ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2016
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
63
Жиноятдан
ихтиёрий
қайтишда
эса
бундай
асослар
мавжуд
эмас
.
Шунингдек
,
қилмишнинг
жиноийлигини
истисно
қилувчи
ҳолат
бўлган
зарурий
мудофаа
ва
охирги
зарурат
бошидан
охиригача
фойдали
фаолият
бўлиб
,
жиноят
содир
этишдан
ихтиёрий
қайтиш
эса
ижтимоий
хавфли
фаолиятни
тўхтатишда
ифодаланади
.
Бизнингча
,
жиноятдан
ихтиёрий
қайтиш
шахснинг
жиноий
фаолиятини
давом
эттирмасликни
рағбатлантирувчи
норма
бўлиб
,
жиноят
содир
этишнинг
у
ёки
бу
босқичдан
(
жиноятга
тайёргарлик
кўриш
ва
жиноятга
содир
этишга
суиқасд
қилиш
)
ихтиёрий
қайтиш
мумкинлиги
туфайли
тамом
бўлмаган
жиноятлар
билан
узвий
боғлиқ
ҳисобланади
.
Жиноят
якунланмаган
,
жиноий
оқибат
юз
бермаган
ҳоллардагина
ихтиёрий
қайтиш
мумкинлиги
туфайли
мазкур
норма
Жиноят
кодексининг
“
Тамом
бўлмаган
жиноятлар
”
бобидан
ўрин
олган
.
Бизнингча
масалага
бундай
ёндашув
тўғри
ва
асосли
.
Бироқ
мазкур
фикрга
А
.
С
.
Каюмов
қарши
бўлиб
,
жиноятдан
ихтиёрий
қайтиш
рағбатлантирувчи
норма
ҳисобланмайди
,
деган
фикрни
илгари
сурган
. “
Шахсни
жавобгарликдан
озод
қилиш
рағбатлантириш
,
кечириш
ёки
жазони
енгиллаштириш
хусусиятини
ифодаламайди
.
Мазкур
норма
рағбатлантириш
эмас
,
балки
шахснинг
содир
этган
қилмишида
жиноят
таркиби
элементларининг
йўқлиги
,
ижтимоий
хавфли
ва
ҳуқуққа
хилоф
эмаслигининг
ҳуқуқий
оқибати
бўлиб
ҳисобланади
.
Мазкур
норманинг
хусусияти
,
шахснинг
онгида
ахлоқий
ва
ҳуқуқий
чекловларни
фаоллаштириш
ҳисобига
жиноятни
давом
эттиришдан
воз
кечиш
ва
ихтиёрий
қайтишга
ундаш
мотивини
шакллантиришга
туртки
беради
[1, 50-
бет
].
Фикримизча
,
жиноят
содир
этишдан
ихтиёрий
қайтиш
шахснинг
ижобий
хулқ
-
атворини
рағбатлантиришга
қаратилган
норма
ҳисобланиб
,
асосий
мақсади
шахснинг
жиноий
фаолиятини
тўхтатишга
,
ижтимоий
хавфли
оқибат
юз
бермаслигини
олдини
олишга
қаратилган
.
Адабиётлар
рўйхати
:
1.
Каюмов
А
.
С
.
Добровольный
отказ
от
совершения
преступления
и
деятельное
раскаяние
по
уголовному
законодательству
Республики
Узбекистан
.
Дисс
...
канд
.
юрид
.
наук
. –
Т
.: 1998. -169
С
.
2.
Уголовное
право
.
Общая
часть
.
Учебник
для
вузов
.
Под
ред
.
И
.
Я
.
Козоченко
и
З
.
А
.
Незнамовой
.
М
.,
1999. -516
с
.
3.
Ситникова
А
.
И
.
Неоконченное
преступление
и
его
виды
.
Дисс
…
канд
.
юрид
.
наук
. –
М
., 2001. -190
с
.
4.
Козлов
А
.
П
.
Учение
о
стадиях
преступления
. –
СПб
.,
Издательство
“
Юридический
центр
Пресс
”, 2002.
-353
с
.
5.
Сверчков
В
.
Место
добровольного
отказа
от
преступления
в
системе
уголовного
законодательства
//
Уголовное
право
. 2001.
№
2. -
С
.29-30.
6.
Якубович
М
.
И
.
Обстоятельства
,
исключающие
общественную
опасность
и
противоправность
деяния
.
М
., 1998. -164
с
.
7.
Жиноят
ҳуқуқи
.
Умумий
қисм
.
Дарслик
.
(
Тўлдирилган
ва
қайта
ишланган
иккинчи
нашр
) /
Кабулов
Р
,
Отажонов
А
.
А
.
ва
бошқ
. –
Т
.:
Ўзбекистон
Республикаси
ИИВ
Академияси
. 2012. -482
б
.
Ф
.
Рамазонова
,
ТДЮУ
кафедраси
ўқитувчиси
ЖИНОЯТ
-
ПРОЦЕССУАЛ
ҚОНУНЧИЛИГИДА
СУД
-
ҲУҚУҚ
ИСЛОҲОТЛАРИНИ
АМАЛГА
ОШИРИШ
ШАКЛИ
СИФАТИДА
АЙБЛАНУВЧИНИНГ
ҲУҚУҚ
ВА
МАЖБУРИЯТЛАРИ
МАСАЛАЛАРИ
Аннотация
:
мазкур
мақолада
Ўзбекистон
Республикасида
амалга
оширилаётган
ислоҳотларнинг
моҳиятини
тўғри
тушуниш
,
қабул
қилинаётган
қонунлар
мазмунини
баҳолаш
ва
уларнинг
бошқа
ҳуқуқий
нормаларга
бўлган
таъсири
,
шунингдек
,
айбланувчининг
ҳуқуқ
ва
мажбуриятлари
билан
боғлиқ
масалалар
тадқиқ
этилган
.
Муаллиф
томонидан
қонунчиликни
қиёсий
таҳлил
этиш
,
Ўзбекистон
Республикасидаги
жиноий
иш
юритишни
ислоҳ
қилиш
жараёнини
илмий
тадқиқ
этиш
,
унинг
асосий
йўналишларини
белгилаш
ва
унинг
истиқболдаги
ривожланиш
йўлларини
прогнозлаштириш
амалга
оширилади
.
Калит
сўзлар
:
суд
-
ҳуқуқ
ислоҳотлари
,
айбланувчи
,
айбланувчининг
ҳуқуқ
ва
мажбуриятлари
.
Аннотация
:
в
данной
статье
исследуются
вопросы
правильного
понимания
сущности
реформ
,
осуществ
-
ляемых
в
Республике
Узбекистан
,
оценки
содержания
принимаемых
законов
и
их
влияние
на
другие
право
-
вые
нормы
,
а
также
вопросы
прав
и
обязанностей
об
-
виняемого
.
Автор
проводит
сравнительный
анализ
законода
-
тельства
,
изучает
процесс
реформирования
уголовно
-
го
судопроизводства
в
Республике
Узбекистан
,
выделяет
его
основные
направления
и
прогнозирова
-
ние
путей
его
дальнейшего
развития
.
Ключевые
слова
:
судебно
-
правовые
реформы
,
обвиняемый
,
права
и
обязанности
обвиняемого
.
Annotation
: the article explores the issues of correct
understanding of the reforms implemented in Uzbekistan,
evaluation of the content of laws and their impact on other
legal provisions, as well as problems of rights and obliga-
tions of accused.
The author carries out a comparative analysis of the
legislation, the scientific study of the process of reforming
the criminal justice system in Uzbekistan, highlighting its
basic directions and ways to predict its further develop-
ment.
Key words
: judicial-legal reforms, accused, rights and
obligations of accused.
Президентимиз
И
.
А
.
Каримов
таъкидлаганидек
, “
Бу
-
гунги
кунда
демократик
ислоҳотлар
ва
жамиятни
либе
-
раллаштиришни
изчил
ва
босқичма
-
босқич
давом
эт
-
тириш
ҳамда
чуқурлаштириш
жараёни
ўзининг
аниқ
ва
равшан
марраларига
эга
бўлиб
,
ҳаётимизда
бошлан
-
ган
туб
ўзгаришлар
,
албатта
,
ўз
мантиқий
якунига
ет
-
казилади
,
деб
айтиш
учун
барча
асосларимиз
бор
” [1,
34-
бет
].
Ўзбекистон
Республикаси
Конституциясининг
116-
моддасига
мувофиқ
,
айбланувчи
ҳимояланиш
ҳуқуқи
билан
таъминланади
.
Унга
тергов
ва
суд
ишини
юритишнинг
ҳар
қандай
босқичида
малакали
юридик
ёрдам
олиш
ҳуқуқи
кафолатланади
. «
Ҳар
бир
шахс
ўзига
қўйилган
айблов
унинг
иштирокида
кўриб
чиқилишига
ва
шахсан
ўзи
ёки
ўзи
танлаган
ҳимоячи
ёрдамида
ҳимояланиш
ва
у
етарли
миқдорда
маблағи
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2016
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
64
бўлмаганлиги
сабабли
ҳимоячига
эга
бўлмаган
тақдирда
ва
буни
суд
манфаатлари
тақозо
этган
вазиятларда
унга
бепул
ҳимоячи
тайинланиши
ва
бу
каби
ҳуқуқларидан
хабардор
қилиниш
ҳуқуқига
эга
».
Фуқаролик
ва
сиёсий
ҳуқуқлар
тўғрисида
халқаро
пактнинг
14-
моддасининг
3-
қисм
«d»
банди
.
Бугун
инсон
ҳуқуқлари
ва
манфаатлари
,
уларни
ҳар
томонлама
ҳимоялаш
ва
таъминлаш
,
жамиятни
демократлаштириш
ва
эркинлаштириш
йўллари
ҳақида
гапирар
эканмиз
,
бу
мавзу
дунёда
ҳар
доим
,
айниқса
,
сўнгги
пайтларда
энг
ўткир
ва
долзарб
масалага
айланиб
бораётганини
яққол
кузатишимиз
мумкин
.
Айбланувчининг
ҳимояланиш
ҳуқуқи
билан
таъминланиши
принципи
айбланувчининг
,
процессуал
ҳуқуқлар
тизимининг
,
суд
,
суриштирув
,
тергов
ва
прокуратура
органларининг
ушбу
ҳуқуқлар
рўёбга
чиқарилишининг
ҳақиқий
имкониятини
яратиш
мажбурияти
билан
уйғунликда
ўзининг
чуқур
ва
амалий
ифодасини
топади
.
Агар
шахсан
гумон
қилинувчи
,
айбланувчи
ёки
судланувчи
томонидан
ёхуд
уларнинг
илтимосига
кўра
ёки
уларнинг
розилиги
билан
бошқа
шахслар
томонидан
ҳимоячи
таклиф
қилинмаган
бўлса
,
суриштирувчининг
,
терговчининг
,
прокурорнинг
ёки
суднинг
талаби
бўйича
ҳуқуқий
маслаҳатхона
раҳбари
суриштирувда
,
дастлабки
терговда
ёки
ишни
судда
муҳокама
қилишда
иштирок
этиш
учун
ҳимоячи
тайинлаши
шарт
.
Гумон
қилинувчи
,
айбланувчи
,
судланувчи
,
маҳкум
ва
оқланган
шахснинг
ҳимоя
ҳуқуқи
жиноят
-
судлов
ишларини
юритишда
асос
қилиб
олинувчи
принципла
-
рдан
бири
бўлиб
,
иш
бўйича
қонуний
,
асослантирилган
ва
адолатли
қарор
қабул
қилинишини
кафолатлайди
.
Тарихда
суриштирув
ва
тергов
ўртасида
аниқ
чегара
-
лар
бўлмаганлиги
сабабли
,
ушлаб
туриш
ва
ҳибсга
олиш
бир
-
биридан
фарқланмаган
[2, 91-
бет
].
Ушлаб
туриш
ва
ҳибсга
олиш
тушунчалари
бир
қатор
замона
-
вий
хориж
мамлакатлари
қонунчилигида
ҳам
ўзаро
аниқ
фарқланмайди
[3, 279-
бет
].
Жумладан
,
Франция
жиноят
процессида
ушлаб
туриш
икки
қисмдан
иборат
:
биринчиси
–
қамоқда
қолдириш
унинг
статистик
хусу
-
сияти
;
иккинчиси
–
ҳибсга
олиш
эса
,
шахсни
ушлаш
ва
уни
полиция
ёки
жандармерия
бўлимига
келтиришгача
бўлган
ёхуд
ундан
олиб
кетиш
жараёни
,
ушлаб
тури
-
шнинг
динамик
хусусияти
ҳисобланади
.
Умуман
,
қамоққа
олиш
масаласини
ҳал
қилгунга
қадар
инсон
эркинликларининг
чекланиши
ҳибсга
олиш
деб
атала
-
ди
[4, 51-
бет
].
Қонунга
кўра
(
ЖПК
24, 64-
моддалари
),
жиноят
ишини
юритишга
масъул
барча
давлат
органлари
ва
мансабдор
шахслар
(
суриштирувчи
,
терговчи
,
проку
-
рор
,
судья
)
айбланувчига
унинг
ҳуқуқларини
тушунти
-
ришлари
ва
ўзига
тегишли
ҳимоя
ҳуқуқидан
амалда
фойдаланиши
учун
реал
шароит
яратиб
беришлари
шарт
.
Иш
бўйича
исботланиши
лозим
бўлган
барча
ҳолатлар
албатта
синчковлик
билан
,
ҳар
томонлама
,
тўлиқ
ва
холисона
текширилиши
зарурлиги
ҳақидаги
қонун
талабларига
оғишмай
риоя
этишлари
,
айбланув
-
чини
нафақат
фош
этадиган
,
балки
оқлайдиган
,
шуни
-
нгдек
,
унинг
жавобгарлигини
енгиллаштирадиган
ва
оғирлаштирадиган
ҳолатларни
ҳам
аниқлашлари
шарт
.
Жиноят
-
процессуал
кодексининг
айбланувчига
унинг
ҳимоячи
олиш
,
айнан
нимада
айбланаётганлиги
-
ни
билиш
ҳуқуқини
кафолатловчи
46, 48-
моддалари
талабларига
қатъий
риоя
қилиниши
зарурлигига
қаратилсин
.
Шунинг
учун
,
жиноят
ишида
айбланувчи
тариқасида
иштирок
этишга
жалб
қилиш
тўғрисидаги
қарорда
,
ай
-
блов
хулосасида
ва
суд
ҳукмида
Жиноят
-
процессуал
кодексининг
360, 361, 379, 467-
моддаларида
назарда
тутилган
ҳолатлар
аниқ
баён
этилиши
керак
.
Шуни
назарда
тутиш
лозимки
,
ҳимоячининг
суд
иши
юритилаётган
тилни
билмаслиги
ҳам
унинг
ишда
иш
-
тирок
этишига
монелик
қилмайди
.
Бу
ҳолда
у
ЖПК
20-
моддасининг
иккинчи
қисмига
мувофиқ
таржимон
би
-
лан
таъминланиши
керак
.
Қонунга
мувофиқ
,
иш
бўйича
ЖПК
51-
моддасида
кўрсатилган
ҳоллар
мавжуд
бўлганда
,
унда
ҳимоячининг
иштироки
шарт
эканлиги
белгиланган
бўлиб
,
бу
талабга
риоя
этмаслик
жиноят
-
процессуал
қонуни
нормаларини
жиддий
бузиш
деб
ҳисобланади
.
Айбланувчининг
ҳимоячидан
воз
кечишига
қуйидаги
ҳолларда
йўл
қўйилмаслиги
мумкин
,
агар
у
:
вояга
етмаган
бўлса
;
жисмоний
нуқсони
(
кар
,
соқов
,
кўр
ва
ҳ
.
к
.)
ёки
руҳий
касаллиги
туфайли
ўзини
ўзи
ҳимоя
қилишга
қийналса
;
судлов
иши
юритилаётган
тилни
билмаса
;
умрбод
озодликдан
маҳрум
қилиш
жазоси
тайинла
-
ниши
мумкин
бўлган
жиноятни
содир
этишда
гумон
қилинаётган
ёки
айбланаётган
бўлса
.
Суриштирувчи
,
терговчи
,
суд
(
судья
),
ишнинг
му
-
раккаблиги
ва
бошқа
ҳолатлари
айбланувчининг
ҳимоя
ҳуқуқини
ўзи
амалга
оширишига
қийинчилик
туғдириши
мумкин
деган
хулосага
келса
,
ҳимоячидан
воз
кечиш
тўғрисидаги
аризани
рад
этиши
мумкин
.
Ҳимоячидан
воз
кечиш
тўғрисидаги
аризанинг
қаноатлантирилганлиги
ёки
рад
этилганлиги
ҳақида
белгиланган
намунада
баённома
тузилади
ҳамда
у
айбланувчи
,
ҳимоячи
ва
суриштирувчи
ёки
терговчи
томонидан
имзоланади
.
Агар
айбланувчи
,
ушлаб
ту
-
рилган
,
қамоқда
сақланаётган
ёки
тиббий
муассасага
жойлаштирилган
бўлса
,
ҳимоячи
у
билан
қонунга
кўра
,
(
ЖПК
53-
моддасининг
иккинчи
қисми
, 215-
моддасининг
учинчи
қисми
)
сони
ва
давомийлиги
чегараланмаган
ҳолда
яккама
-
якка
(
холи
)
учрашиш
ҳуқуқига
эга
.
Қонун
талабига
кўра
(
ЖПК
17, 88-
моддалари
)
су
-
риштирувчи
,
терговчи
,
прокурор
ва
суд
(
судья
)
айбла
-
нувчининг
шаъни
ва
қадр
-
қимматини
камситишга
ҳақли
эмас
.
Далилларни
тўплаш
,
текшириш
ва
баҳолашда
фуқароларнинг
ҳуқуқлари
ва
қонуний
манфаатлари
қўриқланиши
таъминланиши
керак
.
Далилларни
тўплаш
,
текшириш
ва
баҳолаш
жараё
-
нида
қийноққа
солиш
,
зўрлик
ишлатиш
ҳамда
инсонга
нисбатан
бошқа
шафқатсиз
ёки
унинг
шаъни
ва
қадр
-
қимматини
камситувчи
муносабатда
бўлиш
қатъиян
ман
этилади
.
Бирлашган
Миллатлар
Ташкилоти
1984
йил
10
де
-
кабрда
қабул
қилган
«
қийноқларга
солишга
ва
муома
-
лада
бўлиш
ва
жазолашнинг
бошқа
шафқатсиз
,
ғай
-
риинсоний
ёки
қадр
-
қимматни
таҳқирловчи
турларига
қарши
конвенция
»
га
кўра
“
қийноқ
”
ҳар
қандай
тусдаги
шундай
ҳаракатни
англатадики
,
у
билан
қандайдир
шахсга
ундан
ёки
учинчи
шахсдан
маълумотлар
ёки
эътироф
олиш
,
уни
у
ёки
учинчи
шахс
содир
этган
ёки
содир
этишда
у
гумон
қилинадиган
ҳаракат
учун
жазо
-
лаш
,
шунингдек
,
уни
ёки
учинчи
шахсни
қўрқитиш
ёки
зўрлаш
мақсадида
ёки
бундай
оғриқ
ёки
азоб
давлат
-
нинг
мансабдор
шахси
ёки
расмий
сифатдаги
бошқа
шахс
ёки
уларнинг
гижгижлаши
билан
ёки
уларнинг
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2016
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
65
хабардорлигида
ёки
индамай
розилиги
билан
ҳар
қандай
тусдаги
камситишга
асосланган
ҳар
қандай
сабаб
бўйича
қасддан
кучли
оқриқ
ёки
жисмоний
ёхуд
маънавий
азоб
берилади
.
Қийноққа
солиш
,
зўрлик
ишлатиш
,
қўрқитиш
,
алдаш
ҳамда
инсонга
нисбатан
бошқача
шафқатсиз
ёки
унинг
шаъни
ва
қадр
-
қимматини
камситувчи
муносабатда
бўлиш
,
шунингдек
,
қонунга
хилоф
бошқа
чоралар
қўллаш
,
шу
жумладан
,
айбланувчининг
ҳимоя
ҳуқуқини
бузиш
натижасида
олинган
далиллар
айблов
асосига
қўйилиши
мумкин
эмас
.
Суриштирувчи
,
терговчи
,
суд
(
судья
)
қамоқ
жойла
-
ридан
келтирилган
шахсдан
ҳар
доим
суриштирув
,
тергов
ҳаракатлари
ўтказилган
пайтда
унга
нисбатан
қандай
муносабатда
бўлишганлиги
ҳамда
сақлаш
ша
-
роити
тўғрисида
сўрашлари
шарт
.
Юридик
адабиётла
-
рда
ҳибсга
олиш
тўғрисида
турли
фикрлар
билдирил
-
ган
.
Бу
тўғрида
А
.
Н
.
Ахпанов
ва
Г
.
Х
.
Насыровлар
шун
-
дай
деб
ёзадилар
: “
Ҳибсга
олиш
–
бу
жиноят
-
процессуал
мажбурлов
чораси
(
эҳтиёт
чораси
)
бўлиб
,
у
айбланувчининг
(
алоҳида
ҳолларда
гумон
қилинувчининг
)
эркинликларини
дастлабки
ва
вақтинча
чеклашдан
,
яъни
жиноий
таъқиб
органлари
ёки
суд
томонидан
жиноий
-
ҳуқуқий
ва
жиноят
-
процессуал
асос
ва
шартлар
мавжуд
бўлганда
жиноят
-
процессуал
қонунда
кўзда
тутилган
тартибда
,
жиноят
судлов
ва
-
зифаларини
ҳал
этиш
мақсадида
қўлланадиган
даст
-
лабки
қамоқ
жойларида
жамиятдан
ажратилган
ҳолда
сақлашдан
иборат
”, [5, 11-
бет
]
деган
таърифлар
ҳам
берилган
.
Биз
,
бу
борада
,
ушлаб
турилганларни
ҳибсга
олиш
масаласини
ҳал
этишда
турли
мамлакатлар
қонунчилигини
халқаро
стандартларга
муво
-
фиқлаштиришни
таклиф
этаётган
муаллифлар
фикр
-
ларини
маъқуллаймиз
[6, 103-
бет
].
Суриштирувнинг
ёки
терговнинг
қийноққа
солиш
ёхуд
қонунга
хилоф
бошқа
усуллари
қўлланилганлиги
тўғрисидаги
ҳар
бир
мурожаат
факти
бўйича
арз
қилинган
важларини
син
-
чиклаб
текшириш
,
шу
жумладан
,
тиббий
гу
-
воҳлантириш
ўтказиш
орқали
синчиклаб
текширишла
-
ри
ва
натижасига
қараб
,
тегишли
мансабдор
шахслар
-
га
нисбатан
жиноят
иши
қўзқатишга
қадар
процессуал
ёки
бошқа
ҳуқуқий
чоралар
кўришлари
шарт
.
Қонунга
мувофиқ
(
ЖПК
20, 51, 487-
моддалари
)
қуйидаги
ҳоллар
айбланувчини
ҳимоя
ҳуқуқи
билан
таъминлашга
оид
жиноят
-
процессуал
қонуни
нормала
-
рининг
жиддий
бузилиши
деб
баҳоланади
,
агар
:
унинг
ўз
она
тилидан
ва
таржимон
хизматидан
фойдаланиш
ҳуқуқи
бузилган
бўлса
;
қонунга
кўра
ҳимоячининг
иштироки
шарт
бўлган
иш
ҳимоячининг
иштирокисиз
тергов
қилинган
ёки
суд
-
да
кўрилган
бўлса
;
манфаатлари
ўзаро
қарама
-
қарши
бўлган
бир
неча
шахснинг
ҳуқуқлари
битта
ҳимоячи
томонидан
ҳимоя
қилинган
бўлса
;
дастлабки
тергов
тамомлангандан
сўнг
айбланувчи
ишдаги
барча
материаллар
билан
таништирилмаган
бўлса
ва
қоидабузарлик
суд
томонидан
бартараф
эти
-
лмаган
бўлса
;
айбланувчига
айблов
хулосаси
топширилмаган
бўлса
;
ҳимоячиси
бўлмаган
судланувчига
ҳимоя
нутқи
сўзлаш
учун
имконият
,
шунингдек
,
охирги
сўз
берилма
-
ган
бўлса
;
иш
судланувчининг
иштирокисиз
кўрилган
бўлса
(
ЖПК
410-
моддаси
учинчи
қисмида
назарда
тутилган
ҳоллар
бундан
мустасно
);
ишни
юритишни
истисно
этадиган
ҳолатлар
мавжуд
бўла
туриб
,
дастлабки
тергов
ва
суд
муҳокамаси
ўтказилган
бўлса
.
Иш
бўйича
кўрсатиб
ўтилган
ҳолатларнинг
аниқланиши
суд
қарорининг
бекор
қилинишига
асос
бўлади
.
Бундан
ташқари
,
суд
тарафлар
айблов
моҳияти
ва
иш
ҳолатлари
юзасидан
ўз
важларини
баён
қилаётганда
уларнинг
музокарасини
муайян
муддат
билан
чеклаб
қўймаслиги
керак
.
Хулоса
ўрнида
қуйидагича
қонун
нормаларини
такомиллаштиришга
оид
таклифлар
ва
тергов
амалиётини
такомиллаштиришга
доир
тавсиялар
бериш
мумкин
,
яъни
жиноят
ишида
айбланувчи
тариқасида
иштирок
этишга
жалб
қилишнинг
моҳияти
дастлабки
терговда
шахсни
айблашнинг
бошланганлиги
ҳисобланади
.
Жиноят
ишида
айбланувчи
тариқасида
иштирок
этишга
жалб
қилишнинг
мазмуни
шу
хусусида
қарор
қабул
қилишдан
иборат
.
Жиноят
ишида
шахсни
айбланувчи
тариқасида
иштирок
этишга
жалб
қилишнинг
фактик
,
информацион
ва
юридик
асослари
кўрсатилиши
тўғрироқдир
.
Фактик
асослар
муайян
процессуал
ҳаракатни
амалга
оширишда
исбот
қилишнинг
локал
предмети
,
яъни
аниқланиши
лозим
бўлган
ҳолатлар
доираси
тушунилади
.
Жиноят
ишида
айбланувчи
тариқасида
иштирок
этишга
жалб
қилишнинг
информацион
асослари
деганда
,
фактик
ҳолатларни
аниқловчи
далиллар
,
бошқа
маълумотлар
,
презумпциялардан
,
преюдициялар
,
ҳаммага
маълум
фактлар
назарда
тутилади
.
Юридик
асослар
эса
,
қарорни
қабул
қилишнинг
асослари
ва
тартибини
назарда
тутувчи
ҳуқуқ
нормаларини
англатади
.
Жиноят
ишида
шахсни
айбланувчи
тариқасида
иштирок
этишга
жалб
қилишнинг
қуйидаги
шартлари
кўрсатилди
:
а
)
қўзғатилган
жиноят
ишининг
мавжудлиги
;
б
)
айбланувчи
тариқасида
жалб
қилишнинг
ваколатли
субъект
,
яъни
терговчи
ва
прокурор
томонидан
амалга
оширилиши
;
в
)
жиноят
ишини
юритишга
монелик
қиладиган
ҳолатларнинг
мавжуд
эмаслиги
;
г
)
айбланувчи
тариқасида
жалб
қилиниши
кўзланаётган
шахс
жавобгарликка
тортилишини
истисно
қиладиган
ҳолатларнинг
мавжуд
эмаслиги
;
д
)
иммунитетга
эга
бўлган
шахсларни
айбланувчи
тариқасида
иштирок
этишга
жалб
қилиш
учун
тегишли
органлардан
розилик
олиниши
.
Дастлабки
тергов
босқичида
жиноят
ишида
кейинчалик
айбланувчи
томонидан
жалб
қилинишига
сабаб
бўлмаган
бошқа
жиноятлар
ҳам
содир
этилганлиги
аниқланганда
,
шунингдек
,
мазкур
иш
билан
боғлиқ
ҳали
жалб
қилинмаган
шахсларнинг
жиноятни
содир
этишда
иштироки
аниқланганда
янги
жиноят
иши
қўзғатиш
шарт
эмас
.
Айблов
ҳажмига
кўра
:
а
)
тўлдирилиши
;
б
)
бир
қисми
чиқариб
ташланиши
ва
в
)
янги
мазмундаги
айблов
билан
алмаштирилиши
мумкин
.
Айбловни
ўзгартиш
айбловнинг
таркибига
кўра
қуйидаги
турларга
бўлинади
:
а
)
айбловнинг
фактик
томонининг
ўзгартирилиши
ва
тўлдирилиши
;
б
)
айбловнинг
юридик
томонининг
ўзгартирилиши
ва
тўлдирилиши
.
Айблов
мазмунига
кўра
:
а
)
жавобгарликни
оғирлаштирувчи
томонга
ва
б
)
жавобгарликни
енгиллаштирувчи
томонга
ўзгартирилиши
мумкин
.
ЖПК
46-
моддасида
“
ўзи
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
2016
№
3
♦
ЎЗБЕКИСТОН
ҚОНУНЧИЛИГИ
ТАҲЛИЛИ
♦
UZBEK LAW REVIEW
♦
ОБЗОР
ЗАКОНОДАТЕЛЬСТВА
УЗБЕКИСТАНА
66
иштирок
этган
ҳар
қандай
тергов
ҳаракати
ўтказилгани
ҳамоно
,
мазкур
тергов
ҳаракати
баённомасидан
нусха
олиш
”
ҳуқуқи
эътироф
этилиши
таклиф
қилинди
.
ЖПК
110-
моддасининг
биринчи
қисмини
"
Суриштирув
ва
дастлабки
тергов
ўтказиш
жараёнида
гумон
қилинувчи
,
айбланувчи
ушланган
,
сўроқ
қилиш
учун
чақирилган
,
қамоққа
олинган
,
мажбурий
келтирилган
ёки
айб
эълон
қилингандан
кейин
,
дарҳол
ёки
йигирма
тўрт
соатдан
кечиктирмай
,
сўроқ
қилиниши
керак
"
тарзида
баён
қилиниши
керак
.
Адабиётлар
рўйхати
:
1.
И
.
А
.
Каримов
. «
Адолат
-
қонун
устуворлигида
».
Халқ
сўзи
. 2001
йил
29
август
сони
.
2.
И
.
А
.
Каримов
.
Конституция
—
юртимизда
янги
ҳаёт
,
янги
жамият
барпо
этишнинг
ҳуқуқий
пойдевори
.
Халқ
сўзи
. 2003
йил
6
декабрь
сони
.
3.
Ўзбекистон
Республикасининг
Конституцияси
.
2012
йил
.
Т
.
4.
Ўзбекистон
Республикаси
кодекслар
тўплами
(2013
йил
1
мартгача
қўшмча
ва
ўзгаришлар
).
Т
. –
Адолат
. 2013
й
.
5.
“
Жиноий
жазоларни
либераллаштирилиши
муносабати
билан
Ўзбекистон
Республикасининг
Жиноят
,
Жиноят
-
процессуал
кодекслари
ҳамда
Маъмурий
жавобгарлик
тўғрисидаги
кодексига
ўзгартишлар
ва
қўшимчалар
киритиш
ҳақида
”
ги
Ўзбекистон
Республикасининг
Қонуни
. «
Халқ
сўзи
».
2001
йил
18
октябрь
сони
.
6.
Жиноий
жазоларни
либераллаштирилиши
муносабати
билан
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
суди
Пленумининг
айрим
қарорларига
ўзгартириш
ва
қўшимчалар
киритиш
тўғрисида
»
ги
Ўзбекистон
Республикаси
Олий
Суди
Пленумининг
2002
йил
14
июндаги
қарори
.
Ф
.
М
.
Файзиев
,
Старший
преподаватель
кафедры
«
Государственное
строительство
и
право
»
УМЭД
,
д
.
ю
.
н
С
.
А
.
Гафурова
,
Самостоятельный
исследователь
УМЭД
К
ВОПРОСУ
ПО
ДАЛЬНЕЙШЕМУ
СОВЕРШЕНСТВОВАНИИ
КОНСУЛЬСКИХ
ФУНКЦИЙ
ПО
ЗАЩИТЕ
ПРАВ
ГРАЖДАН
:
КОНСУЛЬСКИЙ
УЧЕТ
Аннотация
:
в
статье
раскрывается
одна
из
сторон
консульской
деятельности
современного
государства
,
в
части
защиты
граждан
,
временно
или
постоянно
находящихся
за
рубежом
,
функции
консульского
учре
-
ждения
по
обеспечению
консульского
учета
,
приводят
-
ся
предложения
о
необходимом
,
на
взгляд
авторов
,
введении
дополнительных
рычагов
и
правил
для
эф
-
фективного
выполнения
государством
обязанности
по
защите
своих
граждан
за
рубежом
.
Ключевые
слова
:
консул
,
консульский
округ
,
кон
-
сульский
учет
,
правовая
помощь
,
защита
граждан
.
Annotation:
the article deals with one of the sides of
the consular activity of the modern state, protection of
citizens permanently or temporarily residing abroad , the
functions of the consular post to ensure consular registra-
tion, contains proposals on necessary, in the opinion of
the authors, the introduction of additional levers and regu-
lations for the effective implementation of the state duty to
protect it’s citizens abroad.
Key words:
consul, consular district, the consular reg-
istration, legal protection, protection of citizens.
Аннотация
:
мақолада
ҳозирги
кунда
консуллик
фаолиятининг
муҳим
жиҳати
Ўзбекистон
Республикаси
фуқароларининг
чет
давлатда
доимий
ва
вақтинча
бўлиб
турган
вақтларида
уларнинг
ҳуқуқларини
ҳимоя
қилиш
,
уларга
кўрсатиладиган
ҳуқуқий
ёрдам
масаласи
,
консуллик
рўхатининг
юритилиши
ва
унинг
фуқаролар
ҳуқуқларини
ҳимоя
қилишдаги
ҳуқуқий
аҳамияти
кенг
ёритилган
.
Мақолада
консуллик
рўйхатига
туришда
фуқароларнинг
ўзлари
ҳам
фаол
бўлишлари
лозимлиги
таъкидланган
.
Калит
сўзлар
:
консул
,
консуллик
округи
,
консуллик
рўйхати
,
ҳуқуқий
ёрдам
,
фуқароларни
ҳимоя
қилиш
.
Защита
прав
и
законных
интересов
граждан
Рес
-
публики
Узбекистан
–
в
числе
приоритетов
нашего
государства
.
Сегодня
наша
правовая
доктрина
осно
-
вана
на
иных
,
демократических
принципах
.
В
соответ
-
ствии
с
Конституцией
Узбекистана
,
прежде
всего
,
обеспечивается
приоритет
прав
человека
.
Человек
является
главным
объектом
защиты
[1].
Понятие
«
защита
граждан
»
в
виде
консульского
обслуживания
на
территории
другого
государства
в
современных
условиях
приобретает
новое
,
особое
значение
[2].
Постепенно
,
многие
страны
развивают
свое
нацио
-
нальное
законодательство
в
данной
области
,
тем
самым
формируя
своего
рода
правовую
доктрину
,
согласно
ко
-
торой
государство
в
случае
неправомерного
обращения
с
его
гражданами
,
проживающими
в
другом
государстве
(
например
,
арест
без
законных
оснований
или
посяга
-
тельство
на
жизнь
,
собственность
и
др
.),
вправе
прибег
-
нуть
к
международно
-
правовым
средствам
,
в
целях
за
-
щиты
своих
граждан
и
восстановления
их
нарушенных
