини
декларация
қилдириб
,
Пенсия
жамғармасига
йиллик
даромадларидан
суғурта
бадаллари
тўлашлари
белгиланди
.
Ўзбекистон
Республикаси
Вазирлар
Маҳкамасининг
ушбу
қарори
билан
якка
тартибдаги
тадбиркорларнинг
,
жумладан
,
оилавий
тадбиркорлик
ёки
оилавий
тадиркорликнинг
субъекти
оиласи
аъзолари
,
тадбиркорларга
ёлланиб
ишловчилар
,
деҳқон
хўжалиги
аъзолари
ва
қорамол
етиштирувчи
шахсларнинг
ҳам
суғурта
бадалларини
тўлаш
тартиблари
белгиланди
.
Хусусан
;
Пенсия
жамғармасига
мажбурий
равишда
:
–
якка
тартибдаги
тадбиркорлар
–
ҳар
ойда
Пенсия
жамғармасига
энг
кам
иш
ҳақининг
1
баробаридан
кам
бўлмаган
миқдорида
;
–
оилавий
тадбиркорлар
–
ҳар
ойда
Пенсия
жамғармасига
энг
кам
иш
ҳақининг
1
баробаридан
кам
бўлмаган
миқдорида
;
–
тадбиркорга
ёлланиб
ишловчи
ходим
–
ҳар
ойда
Пенсия
жамғармасига
энг
кам
иш
ҳақининг
50
фоизидан
кам
бўлмаган
миқдорида
;
–
оилавий
тадбиркорнинг
субъекти
оила
аъзосига
-
ҳар
ойда
Пенсия
жамғармасига
энг
кам
иш
ҳақининг
50
фоизидан
кам
бўлмаган
миқдорида
;
–
деҳқон
хўжалиги
бошлиғи
–
бир
йилда
, 9
ойга
энг
кам
иш
ҳақининг
50
фоизи
жами
4,5
минимал
иш
ҳақи
миқдорида
тўланиши
белгилаб
қўйилди
.
Пенсия
жамғармасига
қуйидаги
фаолият
билан
шуғулланувчи
шахслар
ихтиёрий
равишда
суғурта
бадали
тўлайдилар
:
–
дехқон
хўжалиги
аъзоси
–
бир
йилда
, 9
ойга
энг
кам
иш
ҳақининг
50
фоизи
жами
4,5
минимал
иш
ҳақи
миқдорида
;
–
қорамол
етиштирувчи
шахслар
–
бир
йилда
, 9
ойга
энг
кам
иш
ҳақининг
50
фоизи
жами
4,5
минимал
иш
ҳақи
миқдорида
суғурта
бадаллари
тўласалар
,
бир
йилга
иш
стажи
ҳисобланади
.
Юқоридаги
фаолият
билан
шуғулланувчи
шахслар
ўзлари
доимий
яшаш
жойидаги
Пенсия
жамғармасининг
туман
(
шаҳар
)
бўлимларига
тегишли
ҳужжатлар
билан
мурожаат
қиладилар
.
Пенсия
жамғармасининг
туман
(
шаҳар
)
бўлимлари
томонидан
уларни
ҳисобга
олиш
карточкаси
,
ҳисобга
олиш
китоблари
ҳамда
меҳнат
дафтарчалари
очилади
ва
юритилади
,
ушбу
фаолият
тури
билан
шуғулланиш
даври
мобайнида
сақланади
.
Ушбу
қарорнинг
яна
бир
аҳамиятли
жиҳати
шундаки
,
юқорида
кўрсатиб
ўтилган
тоифалардаги
шахсларга
пенсия
тайинлашда
ҳисобга
олинадиган
бир
ойлик
иш
ҳақларини
ҳисоблаб
чиқишда
қуйидаги
имтиёз
берилди
.
Мисол
учун
:
якка
тартибдаги
тадбиркор
2016
йил
феврал
ойи
учун
энг
кам
иш
ҳақининг
бир
баробари
миқдорида
(
бугунги
кунда
республикада
энг
кам
иш
ҳақи
миқдори
- 130 240
сўм
ташкил
этади
)
бадал
тўлаган
бўлса
,
бир
ойлик
иш
ҳақини
ҳисоблаб
чиқариш
учун
тўланган
суғурта
бадали
суммасини
республикада
микрофирма
ва
фермерлар
учун
белгиланган
ягона
ижтимоий
тўлов
(15
фоиз
)
суммаси
ҳамда
суғурта
бадаллари
(7,5
фоиз
)
жамланмасига
бўлинади
ва
100
га
кўпайтириш
йўли
билан
пенсия
ҳисоблашда
инобатга
олинадиган
бир
ойлик
иш
ҳақи
миқдори
аниқланади
.
Натижада
,
якка
тартибдаги
тадбиркор
томонидан
бир
ой
учун
тўлаган
бир
минимал
иш
ҳақи
миқдоридаги
бадали
(130 240
сўм
/(15%+7,5%=22,5%)*100 = 578 844
сўм
44
тийинни
)
пенсия
тайинлашда
578 844,44
тийин
ҳисобида
бир
ойлик
иш
ҳақи
сифатида
қабул
қилинади
.
Агар
тадбирок
ҳар
ой
Пенсия
жамғармасига
энг
кам
иш
ҳақининг
икки
баробарида
суғурта
бадали
тўласа
,
унда
пенсияни
ҳисоблаб
чиқариш
учун
олинадиган
бир
ойлик
иш
ҳақи
миқдори
1 157 688
сўм
89
тийин
ташкил
этади
.
Бундан
кўриниб
туридики
,
республикамизда
тадбиркорларнинг
ижтимоий
,
иқтисодий
ҳуқуқлари
тўлиқ
ҳимояланган
.
Ушбу
қарорнинг
туб
моҳияти
ва
имкониятлари
қуйидагича
деб
ҳисоблаймиз
:
биринчидан
келажакда
юқоридаги
тоифа
фуқароларнинг
ижтимоий
муҳофазасини
тўлиқ
таъминланади
;
иккинчидан
Пенсия
жамғармасига
суғурта
бадал
тўловчилар
кўламини
янада
кенгайтиришга
имконият
яратилди
;
учинчидан
айрим
норасмий
иш
билан
банд
бўлган
фуқароларни
расмий
секторга
жалб
қилинади
;
тўртинчидан
аҳолини
бандлигини
оширишга
яна
бир
йўналиш
ҳисобланади
;
бешинчидан
;
Пенсия
жамғармаси
даромад
ва
харажатларини
янада
мутаносиблигини
таъминлашга
хизмат
қилади
.
Бир
сўз
билан
айтганда
,
ушбу
қарор
билан
иш
вақтини
ҳисобга
олиб
бўлмайдиган
шахсларнинг
ижтимоий
ҳуқуқлари
тўлиқ
таъминланади
десак
,
муболаға
бўлмайди
.
